1. Ayinamẹ tẹwẹ apọsteli Paulu na Klistiani hatọ etọn lẹ? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

APỌSTELI Paulu kanwehlan Klistiani he to Kolosi lẹ jei vivọnu ojlẹ he mẹ e yin ginglọndo Lomu tọn, yèdọ to nudi owhe 60-61 W.M. E zinnudeji na yé dọ nujọnu wẹ e yin nado tindo “nukunnumọjẹnumẹ gbigbọmẹ tọn.” (Kol. 1:9) Paulu sọ yidogọ dọmọ: “Yẹn to ehe dọ, na mẹdepope ni ma do yí hodidọ linlẹndiọnamẹ tọn lẹ do klọ mì blo. Mì dike mẹde wle mì di kanlinmọ blo, yèdọ gbọn tamẹnuplọnmẹ po oklọ ovọ́ po dali sọgbe hẹ aṣa gbẹtọ lẹ tọn, sọgbe hẹ onú dodonu aihọn ehe tọn lẹ bọ e ma yin dehe sọgbe hẹ Klisti.” (Kol. 2:4, 8) Enẹgodo, Paulu basi zẹẹmẹ nuhewutu pọndohlan he gbayipe delẹ ma do sọgbe tọn podọ nuhewutu gbẹtọvi mapenọ lẹ sọgan nọ mọ nulẹnpọn aihọn tọn di nuhe dọnmẹ. Di apajlẹ, nulẹnpọn mọnkọ sọgan nọ hẹn mẹde nado mọdọ emi yọnnuin bo yiaga hú mẹdevo lẹ. Lẹndai wekanhlanmẹ lọ tọn wẹ nado gọalọna mẹmẹsunnu lẹ na yé nido nọ gbẹ́ nulẹnpọn aihọn tọn po aṣa he ma sọgbe lẹ po dai.—Kol. 2:16, 17, 23.

2. Naegbọn mí nado gbadopọnna nulẹnpọn aihọn tọn delẹ?

² Nulẹnpọn aihọn tọn nọ hẹnmẹ nado dovọ́na kavi yí nukunpẹvi do pọ́n anademẹ Jehovah tọn lẹ, podọ nuyiwadomẹji etọn sọgan dekanpona yise mítọn vudevude. Mímẹpo wẹ nọ pehẹ nulẹnpọn aihọn tọn to egbehe. E nọ yin zizedaga to televiziọn ji, to Intẹnẹt ji, to azọ́nwatẹn mítọn lẹ kavi to wehọmẹ. To hosọ ehe mẹ,  mí na mọ nuhe mí sọgan wà ma nado dike nulẹnpọn mọnkọtọn ni hẹn ayiha mítọn flu. Mí nasọ gbadopọnna nulẹnpọn aihọn tọn atọ́n bo na dọhodo lehe mí sọgan gbẹ́ yé dai do ji.

3. Linlẹn tẹwẹ nọ dọ̀n mẹsusu, podọ etẹwutu?

³ “N’gán nọma yise to Jiwheyẹwhe mẹ ṣo bo yin gbẹtọ-jọ-gbẹtọ.” To otò susu mẹ, mẹsusu wẹ nọ dọ dọ emi ma yí Jiwheyẹwhe sè; yé nọ dọ dọ emi ma yin sinsẹ̀nnọ. Vlavo yé ma ko yiagbọji bo lẹnnupọndo nuhe dohia dọ Jiwheyẹwhe tin lẹ ji, amọ́ nuhe nọ dọ̀n yé poun wẹ linlẹn lọ nado vò bo wà nuhe jlo yé. (Hia Salmu lẹ 10:4.) Mẹdevo lẹ sọgan nọ mọ yede di nuyọnẹntọ to whenue yé to didọ dọ, “N’gán nọma yí Jiwheyẹwhe sè ṣo bo do nunọwhinnusẹ́n walọ dagbe tọn lẹ.”

4. Nawẹ mí sọgan yihojlẹdohogo hẹ mẹhe sọalọakọ́n dọ Mẹdatọ de ma tin lẹ gbọn?

⁴ Be nulẹnpọn dagbe wẹ nọ hẹn mayisenọ lẹ nado sọalọakọ́n dọ Mẹdatọ de ma tin ya? Eyin mẹde lẹhlan lẹnunnuyọnẹn nado dindona eyin ogbẹ̀ yin didá nugbonugbo, nudọnamẹ he e na mọ lẹ na sù sọmọ bọ ewọ lọsu na dibla bu to e mẹ. Amọ́ nado dọ hójọhó, gblọndo lọ bọawu taun. Eyin mẹde janwẹ dona gbá ohọ̀ de, nẹmunẹmu wẹ yin nutogbẹ̀ lẹ tọn! Na nugbo tọn, nuvikun gbẹ̀te pẹvi pete aigba ji tọn ko doglẹ taun hú owhé depope, na e sọgan wà nude he owhé de ma gán wà pọ́n gbede—enẹ wẹ nado jigbà. Nuvikun gbẹ̀te enẹlẹ tindo nugopipe lọ nado bẹ nudọnamẹ he yé nado jigbà lẹ pli bo yí yé zan nado de wunmẹ yetọn nkọ devo lẹ tọ́n. Fitẹ wẹ nuvikun gbẹ̀te lẹ hẹn nugopipe enẹ sọn? Biblu na gblọndo dọmọ: “Ohọ̀ lẹpo wẹ nọ yin gbigbá gbọn mẹde dali, ṣigba mẹhe basi nulẹpo wẹ Jiwheyẹwhe.”—Heb. 3:4.

5. Etẹwẹ mí sọgan dọ gando linlẹn lọ go dọ mẹde gán nọma yí Jiwheyẹwhe sè ṣo bo yọ́n nuhe yin dagbe?

⁵ Etẹwẹ mí sọgan dọ gando linlẹn lọ go dọ mẹde gán nọma yí Jiwheyẹwhe sè ṣo bo yọ́n nuhe yin dagbe? Ohó Jiwheyẹwhe tọn yigbe dọ mayisenọ lẹ sọgan tindo nunọwhinnusẹ́n dagbe lẹ jẹ obá de mẹ. (Lom. 2:14, 15) Di apajlẹ, yé sọgan nọ tindo sisi na mẹjitọ yetọn lẹ bo yiwanna yé. Amọ́, obá tẹ mẹ wẹ nujinọtedo walọ dagbe tọn mẹde tọn sọgan hẹnai jẹ eyin e ma kẹalọyi Mẹdatọ owanyinọ mítọn taidi Mẹlọ he nọ ze nujinọtedo dagbe po oylan po tọn dai? (Isa. 33:22) Susu mẹhe yin lẹnpọn dagbenọ lẹ tọn wẹ na yigbe dọ ninọmẹ ylankan he mẹ aihọn lọ te to egbehe yin kunnudenu de dọ gbẹtọvi lẹ tindo nuhudo alọgọ Jiwheyẹwhe tọn. (Hia Jelemia 10:23.) Enẹwutu, mí ma dona joawuna linlẹn lọ dọ mẹde sọgan magbe nuhe yin dagbe tọn na ede to gigọ́ mẹ eyin e ma tlẹ yí Jiwheyẹwhe sè bo kẹalọyi nujinọtedo etọn lẹ.—Salm. 146:3.

6. Pọndohlan tẹwẹ mẹsusu tindo gando sinsẹ̀n go?

⁶ “A sọgan nọma yin sinsẹ̀nnọ ṣo bo do ayajẹ.” Nulẹnpọn aihọn tọn ehe nọ dọ̀n mẹsusu, na yé nọ mọ sinsẹ̀n di apọṣimẹnu de he ma yọ́n-na-yizan. Humọ, sinsẹ̀n susu nọ hẹn gbẹtọ lẹ jẹla na Jiwheyẹwhe gbọn nupinplọn yé gando zòmẹ go, akuẹjọ ṣinṣinyan sọn yé si kavi godoninọna tonudidọ dali. Abajọ sọha mẹhe nọ lẹndọ yé sọgan nọma yin sinsẹ̀nnọ ṣo bo do ayajẹ lẹ tọn fọ́n bo to jijideji! Omẹ mọnkọtọn lẹ sọgan nọ dọ dọ: “N’yiwanna gbigbọnu lẹ, amọ́ n’ma jlo na dota sinsẹ̀n tangan de mẹ.”

7. Nawẹ sinsẹ̀n nugbo nọ yidogọna ayajẹ gbọn?

⁷ Be nugbo wẹ dọ mẹde sọgan nọma yin sinsẹ̀nnọ ṣo bo tindo ayajẹ ya? E họnwun dọ yè sọgan tindo ayajẹ matin sinsẹ̀n lalo, amọ́ mẹde ma gán yin ayajẹnọ nugbonugbo eyin e ma tindo haṣinṣan hẹ Jehovah, mẹhe Biblu dlẹnalọdo taidi “Jiwheyẹwhe ayajẹnọ lọ.” (1 Tim. 1:11) Nuhe Jiwheyẹwhe nọ wà lẹpo wẹ nọ yin na ale mẹdevo lẹ tọn. Devizọnwatọ  etọn lẹ nọ tindo ayajẹ na yé nọ ze ayidonugo do alọgigọna mẹdevo lẹ ji wutu. (Owalọ 20:35) Di apajlẹ, pọ́n lehe sinsẹ̀n-bibasi nugbo nọ yidogọna ayajẹ to whẹndo mẹ do. Sinsẹ̀n-bibasi nugbo nọ plọn mí nado gbògbéna alọwlemẹ mítọn bo nọ na ẹn sisi, nado nọ pọ́n opà alọwle tọn hlan di onú wiwe, nado dapana ayọdide, nado plọn ovi lẹ to aliho dagbe mẹ podọ nado nọ do owanyi nugbo hia. Taidi kọdetọn de, sinsẹ̀n-bibasi mọnkọtọn nọ kọ̀n gbẹtọ lẹ dopọ nado wleawuna agun ayajẹnọ lẹ podọ pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn he gọ́ na ayajẹ de lẹdo aihọn pé.—Hia Isaia 65:13, 14.

8. Nawẹ mí sọgan yí Matiu 5:3 zan gbọn nado dín gblọndo na kanbiọ lọ, Etẹwẹ nọ hẹn ayajẹ wá?

⁸ Nawẹ mí gán wagbọn do yọnẹn eyin pọndohlan aihọn tọn lọ dọ yè sọgan nọma sẹ̀n Jiwheyẹwhe ṣo bo tindo ayajẹ sọgbe kavi lala? Lẹnnupọndo kanbiọ ehe ji, Etẹwẹ nọ hẹn ayajẹ wá? Mẹdelẹ nọ mọ pekọ to agbasazọ́n, aihundida lanmẹyiya tọn kavi ayidedai de mẹ. Mẹdevo lẹ nọ mọ pekọ to nukunpipedo whẹndo kavi họntọn yetọn lẹ go mẹ. Onú ehe lẹpo wẹ sọgan hẹn awuvivi wá, amọ́ ogbẹ̀ mítọn tindo lẹndai titengbe hugan de he nọ hẹn ayajẹ dẹn-to-aimẹ wá. To vogbingbọn mẹ na kanlin lẹ, mí sọgan plọn nado yọ́n Mẹdatọ mítọn bo sẹ̀n ẹn po nugbonọ-yinyin po. Mí yin didá to aliho de mẹ bọ mọwiwà nọ hẹn ayajẹ wá na mí. (Hia Matiu 5:3.) Di apajlẹ, sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹ nọ mọ awuvivi po tulinamẹ susu po yí sọn pipli dopọ nado sẹ̀n Jehovah mẹ. (Salm. 133:1) Yé sọ nọ duvivi pọninọ pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn, gbẹzan he gọ́ na ayajẹ po todido jiawu de po tọn.

9. (a) Linlẹn tẹwẹ gbayipe to aihọn mẹ gando zanhẹmẹ go? (b) Etẹwutu Ohó Jiwheyẹwhe tọn do jẹagọdo zanhẹmẹ to gbonu alọwle tọn?

⁹ “Naegbọn yè nado jẹagọdo zanhẹmẹ to gbonu alọwle tọn?” Mẹlẹ sọgan nọ dọna mí dọ: “Mẹwhenu wẹ yè nọ dugbẹ do. Naegbọn yè nado jẹagọdo zanhẹmẹ to gbonu alọwle tọn?” Linlẹn lọ dọ Klistiani de dona yigbena fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn ma sọgbe. Etẹwutu? Na Ohó Jiwheyẹwhe tọn dosẹ́n etọn wutu. * (Hia 1 Tẹsalonikanu lẹ 4:3-8.) Jehovah tindo jlọjẹ nado dosẹ́n lẹ na mí, na ewọ wẹ dá mí. Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn he dọ dọ sunnu po yọnnu po he ko wlealọ hẹ yede lẹ kẹdẹ ṣẹnṣẹn wẹ kọndopọ zanhẹmẹ tọn sọgan wá aimẹ te yin dopo to dodonu tangan he ji tito alọwle tọn sinai do lẹ mẹ. Jiwheyẹwhe nọ dosẹ́n lẹ na mí, na e yiwanna mí wutu. Osẹ́n etọn lẹ nọ hẹn ale wá na mí. Whẹndo he nọ yìn yé lẹ nọ duvivi owanyi, sisi po hihọ́ po tọn. Jiwheyẹwhe ma nọ yigbena tolivivẹ na osẹ́n etọn sọn ojlo mẹ.—Heb. 13:4.

10. Nawẹ Klistiani de sọgan nọla na fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn gbọn?

¹⁰ Ohó Jiwheyẹwhe tọn plọn mí lehe mí sọgan nọla na fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn do. Aliho titengbe dopo nado wàmọ wẹ nado nọ aṣeji gando nuhe mí nọ pọ́n lẹ go. Jesu dọmọ: “Mẹdepope he zindonukọn nado to yọnnu de pọ́n kaka bo tindo ojlo zogbe de na ẹn ko deayọ hẹ ẹ dote to ahun etọn mẹ. Todin, eyin nukun towe adusiwhé tọn to hinhẹn we dahli, sún in sẹ̀ bo ze e dlan sọn dewe go.” (Mat. 5:28, 29) Enẹwutu, Klistiani de dona dapana yẹdide fẹnnuwiwa tọn lẹ pinpọn kavi todidoai na hàngbe gblewa tọn lẹ. Apọsteli Paulu kanwehlan Klistiani hatọ etọn lẹ dọmọ: “Mì hù awutugonu mìtọn he to aigba ji lẹ, enẹ wẹ fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn.” (Kol. 3:5) Humọ, mí dona nọ aṣeji gando nuhe ji mí nọ lẹnnupọndo kavi dọhodo lẹ go.—Efe. 5:3-5.

11. Naegbọn afọdidona agbasazọ́n de sọgan taidi nuhe dọnmẹ?

¹¹ “Afọdidona agbasazọ́n wẹ nọ hẹn ayajẹ wá.” Mẹsusu wẹ nọ na mí tuli nado doafọna agbasazọ́n de taidi yanwle tangan mítọn to gbẹ̀mẹ. Agbasazọ́n mọnkọtọn sọgan taidi nuhe na hẹn yindidi, aṣẹpipa po adọkun po wá. Na mẹsusu nọ yí agbasazọ́n do dó yanwle tangan yetọn to gbẹ̀mẹ wutu, Klistiani de sọgan jẹ nulẹnpọn ji to aliho dopolọ mẹ.

12. Be kọdetọn dagbe tintindo to agbasazọ́n de mẹ wẹ nọ hẹn ayajẹ wá ya?

¹² Be nugbo wẹ dọ agbasazọ́n he taidi nuhe na dekọtọn do aṣẹpipa po yindidi po mẹ nọ hẹn ayajẹ dẹn-to-aimẹ wá ya? Lala. Flindọ ojlo vẹkuvẹku nado paṣẹ do mẹdevo lẹ ji bo mọ sisi yetọn yí to aliho egblemaku tọn mẹ wẹ dọ̀n Satani yì fihe e te din, amọ́ kakati nido tindo ayajẹ, homẹgble ji wẹ e te. (Mat. 4:8, 9; Osọ. 12:12) Pekọ ojlẹ gli tọn de poun wẹ agbasazọ́n de sọgan hẹnwa, yijlẹdo ayajẹ dẹn-to-aimẹ he alọgigọna mẹdevo lẹ nado mọaleyi sọn nuyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn mẹ bo nọgbẹ̀ kakadoi nọ hẹnwa go. Humọ, gbigbọ agbàwhinwhlẹn tọn wẹ gọ́ aihọn egbehe tọn mẹ. Ehe nọ sisẹ́ gbẹtọ lẹ nado jlẹ́te hẹ ode awetọ bo nọ fọ́n awuwhàn dote, podọ to godo mẹ “wezundido to jẹhọn godo” wẹ e nọ wá yin.—Yẹwh. 4:4.

13. (a) Nukun tẹwẹ mí dona nọ yí do pọ́n yanwle aihọn tọn lẹ? (b) Sọgbe hẹ nuhe Paulu kàn hlan Tẹsalonikanu lẹ, etẹwẹ nọ hẹn ayajẹ sisosiso wá na ẹn?

¹³ Nugbo wẹ dọ mí dona wazọ́n nado penukundo míde go, podọ nude ma ylan to e mẹ nado de agbasazọ́n he mí yiwanna de. Amọ́, agbasazọ́n mítọn ma dona lẹzun onú titengbe hugan lọ to gbẹzan mítọn mẹ. Jesu dọmọ: “Mẹdepope ma sọgan yin afanumẹ na ogán awe; adavo ewọ na gbẹwanna ode bo yiwanna awetọ, kavi ewọ na sẹbọdo ode go bo gbẹkọ awetọ go. Mìwlẹ ma sọgan yin afanumẹ na Jiwheyẹwhe podọ na Adọkunnu lẹ.” (Mat. 6:24) Eyin Jehovah sinsẹ̀n po Ohó etọn pinplọn mẹdevo lẹ po tin to otẹn tintan mẹ na mí, mí nọ duvivi ayajẹ mayọnjlẹ de tọn. Apọsteli Paulu tindo numimọ ehe tọn. Jẹnukọn to gbẹzan etọn mẹ, e ko doafọna azọ́n daho de to sinsẹ̀n Ju lẹ tọn mẹ, amọ́ e wá mọ ayajẹ nujọnu tọn to whenue e jẹ gbẹtọ lẹ hẹn zun devi ji bo nọ mọ lehe owẹ̀n Jiwheyẹwhe tọn nọ diọ gbẹzan yetọn do to whenue yé kẹalọyi i. (Hia 1 Tẹsalonikanu lẹ 2:13, 19, 20.) Azọ́n devo de ma nọ hẹn pekọ wá sọmọ.

14. Naegbọn linlẹn lọ dọ gbẹtọvi lẹ sọgan didẹ nuhahun yetọn lẹ gán taidi nuhe dọnmẹ?

¹⁴ “Gbẹtọvi lẹ sọgan didẹ nuhahun yetọn lẹ.” Pọndohlan aihọn tọn ehe sọgan taidi nuhe dọnmẹ. Etẹwutu? Na eyin pọndohlan enẹ sọgbe, be e dohia dọ gbẹtọvi lẹ ma tindo nuhudo anademẹ Jiwheyẹwhe tọn podọ yé sọgan nọ wà nuhe jlo yé. Humọ, linlẹn lọ dọ gbẹtọvi lẹ sọgan didẹ nuhahun yetọn lẹ sọgan taidi nuhe sọgbe, na dile dodinnanu delẹ dohia do, awhàn, sẹ́nhẹngba, azọ̀n po ohẹ́n po to didepo. Linlin de dọmọ: “Nuhe zọ́n bọ ninọmẹ aihọn tọn do to tepọn wẹ yindọ gbẹtọvi lẹ ko magbe nado hẹn nulẹ pọnte na yede.” Be linlin mọnkọtọn lẹ dohia dọ gbẹtọvi lẹ ko mọ ayiha na nuhahun he to yadona yé sọn ojlẹ dindẹn die lẹ wẹ ya? Nado mọ gblọndo na kanbiọ enẹ, gbọ mí ni yí sọwhiwhe do gbeje nuhahun lọ lẹ pọ́n.

15. Nudọnamẹ tẹlẹ wẹ do obá he mẹ nuhahun aihọn tọn lẹ ko ylan jẹ hia?

¹⁵ Awhàn: Nudi gbẹtọ livi donù 60 kavi humọ wẹ kú to wẹkẹ-whàn awe lẹ mẹ. Sọn vivọnu Wẹkẹ-Whàn II tọn, e họnwun dọ gbẹtọvi lẹ ma ko plọn nado dapana awhànfunfun. Kakajẹ 2015, sọha mẹhe to dandannu glọ nado sẹtẹn sọn owhé yetọn lẹ gbè na awhàn kavi homẹkẹn wutu lẹ tọn ko yiaga jẹ livi 65. To 2015 kẹdẹ, nudi gbẹtọ livi 12,4 wẹ ninọmẹ enẹlẹ ko hẹn nado sẹtẹn. Sẹ́nhẹngba: Dile etlẹ yindọ sẹ́nhẹngba wunmẹ delẹ ko depò to awà delẹ ji, wunmẹ devo lẹ taidi mẹhodu to Intẹnẹt ji, danuwiwa to whẹndo mẹ po nuyiwa nukunbianamẹtọ lẹ tọn po fọ́n bo to jijideji taun. Humọ, mẹsusu wẹ mọdọ aṣa alọgodo-kuẹ yíyí tọn ko gbayipe dogọ lẹdo aihọn pé. Gbẹtọvi lẹ ma gán de sẹ́nhẹngba sẹ̀. Azọ̀n: Pọngbọ ko yin mimọ na azọ̀n delẹ. Ṣigba, linlin 2013 tọn de dohia dọ nupaṣamẹ wẹ e yin dọ to mẹhe ma ko tindo owhe 60 lẹ mẹ, gbẹtọ livi ṣinẹnẹ wẹ nọ kú na ahunzọ̀n, asaku-awàku, kansẹẹ, afuje-zọ̀n po azọ̀n adọ́-vivi tọn po wutu to whemẹwhemẹ. Ohẹ́n: Sọgbe hẹ linlin Akuẹsẹdotẹn Aihọn tọn, sọha mẹhe tin to ohẹ́n klókló mẹ lẹ tọn to Aflika kẹdẹ ko jideji sọn livi 280 to 1990 jẹ livi 330 to 2012.

16. (a) Naegbọn Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ wẹ sọgan didẹ nuhahun gbẹtọvi tọn lẹ? (b) Dọdai tẹwẹ Isaia po salmu-kantọ de po dọ gando dona Ahọluduta lọ tọn lẹ go?

¹⁶ Aṣẹpatọ ṣejannabinọ lẹ wẹ to anadena tito ajọwiwa po tonudidọ po tọn lẹ to egbehe. E họnwun dọ, aṣẹpatọ enẹlẹ ma gán de awhàn, sẹ́nhẹngba, azọ̀n po ohẹ́n po sẹ̀—Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ wẹ gán wàmọ. Lẹnnupọndo nuhe Jehovah na wà na gbẹtọvi lẹ ji. Awhàn: Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na de nuhe nọ hẹn awhàn wá lẹ taidi ṣejannabi, mẹhodu, owanyi akọ̀ tọn, sinsẹ̀n lalo po Satani lọsu po sẹ̀ sọn aimẹ. (Salm. 46:8, 9) Sẹ́nhẹngba: Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn ko to nuplọn gbẹtọ livi susu lẹ nado nọ yiwanna ode awetọ bo nọ dejido yede go, yèdọ nuhe gandudu devo depope ma gán wà. (Isa. 11:9) Azọ̀n: Jehovah na yí agbasalilo pipé do dona omẹ etọn lẹ. (Isa. 35:5, 6) Ohẹ́n: Jehovah na de e sẹ̀ mlẹnmlẹn bo na hẹn pekọ wá na omẹ etọn lẹ to gbigbọ-liho podọ to agbasa-liho, yèdọ nude he họakuẹ taun hú adọkunnu lẹ.—Salm. 72:12, 13.

17. Nawẹ a sọgan gbẹ́ nulẹnpọn aihọn tọn dai gbọn?

¹⁷ Eyin a pehẹ nulẹnpọn aihọn tọn de he jlo na whlé yise towe pọ́n, dindona nuhe Ohó Jiwheyẹwhe tọn dọ do whẹho lọ ji bo dọhodeji hẹ yisenọ hatọ numimọnọ de. Lẹnnupọndo nuhewutu linlẹn lọ sọgan taidi nuhe dọnmẹ, nuhewutu e ma do sọgbe po lehe a sọgan gbẹ́ ẹ dai do po ji. Na nugbo tọn, mímẹpo wẹ sọgan họ́ míde sọta nulẹnpọn aihọn tọn eyin mí hodo ayinamẹ he Paulu na agun Kolosi tọn dọmọ: “Mì nọ yí nuyọnẹn do to zọnlinzin hẹ mẹhe to gbonu lẹ . . . Na mì nido sọgan yọ́n lehe mì na nọ gblọnhona mẹdopodopo do.”—Kol. 4:5, 6.