1, 2. Naegbọn dawe he ko yin whiwhẹnọ dai de wá yin gbigbẹdai gbọn Jiwheyẹwhe dali? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

AHỌLU SAULI Islaeli hohowhenu tọn bẹ gandudu etọn jẹeji taidi dawe whiwhẹnọ he yè nọ na sisi taun de. (1 Sam. 9:1, 2, 21; 10:20-24) Ṣigba, ojlẹ vude to whenue e lẹzun ahọlu godo, e yinuwa po sakla po to nujijọ debọdo-dego delẹ mẹ. To whenue yẹwhegán Jiwheyẹwhe tọn Samuẹli ma yawu wá Gilgali do gànmẹ, Sauli lẹzun sọmawhenọ. Filistinu lẹ to awuwle nado tọ́nawhàn Islaelivi lẹ, podọ Islaelivi lẹ jẹ gbigbàdo sọn Sauli dè ji. E sọgan ko lẹn to ede mẹ dọ, ‘N’dona yí nude wà—podọ to niyaniya mẹ.’ Enẹwutu, e basi avọ́sinsan de hlan Jiwheyẹwhe, yèdọ nuhe e ma tindo aṣẹ nado wà. Homẹ Jehovah tọn ma hùn.—1 Sam. 13:5-9.

² To whenue Samuẹli wá Gilgali, e gbẹnuna Sauli. Kakati Sauli ni kẹalọyi wọhẹ, e dín whẹjijọ bo tẹnpọn nado lilẹ́ owhẹ̀ lọ sọn ede ji bosọ yí nukunpẹvi do pọ́n nuhe e wà lọ. (1 Sam. 13:10-14) Ehe wẹ bẹjẹeji nujijọ ylankan debọdo-dego delẹ tọn he wá zọ́n bọ Sauli do hẹn gánzinpo etọn bu, podọ dehe sọ ylan wẹ yindọ e wá ba nukundagbe Jehovah tọn pò. (1 Sam. 15:22, 23) Mahopọnna dọ Sauli wà dagbe to bẹjẹeji, nugbajẹmẹji mẹ wẹ gbẹzan etọn wá fó do.—1 Sam. 31:1-6.

3. (a) Etẹwẹ mẹsusu nọ lẹn gando whiwhẹ go? (b) Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí dona mọ gblọndo na?

 ³ To aihọn agbàwhinwhlẹn tọn egbezangbe tọn mẹ, mẹsusu nọ mọdọ emi dona tọ́nta hú mẹhe pò lẹ nado diyin. Dile yé to mọwà, yé sọgan nọma na ayidonugo whiwhẹ didohia ba. Di apajlẹ, aihundatọ sinima mẹ tọn he diyin bo wá lẹzun tonudọtọ de dọmọ: “Whiwhẹ ma yin jẹhẹnu de he yẹn do hudo etọn paali—podọ n’ma lẹndọ e na wá yinmọ gbede.” Ṣigba, naegbọn whiwhẹ gbẹ́ yin nujọnu? Etẹwẹ whiwhẹ yin, podọ etẹwẹ e ma yin? Humọ, nawẹ mí sọgan gbẹ́ yin whiwhẹnọ mahopọnna ninọmẹ sinsinyẹn lẹ kavi to whenue mẹdevo lẹ to kọgbidina mí gbọn? To hosọ ehe mẹ, mí na na gblọndo kanbiọ awe tintan lẹ tọn. Amọ́ kanbiọ atọ̀ntọ na yin hodọdeji to hosọ he bọdego mẹ.

4. Etẹwẹ nuyiwa sakla tọn lẹ zẹẹmẹdo?

⁴ Biblu dohia dọ adà awetọ whiwhẹ tọn wẹ sakla. (Hia Howhinwhẹn lẹ 11:2.) Abajọ, Davidi gbọn nuyọnẹn dali biọ to Jehovah si nado “hẹnalọdotena [emi] sọn nuyiwa sakla tọn lẹ mẹ.” (Salm. 19:13) Etẹwẹ “nuyiwa sakla tọn lẹ” zẹẹmẹdo? Dile Biblu dohia do, eyin mẹde gbọn sọmawhe kavi mẹmasi dali wà nude he e ma tindo jlọjẹ nado wà, be mẹlọ yinuwa po sakla po niyẹn. Na ylando he mí dugu etọn wutu, mímẹpo wẹ nọ yinuwa po sakla po to whedelẹnu. Ṣigba, dile apajlẹ Ahọlu Sauli tọn dohia do, eyin mí wleawuna aṣa lọ nado nọ jẹnukọnna whẹho lẹ, e yá wẹo kavi e dẹn wẹo, mí na hùwhẹ sinsinyẹn do Jiwheyẹwhe. Salmu lẹ 119:21 dọ gando Jehovah go dọmọ: “Hiẹ nọ gbẹnuna saklanọ.” Naegbọn e do yinmọ?

5. Naegbọn nuyiwa sakla tọn lẹ do yin whẹho sinsinyẹn?

⁵ Nuyiwa sakla tọn lẹ nọ sinyẹn hugan nuṣiwa mayọnẹn mẹ tọn lẹ. Jẹnukọn whẹ́, eyin mí ma yí whiwhẹ zan, mí nọ gboawupo nado gbògbéna Jehovah taidi mẹhe jẹ nado yin Nupojipetọ mítọn. Awetọ, eyin mí yì zẹ̀ dogbó aṣẹpipa he yin nina mí tọn go, e yọnbasi dọ mí ni tindo wiwọ́ hẹ mẹdevo lẹ. (Howh. 13:10) Podọ atọ̀ntọ, eyin e wá họnwun dọ mí ko yinuwa po sakla po, mí sọgan jẹflumẹ kavi tlẹ duwinyan. (Luku 14:8, 9) Nuyiwa sakla tọn lẹ ma nọ fó do dagbe ji gbede. Dile Owe-wiwe lẹ dohia do, whiwhẹ wẹ yin aliho nuyiwa tọn dagbe hugan lọ to whepoponu.

6, 7. Etẹwẹ whiwhẹ bẹhẹn?

⁶ Sọgbe hẹ nuhe Biblu dọ, mẹhe tindo whiwhẹ ma nọ joawuna goyiyi kavi glòlò-jijlá. Whiwhẹ nọ yin zẹẹmẹ-basina taidi “mẹdezewhè.” (Flp. 2:3, Odò.) Mẹhe tindo whiwhẹ nọ penugo nado pọ́n nugopipe po nuwadotana etọn lẹ po hlan to aliho he sọgbe mẹ, nọ yigbe nuṣiwa etọn lẹ tọn bosọ nọ kẹalọyi ayinamẹ po linlẹn mẹdevo lẹ tọn po. Whiwhẹ didohia nọ hẹn homẹ Jehovah tọn hùn taun.

⁷ Sọgbe hẹ nuhe Biblu dọ, mẹhe tindo whiwhẹ sọ nọ yin mẹde he tindo pọndohlan jlẹkaji tọn gando ede go bo nọ yọ́n dogbó ede tọn lẹ. To ogbè dowhenu tọn mẹ, e taidi dọ nuhe ji hogbe lọ to nùzindo wẹ lehe dogbó mítọn lẹ yinyọnẹn dona yinuwado aliho he mẹ mí nọ yinuwa hẹ mẹdevo lẹ te do ji.

8. Etẹwẹ yin ohia avase tọn delẹ he nọ dohia dọ mí ko to nulẹnpọn kavi to nuyiwa matin whiwhẹ?

⁸ Nawẹ mí sọgan wagbọn do yọnẹn eyin mí ko jẹ nulẹnpọn ji kavi jẹ nuyiwa ji matin whiwhẹ? Mì gbọ mí ni pọ́n ohia avase tọn delẹ. Mí sọgan jẹ míde zedaga ji na ninọmẹ kavi azọngban mítọn lẹ wutu. (Lom. 12:16) Mí sọgan nọ to ayidonugo dọ̀n wá míde ji to aliho he ma sọgbe lẹ mẹ. (1 Tim. 2:9, 10) Kavi mí sọgan tẹdo linlẹn delẹ go majomajo na yé gando otẹn mítọn, mẹyinyọnẹn  mítọn lẹ kavi pọndohlan mẹdetiti tọn mítọn go wutu. (1 Kọl. 4:6) To paa mẹ, eyin mí to nuyiwa domọ, mí tlẹ sọgan nọma doayi e go dọ mí ko dasá dogbó whiwhẹ tọn bo ko jẹ nuyiwa ji po sakla po.

9. Etẹwẹ sisẹ́ mẹdelẹ nado wá lẹzun saklanọ? Na apajlẹ Biblu tọn de.

⁹ Mẹdepope wẹ sọgan yinuwa matin whiwhẹ eyin e jo ede do bọ ojlo agbasalan tọn lẹ duto e ji na ojlẹ kleun de. Ojlo zogbe ṣejannabi tọn, nuvẹun po homẹgble he yè ma dava po ko sisẹ́ mẹsusu jẹ nuyiwa sakla tọn lẹ kọ̀n. Mẹhe go Biblu donù delẹ taidi Absalọmi, Uzia po Nẹbukadnẹzali po joawuna azọ́n agbasalan tọn mọnkọtọn lẹ bọ Jehovah dowinyan yé na sakla yetọn wutu.—2 Sam. 15:1-6; 18:9-17; 2 Otàn. 26:16-21; Dan. 5:18-21.

10. Naegbọn mí ma dona nọ dawhẹna mẹdevo lẹ gando mẹwhinwhàn yetọn go? Na apajlẹ Biblu tọn de.

¹⁰ Ṣigba, whẹwhinwhẹ́n devo lẹ tin he wutu mẹde sọgan yinuwa matin whiwhẹ. Di apajlẹ, pọ́n kandai Biblu tọn ehelẹ: Jenẹsisi 20:2-7 po Matiu 26:31-35 po. Be ojlo ylando tọn lẹ wẹ yin adọ̀ nuyiwa Abimelẹki po Pita po tọn he taidi nuyiwa sakla tọn lẹ ya? Kavi na yé ma mọnukunnujẹ whẹho lọ lẹpo mẹ kavi ma to aṣeji wutu poun wẹ ya? To whenuena e yindọ mí ma sọgan hia nuhe to ahun mẹde tọn mẹ, nuyiwa nuyọnẹn po owanyi po tọn wẹ e yin ma nado nọ yawu dawhẹna mẹdevo lẹ gando mẹwhinwhàn yetọn go.—Hia Jakọbu 4:12.

11. Nawẹ whiwhẹ na whàn mí nado kẹalọyi otẹn mítọn to tito he Jiwheyẹwhe zedai mẹ gbọn?

¹¹ Na nugbo tọn, nado wleawuna whiwhẹ, mí dona kẹalọyi otẹn mítọn to tito he Jiwheyẹwhe zedai mẹ. Taidi Jiwheyẹwhe titojinọtọ de, Jehovah na dopodopo mítọn otẹn de kavi dogbó he kọ̀n mí sọgan yinuwa jẹ to whédo etọn mẹ. Mẹdopodopo wẹ tindo adà tangan de nado yiwà to agun mẹ, ṣigba mímẹpo wẹ yin nujọnu. Gbọn nukundagbe majẹhẹ etọn dali, Jehovah ko na dopodopo mítọn nunina, nutindo, nugopipe kavi azọ́nyinyọnẹn delẹ. Mí sọgan yí yé zan nado gbògbéna ẹn bo hẹn ale wá na mẹdevo lẹ. (Lom. 12:4-8) Jehovah ko ze azọ́n họ̀nkọnsi tọn de he nọ zọnpọ hẹ gbégbò, jidedomẹgo po azọngban po do alọmẹ na mí.—Hia 1 Pita 4:10.

12, 13. Naegbọn e ma dona paṣa mí eyin otẹn mítọn to tito he Jiwheyẹwhe zedai mẹ diọ dile ojlẹ to yìyì?

¹² Ṣigba, mí ma nọ gbọṣi otẹn dopolọ mẹ to tito he Jiwheyẹwhe zedai lọ mẹ gba. Otẹn mítọn sọgan wá diọ dile ojlẹ to yìyì. Lẹnnupọndo apajlẹ Jesu tọn ji. To bẹjẹeji, ewọ ṣo wẹ topọ hẹ Jehovah. (Howh. 8:22) Enẹgodo, e gọalọ nado dá nudida gbigbọnọ devo lẹ, wẹkẹ mítọn podọ to godo mẹ, gbẹtọvi lẹ. (Kol. 1:16) Ṣogan to nukọn mẹ, Jesu kẹalọyi azọngban yọyọ de to aigba ji, jẹnukọn whẹ́ nado yin viyẹyẹ pẹnyẹn-pẹnyẹn de, kaka bo wá whẹ́n mẹho. (Flp. 2:7) To okú avọ́sinsan tọn etọn godo, Jesu lẹkọyi olọn mẹ taidi nudida gbigbọnọ de nado lẹzun Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn to 1914. (Heb. 2:9) Podọ enẹ ma yin diọdo godo tọn he gando azọ́ndenamẹ etọn lẹ go gba. To Gandudu Owhe Fọtọ́n tọn etọn godo, Jesu na gọ̀ Ahọluduta etọn jo na Jehovah, na “Jiwheyẹwhe nido yin nulẹpo na mẹlẹpo.”—1 Kọl. 15:28.

¹³ Mọdopolọ, mílọsu sọgan donukun dọ azọ́ndenamẹ mítọn lẹ na nọ diọ dile ojlẹ to yìyì, ehe nọ saba yinmọ na nudide he mí nọ basi lẹ wutu. Di apajlẹ, vlavo be tlẹnnọ wẹ a yin dai bo wá wlealọ ya? Kavi a ko tindo ovi lẹ wẹ ya? To owhe lẹ gblamẹ, be a ko hẹn gbẹzan towe bọawu nado biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ wẹ ya? Nudide enẹlẹ nọ dekọtọn do lẹblanulọkẹyi po azọngban delẹ po mẹ. Ninọmẹ mítọn he diọ lẹ sọgan zọ́n bọ nuhe mí sọgan wà na sudeji  kavi depò. Be jọja wẹ a yin ya kavi a ko whẹ́n mẹho? Kavi be a tindo agbasalilo dagbe wẹ ya kavi a ma dogán sọmọ? Jehovah nọ pọ́n lehe e sọgan yí dopodopo mítọn zan to aliho dagbe hugan mẹ do to sinsẹ̀nzọn etọn mẹ to whepoponu. Nuhe sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe lẹ kẹdẹ wẹ e nọ donukun sọn mí si bọ e sọ nọ yọ́n pinpẹn nudepope he mí wà tọn taun.—Heb. 6:10.

14. Nawẹ whiwhẹ nọ gọalọna mí nado tindo pekọ bosọ hẹn ayajẹ mítọn go to ninọmẹ depope mẹ gbọn?

¹⁴ Jesu mọ ayajẹ to azọ́ndenamẹ etọn lẹpo mẹ, podọ mílọsu sọgan mọ ayajẹ to azọ́ndenamẹ mítọn lẹ mẹ. (Howh. 8:30, 31) Mẹhe tindo whiwhẹ ma nọ mọdọ azọ́ndenamẹ kavi azọngban agun tọn he emi tindo to alọnu lẹ de emi pò gba. E ma nọ to nuhà gando azọngban he e sọgan wá tindo lẹ kavi nuhe mẹdevo lẹ to wiwadotana lẹ go gba. Kakatimọ, e nọ wà nuhe go e pé lẹpo nado mọ pekọ po ayajẹ po to azọngban he hẹndi e te to alọnu lẹ mẹ, na e nọ mọdọ Jehovah dè wẹ yé wá sọn wutu. To ojlẹ dopolọ mẹ, e nọ yí ahundopo do na sisi azọngban kavi otẹn he Jehovah ko na mẹdevo lẹ. Whiwhẹ nọ gọalọna mí nado yí homẹhunhun do na mẹdevo lẹ gbégbò he yé jẹna bosọ nọgodona yé.—Lom. 12:10.

15. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn whiwhẹ Gideoni tọn mẹ?

¹⁵ Gideoni ze apajlẹ dagbe de dai na nuhe dù whiwhẹ didohia. To whenue angẹli Jehovah tọn sọawuhia Gideoni to tintan whenu, e yí ahundopo do dohia dọ emi ma yin mẹjọmẹ de. (Whẹ. 6:15) To whenue Gideoni ko kẹalọyi azọ́ndenamẹ Jehovah tọn  godo, e hẹn ẹn diun dọ emi mọnukunnujẹ nuhe yin bibiọ to emi si mẹ ganji, podọ e lẹhlan Jehovah nado mọ anademẹ yí. (Whẹ. 6:36-40) Gideoni deji bosọ gboadọ. Ṣogan, e yí aṣejininọ po zinzin po do yinuwa. (Whẹ. 6:11, 27) E ma yí azọ́ndenamẹ etọn do dín yindidi. Kakatimọ, tlolo he e dotana azọ́ndenamẹ lọ, e yí ayajẹ do lẹkọ do otẹn etọn hoho lọ mẹ.—Whẹ. 8:22, 23, 29.

16, 17. Etẹwẹ mẹhe tindo whiwhẹ de nọ gbadopọnna to whenue e to nulẹnpọn do nukọnyiyi gbigbọmẹ tọn ji?

¹⁶ Whiwhẹ didohia ma zẹẹmẹdo dọ mí ma na dovivẹnu kavi kẹalọyi lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọn tọn devo lẹ dogọ gbede gba. Owe-wiwe lẹ na tuli mímẹpo nado yinukọn to gbigbọ-liho. (1 Tim. 4:13-15) Ṣigba, be enẹ biọ dọ azọ́ndenamẹ mítọn na nọ to didiọ gbọzangbọzan wẹ ya? E ma yin dandan. Po dona Jehovah tọn po, mí sọgan yinukọn to gbigbọ-liho mahopọnna azọ́ndenamẹ depope he mí to hinhẹndi to alọnu. Mí sọgan zindonukọn nado to nugopipe he Jiwheyẹwhe na mí lẹ hẹn pọnte bosọ hẹn azọ́n dagbe mítọn lẹ sudeji.

¹⁷ Whẹpo mẹhe tindo whiwhẹ nido kẹalọyi azọ́ndenamẹ yọyọ de, e nọ dindona nuhe yè to nukundo sọn e si lẹ whẹ́. Enẹgodo, e sọgan yí ahundopo do gbeje ninọmẹ etọn pọ́n. Di apajlẹ, be ewọ na penugo nado kẹalọyi azọ́n kavi azọngban dogọ ṣogan bo ma na dovọ́na nujọnu devo lẹ ya? Be delẹ to azọ́n he e tindo to alọnu lẹ mẹ sọgan yin didena mẹdevo lẹ na e nido mọtẹn bo kẹalọyi azọngban yọyọ lọ ya? Eyin gblọndo dopo to kanbiọ ehelẹ mẹ tọn kavi awe lẹ tọn yin lala, vlavo mẹdevo sọgan tin to otẹn dagbe mẹ hugan nado penukundo azọ́ndenamẹ lọ go todin whẹ́. Eyin mí nọ yí ahundopo do gbeje míde pọ́n to odẹ̀ mẹ, ehe na gọalọna mí ma nado wanu zẹ̀ nugopipe po dogbó mítọn lẹ po go. Whiwhẹ sọgan whàn mí nado dọ lala.

18. (a) Etẹwẹ whiwhẹ na whàn mí nado wà to whenue mí mọ azọngban kavi azọ́ndenamẹ yọyọ de yí? (b) Nawẹ Lomunu lẹ 12:3 yọ́n-na-yizan na whiwhẹnọ de gbọn?

¹⁸ To whenue mí kẹalọyi azọ́ndenamẹ yọyọ de, apajlẹ Gideoni tọn flin mí dọ mí ma sọgan tindo kọdetọn dagbe matin anademẹ po dona Jehovah tọn po. To popolẹpo mẹ, mí ko yin tudohomẹna “nado nọ yí whiwhẹ do zinzọnlin hẹ Jiwheyẹwhe [mítọn].” (Mika 6:8) Enẹwutu, whedepopenu he mí mọ azọngban yọyọ lẹ yí, e jẹ dọ mí ni nọ lẹnnupọn to odẹ̀ mẹ do nuhe Jehovah to didọna mí gbọn Ohó etọn po titobasinanu etọn po gblamẹ lẹpo ji. Taidi gbẹtọvi he afọdide mítọn ma nọ jlọ lẹ, mí dona plọn nado nọ zinzọnlin afọsu-afọsi to kọndopọ mẹ hẹ anademẹ dejidego Jehovah tọn lẹ. Mì gbọ mí ni nọ flindọ whiwhẹ Jehovah tọn wẹ nọ ‘ze mí daga,’ e ma yin nugopipe mítọn titi gba. (Salm. 18:35) Enẹwutu, whiwhẹ yíyí do zinzọnlin hẹ Jiwheyẹwhe na gọalọna mí ma nado nọ lẹn míde tọn pọ́n hú lehe e jẹ do kavi yí nukunpẹvi do pọ́n míde zẹjlẹgo.—Hia Lomunu lẹ 12:3.

19. Etẹwutu wẹ mí dona wleawuna whiwhẹ?

¹⁹ Mẹhe yin whiwhẹnọ nọ na Jehovah gbégbò he e jẹna, to whenuena e yindọ Jehovah wẹ Mẹdatọ mítọn po Nupojipetọ Wẹkẹ lọ tọn po. (Osọ. 4:11) Whiwhẹ nọ gọalọna mí nado tindo pekọ bo de sinsẹ́n tọ́n to otẹn he yin didena mí to tito he Jiwheyẹwhe zedai mẹ. Whiwhẹ nọ glọnalina mí nado wà nuhe na hẹn winyan wá, podọ e nọ yidogọna pọninọ to omẹ Jehovah tọn lẹ ṣẹnṣẹn. Whiwhẹ nọ whàn mí nado pọ́n mẹdevo lẹ taidi mẹhe yiaga hú mí, podọ e nọ na tuli mí nado nọ aṣeji bo gbọnmọ dali dapana nuṣiwa sinsinyẹn lẹ. Na whẹwhinwhẹ́n ehelẹ wutu, whiwhẹ gbẹ́ yin nujọnu na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo, podọ Jehovah nọ yọ́n pinpẹn mẹhe nọ wleawuna ẹn lẹ tọn. Ṣigba, etẹwẹ lo eyin yè to kọgbidina mí? Hosọ he bọdego na dohia mí lehe mí sọgan gbẹ́ yin whiwhẹnọ to ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ do.