1, 2. Naegbọn Jiwheyẹwhe do pọ́n Daniẹli hlan taidi “omẹ họakuẹ tlala” de, podọ nawẹ mí sọgan yin tonusetọ taidi Daniẹli gbọn?

TO WHENUE Juvi lẹ yì kanlinmọgbenu to Babilọni hohowhenu tọn, yé doayi e go dọ tòdaho lọ gọ́ na boṣiọ podọ gbẹtọ lẹ yin afanumẹ na gbigbọ ylankan lẹ. Etomọṣo, Juvi nugbonọ lẹ, taidi Daniẹli po gbẹdohẹmẹtọ etọn atọ̀n lẹ po gbẹ́ ma nado yin didiọ gbọn Babilọninu lẹ dali. (Dan. 1:6, 8, 12; 3:16-18) Daniẹli po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po kẹalọyi Jehovah taidi Zẹ́ndotọ yetọn, bo magbe nado ze yede jo na ewọ mlẹnmlẹn. Podọ, yé tindo kọdetọn dagbe! Daniẹli nọ Babilọni diblayin na gbẹzan etọn blebu; ṣogan angẹli Jiwheyẹwhe tọn dọ dọ ewọ yin “omẹ họakuẹ tlala” de.—Dan. 10:11, 19.

² To ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ, zẹ́ndotọ de sọgan mẹ̀ núzinzan okò tọn de to nuyizan he tindo wunmẹ nuhe e jlo na basi lọ tọn mẹ. To egbehe, sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹ nọ kẹalọyi dọ Jehovah wẹ Nupojipetọ Wẹkẹ lọ tọn, yèdọ mẹlọ he tindo aṣẹ nado diọ gbẹtọ lẹ po akọta lẹ po. (Hia Jelemia 18:6.) Jiwheyẹwhe sọ tindo aṣẹ nado diọ dopodopo mítọn. Etomọṣo, e nọ na sisi mẹdekannujẹ nudide bibasi tọn mítọn bo nọ jlo dọ mí ni litaina emi sọn ojlo mẹ wá. Mì gbọ mí ni na ayidonugo aliho atọ̀n delẹ he mẹ mí sọgan taidi okò  pọpọ to alọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ te zọnmii: (1) Nawẹ mí sọgan dapana jijọ delẹ he sọgan zọ́n bọ mí na gbẹkọ ayinamẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go gbọn? (2) Nawẹ mí sọgan zindonukọn nado to awuwlena jẹhẹnu he na gọalọna mí nado taidi okò pọpọ he bọawu didiọ gbọn? (3) Nawẹ mẹjitọ Klistiani lẹ sọgan nọ litaina Jiwheyẹwhe to whenue yé to ovi yetọn lẹ plọn gbọn?

3. Jijọ tẹlẹ wẹ sọgan hẹn ahun mítọn sinyẹn? Na apajlẹ.

³ Howhinwhẹn lẹ 4:23 dọmọ: “Hú nuhe a nọ basi hihọ́na lẹpo, nọ họ́ ahun towe, na e mẹ wẹ asisa ogbẹ̀ tọn lẹ nọ wá sọn.” Jijọ ylankan tẹlẹ si wẹ mí dona nọ basi hihọ́na ahun mítọn sọn? Jijọ enẹlẹ bẹ goyiyi zẹjlẹgo, ylando hinhẹn zun aṣa po yise matindo po hẹn. Onú ehelẹ sọgan dekọtọn do gbigbọ tolivivẹ po atẹṣiṣi po tọn mẹ. (Dan. 5:1, 20; Heb. 3:13, 18, 19) E họnwun dọ Uzia, Ahọlu Juda tọn do goyiyi hia. (Hia 2 Otànnugbo lẹ 26:3-5, 16-21.) To tintan whenu, Uzia “to nuhe sọgbe to nukun Jehovah tọn mẹ lẹ wà,” podọ “e zindonukọn nado to Jiwheyẹwhe dín.” Ṣigba, “tlolo he ewọ yin huhlọnnọ, e lẹzun saklanọ to ahun mẹ” mahopọnna dọ Jiwheyẹwhe dè wẹ huhlọn etọn wá sọn! E tlẹ tẹnpọn nado mẹ̀ nuyọnwan to tẹmpli mẹ, yèdọ lẹblanulọkẹyi de he yẹwhenọ he wá sọn kúnkan Aalọn tọn mẹ lẹ kẹdẹ tindo. Enẹgodo, to whenue yẹwhenọ lẹ gbẹnuna ẹn, Uzia goyitọ lọ biọ adi mẹ! Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? Jiwheyẹwhe hẹn “aijijẹ” winyan tọn wá e ji bọ e jẹ pòzọ̀n kaka bo do kú.—Howh. 16:18.

4, 5. Etẹwẹ sọgan jọ eyin mí ma basi hihọ́na míde sọta goyiyi? Na apajlẹ de.

⁴ Eyin mí ma basi hihọ́na ahun mítọn sọta goyiyi, mílọsu sọgan wá jẹ “[míde tọn lẹn ji] glanglan hú lehe e jẹ nado nọ lẹn do,” bo tlẹ sọgan wá gbẹ́ ayinamẹ Owe-wiwe lẹ tọn dai. (Lom. 12:3; Howh. 29:1) Lẹnnupọndo numimọ Jim tọn ji, yèdọ mẹho agun tọn de he tindo gbemanọpọ hẹ mẹho hatọ etọn lẹ do whẹho agun tọn de ji. Jim dọmọ: “N’dọna mẹmẹsunnu lọ lẹ dọ yé ma tindo owanyi bo fọ́n sọn aisinsin lọ tẹnmẹ.” Nudi osun ṣidopo godo, e sẹtẹn yì agun he to yakẹ de mẹ, ṣigba e ma vọ́ yin pipà taidi mẹho to finẹ. E dọmọ: “N’jẹflumẹ pete. Na n’kudeji sọmọ dọ owhẹ̀ ṣie wẹ whẹ́n wutu, n’jo nugbo do.” Jim ma tindo mahẹ to nuwiwa gbigbọmẹ tọn lẹ mẹ na owhe ao. E yigbe dọmọ: “Goyiyi ṣie zọ́n bọ n’wá jẹ whẹgbledo Jehovah ji na nuhe jọ lọ. Na owhe susu, mẹmẹsunnu lẹ dla mi pọ́n bo tẹnpọn nado hẹn mi lẹnnupọn, ṣigba n’gbẹ́ alọgọ yetọn.”

⁵ Numimọ Jim tọn dohia dọ goyiyi sọgan zọ́n bọ mí na nọ dín whẹjijọ na nuṣiwa mítọn lẹ, bo ma na bọawu didiọ. (Jel. 17:9) Jim basi zẹẹmẹ dọmọ: “N’nọ to linlẹn mapote dọ owhẹ̀ mẹdevo lẹ tọn wẹ ma whẹ́n.” Be a ko gblehomẹ pọ́n na nuyiwa Klistiani hatọ de tọn kavi na azọngban delẹ yin yíyí sọn asi we wutu ya? Eyin mọ wẹ, nawẹ a yinuwa gbọn? Be goyiyi duto ji we wẹ ya? Kavi jijọho dindin hẹ mẹmẹsunnu towe bo gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ na Jehovah wẹ duahunmẹna we hugan?—Hia Salmu lẹ 119:165; Kolosinu lẹ 3:13.

6. Etẹwẹ sọgan jọ eyin mí hẹn ylando zun aṣa?

⁶ Ylando hinhẹn zun aṣa, vlavo etlẹ yin to nuglọ, sọgan sọ zọ́n bọ mẹde na gbẹ́ ayinamẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dai. To whenẹnu, e sọgan bọawuna mẹlọ nado zindonukọn to ylanwiwa mẹ. Mẹmẹsunnu de dọ dọ, to nukọn mẹ, walọyizan ylankan he emi tindo masọ nọ dotukla emi sọmọ ba. (Yẹwh. 8:11) Mẹmẹsunnu devo, he tindo aṣa lọ nado nọ pọ́n yẹdide fẹnnuwiwa tọn, yigbe to nukọn mẹ dọmọ: “N’wá doayi e go dọ n’jẹ awuwlena aṣa lọ ji nado nọ mọhodọdo mẹho agun tọn lẹ go.” Aṣa etọn jẹ gbigbọnọ-yinyin etọn hù ji vudevude. To godo mẹ, walọ etọn wá gbà, bọ e mọ alọgọ susu he e tindo nuhudo etọn yí. Nugbo wẹ dọ mímẹpo wẹ yin mapenọ. Ṣigba to whenue mí wà nuhe ma sọgbe, eyin mí nọ jẹ  homọdọdonugo ji kavi nọ dín whẹjijọ kakati nado dín jonamẹ po alọgọ Jiwheyẹwhe tọn po, e sọgan yindọ ahun mítọn ko jẹ sinsinyẹn ji.

7, 8. (a) Nawẹ apajlẹ Islaelivi lẹ tọn dohia dọ ahun he sinyẹn sọgan dekọtọn do yise matindo mẹ gbọn? (b) Etẹwẹ ehe plọn mí?

⁷ Apajlẹ Islaelivi he Jehovah tundote sọn Egipti lẹ tọn do lehe yise matindo sọgan hẹn ahun sinyẹn do hia. Akọta lọ mọ bọ Jiwheyẹwhe wà azọ́njiawu susu lẹ do ota yetọn mẹ, podọ delẹ tlẹ sẹhundaga! Etomọṣo, to whenue yé sẹpọ Aigba Pagbe tọn lọ, yé ma do yise hia. Kakati nado dejido Jehovah go, yé jẹ budi ji bo jẹ hùnhlún do Mose go ji. Yé tlẹ jlo na lẹkọyi Egipti, fie yé ko yin kanlinmọ te dai! Jehovah gblehomẹ sinsinyẹn bo dọmọ: “Nawẹ e na dẹnsọ bọ akọta ehe na to nuyiwa hẹ mi po mẹmasi po?” (Sọh. 14:1-4, 11; Salm. 78:40, 41) Na ahun yetọn sinyẹn bọ yé ma do yise hia wutu, yé dọ̀n to danfafa ji.

⁸ To egbehe, dile aihọn yọyọ lọ to dindọnsẹpọ, yise mítọn nọ yin whiwhlepọn. Mí na wà dagbe nado gbeje yise wunmẹ he mí tindo pọ́n. Di apajlẹ, mí sọgan lẹnnupọndo pọndohlan mítọn gando ohó Jesu tọn he tin to Matiu 6:33 mẹ lẹ go ji. Kanse dewe dọ: ‘Be nuhe tin to otẹn tintan mẹ na mi lẹ po nudide ṣie lẹ po nọ dohia dọ n’tindo yise to ohó Jesu tọn lẹ mẹ nugbonugbo ya? Be n’na de nado gọ̀n opli lẹ kavi sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn nado sọgan dín akuẹ susu dogọ wẹ ya? Etẹwẹ n’na wà eyin kọgbidinamẹ azọ́nmẹ tọn lẹ fọ́n bo to jijideji? Be n’na na dotẹnmẹ aihọn lọ nado diọ mi do alọ etọn ji, podọ vlavo bo na tlẹ dọ̀n mi sọn nugbo lọ mẹ wẹ ya?’

9. Naegbọn mí dona zindonukọn nado “nọ tẹ́n” míde pọ́n nado yọnẹn eyin mí to yise mẹ, podọ nawẹ mí sọgan wàmọ gbọn?

⁹ Taidi apajlẹ devo, lẹnnupọndo devizọnwatọ Jehovah tọn de ji he nọ whleawu nado hodo nujinọtedo Biblu tọn lẹ, vlavo na nuhe dù gbẹdido, nuyiwa hẹ mẹdesẹ sọn agun mẹ lẹ kavi ayidedai. Kanse dewe dọ, ‘Be nuhe nọ jọ do go e niyẹn ya?’ Eyin mí doayi e go dọ mí jẹ awuwlena walọ ylankan mọnkọtọn de ji, mí dona gbeje yise mítọn pọ́n to niyaniya mẹ! Biblu na mí ayinamẹ dọmọ: “Mì nọ tẹ́n mìde pọ́n eyin mì to yise mẹ; mì nọ dindona mìde nado yọ́n mẹhe nkọ mìwlẹ yin.” (2 Kọl. 13:5) Mí dona wleawuna aṣa lọ nado nọ yí Ohó Jiwheyẹwhe tọn do gbeje míde pọ́n po ahundopo po to gbesisọ mẹ.

10. Etẹlẹ wẹ sọgan gọalọna mí nado taidi okò to alọ Jehovah tọn lẹ mẹ?

¹⁰ Delẹ to awuwledainanu Jiwheyẹwhe tọn he nọ gọalọna mí nado taidi okò pọpọ zọnmii lẹ mẹ wẹ Ohó etọn, agun Klistiani tọn po lizọnyizọn kunnudegbe tọn po. Dile osin nọ hẹn okò bọ̀ do, mọ wẹ Biblu hihia egbesọegbesọ po ayihamẹlinlẹnpọn do e ji po sọgan gọalọna mí nado bọawu didiọ to alọ Jehovah tọn lẹ mẹ do niyẹn. Jehovah biọ dọ ahọlu Islaeli tọn lẹ ni basi vọkan Osẹ́n emitọn tọn na yede bosọ nọ hia ẹ egbesọegbesọ. (Deut. 17:18, 19) Apọsteli lẹ mọnukunnujẹemẹ dọ Owe-wiwe lẹ hihia po ayihamẹlinlẹnpọn do yé ji po yin nujọnu na lizọnyizọn yetọn. Yé yihodọ sọn Owe-wiwe Heblu tọn lẹ mẹ bosọ dlẹnalọdo yé whlasusu to kandai yetọn lẹ mẹ, podọ yé na tuli mẹhe yé dọyẹwheho na lẹ nado nọ hia Owe-wiwe lẹ bo nọ lẹnayihamẹpọn deji. (Owalọ 17:11) To egbehe, mílọsu mọnukunnujẹemẹ dọ nujọnu wẹ e yin nado nọ hia Ohó Jiwheyẹwhe tọn egbesọegbesọ podọ nado nọ hodẹ̀ bo nọ lẹnayihamẹpọn do nuhe mí hia lẹ ji. (1 Tim. 4:15) Mọwiwà nọ gọalọna mí nado to whiwhẹnọ yin zọnmii to Jehovah nukọn bo nọ bọawu didiọ to alọ etọn lẹ mẹ.

11, 12. Nawẹ Jehovah sọgan yí agun Klistiani tọn zan nado diọ mí sọgbe hẹ nuhudo dopodopo mítọn lẹ tọn gbọn? Na apajlẹ.

¹¹ Gbọn agun Klistiani tọn gblamẹ, Jehovah sọgan diọ mí sọgbe hẹ nuhudo dopodopo mítọn lẹ tọn. Jim, he go mí donù to bẹjẹeji, jẹ  pọndohlan etọn diọ ji to whenue mẹho agun tọn de do ojlo nujọnu tọn hia to ewọ mẹ. Jim dọmọ: “E ma gblewhẹdo mi na ninọmẹ ṣie kavi mọhodọdo go e to aliho depope mẹ. Kakatimọ, e zindonukọn nado tindo pọndohlan dagbe podọ e do ojlo ahundopo tọn hia nado gọalọ.” To nudi osun atọ̀n godo, mẹho lọ basi oylọna Jim wá opli Klistiani tọn de. Jim yidogọ dọmọ: “Agun lọ dokuavọna mi po zohunhun po, podọ owanyi he yé dohia mi diọ gbẹzan ṣie. N’wá jẹ mimọ ji dọ e ma yin numọtolanmẹ ṣie lẹ wẹ yin nujọnu hugan. Godonọnamẹ mẹmẹsunnu lẹ tọn po asi vivẹ́ ṣie tọn po, yèdọ mẹhe gbigbọnọ-yinyin etọn ma depò gbede, zọ́n bọ n’vọ́ gọ̀ jẹgangan to gbigbọ-liho vudevude. N’sọ mọ tuli susu yí sọn hosọ lọ lẹ ‘Jehovah Ma Dona Yin Whẹgbledo Gba’ gọna ‘Sẹ̀n Jehovah po Nugbonọ-yinyin Po’ mẹ he tin to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 1^er juillet 1993 mẹ.

¹² To nukọn mẹ, Jim vọ́ wá yin pipà taidi mẹho agun tọn. Sọn whenẹnu, e ko gọalọna mẹmẹsunnu devo lẹ nado duto whlepọn mọnkọtọn lẹ ji podọ nado gọ̀ jẹgangan to gbigbọ-liho. E dotana dọmọ: “N’nọ lẹn dai dọ n’tindo haṣinṣan he lodo de po Jehovah po, ṣigba e ma ka yinmọ! E vẹna mi dọ goyiyi ṣie zọ́n bọ n’ze ayiha ṣie lẹpo do nuṣiwa mẹdevo lẹ tọn ji kakati ni yin do nuhe yin nujọnu hugan lẹ ji.”—1 Kọl. 10:12.

13. Jẹhẹnu tẹlẹ wẹ lizọnyizọn kunnudegbe tọn sọgan gọalọna mí nado wleawuna, podọ ale tẹlẹ wẹ enẹ nọ hẹnwa?

¹³ Nawẹ lizọnyizọn kunnudegbe tọn nọ diọ mí na dagbe mítọn gbọn? Wẹndagbe lọ mimá hẹ mẹdevo lẹ sọgan gọalọna mí nado wleawuna whiwhẹ po adà sinsẹ́n gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn voovo lẹ po. (Gal. 5:22, 23) Lẹnnupọndo jẹhẹnu dagbe he a ko wleawuna to lizọnyizọn lọ mẹ lẹ ji! Humọ, mí nọ doaṣọ́na owẹ̀n mítọn to whenue mí do gbẹtọ-yinyin Klisti tọn nkọ hia, podọ ehe sọgan yinuwado pọndohlan whétọ delẹ tọn ji. Di apajlẹ, to Australie, Kunnudetọ awe dotoai po sisi po na  whétọ de he dọhona yé to aliho he ma jọmẹ depope mẹ. Ṣigba to nukọn mẹ, e wá vẹna ẹn bọ e kanwehlan wekantẹn alahọ tọn. Apadewhe nuhe e wlan tọn die: “N’jlo na vẹvẹna gbẹtọ homẹfatọ podọ whiwhẹnọ awe enẹlẹ, na dodonọ jijlá glanglan po nuyiwa goyiyi tọn ṣie po wutu. Wunvinọnu wẹ n’wà nado nọte to omẹ awe he to Ohó Jiwheyẹwhe tọn lá enẹlẹ nukọn bo yàn yé to aliho enẹ mẹ.” Eyin wẹnlatọ lọ lẹ ko gblehomẹ, etlẹ yin vude poun dai wẹ, be whétọ lọ na wá kàn hogbe enẹlẹ ya? E na vẹawu. Na nugbo tọn, ale susu wẹ lizọnyizọn mítọn nọ hẹnwa na mílọsu lẹ po kọmẹnu mítọn lẹ po!

14. Eyin mẹjitọ lẹ jlo na tindo kọdetọn dagbe nugbonugbo to ovi yetọn lẹ pinplọn mẹ, etẹwẹ yé dona nọ wà?

¹⁴ Suhugan ovi jọja lẹ tọn wẹ nọ tindo ojlo nado plọnnu bo nọ yin whiwhẹnọ. (Mat. 18:1-4) Enẹwutu, mẹjitọ he yọnnuin lẹ nọ dovivẹnu nado zín oyọnẹn gọna owanyi nugbo lọ tọn do ayiha po ahun ovi flinflin yetọn lẹ tọn po mẹ. (2 Tim. 3:14, 15) Na nugbo tọn, eyin mẹjitọ lẹ na tindo kọdetọn dagbe, yé dona zín nugbo lọ do ahun yedetiti tọn mẹ whẹ́, enẹ wẹ nado dike nugbo lọ ni nọ deanana gbẹzan yetọn. To whenue mẹjitọ lẹ wàmọ, e nọ bọawuna ovi yetọn lẹ dogọ nado yiwanna nugbo lọ. Humọ, yé nọ mọnukunnujẹemẹ dọ mẹplọnlọdomẹgo mẹjitọ emitọn lẹ tọn dohia dọ yewlẹ po Jehovah po yiwanna emi.

15, 16. Nawẹ mẹjitọ lẹ dona nọ do jidide yetọn to Jiwheyẹwhe mẹ hia gbọn to whenue ovi yetọn de yin didesẹ sọn agun mẹ?

¹⁵ Ṣigba mahopọnna oplọn Klistiani tọn he ovi delẹ mọyi, yé nọ wá jo nugbo lọ do kavi nọ yin didesẹ sọn agun mẹ, podọ ehe nọ hẹn awubla wá whẹndo lọ mẹ. Mẹmẹyọnnu de to Afrique du Sud dọmọ: “To whenue mẹdaho ṣie sunnu yin didesẹ sọn agun mẹ, e taidi dọ e kú wẹ nkọ. Ninọmẹ lọ blawu taun!” Nawẹ mẹmẹyọnnu lọ po mẹjitọ etọn lẹ po yinuwa gbọn? Yé hodo anademẹ he tin to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ. (Hia 1 Kọlintinu lẹ 5:11, 13.) Mẹjitọ lọ lẹ dọmọ: “Mí magbe nado hodo nuhe Biblu dọ, na mí yọnẹn dọ nulẹ wiwà dile Jiwheyẹwhe jlo do wẹ na hẹn kọdetọn dagbe wá.” Mí pọ́n tito mẹdesẹ sọn agun mẹ tọn hlan taidi mẹplọnlọ de sọn Jiwheyẹwhe dè, podọ mí kudeji dọ owanyi wẹ nọ whàn Jehovah nado domẹplọnlọmẹgo, podọ e sọ nọ wàmọ jẹ obá he sọgbe mẹ. Enẹwutu, whẹho whẹndo tọn he yin dandan tọn lẹ kẹdẹ ji wẹ mí nọ dọhodo hẹ visunnu mítọn.”

¹⁶ Etẹwẹ yin numọtolanmẹ visunnu lọ tọn? E wá dọ to nukọn mẹ dọmọ: “N’yọnẹn dọ whẹndo ṣie ma gbẹwanna mi, ṣigba Jehovah po titobasinanu etọn po wẹ yé to tonusena.” E yidogọ dọmọ: “To whenue a wá tin to dandannu glọ nado vẹvẹ bo biọ alọgọ po jona Jehovah tọn po wẹ a na mọ obá he mẹ a do hudo etọn jẹ.” Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ayajẹ whẹndo lọ tọn to whenue dẹpẹ lọ yin gigọyí! Mọwẹ, eyin mí nọ lẹhlan Jiwheyẹwhe dè to nuhe wà mí te lẹpo mẹ, mí sọgan tindo kọdetọn dagbe.—Howh. 3:5, 6; 28:26.

17. Naegbọn mí dona nọ do taliaina Jehovah hia to gbẹzan mítọn blebu mẹ, podọ nawẹ mọwiwà na hẹn ale wá na mí gbọn?

¹⁷ Yẹwhegán Isaia dọ dọdai dọ Ju he to Babilọni lẹ na lẹnvọjọ bo na dọmọ: “Jehovah E, hiẹ wẹ Otọ́ mítọn. Okò wẹ míwlẹ bọ hiẹ yin Zẹ́ndotọ mítọn; mímẹpo wẹ yin azọ́n alọ towe tọn lẹ.” Enẹgodo, yé na vẹvẹ dọmọ: “A gblehomẹ gbau blo, Jehovah E, podọ a flin nuṣiwa mítọn kakadoi blo. Jaale bo pọ́n mí dè, na omẹ towe lẹ wẹ mímẹpo.” (Isa. 64:8, 9) Eyin mílọsu nọ yí whiwhẹ do litaina Jehovah bo nọ do whiwhẹ mọnkọtọn hia to gbẹzan mítọn blebu mẹ, ewọ na nọ pọ́n mí taidi mẹhe họakuẹ tlala, dile e wà do na yẹwhegán Daniẹli. Humọ, Jehovah na zindonukọn nado to mí diọ gbọn Ohó etọn, gbigbọ etọn po titobasinanu etọn po gblamẹ, bọ to gbèdopo mí na penugo nado nọte to nukọn etọn taidi “ovi [pipé] Jiwheyẹwhe tọn lẹ.”—Lom. 8:21.