1, 2. Naegbọn họntọnjiji Jonatani po Davidi po tọn do yin apajlẹ nugbonọ-yinyin tọn ayidego tọn de?

ALIHO he mẹ Davidi he gbẹ́ yin jọja pehẹ Goliati gángánsu lọ te dona ko jiawu na Jonatani taun. Todin, Davidi wá ṣite to Ahọlu Sauli Islaeli tọn he yin otọ́ Jonatani tọn nukọn “po ota Filistinu lọ tọn po to alọ etọn mẹ.” (1 Sam. 17:57) Adọgbigbo Davidi tọn na ko hẹn awuji Jonatani taun. E họnwun dọ Jiwheyẹwhe tin hẹ Davidi, podọ “alindọn Jonatani tọn dọ̀n do alindọn Davidi tọn go.” Na nugbo tọn, yé “basi alẹnu de, na [Jonatani] yiwanna [Davidi] di alindọn etọn titi wutu.” (1 Sam. 18:1-3) Jonatani yin nugbonọ na Davidi to pipotọ gbẹzan etọn tọn mẹ.

² Haṣinṣan Jonatani po Davidi po tọn dẹn-to-aimẹ, mahopọnna dọ Jiwheyẹwhe de Davidi taidi ahọlu Islaeli tọn he bọdego. Onú Davidi tọn duahunmẹna Jonatani to whenue Sauli jlo na hù i. Nado na tuli họntọn etọn, Jonatani zingbejizọnlin yì danfafa Juda tọn ji to Holẹṣi. Jonatani hẹn alọ Davidi tọn “dohuhlọn to Jiwheyẹwhe mẹ.” Jonatani dọmọ: “A dibu blo . . . ; hiẹ na yin ahọlu to  Islaeli ji, yẹn nasọ yin omẹ awetọ hlan we.”​—1 Sam. 23:16, 17.

3. Etẹwẹ yin nujọnu na Jonatani hugan nugbonọ-yinyin etọn na Davidi, podọ nawẹ mí wagbọn do yọnẹn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

³ Diblayin mẹlẹpo wẹ nọ yiwanna nugbonọ-yinyin. Ṣigba, nuplọnmẹ titengbe de na gbọ mí go, eyin nugbonọ-yinyin Jonatani tọn na Davidi ji wẹ mí nọ ze ayidonugo do bo ma nọ lẹnnupọndo nugbonọ-yinyin etọn na Jiwheyẹwhe ji. Naegbọn Jonatani do yí Davidi do basi họntọn kakati nido yin agbàwhlẹnhẹmẹtọ? Ayihaawe ma tin dọ nudevo de yin nujọnu to nukun Jonatani tọn mẹ hú ale edetiti tọn. Flindọ e gọalọna Davidi bo “hẹn alọ etọn dohuhlọn to Jiwheyẹwhe mẹ.” Enẹ dohia dọ nugbonọ-yinyin na Jiwheyẹwhe wẹ to otẹn tintan mẹ to ahun Jonatani tọn mẹ. Na nugbo tọn, nugbonọ-yinyin na Jehovah ji wẹ nugbonọ-yinyin etọn na Davidi sinai do. Podọ gbọn nugbonọ-yinyin dali, yé omẹ awe lẹ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ whiwhle yetọn dọmọ: “OKLUNỌ na tin to yẹn po hiẹ po ṣẹnṣẹn, podọ to okún ṣie po okún towe po ṣẹnṣẹn kakadoi.”​—1 Sam. 20:42.

4. (a) Etẹwẹ na hẹn mí tindo ayajẹ po pekọ nujọnu tọn po? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

⁴ Taidi Klistiani, e ma yin nugbonọ-yinyin mẹdevo lẹ tọn kẹdẹ wẹ mí nọ yiwanna; mílọsu sọ nọ yin nugbonọ na hagbẹ whẹndo tọn lẹ, họntọn lẹ po sinsẹ̀n-basitọ hatọ lẹ po. (1 Tẹs. 2:10, 11) Ṣigba, mẹnu wẹ mí dona yin nugbonọ na jẹnukọn to ahun mítọn mẹ? Mẹhe nagbẹ̀ mí wẹ mí dona yin nugbonọ na! (Osọ. 4:11) Nugbonọ yinyin na ẹn to whelẹponu nọ hẹn ayajẹ po pekọ nujọnu tọn po wá na mí. Amọ́, eyin mí na yin nugbonọ na Jiwheyẹwhe, mí dona nọ tẹdo e go etlẹ yin to whlepọn sinsinyẹn lẹ mẹ. To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna lehe apajlẹ Jonatani tọn sọgan gọalọna mí nado yin nugbonọ na Jehovah to ninọmẹ sinsinyẹn ẹnẹ mẹ do: (1) whenue e taidi dọ mẹhe to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ de ma jẹna sisi mítọn, (2) whenue nugbonọ-yinyin na mẹsusu dopọ kàn dẹpẹ biọ, (3) whenue yè vẹnudo mí kavi ṣì whẹdana mí, podọ (4) whenue nugbonọ-yinyin glọnalina ale mẹdetiti tọn lẹ.

5. Naegbọn e do vẹawuna omẹ Islaeli tọn lẹ nado yin nugbonọ na Jiwheyẹwhe to whenue Sauli gbẹ́ yin ahọlu ?

⁵ Dile etlẹ yindọ Jiwheyẹwhe wẹ de Sauli, yèdọ otọ́ Jonatani tọn nado duahọlu, Sauli wá lẹzun tolivẹtọ bọ Jehovah gbẹ́ ẹ dai. (1 Sam. 15:17-23) To whenuena e yindọ Jiwheyẹwhe ma de Sauli sẹ̀ sọn ofìn ji to afọdopolọji, nuṣiwa etọn ze mẹjidugando etọn lẹ po mẹhe sẹpọ ẹ lẹpo po do whlepọn mẹ. E wá vẹawuna yé nado yin nugbonọ na Jiwheyẹwhe, to whenue ahọlu he sinai to “ofìn OKLUNỌ tọn lọ ji” ko danbú sọn aliho Jiwheyẹwhe tọn ji.​—1 Otan. 29:23.

6. Etẹwẹ dohia dọ Jonatani hẹn nugbonọ-yinyin etọn na Jehovah go?

⁶ Whenue Sauli do gbigbọ tolivivẹ tọn hia to tintan whenu, visunnu etọn Jonatani do nugbonọ-yinyin etọn hia Jehovah. (1 Sam. 13:13, 14) Yẹwhegán Samuẹli ko dọ dọ: “Na OKLUNỌ ma to na gbẹ́ omẹ etọn lẹ dai gba na oyín daho etọn tọn wutu.” (1 Sam. 12:22) Jonatani dohia dọ emi yí ehe sè, to whenue awhànpa daho Filistinu lẹ tọn he bẹ osọ́-kẹkẹ awhàn tọn 30 000 hẹn de dobuna Islaeli. Sunnu 600 poun wẹ Sauli tindo​—podọ ewọ po Jonatani po kẹdẹ wẹ hẹn awhànfunnu lẹ! Etomọṣo, Jonatani dọnsẹpọ osla awhànfun-gbẹ́ Filistinu lẹ tọn de, bọ gbaja-hẹntọ etọn kẹdẹ wẹ hodo e. Jonatani dọmọ: “Oglọ́n de ma tin hlan OKLUNỌ gba nado whlẹn gbọn susu dali kavi gbọn vude dali.” Islaelivi awe lọ lẹ hù nudi sunnu 20 to osla lọ mẹ. Enẹgodo, ‘aigba sisọsisọ daho tlala de sọ tin to osla lọ mẹ bọ obu Jiwheyẹwhe tọn jẹ yé ji.’ Filistinu lẹ biọ bẹwlu mẹ bo lilẹ́ pànta ode awetọ. Gbọnmọ dali, yise Jonatani tọn to Jiwheyẹwhe mẹ dekọtọn do awhàngbigba mẹ.​—1 Sam. 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Nawẹ Jonatani yinuwa hẹ otọ́ etọn gbọn?

 ⁷ To whedepopenu he e yọnbasi, Jonatani nọ kọngbedopọ hẹ otọ́ etọn, etlẹ yin to whenue haṣinṣan Sauli tọn hẹ Jiwheyẹwhe jẹ gbigble ji. Di apajlẹ, yé funawhàn dopọ nado yiavùnlọna omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ.​—1 Sam. 31:1, 2.

8, 9. Nawẹ mí nọ yin nugbonọ na Jiwheyẹwhe gbọn to whenue mí nọ na sisi mẹhe to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ?

⁸ Taidi Jonatani, mí sọgan do nugbonọ-yinyin mítọn hia Jehovah eyin mí nọ yin mẹmẹglọ na aṣẹpipa daho lẹ jẹ obá de mẹ, dile Jiwheyẹwhe biọ do, eyin e tlẹ taidi dọ delẹ to yé mẹ ma jẹna sisi mítọn. Di apajlẹ, gandutọ de sọgan nọ hò ahizi, ṣigba mí gbẹ́ nọ do sisi hia ẹ, na mí nọ yin mẹmẹglọ na “aṣẹpipa daho lẹ” jẹ obá de mẹ wutu. (Hia Lomunu lẹ 13:1, 2.) Na nugbo tọn, mímẹpo sọgan dohia dọ mí yin nugbonọ na Jehovah eyin mí nọ na sisi mẹhe ewọ zedo otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ.​—1 Kọl. 11:3; Heb. 13:17.

⁹ To Hùwaji Amelika tọn, mẹmẹyọnnu de he nọ yin Olga ^[1] do nugbonọ-yinyin etọn hia Jiwheyẹwhe gbọn sisi nina asu etọn dali, etlẹ yin to ninọmẹ he sinyẹnawu lẹ mẹ. Sunnu lọ ko ylanhùn do e go na owhe susu, na ewọ yin Kunnudetọ Jehovah tọn wutu. E nọ dowinyan ẹn, nọ dọ danú na ẹn bo nọ dovọ́na ẹn bosọ nọ dobuna ẹn dọ emi na bẹ ovi emitọn lẹ bo jo e do. Ṣigba, Olga ma yí oylan do suahọ oylan tọn. E nọ wà nuhe go e pé lẹpo nado yin asi dagbe bo nọ penukundo núdùdù, avọ̀ po whẹndo asu etọn tọn po go. (Lom. 12:17) Eyin e yọnbasi, e nọ zọnhẹ ẹ to whenue whẹndo kavi azọ́nwatọgbẹ́ sunnu lọ tọn lẹ basi oylọna asu etọn. Di apajlẹ, whenue asu-tọ́ etọn kú bọ sunnu lọ jlo na yì dì i to tòdaho devo mẹ, ewọ sọnú na ovi lẹ bo wleawuna nuhe sin hudo yé na tindo to gbejizọnlin lọ whenu lẹpo. E nọtepọn asu etọn to họngbo ṣọṣi lọ tọn ji kakajẹ whenue nuwiwa lọ wá vivọnu. To owhe susu godo, walọ sunnu lọ tọn jẹ didiọ ji vudevude, na homẹfa po sisi Olga tọn po wutu. Todin, e nọ ze e yì Plitẹnhọ mẹ bo tlẹ nọ na ẹn tuli nado yì opli, podọ ewọ lọsu nọ yì opli hẹ ẹ to whedelẹnu.​—1 Pita 3:1.

10. Nawẹ Jonatani wagbọn do yọ́n mẹhe ewọ dona yin nugbonọ na?

¹⁰ Na Sauli magbe nado hù Davidi wutu, nugbonọ-yinyin na yé omẹ awe lẹ dopọ kàn  dẹpẹ biọ na Jonatani. Dile etlẹ yindọ Jonatani ko basi alẹnu hẹ Davidi, e gbẹ́ yin mẹmẹglọ na otọ́ etọn. Ṣigba, Jonatani yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe tin hẹ Davidi, bọ e ma yin hẹ Sauli. Enẹwutu, na Jonatani, nugbonọ-yinyin na Davidi jẹnukọnna nugbonọ-yinyin na Sauli. E na avase Davidi nado whlá ede podọ e dọho etọn dagbe to Sauli dè.​—Hia 1 Samuẹli 19:1-6.

11, 12. Nawẹ wanyina Jiwheyẹwhe nọ gọalọna mí nado basi dide nado yin nugbonọ na ẹn gbọn?

¹¹ Nugbonọ-yinyin na Jiwheyẹwhe gọalọna mẹmẹyọnnu Australie-nu de he nọ yin Alice nado yọ́n otẹn he mẹ nugbonọ-yinyin na mẹdevo lẹ te na ẹn. Whenue e jẹ Biblu plọn ji, e nọ dọ nudagbe he plọn e te lẹ na hagbẹ whẹndo tọn etọn lẹ. To nukọn mẹ, Alice dọna yé dọ emi ma nasọ nọ dù hùnwhẹ Noẹli tọn hẹ yé ba. E dọ whẹwhinwhẹ́n lọ lẹ na yé, bọ to bẹjẹeji yé hànu vude, amọ́ to nukọn mẹ nuhiha yetọn wá lẹzun adi sinsinyẹn. Yé lẹndọ whẹndo etọn gbẹdai wẹ e te. Alice dọmọ: “To godo mẹ, onọ̀ ṣie dọ dọ emi de mi sọn ovi mẹ. N’jẹflumẹ bọ e vẹna mi yì ahun mẹ, na n’yiwanna whẹndo ṣie taun. Etomọṣo, n’magbe dọ Jehovah po Visunnu etọn po wẹ na nọ otẹn tintan mẹ to ahun ṣie mẹ, podọ n’yí baptẹm to plidopọ he bọdego whenu.”​—Mat. 10:37.

¹² Eyin mí ma to aṣeji, nugbonọ-yinyin na otò, wehọmẹ kavi na pipli aihundida lanmẹyiya tọn de sọgan wá yitẹn to nugbonọ-yinyin mítọn na Jiwheyẹwhe si. Di apajlẹ, Henry yiwanna aihundida de he nọ yin échecs. Wehọmẹ etọn wẹ nọ saba tọ́nta to agbàwhinwhlẹn aihundida enẹ tọn lẹ whenu, podọ ewọ lọsu jlo na wà nuhe go e pé lẹpo to adà enẹ mẹ. Ṣigba, e yigbe dọ: “Vudevude, nugbonọ-yinyin na wehọmẹ ṣie wá jẹ otẹn yí ji sọn nugbonọ-yinyin ṣie na Jiwheyẹwhe si. Agbàwhinwhlẹn sẹfifo tọn lẹ wá ṣinyọnyẹ nuwiwa yẹwhehọluduta tọn lẹ ji. Enẹwutu, n’magbe nado deta sọn ogbẹ́ aihundida tọn lọ mẹ.”​—Mat. 6:33.

13. Nawẹ nugbonọ-yinyin na Jiwheyẹwhe sọgan gọalọna mí nado duto nuhahun whẹndo tọn lẹ ji gbọn?

¹³ Nugbonọ-yinyin na hagbẹ whẹndo tọn susu dopọ sọgan yin avùnnukundiọsọmẹnu de. Di apajlẹ, Ken dọmọ: “N’nọ jlo na yì dla onọ̀ ṣie he ko poyọnho pọ́n whẹwhẹ podọ na ewọ lọsu ni nọ wá nọ mí dè to whedelẹnu. Amọ́, onọ̀ ṣie po asi ṣie po ma nọ jẹpọ. To tintan whenu, n’biọ bẹwlu mẹ, na eyin n’yọ́n to omẹ ehe dè n’nọ gble to omẹ diẹ dè. N’wá mọdọ to ninọmẹ mọnkọtọn mẹ, asi ṣie wẹ n’dona yin nugbonọ na jẹnukọn. Enẹwutu, n’yí zinzin do kàn ayiha de he e kẹalọyi.” Nugbonọ-yinyin na Jiwheyẹwhe po sisi tintindo na Ohó etọn po na adọgbigbo Ken nado dọna asi etọn nuhewutu onọ̀ etọn dona yin yíyí po homẹdagbe po, podọ nado basi zẹẹmẹ na onọ̀ etọn nuhewutu ewọ dona nọ na sisi asi etọn.​—Hia Gẹnẹsisi 2:24; 1 Kọlintinu lẹ 13:4, 5.

14. Nawẹ Sauli yinuwa hẹ Jonatani to aliho agọ̀ mẹ gbọn?

¹⁴ Nugbonọ-yinyin na Jehovah sọgan sọ yin avùnnukundiọsọmẹnu, eyin mẹhe to otẹn azọngban tọn mẹ de ṣì whẹdana mí. Jonatani na ko pehẹ ninọmẹ mọnkọtọn. Ahọlu Sauli he yin mẹdide Jiwheyẹwhe tọn, yọnẹn dọ visunnu emitọn po Davidi po vẹ́, ṣigba e ma yọ́n nuhe zọ́n. To ojlẹ de mẹ, adi do Sauli sọmọ bọ e dowinyan Jonatani. Amọ́, Jonatani ma yiahọsu. E ma doalọtena nugbonọ-yinyin etọn na Jiwheyẹwhe podọ na Davidi he na wá lẹzun ahọlu Islaeli tọn.​—1 Sam. 20:30-41.

15. Eyin mẹmẹsunnu de yinuwa hẹ mí to aliho agọ̀ mẹ, nawẹ mí dona yinuwa gbọn?

¹⁵ To omẹ Jehovah tọn lẹ ṣẹnṣẹn to egbehe, e ma nọ yá dọ mẹde ni yinuwa hẹ mí po mawadodo po. Etomọṣo, mapenọ wẹ sunnu he to anadenanu to ṣẹnṣẹn mítọn lẹ yin bo sọgan nọma mọnukunnujẹ nuyiwa mítọn lẹ mẹ ganji. (1 Sam. 1:13-17) Eyin e wá jọ bọ mẹde ṣì whẹdana mí kavi vẹnudo mí, mì gbọ  mí ni hẹn nugbonọ-yinyin mítọn na Jehovah go.

16. Ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ mí dona yin nugbonọ na Jiwheyẹwhe bo ma yin ṣejannabinọ te?

¹⁶ Sauli dotuhomẹna Jonatani nado doafọna ale edetiti tọn lẹ. (1 Sam. 20:31) Ṣigba, nugbonọ-yinyin na Jiwheyẹwhe whàn Jonatani nado jihọntọn hẹ Davidi kakati nado dín ale he ahọlu-yinyin na hẹnwa na ẹn lẹ. Mí sọgan hodo apajlẹ gbigbọ ṣejannabi matindo tọn Jonatani tọn eyin mí nọ hẹn do ayiha mẹ dọ mẹhe Jehovah kẹalọyi ma nọ “whlé hlan awugble ede tọn, bo [nọ] lẹgodo.” (Ps. 15:4) Jonatani ma “lẹgodo” kavi ma nọma de opà he e do na Davidi; podọ mílọsu ma dona nọ wàmọ. Di apajlẹ, eyin mí wá mọdọ e vẹawu nado yin nugbonọ na gbekọndopọ ajọwiwa tọn de, nugbonọ-yinyin mítọn na Jiwheyẹwhe podọ sisi nina nuhe Biblu dọ dona whàn mí nado depà mítọn. Podọ, eyin nuhahun alọwle tọn lẹ ka wá suhugan nuhe mí donukun lo? Matin ayihaawe, wanyina Jiwheyẹwhe na whàn mí nado yin nugbonọ na alọwlemẹ mítọn.​—Hia Malaki 2:13-16.

17. Nawẹ nupinplọn ehe ko gọalọna we gbọn?

¹⁷ Eyin mí lẹnnupọndo apajlẹ Jonatani tọn ji, be e ma nọ jlo mí nado yin nugbonọ na Jiwheyẹwhe di ewọ ya? Mì dike mí doafọna ale ṣejannabi tọn mítọn lẹ blo. Podọ taidi Jonatani, mì gbọ mí ni dohia dọ mí yin nugbonọ na Jehovah gbọn nugbonọ yinyin na omẹ etọn lẹ dali, etlẹ yin na mẹhe sọgan ko hẹn mí jẹflumẹ lẹ. To whenue mí yin nugbonọ na Jehovah Jiwheyẹwhe to ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ, mí nọ hẹn homẹ etọn hù​n—podọ enẹ nọ hẹn mí tindo pekọ nujọnu tọn. (Howh. 27:11) Eyin mí hẹn nugbonọ-yinyin mítọn na Jehovah go, mí na mọ lehe ewọ nọ wá didẹ whẹho lẹ do, na dagbe mẹhe yiwanna ẹn lẹ tọn. To hosọ he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna nuyiwa mẹhe yin nugbonọ podọ mẹhe ma yin nugbonọ to ojlẹ Davidi tọn mẹ delẹ tọn, gọna nuhọakuẹ he mí sọgan plọn sọn e mẹ.