1-3. (a) Naegbọn mí gán deji dọ mí sọgan lẹzun họntọn Jiwheyẹwhe tọn? (b) Apajlẹ mẹnu lẹ tọn wẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

WHLA atọ̀n wẹ Biblu donù Ablaham go taidi họntọn Jiwheyẹwhe tọn. (2 Otan. 20:7; Isa. 41:8; Jak. 2:23) Na nugbo tọn, dawe nugbonọ enẹ kẹdẹ go wẹ Biblu dọho gando to aliho tangan enẹ mẹ. Enẹwutu, be mí dona lẹndọ Ablaham kẹdẹ wẹ yin gbẹtọvi dopo gee he lẹzun họntọn Jehovah tọn ya? Lala, na Biblu dohia dọ họntọnjiji hẹ Jiwheyẹwhe yin nude he dopodopo mítọn sọgan wleawuna.

² Ohó Jiwheyẹwhe tọn bẹ kandai susu hẹn gando sunnu po yọnnu nugbonọ lẹ po go he dibusi Jehovah bo tindo yise to ewọ mẹ bosọ lẹzun họntọn vivẹ́ etọn lẹ. (Hia Psalm 25:14.) Apọsteli Paulu wlanwe gando “aslọ daho kunnudetọ lẹ tọn” de go, mẹhe e họnwun dọ yemẹpo yin họntọn Jiwheyẹwhe tọn. (Heb. 12:1) Omẹ voovo he tindo jẹhẹnu dagbe lẹ wẹ tin to omẹ ehelẹ mẹ.

³ Mì gbọ mí ni gbadopọnna atọ̀n to họntọn vivẹ́ Jehovah tọn he yin nùdego to Biblu mẹ lẹ mẹ. Mí na plọnnu gando (1) Luti he yin asuṣiọsi jọja nugbonọ de he wá sọn Moabi; (2) Hẹzekia he yin ahọlu dodonọ de to Juda; podọ (3) Malia he yin onọ̀ whiwhẹnọ Jesu  tọn go. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn aliho he mẹ dopodopo yetọn wleawuna haṣinṣan de hẹ Jiwheyẹwhe te mẹ?

4, 5. Nudide sinsinyẹn tẹwẹ Luti pannukọn, podọ naegbọn e do vẹawu sọmọ? (Pọ́n yẹdide bẹjẹeji tọn.)

⁴ Yí nukun homẹ tọn do pọ́n asuṣiọsi atọ̀n, dile yé to zọnlinzin gbọn aliho danfafa Moabi tọn ji bọ jẹhọn to yìnyìn gbọn awù yetọn lẹ mẹ. Asuṣiọsi ehelẹ wẹ Naomi gọna Luti po Olpa po he yin ovisi etọn lẹ. Olpa lẹkọ dedo, na e ko basi dide nado gọyì otò etọn mẹ to Moabi. Naomi ko magbe nado gọyì otò etọn mẹ to Islaeli. Mẹhe to apá na ẹn wẹ Luti, he pannukọn nudide titengbe hugan gbẹzan etọn tọn. E sọgan lẹkọyi omẹ etọn lẹ dè to whé to Moabi kavi hodo asu-nọ̀ etọn Naomi bo zingbejizọnlin yì Bẹtlẹhẹm.​—Luti 1:1-8, 14.

⁵ E bọawu dọ Luti ni ko lẹndọ emi tindo whẹndo de to Moabi​—yèdọ onọ̀ de po hẹnnumẹ devo lẹ po he na yí emi taidi asuṣiọsi jọja de bosọ penukundo emi go. Moabi-vi jiji wẹ. E ko jẹakọ hẹ aṣa otò lọ tọn, ogbè etọn po mẹhe nọ nọ̀ finẹ lẹ po. Naomi ma sọgan dopà onú enẹlẹ tọn na ẹn to Bẹtlẹhẹm. Abajọ e do na ayinamẹ Luti nado gbọṣi Moabi. Naomi mọdọ emi ma sọgan mọ asu kavi owhé he gbè ovisi emitọn lẹ na nọ na yé. Etẹwẹ Luti na wá? Doayi vogbingbọn he tin to ewọ po Olpa po ṣẹnṣẹn go, mẹhe ‘gọ̀ do godo do omẹ etọn lẹ dè, podọ do yẹwhe etọn lẹ dè.’ (Luti 1:9-15) Be Luti jlo na lẹkọyi yẹwhe lalo lẹ kọ̀n to omẹ etọn lẹ dè wẹ ya? Paali.

6. (a) Nudide nuyọnẹn tọn tẹwẹ Luti basi? (b) Naegbọn Boazi do dọ dọ Luti dín fibẹtado to awà Jehovah tọn glọ?

⁶ E taidi dọ Luti wá plọnnu gando Jehovah Jiwheyẹwhe go, sọn asu matintọ etọn dè kavi sọn Naomi dè. Jehovah ma taidi yẹwhe Moabi tọn lẹ. Luti yọnẹn dọ Jehovah wẹ e jẹ dọ emi ni yiwanna bosọ basi sinsẹ̀n hlan. Ṣigba, oyọnẹn enẹ tintindo kẹdẹ ma ko pé. Luti dona basi nudide. Be e na de Jehovah taidi Jiwheyẹwhe etọn ya? Luti basi nudide nuyọnẹn tọn de. E dọna Naomi dọmọ: “Omẹ towe lẹ wẹ na yin omẹ ṣie lẹ, Jiwheyẹwhe towe Jiwheyẹwhe ṣie.” (Luti 1:16) Owanyi he Luti tindo na Naomi whànmẹ taun, ṣigba nuhe jẹna ayidego hugan wẹ owanyi he e tindo na Jehovah. To nukọn mẹ, Boazi pà Luti, na e dín fibẹtado to awà Jehovah tọn glọ wutu. (Hia Luti 2:12.) Enẹ sọgan flin mí ohẹ̀vi de he nọ wá dín hihọ́ to awà mẹjitọ huhlọnnọ podọ hihọ́-basinamẹtọ de tọn lẹ glọ. (Ps. 36:7; 91:1-4) Mẹjitọ mọnkọtọn de wẹ Jehovah lẹzun na Luti. Ewọ dona ẹn na yise etọn wutu, podọ whẹwhinwhẹ́n depope ma tin dọ nudide he e basi ni vẹna ẹn.

7. Etẹwẹ sọgan gọalọna mẹhe nọ whleawu nado klan yede do wiwe na Jehovah lẹ?

⁷ Mẹsusu nọ plọnnu gando Jehovah go, ṣigba yé nọ whleawu nado dín fibẹtado to ewọ mẹ. Yé nọ dọ̀n yonu dogodo nado lẹzun devizọnwatọ etọn he klan yede do wiwe bo yí baptẹm. Eyin a nọ whleawu nado klan dewe do wiwe na Jehovah, be a ko yiagbọji bo kàn nuhe zọ́n sè dewe ya? Mẹlẹpo wẹ nọ sẹ̀n yẹwhe de kavi devo. (Jọṣ. 24:15) Naegbọn a ma na dín fibẹtado to Jiwheyẹwhe dopo gee he e jẹ dọ mí ni sẹ̀n lọ mẹ? Klandowiwe bibasi hlan Jehovah yin aliho dagbe hugan de nado do yise hia to ewọ mẹ. Ewọ na gọalọna we nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nudide towe bosọ pehẹ nuhahun depope he sọgan fọ́n. Nuhe Jiwheyẹwhe wà na Luti niyẹn.

8. Ninọmẹ tẹ mẹ wẹ Hẹzekia whẹ́n te?

⁸ To vogbingbọn mẹ na Luti, jọja Hẹzekia yin jiji do akọta he ko yin kinklandowiwe na Jehovah de mẹ. Ṣigba, e ma yin Islaelivi lẹpo wẹ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ klandowiwe enẹ. Apajlẹ tangan dopo wẹ Ahọlu Ahazi he yin otọ́ Hẹzekia tọn. Dawe ylankan enẹ dọ̀n ahọluduta  Juda tọn biọ boṣiọ-sinsẹ̀n mẹ, bo tlẹ sọ hẹn tẹmpli Jehovah tọn he to Jelusalẹm flu. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ovu whenu Hẹzekia tọn he ma na ko bọawu, na delẹ to nọvisunnu etọn lẹ mẹ kú okú miyọ́nawu, na yé yin mimẹ̀ gbẹ̀te taidi avọ́sinsan hlan yẹwhe lalo de!​—2 Ahọ. 16:2-4, 10-17; 2 Otan. 28:1-3.

9, 10. (a) Naegbọn e do bọawu dọ Hẹzekia ni lẹzun hùnylantọ? (b) Etẹwutu mí ma dona gblehomẹ do Jehovah go? (c) Naegbọn mí ma dona lẹndọ whẹndo he mẹ mí wá sọn wẹ nọ do gbẹtọ wunmẹ he mí na lẹzun hia?

⁹ Dile Hẹzekia to whinwhẹ́n, e bọawu taun dọ ni lẹzun hùnylantọ, yèdọ kanylantọ de he diọnukunsọ Jiwheyẹwhe. Mẹdevo lẹ he ma tlẹ doakọnna ninọmẹ he sinyẹn sọmọ nọ lẹndọ emi tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado “gblehomẹ do OKLUNỌ go” kavi do titobasinanu etọn go. (Howh. 19:3) Podọ mẹdelẹ kudeji dọ yé ma gán nọma ṣinuwa di mẹjitọ yetọn lẹ, na amà he ogbọ́-vi mọ to onọ̀ etọn nù wẹ e nọ dù. (Ezek. 18:2, 3) Be linlẹn mọnkọtọn lẹ sọgbe ya?

¹⁰ Gbẹzan Hẹzekia tọn dohia to aliho he họnwun mẹ dọ, lalo pete wẹ! Whẹwhinwhẹ́n depope ma tin nado gblehomẹ do Jehovah go, na e ma yin ewọ wẹ yin adọ̀ nuylankan he nọ jọ do gbẹtọ lẹ go to aihọn ylankan ehe mẹ tọn. (Job 34:10) Nugbo wẹ dọ mẹjitọ lẹ sọgan yinuwado ovi yetọn lẹ ji sinsinyẹn to aliho dagbe kavi ylankan mẹ. (Howh. 22:6; Kọl. 3:21) Ṣigba, ehe ma dohia dọ ninọmẹ whẹndo he mẹ mẹde wá sọn tọn wẹ nọ do nuhe e na lẹzun to gbẹ̀mẹ hia. Kakatimọ, Jehovah ko na mímẹpo nunina họakuẹ de​—enẹ wẹ nugopipe lọ nado de nuhe mí na wà po mẹhe nkọ mí jlo na yin po. (Deut. 30:19) Nawẹ Hẹzekia yí nunina enẹ zan gbọn?

11. Etẹwẹ hẹn Hẹzekia nado yin dopo to ahọlu dagbe hugan Juda tọn lẹ mẹ?

¹¹ Dile etlẹ yindọ ahọlu Juda tọn he ylan hugan de sin visunnu wẹ Hẹzekia yin, e whẹ́n bo lẹzun dopo to ahọlu dagbe hugan lẹ mẹ. (Hia 2 Ahọlu lẹ 18:5, 6.) Nugbo wẹ dọ otọ́ etọn ze apajlẹ ylankan dai, ṣigba apajlẹ dagbe devo lẹ tin he e sọgan hodo. Isaia, Mika po Hosea po sẹ̀n taidi yẹwhegán to ojlẹ enẹlẹ mẹ. Mí sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe Ahọlu Hẹzekia na dotẹnmẹ ohó gbọdo sunnu nugbonọ enẹlẹ tọn nado yinuwado e ji pete do, bo dike ayinamẹ po wọhẹ Jehovah tọn lẹ po ni jẹ ahun etọn mẹ. Enẹwutu, Hẹzekia  ze afọdide lẹ nado jla nuylankan he otọ́ etọn ko wà lẹ do. E wà ehe gbọn tẹmpli lọ kiklọ́we dali, bo basi ovẹsè na ylando gbẹtọ lọ lẹ tọn, bosọ gbà boṣiọ kosi tọn lẹ hányán to lẹdo he gbloada taun mẹ. (2 Otan. 29:1-11, 18-24; 31:1) To whenue Hẹzekia pannukọn nuhahun sinsinyẹn lẹ, taidi budonamẹ Ahọlu Sẹnnakelibi Asilia tọn nado tọ́nawhàn Jelusalẹm, e do adọgbigbo po yise daho po hia. E dejido Jiwheyẹwhe go nado mọ whlẹngán bo hẹn omẹ etọn lẹ lodo to ohó po nuyiwa po mẹ. (2 Otan. 32:7, 8) To nukọn mẹ, to whenue Hẹzekia tindo nuhudo wọhẹ tọn na e yinuwa po sakla po wutu, e whiwhẹ ede bo lẹnvọjọ. (2 Otan. 32:24-26) E họnwun dọ Hẹzekia ma dike nuhe jọ wayi to whẹndo etọn mẹ lẹ ni hẹn gbẹzan etọn dintọn kavi sọgodo tọn gble. Kakatimọ, e dohia dọ họntọn Jehovah tọn wẹ emi yin, bosọ ze apajlẹ dagbe de dai nado hodo.

12. Taidi Hẹzekia, nawẹ mẹsusu ko dohia to egbehe dọ yé yin họntọn Jehovah tọn gbọn?

¹² To whenuena e yindọ mí to gbẹnọ to aihọn kanyinylan tọn he ma tindo owanyi de mẹ, e ma yin nupaṣamẹ nado mọdọ ovi susu nọ whẹ́n matin owanyi po hihọ́-basinamẹ mẹjitọ lẹ tọn po. (2 Tim. 3:1-5) To egbehe, Klistiani susu wẹ whẹ́n to ninọmẹ whẹndo tọn he blawu lẹ mẹ, ṣogan yé ko wleawuna haṣinṣan pẹkipẹki de hẹ Jehovah. Taidi Hẹzekia, yé ko dohia dọ ozẹ́n yuu mẹ janwẹ kànná wewe nọ tọ́n sọn. Jiwheyẹwhe ko na mí mẹdekannujẹ nudide bibasi tọn, podọ lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin na mí nado yí nunina enẹ zan nado tẹdo Jehovah go bosọ hẹn gbégbò po gigo po wá na ẹn, dile Hẹzekia wà do.

13, 14. Naegbọn azọ́ndenamẹ Malia tọn na ko taidi nuhe ko sinyẹn gbau, ṣogan etẹwẹ e gblọnna Gabliẹli?

¹³ Owhe kanweko susu to okú Hẹzekia tọn godo, jọja yọnnu Juvi whiwhẹnọ de sọn Nazalẹti wleawuna haṣinṣan vonọtaun de hẹ Jehovah. Gbẹtọvi depope ma ko mọ azọ́ndenamẹ etọn nkọ pọ́n. Ewọ na mọhò bo ji Visunnu dopo akàn Jiwheyẹwhe tọn bosọ penukundego! Pọ́n nuhe Jehovah na ko nọ lẹn gando Malia viyọnnu Heli tọn go, nado sọgan dejidego jẹ obá enẹ mẹ. Ṣigba, etẹwẹ na ko yin numọtolanmẹ Malia tọn to whenue e lẹnnupọndo nuhe azọ́ndenamẹ etọn na bẹhẹn lẹ ji to tintan whenu?

¹⁴ E bọawu nado lẹnnupọndo lẹblanulọkẹyi vonọtaun Malia tọn kẹdẹ ji bo wọnji ahunmẹdunamẹnu he taidi nuhe húagbọ́mẹ delẹ go. Angẹli Jiwheyẹwhe tọn Gabliẹli dọna ẹn dọ e na mọhò to azọ́njiawu-liho​—matin kọndopọ zanhẹmẹ tọn hẹ sunnu de. Gabliẹli ma dọ dọ emi na yì hẹnnumẹ Malia tọn lẹ po kọmẹnu etọn lẹ po dè nado dọ nuhewutu e mọhò na yé gba. Etẹwẹ yé na lẹn? Malia sọgan ko to nuhà gando asu mọdo-aliji etọn Josẹfu go. Nawẹ e sọgan hẹn ẹn kudeji dọ, dile etlẹ yindọ emi mọhò emi gbẹ́ yin nugbonọ  na ẹn gbọn? Humọ, azọngban sinsinyẹn de wẹ e yin nado plọn Visunnu dopo akàn Gigogán lọ tọn whẹ́n bosọ penukundego. Mí ma sọgan yọ́n nuhe na ko to ahunmẹduna Malia lẹpo to whenue Gabliẹli dọho hẹ ẹ. Ṣigba, mí yọnẹn dọ e gblọn dọmọ: “Pọ́n! Afanumẹ yọnnu Jehovah tọn! Na e ni jọ domọ na mi kẹdẹdi ohó towe.”​—Luku 1:26-38.

15. Naegbọn yise Malia tọn do jẹna ayidego?

¹⁵ Be yise Malia tọn ma jẹna ayidego ya? Afanumẹ yọnnu de nọ tin to alọ oklunọ etọn tọn mẹ. Gbọnmọ dali, Malia ze ede po nudide etọn lẹ po do alọmẹ na Oklunọ etọn, Jehovah. E jlo na sẹ̀n ẹn to aliho he mẹ E mọdọ e sọgbe te lẹpo. Fie wẹ yise etọn wá sọn? Yè ma nọ ji mẹde po yise po. Vivẹnudido mẹde tọn po dona Jehovah tọn po wẹ nọ hẹn ẹn yọnbasi. (Gal. 5:22; Efe. 2:8) Be kunnudenu tin dọ Malia dovivẹnu nado sọgan hẹn yise etọn lodo ya? Gbau. Lẹnnupọndo lehe e nọ dotoai po lehe e nọ dọho po do ji.

16. Etẹwẹ dohia dọ Malia nọ dotoai ganji?

¹⁶ Lehe Malia nọ dotoai do. Biblu na mí ayinamẹ dọmọ: “Nọ yawu nado sè, whleawu nado dọho.” (Jak. 1:19) Be Malia nọ sè kavi dotoai ganji ya? E họnwun dọ mọwẹ. Whla awe wẹ Wẹndagbe Luku tọn dohia mí dọ Malia nọ na ayidonugo sọwhiwhe tọn hodidọ he tindo zẹẹmẹ sisosiso to gbigbọ-liho lẹ, podọ e nọ dín whenu nado lẹnayihamẹpọn do nuhe e ko sè lẹ ji. To whenue Jesu yin jiji, lẹngbọhọtọ whiwhẹnọ lẹ do owẹ̀n angẹli lẹ tọn Malia. Podọ to nudi owhe 12 godo, Jesu he gbẹ́ yin yọpọ sunnu de dọ ohó de he tindo zẹẹmẹ he gbloada to gbigbọ-liho. To ninọmẹ awe lọ lẹpo mẹ, Malia dotoai, bo flin bosọ yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo nuhe e ko sè lẹ ji.​—Hia Luku 2:16-19, 49, 51.

17. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn aliho he mẹ Malia nọ dọho te mẹ?

¹⁷ Lehe Malia nọ dọho do. Vude poun to ohó he Malia dọ lẹ mẹ wẹ yin kinkan do Biblu mẹ. Podọ hodidọ etọn he dite hugan tin to Luku 1:46-55 mẹ. Hogbe he Malia yizan lẹ dohia dọ ewọ yọ́n Owe-wiwe gbọdo lẹ ganji. Hogbe etọn lẹ taidi delẹ to dehe Hanna, he yin onọ̀ yẹwhegán Samuẹli tọn yizan to odẹ̀ mẹ lẹ mẹ. (1 Sam. 2:1-10) Sọgbe hẹ sọhayinanú de, hugan whla 20 wẹ Malia yihodọ sọn Owe-wiwe lẹ mẹ to hodidọ etọn mẹ. E họnwun dọ yọnnu he nọ dọho gando gbigbọnu lẹ go po awubibọ po de wẹ ewọ yin. Hogbe Malia tọn lẹ wá sọn adọkun he e ko sẹdo do ahun etọn mẹ lẹ mẹ, yèdọ nugbo họakuẹ he e ko plọn sọn Họntọn daho hugan etọn, Jehovah Jiwheyẹwhe dè lẹ.

18. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan hodo apajlẹ yise Malia tọn te?

¹⁸ Kẹdẹdi Malia, mí sọgan mọdọ azọ́n he Jehovah dena mí delẹ taidi nuhe kàn dẹpẹ biọ. Taidi ewọ, mì gbọ mí ni nọ yí whiwhẹ do ze míde do alọmẹ na Jehovah, bo deji dọ e na yinuwa na dagbe mítọn. Mí sọgan hodo apajlẹ yise Malia tọn, eyin mí nọ yí sọwhiwhe do dotoaina nuhe mí to pinplọn gando Jehovah po lẹndai etọn lẹ po go, eyin mí nọ lẹnayihamẹpọn do nugbo gbigbọmẹ tọn lẹ ji, podọ eyin mí nọ yí ayajẹ do dọ nuhe mí plọn lẹ na mẹdevo lẹ.​—Ps. 77:11, 12; Luku 8:18; Lom. 10:15.

19. Dile mí to apajlẹ mẹhe do yise ayidego tọn hia to Biblu mẹ lẹ tọn hodo, jide tẹwẹ mí sọgan tindo?

¹⁹ Mẹnu wẹ na dọ dọ Luti, Hẹzekia po Malia po ma yin họntọn Jehovah tọn, kẹdẹdile Ablaham yin do jẹnukọnna yé? Yewlẹ po mẹhe “aslọ daho kunnudetọ lẹ tọn” bẹhẹn lẹpo po, gọna omẹ nugbonọ susu he nọgbẹ̀ to whenuho gblamẹ lẹ, ko duvivi lẹblanulọkẹyi daho hugan lọ tọn nado yin họntọn Jiwheyẹwhe tọn. Mì gbọ mí ni zindonukọn nado nọ hodo apajlẹ yise omẹ mọnkọtọn lẹ tọn. (Heb. 6:11, 12) Dile mí to mọwà, mí sọgan deji dọ mí na mọ ahọsumẹ daho yí​—enẹ wẹ nado yin họntọn vivẹ́ Jehovah tọn kakadoi!