1, 2. (a) Nawẹ alọwle bẹjẹeji gbọn? (b) Etẹwẹ sunnu po yọnnu tintan lọ po sọgan ko mọnukunnujẹemẹ gando alọwle go? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

ALỌWLE yin adà titengbe de to gbẹzan gbẹtọvi tọn mẹ. Nulinlẹnpọn do bẹjẹeji etọn po lẹndai etọn po ji sọgan gọalọna mí nado tindo pọndohlan he sọgbe gando haṣinṣan ehe go, bo duvivi dona he mẹ e nọ dekọtọn do lẹ tọn to gigọ́ mẹ. To whenue Jiwheyẹwhe dá sunnu tintan lọ Adam godo, kanlin lẹ yin hinhẹn wá e dè, na e nido do yinkọ na yé. Ṣigba “alọgọtọ he sọgbe hẹ sunnu lọ depope ma tin.” Enẹ wẹ zọ́n bọ Jiwheyẹwhe hẹn sunnu lọ damlọn yìkànmẹ, bo de dopo to adàjahú etọn lẹ mẹ, bosọ yí i do basi yọnnu, bo plan ẹn wá sunnu lọ dè. (Hia Jenẹsisi 2:20-24.) Enẹwutu, Jiwheyẹwhe wẹ dowatọ alọwle tọn.

² To owhe susu godo, Jesu vọ́ nuhe Jehovah ko dọ to jipa Edẹni tọn mẹ dọ dọmọ: “Sunnu na jo otọ́ etọn po onọ̀ etọn po do bo na sẹbọdo asi etọn go, bọ yé omẹ awe lẹ na lẹzun agbasalan dopo.” (Matiu 19:4, 5) Adàjahú Adam tọn he Jiwheyẹwhe  yizan nado dá yọnnu tintan lọ sọgan ko zọ́n bọ asu po asi po enẹ na mọnukunnujẹemẹ dọ emi dona vẹ́ taun. Tito gbẹdai kavi yọnnu bibẹpli tọn de ma tin.

3. Etẹwẹ yin dopo to lẹndai titengbe alọwle tọn lẹ mẹ?

³ Adam hùnhomẹ do asi yiwanna etọn go, mẹhe e wá ylọdọ Evi to nukọn mẹ. E na yin “alọgọtọ de na ẹn” dile yé to ayajẹ hẹnwa na ode awetọ egbesọegbesọ bo to azọngban yetọn lẹ hẹndi taidi asu po asi po. (Jen. 2:18) Dopo to lẹndai titengbe alọwle tọn lẹ mẹ wẹ nado jivi bo gọ́ aigba ji. (Jen. 1:28) Mahopọnna owanyi he visunnu lẹ po viyọnnu lẹ po tindo na mẹjitọ yetọn lẹ, yé na jo mẹjitọ yetọn lẹ do nado wlealọ bo na do whédo yọyọ lẹ ai. Gbẹtọvi lẹ na gọ́ aigba lọ ji jẹ obá he sọgbe mẹ, kaka bọ aigba lọ blebu na lẹzun paladisi de.

4. Etẹwẹ jọ do alọwle tintan lọ go?

⁴ Alọwle tintan lọ gbakija na Adam po Evi po de nado ṣì mẹdekannujẹ yetọn zan gbọn tolivivẹ na Jehovah dali wutu. “Odàn hoho lọ,” Satani Lẹgba, klọ Evi bo hẹn ẹn nado lẹndọ eyin e dù sọn “atin oyọnẹn dagbe po oylan po tọn” lọ tọn mẹ, e na tindo oyọnẹn vonọtaun he na hẹn ẹn penugo nado de nuhe sọgbe podọ nuhe ylan. E ma kanhose asu etọn do whẹho lọ ji nado do sisi hia na tatọ́-yinyin etọn. Podọ kakati nado setonuna Jiwheyẹwhe, Adam kẹalọyi atin sinsẹ́n he Evi zedonukọnna ẹn lọ.​—Osọ. 12:9; Jen. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn gblọndo he Adam po Evi po na Jehovah lẹ mẹ?

⁵ To whenue Jiwheyẹwhe kanhose Adam, e fli owhẹ̀ lọ dokọ̀ na asi etọn bo dọmọ: “Yọnnu he hiẹ na mi nado nọhẹ mi lọ, ewọ wẹ na mi sinsẹ́n atin lọ tọn bọ yẹn sọ dù.” Evi lọsu fli owhẹ̀ lọ do odàn lọ ji dọ ewọ wẹ klọ emi. (Jen. 3:12, 13) Whẹjijọ yetọn lẹ ma sọgbe! Na sunnu po yọnnu tintan lọ po vẹtolina Jehovah wutu, ewọ dawhẹna yé taidi atẹṣitọ lẹ. Avase nankọ die na mí! Nado tindo kọdetọn dagbe to alọwle mẹ, alọwlemẹ dopodopo dona kẹalọyi azọngban etọn bo setonuna Jehovah.

6. Nawẹ a na basi zẹẹmẹ Jenẹsisi 3:15 tọn gbọn?

⁶ Mahopọnna nuhe Satani wà to Edẹni mẹ, Jehovah na todido gbẹtọvi lẹ to dọdai tintan Biblu tọn mẹ. (Hia Jenẹsisi 3:15.) ‘Kúnkan yọnnu lọ tọn’ na gídí nudida gbigbọnọ dowhenu tọn atẹṣitọ lọ. Jehovah gbọnmọ dali gọalọna gbẹtọvi lẹ nado mọ haṣinṣan vonọtaun he e tindo hẹ nudida gbigbọnọ nugbonọ susugege he nọ sẹ̀n ẹn to olọn mẹ lẹ jẹ obá de mẹ. To nukọn mẹ, Owe-wiwe lẹ dohia dọ Jiwheyẹwhe na do mẹdopo hlan sọn titobasinanu etọn he taidi asi na ẹn mẹ, he na “gídí” Lẹgba bo na hùn dotẹnmẹ dote na gbẹtọvi tonusetọ lẹ nado duvivi todido he asu po asi po tintan lọ hẹnbu tọn​—enẹ wẹ nado nọgbẹ̀ kakadoi to aigba ji sọgbe hẹ lẹndai dowhenu tọn Jehovah tọn.​—Joh. 3:16.

7. (a) Sọn whenue gbọ́n Adam po Evi po ṣiatẹ, etẹwẹ jọ do alọwle go? (b) Etẹwẹ Biblu biọ sọn asu po asi po lẹ si?

⁷ Atẹṣiṣi Adam po Evi po tọn yinuwado alọwle yetọn po dehe wá jẹgodona yetọn lẹpo ji. Di apajlẹ, Evi gọna ovivi etọn lẹ na nọ mọ awufiẹsa to whenue yé mọhò podọ to vijiji whenu. Ojlo sinsinyẹn yọnnu lẹ tọn na nọ yin na asu yetọn, ṣigba sunnu lẹ na nọ dugán do asi yetọn lẹ ji, etlẹ yin po kanyinylan po, dile mí nọ mọ do to alọwle susu mẹ to egbehe. (Jen. 3:16) Biblu biọ to asu lẹ si nado nọ yí tatọ́-yinyin yetọn zan po owanyi po. Podọ, asi lẹ dona nọ  litaina tatọ́-yinyin asu yetọn lẹ tọn. (Efe. 5:33) Gbekọndopọ he nọ tin to alọwlemẹ budisi Jiwheyẹwhe-tọ́ lẹ ṣẹnṣẹn nọ zọ́n bọ ninọmẹ he nọ hẹn gbemanọpọ wá lẹ nọ depò kavi nọ busẹ mlẹnmlẹn.

8. Etẹwẹ yin whenuho alọwle tọn sọn ojlẹ Adam tọn mẹ jẹ Singigọ lọ whenu?

⁸ Whẹpo ylando po mape po do hẹn okú wá na Adam po Evi po, asu po asi po lọ ji visunnu lẹ po viyọnnu lẹ po. (Jen. 5:4) Kaini, visunnu yetọn tintan, dà dopo to nọviyọnnu etọn lẹ mẹ. Lamẹki ovivi Kaini tọn wẹ yin omẹ tintan he yin nùdego taidi mẹhe dà asi awe. (Jen. 4:17, 19) To whẹndo he bẹsọn Adam ji kakajẹ Singigọ Noa tọn whenu, gbẹtọvi vude poun wẹ yin yinyọnẹn taidi sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ. Abẹli, Enọku, Noa po whẹndo etọn po yin delẹ to omẹ enẹlẹ mẹ. Biblu dọ dọ to azán Noa tọn gbè, “visunnu Jiwheyẹwhe nugbo lọ tọn lẹ jẹ ayidego ji dọ viyọnnu gbẹtọ tọn lẹ yọnwhanpẹ. Enẹwutu, yé sọ plan yọnnu lẹ taidi asi, dile e jlo yé do.” Kọndopọ he jẹagọdo jọwamọ he angẹli he yí agbasa gbẹtọ tọn do lẹ tindo hẹ yọnnu lẹ zọ́n bọ yé ji ovi flusọ́ danuwatọ lẹ he nọ yin yiylọdọ Nẹfilimi lẹ. Humọ, “kanyinylan gbẹtọ tọn sù tlala to aigba ji podọ oylan kẹdẹ wẹ ayilinlẹn ahun etọn mẹ tọn to whepoponu.”​—Jen. 6:1-5.

9. Etẹwẹ Jehovah wà na mẹylankan lẹ to azán Noa tọn gbè, podọ etẹwẹ nuhe jọ to ojlẹ enẹ mẹ dona plọn mí?

⁹ Jehovah hẹn Singigọ wá to azán Noa tọn gbè nado và mẹylankan lẹ sudo. To ojlẹ enẹ mẹ, gbẹtọ lẹ hẹn alọnu yetọn ján to nuwiwa egbesọegbesọ tọn, he bẹ alọwiwle hẹn lẹ mẹ, sọmọ bọ yé ma yí nukun nujọnu tọn do pọ́n nuhe “Noa, yẹwhehodọtọ dodo tọn” dọ gando vasudo he sẹpọ lọ go. (2 Pita 2:5) Jesu yí ninọmẹ ojlẹ enẹ mẹ tọn lẹ jlẹdo nuhe nọ jọ to azán mítọn gbè lẹ go. (Hia Matiu 24:37-39.) To egbehe, suhugan gbẹtọ lẹ tọn wẹ nọ gbẹ́ nado dotoaina wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn lọ tọn he to yinyin lilá gbọn aigba lọ blebu ji taidi okunnu de na akọta lẹpo whẹpo titonu ylankan ehe nido yin hinhẹnwa opodo. Ehe plọn mí dọ mí ma dona dike bọ etlẹ yin whẹho whẹndo tọn lẹ, taidi alọwiwle po ovi lẹ pinplọn whẹ́n po, ni fẹayihasẹna mí sọn linlẹn niyaniya-yinyin tọn mítọn gando azán Jehovah tọn go ji.

10. (a) To fisusu, walọ fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn tẹlẹ wẹ wá lẹzun aṣa? (b) Nawẹ Ablaham po Sala po ze apajlẹ dagbe de dai to alọwle yetọn mẹ gbọn?

¹⁰ Dile etlẹ yindọ asi dopo gee wẹ Noa gọna visunnu etọn atọ̀n lẹ dopodopo tindo, yọnnu-bibẹpli gbayipe to hohowhenu. To fisusu, fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn wá lẹzun aṣa, bo tlẹ nọ yin kinkọndopọ hẹ nuwiwa sinsẹ̀n tọn lẹ. To whenue Ablam (Ablaham) po asi etọn Salai (Sala) po sẹtẹn yì Kenani, gbẹtọ fẹnnuwatọ he ma tindo sisi depope na alọwle lẹ wẹ lẹdo yé pé. Taidi kọdetọn de, Jehovah degbe dọ Sodọmi po Gomọla po ni yin vivasudo, na gbẹtọ he nọ nọ̀ tòdaho enẹlẹ mẹ lẹ nọ doalọ to fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn he ylan taun mẹ kavi nọ miọnnukundo walọ enẹ wutu. Ablaham deanana whẹndo etọn to aliho dagbe mẹ, podọ Sala ze apajlẹ dagbe dai gbọn taliaina tatọ́-yinyin asu etọn tọn dali. (Hia 1 Pita 3:3-6.) Ablaham hẹn ẹn diun dọ visunnu etọn Isaki dà yọnnu de he nọ sẹ̀n Jehovah. Podọ Isaki wà nudopolọ na visunnu etọn Jakọbu, mẹhe visunnu etọn lẹ wá lẹzun tọgbó whẹndo 12 Islaeli tọn lẹ tọn.

11. Nawẹ Osẹ́n Mose tọn basi hihọ́na Islaelivi lẹ gbọn?

 ¹¹ To nukọn mẹ, Jehovah basi alẹnu de hẹ kúnkan Jakọbu (Islaeli) tọn lẹ. To hohowhenu, Osẹ́n Mose tọn nọ deanana aṣa alọwle tọn lẹ, ehe bẹ aṣa yọnnu-bibẹpli tọn hẹn. Osẹ́n lọ basi hihọ́na Islaelivi lẹ to gbigbọ-liho bo dosẹ́n na yé ma nado dà mẹhe nọ sẹ̀n yẹwhe lalo lẹ. (Hia Deutelonomi 7:3, 4.) Eyin nuhahun sinsinyẹn lẹ fọ́n to alọwle mẹ, mẹho lẹ nọ saba gọalọ. Nugbonọ-mayin, awuwhàn, po nuvẹdomẹ po nọ yin nukunpedego to aliho he sọgbe mẹ. Gbẹdai yin alọkẹyi, ṣigba osẹ́n lẹ sọ tin gandego. Sunnu de sọgan gbẹ́ asi etọn dai na “nuhe ma jẹ de” wutu. (Deut. 24:1) Zẹẹmẹ nuhe “ma jẹ” lọ tọn ma yin bibasi, ṣigba e sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado lẹndọ e ma bẹ whẹho flinflin lẹ hẹn.​—Lev. 19:18.

12, 13. (a) To azán Malaki tọn lẹ gbè, nawẹ sunnu delẹ nọ yinuwa hẹ asi yetọn lẹ gbọn? (b) To egbehe, eyin mẹhe ko yí baptẹm de deayọ hẹ alọwlemẹ mẹdevo tọn, etẹwẹ na yin kọdetọn lọ lẹ?

¹² To azán yẹwhegán Malaki tọn lẹ gbè, asu Ju susu nọ yí oklọ do yinuwa hẹ asi yetọn lẹ bo nọ dín whẹjijọ depope poun nado gbẹ́ yé dai. Yé nọ gbọnmọ dali jo asi jọja whenu tọn yetọn lẹ do, vlavo nado dà awhli lẹ, etlẹ yin yọnnu kosi lẹ. To whenue Jesu to aigba ji, sunnu Ju lẹ gbẹ́ nọ yí oklọ do gbẹ́ asi yetọn lẹ dai “na whẹwhinwhẹ́n depope poun wutu.” (Mat. 19:3) Jehovah Jiwheyẹwhe gbẹwanna gbẹdai mọnkọtọn.​—Hia Malaki 2:13-16.

¹³ To egbehe, nuyiwa oklọ tọn to alọwle mẹ, ma sọgan yin alọkẹyi to omẹ Jehovah tọn lẹ ṣẹnṣẹn. Ṣigba, mí ni dọ dọ sunnu kavi yọnnu he ko yí baptẹm bo ko wlealọ de basi gbẹdai, na e ko deayọ hẹ alọwlemẹ mẹdevo tọn bo jlo na dà ẹ wutu. Eyin ylanwatọ lọ ma lẹnvọjọ, e na yin didesẹ sọn agun mẹ nado hẹn agun lọ do wiweji. (1 Kọl. 5:11-13) Mẹlọ dona “de sinsẹ́n he jẹna lẹnvọjọ tọ́n” whẹpo do yin gigọyí. (Luku 3:8; 2 Kọl. 2:5-10) Dile etlẹ yindọ ojlẹ tangan de ma tin he dona juwayi whẹpo mẹlọ nido yin gigọyí, nukun ma sọgan yin mimiọn do walọ oklọ tọn mọnkọtọn, he ma dona yin mimọ to omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ṣẹnṣẹn. E sọgan yí ojlẹ de​—owhe dopo kavi humọ​—to ylanwatọ lọ si nado do kunnudenu lẹnvọjọ nujọnu tọn hia. Eyin mẹlọ tlẹ yin gigọyí, e gbẹ́ dona dogbè “to whẹdaján Jiwheyẹwhe tọn nukọn.”​—Lom. 14:10-12; pọ́n Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn [Flansegbe] 15 février 1980, w. 31-32.

14. Etẹwẹ yin lẹndai Osẹ́n lọ tọn?

¹⁴ Osẹ́n Mose tọn deanana Islaelivi lẹ na owhe 1 500 linlán. Osẹ́n lọ gọalọna omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado hẹn nunọwhinnusẹ́n dodo tọn lẹ do ayiha mẹ to whenue yé to whẹho whẹndo tọn lẹ po nuhahun devo lẹ po didẹ bosọ yinuwa taidi mẹgopọntọ de he deananamẹ yì Mẹsia dè. (Gal. 3:23, 24) To whenue Jesu kú, Osẹ́n lọ wá vivọnu bọ Jiwheyẹwhe basi tito yọyọ de. (Heb. 8:6) Onú delẹ tin he Osẹ́n Mose tọn kẹalọyi bọ tito enẹ masọ kẹalọyi ba.

15. (a) Nujinọtedo alọwle tọn tẹwẹ nọ yin hihodo to agun Klistiani tọn mẹ? (b) Whẹho tẹlẹ ji wẹ Klistiani de dona lẹnnupọndo whẹpo do basi gbẹdai?

¹⁵ To whenue Jesu to gblọndo na Falesi delẹ, e dọ dọ dile etlẹ yindọ Mose yigbena alọwlemẹ mẹtọn gbigbẹdai, e ma “to mọ sọn bẹjẹeji gba.” (Mat. 19:6-8) Gbọnmọ dali, Jesu dohia dọ nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn na alọwle he yin zizedai to Edẹni mẹ wẹ na yin hihodo to agun Klistiani tọn mẹ. (1 Tim. 3:2, 12) Na alọwlemẹ lẹ yin “agbasalan dopo” wutu, yé dona gbọṣi pọninọ mẹ, bo na  dotẹnmẹ owanyi na Jiwheyẹwhe po owanyi na ode awetọ po nado hẹn alọwle yetọn lodo. Eyin mẹde tlẹ basi gbẹdai to osẹ́n-liho, ṣigba bọ e ma yin na alọwlemẹ etọn doalọ to fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn mẹ wutu, mẹlọ ma vò nado vọ́ alọwle. (Mat. 19:9) Na nugbo tọn, mẹde sọgan de nado jona alọwlemẹ etọn he deayọ ṣigba bo lẹnvọjọ, kẹdẹdile yẹwhegán Hosea jona asi fẹnnuwatọ etọn Gomẹli do. Mọdopolọ, Jehovah do lẹblanu hia akọta Islaeli tọn to whenue yé deayọ to gbigbọ-liho. (Hos. 3:1-5) Humọ, eyin mẹde yọnẹn dọ alọwlemẹ emitọn deayọ, ṣogan bo basi dide nado sọ vọ́ tindo kọndopọ zanhẹmẹ tọn hẹ alọwlemẹ whẹhutọ lọ, ehe yin ohia de dọ e jona ẹn podọ whẹwhinwhẹ́n Owe-wiwe tọn de masọ tin nado basi gbẹdai ba.

16. Etẹwẹ Jesu dọ gando tlẹnmẹninọ go?

¹⁶ To whenue Jesu ko dohia dọ, to Klistiani nugbo lẹ ṣẹnṣẹn, fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn wẹ yin dodonu dopo gee he ji gbẹdai na yin bibasi te godo, e donù “mẹhe tindo nunina lọ” nado nọ tlẹnmẹ lẹ go. E yidogọ dọmọ: “Mì gbọ mẹhe sọgan natẹn ehe ni natẹn ẹn.” (Mat. 19:10-12) Mẹsusu ko de nado gbọṣi tlẹnmẹ nado sọgan sẹ̀n Jehovah matin ayihafẹsẹnamẹnu. Yé jẹna pipà na nudide yetọn.

17. Etẹwẹ sọgan gọalọna Klistiani de nado de vlavo eyin e na wlealọ kavi lala?

¹⁷ Whẹpo mẹde nado de nado gbọṣi tlẹnmẹ kavi wlealọ, mẹlọ dona lẹnnupọn nado yọnẹn eyin e sọgan wleawuna nunina tlẹnmẹninọ tọn. Apọsteli Paulu na tulimẹ nado nọ tlẹnmẹ, ṣogan e dọmọ: “Na fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn he gbayipe wutu, mì gbọ sunnu dopodopo ni tindo asi etọn titi podọ yọnnu dopodopo ni tindo asu etọn titi.” Paulu yidogọ dọmọ: “Eyin yé ma sọgan duto yede ji, mì gbọ yé ni wlealọ, na e pọnte nado wlealọ hú dọ ojlo zogbe ni duto yé ji.” Alọwiwle sọgan gọalọna mẹde ma nado na dotẹnmẹ ojlo zogbe nado plan ẹn jẹ walọ delẹ kọ̀n taidi vijinu yíyí do daihun kavi fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn. Humọ, owhe yin whẹho de he ji yè dona lẹnnupọndo, na apọsteli lọ dọmọ: “Eyin mẹdepope lẹndọ emi to nuyiwa to aliho he ma sọgbe mẹ gbọn gbigbọṣi tlẹnmẹ dali, podọ eyin e ko zẹ̀ owhe aflanmẹ tọn etọn go, nuhe dona yin wiwà die: Mì gbọ ni wà nuhe jlo e; e ma waylando. Mì gbọ yé ni wlealọ.” (1 Kọl. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Etomọṣo, mẹde ma dona yin whinwhàn nado wlealọ na ojlo zogbe jọja whenu tọn wutu. Mẹlọ sọgan nọma ko whèwhín ganji nado didá azọngban alọwle tọn lẹ.

18, 19. (a) Nawẹ alọwle Klistiani tọn de dona bẹjẹeji gbọn? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?

¹⁸ Alọwle Klistiani tọn dona bẹjẹeji to sunnu po yọnnu po he ko klan yede do wiwe hlan Jehovah bosọ yiwanna ẹn po ahun lẹpo po ṣẹnṣẹn. Yé sọ dona yiwanna yede sọmọ bọ yé na jlo nado nọgbẹ̀ dopọ taidi asu po asi po. Na nugbo tọn, yé na yin didona, na yé hodo ayinamẹ lọ nado wlealọ “to Oklunọ mẹ kẹdẹ” wutu. (1 Kọl. 7:39) Yé nasọ tindo kọdetọn dagbe to alọwle yetọn mẹ eyin yé zindonukọn nado nọ setonuna ayinamẹ Biblu tọn lẹ.

¹⁹ To egbehe, mí to gbẹnọ to “azán godo tọn” lẹ mẹ, podọ mẹsusu ma nọ wleawuna jẹhẹnu he nọ gọalọ nado tindo kọdetọn dagbe to alọwle mẹ lẹ. (2 Tim. 3:1-5) To hosọ he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna nunọwhinnusẹ́n titengbe delẹ sọn Biblu mẹ he sọgan gọalọna Klistiani lẹ nado tindo kọdetọn dagbe po ayajẹ po to alọwle yetọn mẹ, mahopọnna avùnnukundiọsọmẹnu he lẹdo yé pé lẹ. Ehe na gọalọna yé nado to zọnlinzin to ali ogbẹ̀ madopodo tọn lọ ji.​—Mat. 7:13, 14.