1. Dile etlẹ yindọ alọwle nọ saba bẹjẹeji po ayajẹ po, etẹwẹ mẹhe wlealọ lẹ sọgan donukun dọ emi na tindo numimọ etọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

TO WHENUE asiyọyọ whanpẹnọ de sọawuhia to asisunọ yọyọ etọn nukọn to alọwle-zan yetọn gbè, ayajẹ mayọnjlẹ de wẹ nọ gọ́ ahun yetọn mẹ. To whenue yé to họntọn mẹ, owanyi yetọn wá sinyẹn sọmọ bọ yé wleawufo nado dopà dọ emi na yin nugbonọ na ode awetọ to alọwle mẹ. Na nugbo tọn, vọjlado lẹ dona yin bibasi to whenue omẹ awe yin kinkọndopọ bọ whédo yọyọ de yin didoai. Ṣigba, Ohó Jiwheyẹwhe tọn na ayinamẹ nuyọnẹn tọn mẹhe de nado wlealọ lẹpo, na Dowatọ owanyinọ alọwle tọn lọ jlo dọ asu po asi po dopodopo ni tindo kọdetọn dagbe po ayajẹ po to gbẹzan alọwle tọn yetọn mẹ wutu. (Howh. 18:22) Etomọṣo, Owe-wiwe lẹ dọ to aliho he họnwun mẹ dọ gbẹtọvi mapenọ he wlealọ lẹ “na tindo nukunbibia to agbasalan yetọn mẹ.” (1 Kọl. 7:28) Etẹwẹ sọgan yin wiwà na nukunbibia ehelẹ nido depò? Podọ etẹwẹ na hẹn alọwle Klistiani tọn tindo kọdetọn dagbe?

2. Owanyi wunmẹ tẹlẹ wẹ alọwlemẹ lẹ dona dohia?

² Biblu zinnudo nujọnu-yinyin owanyi tọn ji. Alọwle de nọ tindo  nuhudo owanyi sisosiso (phi·liʹa to Glẹkigbe mẹ) tọn. Owanyi he nọ tin to sunnu po yọnnu po ṣẹnṣẹn (eʹros) nọ hẹn awuvivi wá, podọ owanyi he nọ tin to hagbẹ whẹndo tọn lẹ ṣẹnṣẹn (stor·geʹ) yin nujọnu to whenue ovi lẹ jẹ wiwá ji. Ṣigba, owanyi he sinai do nunọwhinnusẹ́n ji (a·gaʹpe) wẹ nọ hẹn alọwle de nado tindo kọdetọn dagbe. Apọsteli Paulu kanwe gando owanyi ehe go dọmọ: “Dopodopo mìtọn dona nọ yiwanna asi etọn dile e nọ wà na edetiti do; mọdopolọ, asi dona tindo sisi sisosiso na asu etọn.”​—Efe. 5:33.

3. Obá tẹ mẹ wẹ owanyi dona sinyẹn jẹ to alọwle mẹ?

³ Paulu wlan dọmọ: “Mì asu lẹ emi, mì nọ yiwanna asi mìtọn, kẹdẹdile Klisti yiwanna agun lọ do ga bo ze ede jo na ẹn.” (Efe. 5:25) Apajlẹ Jesu tọn hihodo nọ biọ dọ hodotọ etọn lẹ ni yiwanna ode awetọ kẹdẹdile ewọ yiwanna yé do. (Hia Johanu 13:34, 35; 15:12, 13.) Enẹwutu na Klistiani lẹ, owanyi asu po asi po tọn dona sinyẹn sọmọ bọ alọwlemẹ dopodopo na wleawufo nado kú do ota omẹ awetọ tọn mẹ, eyin e biọ domọ. Ehe sọgan yin onú godo tọn he alọwlemẹ de na jlo nado basi eyin gbemanọpọ sinsinyẹn de tin-to-aimẹ. Etomọṣo, owanyi a·gaʹpe “nọ ṣinyọnnudo nulẹpo, nọ yí nulẹpo sè, nọ do todido to nulẹpo mẹ, nọ doakọnna nulẹpo.” Mọwẹ, “owanyi ma nọ gboawupo gbede.” (1 Kọl. 13:7, 8) Eyin alọwlemẹ budisi Jiwheyẹwhe-tọ́ lẹ nọ flin opà yetọn nado yiwanna ode awetọ podọ nado yin nugbonọ na ode awetọ, enẹ na gọalọna yé nado wazọ́n to pọmẹ sọgbe hẹ nujinọtedo yiaga Jehovah tọn lẹ bo nọ didẹ nuhahun depope he na fọndote.

4, 5. (a) Etẹwẹ yin azọngban asu de tọn taidi tatọ́ whẹndo tọn? (b) Nukun tẹwẹ asi de dona nọ yí do pọ́n tatọ́-yinyin? (c) To whenue sunnu po yọnnu po de wlealọ, vọjlado tẹlẹ wẹ yé dona basi?

⁴ To whenue Paulu to nùzindo azọngban alọwlemẹ dopodopo tọn ji, e dọmọ: “Mì gbọ asi lẹ ni nọ yin mẹmẹglọ hlan asu yetọn taidi hlan Oklunọ, na asu wẹ ota na asi etọn kẹdẹdile Klisti yin ota agun lọ tọn do.” (Efe. 5:22, 23) Tito ehe ma dohia dọ asi de whè hú asu etọn gba. Na nugbo tọn, tito ehe nọ gọalọna asi de nado hẹn azọngban etọn di, yèdọ azọngban he Jiwheyẹwhe tindo to ayiha mẹ to whenue e dọmọ: “E ma yọ́n na sunnu lọ [Adam] nado to ninọ edeṣo. Yẹn na basi alọgọtọ de na ẹn, yèdọ mẹde he sọgbe hẹ ẹ.” (Jen. 2:18) Kẹdẹdile Klisti, “ota agun lọ tọn,” nọ do owanyi hia do, asu Klistiani de dona nọ yí tatọ́-yinyin etọn zan po owanyi po. To whenue asu de wàmọ, asi etọn nọ mọdọ emi to hihọ́ glọ, bọ e nọ bọawuna ẹn nado na ẹn sisi, nọgodona ẹn, bo litaina ẹn.

⁵ Nado dohia dọ alọwle nọ biọ vọjlado bibasi, Cathy ^[1] dọmọ: “To whenue n’yin mẹmẹyọnnu tlẹnnọ de, n’to dee kannu bo nọ penukundo dee go. Alọwle yin diọdo de na mi, na e biọ dọ ma plọn nado nọ ganjẹ asu ṣie go. E ma nọ bọawu to whepoponu, amọ́ mí wá vẹ́ taun taidi asu po asi po gbọn nulẹ bibasi to aliho Jehovah tọn mẹ dali.” Asu etọn Fred dọmọ: “Nudide lẹ bibasi ma ko nọ bọawuna mi gbede dai. To alọwle mẹ, nulinlẹnpọn do omẹ awe ji sọ nọ hẹn nulẹ vẹawu dogọ. Ṣigba, anademẹ Jehovah tọn dindin to odẹ̀ mẹ podọ todidoai na asi ṣie po sọwhiwhe po zọ́n bọ e nọ to awubọ dogọ egbesọegbesọ. N’nọ mọdọ mí sọgbe hẹ míde taun!”

6. To whenue nuhahun lẹ fọndote to alọwle de mẹ, nawẹ owanyi nọ yinuwa taidi “gẹdẹ he nọ kọ̀n gbẹtọ lẹ dopọ to aliho pipé de mẹ” gbọn?

⁶ Alọwle de nọ lodo eyin alọwlemẹ awe lọ lẹ nọ miọnnukundo nuṣiwa flinflin ode awetọ tọn lẹ. Yé “nọ to linsinyẹn hẹ ode awetọ bo nọ to jijona ode awetọ sọn ojlo mẹ wá zọnmii.” Na nugbo tọn, yé omẹ awe lẹ na nọ ṣinuwa. Ṣigba to whenue enẹ jọ, dotẹnmẹ hundote de wẹ e yin nado plọnnu sọn nuṣiwa ehelẹ mẹ, nado nọ jonamẹ podọ nado nọ dike owanyi ni  yí huhlọn etọn zan to gigọ́ mẹ, taidi “gẹdẹ he nọ kọ̀n gbẹtọ lẹ dopọ to aliho pipé de mẹ.” (Kol. 3:13, 14) Humọ, “owanyi nọ fahomẹ bo nọ yin homẹdagbenọ. . . . E ma nọ basi kandai nuṣiwa tọn.” (1 Kọl. 13:4, 5) Gbemanọpọ lẹ dona nọ yawu yin dididẹ dile e yọnbasi do. Enẹwutu, asu po asi po Klistiani de dona nọ dovivẹnu nado didẹ whẹho depope he tin to ṣẹnṣẹn yetọn whẹpo owhè nido yihọ. (Efe. 4:26, 27) E nọ biọ whiwhẹ po adọgbigbo po nado yí ahundopo do dọ “Jaale ma gblehomẹ blo,” ṣigba, mọwiwà nọ gọalọ nado didẹ nuhahun lẹ bosọ nọ zọ́n bọ alọwlemẹ lẹ nọ vẹ́ dogọ.

7, 8. (a) Ayinamẹ tẹlẹ wẹ Biblu na gando kọndopọ zanhẹmẹ tọn go to alọwle mẹ? (b) Naegbọn alọwlemẹ lẹ dona nọ do awuvẹmẹ hia?

⁷ Biblu na ayinamẹ dagbe lẹ he sọgan gọalọna asu po asi po de nado tindo pọndohlan jlẹkaji tọn gando jlọjẹ alọwle tọn go. (Hia 1 Kọlintinu lẹ 7:3-5.) Mẹtọnhopọn owanyinọ didohia na numọtolanmẹ po nuhudo alọwlemẹ mẹtọn tọn po yin nujọnu. Eyin asi de ma yin nuyiwa hẹ po awuvẹmẹ po, e sọgan vẹawuna ẹn nado duvivi adà alọwle tọn ehe tọn. Biblu biọ to asu lẹ si nado nọ yí “oyọnẹn” do yinuwa hẹ asi yetọn lẹ. (1 Pita 3:7) Zanhẹmẹ ma dona yin nuyiwa mẹhẹn po huhlọn po tọn kavi yin bibiọ gánnugánnu gbede, ṣigba dona nọ wá to jọwamọ-liho. To paa mẹ, sunnu sọgan nọ yawu tindo ojlo zanhẹmẹ tọn hugan yọnnu, ṣigba to numọtolanmẹ-liho, ojlẹ lọ dona yin dehe yọ́n na alọwlemẹ awe lọ lẹ.

⁸ Nugbo wẹ dọ Biblu ma bẹ osẹ́n tangan lẹ hẹn gando wunmẹ po dogbó aihun owanyi tọn he sọgan zọnpọ hẹ kọndopọ zanhẹmẹ jọwamọ tọn lẹ po go, etomọṣo e donù dohia owanyi tọn delẹ go. (Ohàn 1:2; 2:6) Alọwlemẹ Klistiani lẹ dona nọ yinuwa hẹ ode awetọ po awuvẹmẹ po.

9. Naegbọn ojlo zanhẹmẹ tọn tintindo na mẹdevo depope he ma yin alọwlemẹ mẹtọn ma sọgbe?

⁹ Eyin mí tindo owanyi sisosiso na Jiwheyẹwhe podọ na kọmẹnu mítọn, mí ma na na dotẹnmẹ mẹdepope kavi nudepope nado ze alọwle mítọn do owù mẹ. Alọwle delẹ ko pehẹ nuhahun kavi tlẹ gbakija, na dopo to alọwlemẹ lọ lẹ mẹ lẹzun afanumẹ na yẹdide fẹnnuwiwa tọn pinpọn wutu. Mí dona nọavùnte sinsinyẹn sọta ayilinlẹn depope he gando walọ ehe kavi ojlo zanhẹmẹ tọn depope to gbonu alọwle tọn go. Nuyiwa he tlẹ sọgan taidi aihun gblewa tọn didà hẹ mẹhe ma yin alọwlemẹ mítọn yin nuyiwa kanyinylan tọn he mí dona dapana. Finflin dọ Jiwheyẹwhe nọ yọ́n linlẹn po nuyiwa mítọn lẹpo po nọ hẹn ojlo mítọn nado hẹn homẹ etọn hùn bo hẹn wiwejininọ mítọn go sinyẹn deji.​—Hia Matiu 5:27, 28; Heblu lẹ 4:13.

10, 11. (a) Nawẹ gbẹdai gbayipe sọ? (b) Etẹwẹ Biblu dọ gando kinklan go? (c) Etẹwẹ na gọalọna alọwlemẹ de ma nado yawu klan?

¹⁰ Nuhahun sinsinyẹn he zindonukọn to alọwle mẹ lẹ sọgan sisẹ́ alọwlemẹ de kavi yé omẹ awe lẹ nado lẹnnupọndo kinklan kavi gbẹdai ji. To otò delẹ mẹ, hugan mado awe alọwle lẹ tọn wẹ nọ wá dekọtọn do gbẹdai mẹ. Ninọmẹ ehe ma gbayipe to agun Klistiani tọn mẹ, ṣigba nuhahun alọwle tọn lẹ to susudeji to omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ṣẹnṣẹn, podọ ehe yin ahunmẹdunamẹnu de.

¹¹ Biblu na anademẹ ehelẹ dọmọ: “Asi klan sọn asu etọn go blo. Ṣigba, eyin ewọ klan janwẹ, mì gbọ e wlealọ blo kavi eyin e ma yinmọ, ewọ ni gbọwhẹ hẹ asu etọn; podọ asu ni ma jo asi etọn do blo.” (1 Kọl. 7:10, 11) Mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n kinklan sọn alọwlemẹ mítọn go. Dile etlẹ yindọ kinklan sọgan taidi pọngbọ lọ to whenue nuhahun sinsinyẹn lẹ fọndote, e nọ saba hẹn nuhahun devo lẹ wá dogọ. To whenue Jesu ko vọ́ nuhe Jiwheyẹwhe dọ lọ dọ he yindọ sunnu na jo otọ́ etọn po onọ̀ etọn po do bo na sẹbọdo asi etọn go godo, e wá dọmọ: “Nuhe Jiwheyẹwhe ko  kọndopọ, mì dike mẹde klan ẹn blo.” (Mat. 19:3-6; Jen. 2:24) Ehe sọ zẹẹmẹdo ga dọ asu de kavi asi de ma dona ‘klan nuhe Jiwheyẹwhe ko kọndopọ.’ Jehovah nọ pọ́n alọwle hlan taidi kanṣiṣa gbẹwhenu tọn de. (1 Kọl. 7:39) Hinhẹn do ayiha mẹ dọ mímẹpo wẹ na dogbè na Jiwheyẹwhe dona whàn alọwlemẹ lẹ nado dovivẹnu vẹkuvẹku nado nọ yawu didẹ nuhahun lẹ, na yé nikaa sinyẹn deji.

12. Etẹwẹ sọgan sisẹ́ alọwlemẹ de nado lẹnnupọndo kinklan ji?

¹² Todido he ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe lẹ tintindo gando alọwle go sọgan yin adọ̀ nuhahun lẹ tọn to alọwle mẹ. To whenue odlọ he mẹde nọ kú gando nuhe yin alọwle ayajẹnọ de go lẹ ma wá mọ hẹndi, mẹlọ sọgan jẹflumẹ, mọdọ emi yin titafú, kavi tlẹ duadi. Vogbingbọn to numọtolanmẹ-liho, po aliho he mẹ alọwlemẹ lẹ yin pinplọn whẹ́n te po sọgan hẹn nuhahun wá, podọ gbemanọpọ lẹ sọgan fọndote gando akuẹ, yọnwẹn lẹ po ovi pinplọn po go. Etomọṣo, homẹhunnu wẹ e yin dọ mahopọnna nuhahun mọnkọtọn lẹ, suhugan alọwlemẹ Klistiani lẹ tọn wẹ nọ wá gbèta he yọ́n na yé omẹ awe lẹ de kọ̀n, na yé nọ na dotẹnmẹ Jiwheyẹwhe nado deanana yé wutu.

13. Whẹwhinwhẹ́n dolido tẹlẹ wẹ sọgan zọ́n bọ mẹde na klan?

¹³ To whedelẹnu, whẹwhinwhẹ́n dagbe sọgan tin nado klan. Didesọn ojlo mẹ ma nado penukundo whẹndo mẹtọn go, danú sinsinyẹn wiwà do alọwlemẹ mẹtọn go, podọ gbigbọnọ-yinyin alọwlemẹ mẹtọn tọn zizedo owù mẹ pete, yin ninọmẹ vonọtaun lẹ he mẹdelẹ ko mọ taidi whẹwhinwhẹ́n nado klan. Alọwlemẹ Klistiani he tindo nuhahun sinsinyẹn lẹ dona dín alọgọ sọn mẹho agun tọn lẹ dè. Mẹmẹsunnu numimọnọ enẹlẹ sọgan gọalọna asu po asi po lẹ nado yí ayinamẹ he tin to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ do yizan mẹ. To whenue mí to nuhahun whẹndo tọn lẹ didẹ, mí sọ dona nọ hodẹ̀ bo nọ biọ gbigbọ wiwe Jehovah tọn po alọgọ gbigbọ etọn tọn po nado yí nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ do yizan mẹ podọ nado do sinsẹ́n gbigbọ etọn tọn hia.​—Gal. 5:22, 23. ^[2]

14. Etẹwẹ Biblu dọna Klistiani he alọwlemẹ etọn ma yin sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn de?

¹⁴ Klistiani delẹ tindo alọwlemẹ he ma ko yin sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn de. To whẹho enẹlẹ mẹ, Biblu na whẹwhinwhẹ́n dagbe he wutu yé ma dona klan lẹ. (Hia 1 Kọlintinu lẹ 7:12-14.) Vlavo alọwlemẹ mayisenọ lọ mọnukunnujẹemẹ kavi lala, ewọ yin “hinhẹn zun wiwe” na e wlealọ hẹ yisenọ de wutu. Ovi depope he yé ji nọ yin pinpọnhlan taidi “wiwe” bo nọ gbọnmọ dali tin to hihọ́ Jiwheyẹwhe tọn glọ. Paulu dọmọ: “Hiẹ asi, nawẹ hiẹ wagbọn do yọnẹn eyin hiẹ ma na whlẹn asu towe gán? Kavi hiẹ asu, nawẹ hiẹ wagbọn do yọnẹn eyin hiẹ ma na whlẹn asi towe gán.” (1 Kọl. 7:16) Diblayin agun Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn dopodopo mẹ wẹ mí nọ mọ asu po asi po he mẹdopo yin mayisenọ dai, bọ mẹhe yin Klistiani lọ wẹ gọalọ nado “whlẹn” awetọ etọn gán te.

15, 16. (a) Ayinamẹ tẹwẹ Biblu na asi Klistiani he asu etọn ma yin sinsẹ̀n-basitọ Jiwheyẹwhe tọn? (b) “Eyin mayisenọ lọ de nado klan,” etẹwẹ alọwlemẹ Klistiani lọ na wà?

¹⁵ Apọsteli Pita na ayinamẹ asi Klistiani lẹ nado nọ litaina asu yetọn lẹ, “gbọnmọ dali, eyin mẹde ma setonuna ohó lọ, yé sọgan yin dindọn gbọn walọyizan asi yetọn lẹ tọn dali matin ohó depope didọ, na yé yí nukun do mọ walọ wiwe mìtọn to pọmẹ po sisi sisosiso po wutu.” Eyin asi de nọ ‘do gbigbọ abọẹninọ po walọmimiọn tọn po hia, ehe yin nuhọakuẹ taun to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ,’ enẹ sọgan yinuwado asu etọn ji taun nado kẹalọyi sinsẹ̀n-bibasi wiwe lọ, hugan hodidọ na ẹn gbọzangbọzan gando nuyise Klistiani tọn lẹ go.​—1 Pita 3:1-4.

¹⁶ Etẹwẹ lo eyin alọwlemẹ mayisenọ de basi dide nado klan? Biblu dọmọ: “Eyin mayisenọ lọ de nado klan, mì gbọ e ni klan; mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu de ma to dandannu glọ to ninọmẹ mọnkọtọn lẹ mẹ gba, ṣigba  Jiwheyẹwhe ko ylọ mì do jijọho kọ̀n.” (1 Kọl. 7:15) Ehe ma zẹẹmẹdo dọ alọwlemẹ Klistiani lọ vò todin nado vọ́ alọwle to dodonu Owe-wiwe lẹ tọn ji gba, amọ́ e ma yin dandan nado hẹn alọwlemẹ mayisenọ lọ po huhlọn po ma nado klan. Kinklan sọgan hẹn jijọho wá jẹ obá de mẹ. Podọ alọwlemẹ Klistiani lọ sọgan tindo todido dọ alọwlemẹ he klan lọ na lẹkọwa po ojlo lọ po dọ, yé omẹ awe lẹ ni wazọ́n dopọ nado hẹn alọwle yetọn dote bọ to nukọn mẹ, e na wá lẹzun yisenọ hatọ de.

17. Etẹwẹ dona tin to otẹn tintan mẹ na alọwlemẹ Klistiani lẹ?

¹⁷ Na mí to gbẹnọ to “azán godo tọn” he ko sẹyì nukọn taun lẹ mẹ wutu, mí nọ pehẹ “ojlẹ awusinyẹn tọn he vẹawu nado pehẹ lẹ.” (2 Tim. 3:1-5) Etomọṣo, eyin mí nọ hẹn míde lodo to gbigbọ-liho, e na gọalọna mí taun nado duto nuyiwadomẹji agọ̀ aihọn tọn ehelẹ ji. Paulu wlan domọ: “Gli wẹ ojlẹ he pò lọ. Bẹsọn din, mì gbọ yé he tindo asi lẹ ni taidi mẹhe ma tindo, . . . podọ mẹhe to aihọn lọ zan lẹ taidi mẹhe ma to zinzan ẹn to gigọ́ mẹ.” (1 Kọl. 7:29-31) Paulu ma to didọna asu po asi po lẹ nado dovọ́na azọngban whẹndo tọn yetọn lẹ gba. Etomọṣo, na gli wẹ ojlẹ he pò lọ wutu, whẹho gbigbọmẹ tọn lẹ wẹ yé dona zedo otẹn tintan mẹ.​—Mat. 6:33.

18. Naegbọn e yọnbasi dọ Klistiani lẹ ni tindo alọwle ayajẹnọ podọ kọdetọn dagbenọ de?

¹⁸ To ojlẹ sinsinyẹn ehelẹ mẹ, mí nọ mọ bọ alọwle susu lẹ nọ gbakija. Be e yọnbasi nado tindo alọwle ayajẹnọ podọ kọdetọn dagbenọ de ya? Mọwẹ, eyin mí zindonukọn nado to dindọnsẹpọ Jehovah po omẹ etọn lẹ po, bo nọ yí nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ do yizan mẹ, bosọ nọ kẹalọyi anademẹ gbigbọ wiwe Jehovah tọn. Eyin mí wàmọ, mí nọ gbògbéna “nuhe Jiwheyẹwhe ko kọndopọ.”​—Malku 10:9.