Nususu wẹ mí dona hẹn do ayiha mẹ. Klistiani lẹ dona nọ dọ nugbo. Yé tindo azọngban lọ nado setonuna osẹ́n otò tọn to whenue ehe ma sọta osẹ́n Jehovah tọn. (Mat. 22:21; Lom. 13:1, 2; Heb. 13:18) Humọ, yé nọ dovivẹnu nado na sisi aṣa lẹdo tọn po numọtolanmẹ mẹdevo lẹ tọn po, podọ nado ‘yiwanna kọmẹnu yetọn di yede.’ (Mat. 22:39; Lom. 12:17, 18; 1 Tẹs. 4:11, 12) Nunọwhinnusẹ́n ehelẹ yíyí do yizan mẹ sọgan yinuwado nukun he Klistiani lẹ to awà voovo aihọn lọ tọn lẹ ji nọ yí do pọ́n akuẹ nina ahọluzọnwatọ lẹ kavi onú nina yé ji.

To fisusu, tòvi de ma dona na nudepope ahọluzọnwatọ lẹ nado mọ nuhe sin jlọjẹ e tindo yí. Gandudu nọ suahọ ahọluzọnwatọ lẹ na azọ́n yetọn podọ yé ma nọ biọ kavi donukun nado yí nudepope dogọ azọ́nkuẹ yetọn. To otò susu mẹ, e ma sọgbe hẹ osẹ́n dọ ahọluzọnwatọ lẹ ni biọ kavi kẹalọyi nunina kavi akuẹ depope na azọ́n he yé wà wutu, eyin mọwiwà tlẹ sọgbe mlẹnmlẹn dile yé to azọ́n yetọn wà. Nunina mọnkọtọn na yin pinpọnhlan di alọgodo-kuẹ, eyin nunina lọ yíyí ma tlẹ na diọ lehe ahọluzọnwatọ lọ na wazọ́n lọ do. To fie nulẹ nọ yì domọ te, kanbiọ lọ ma tlẹ nọ fọndote eyin Klistiani de sọgan na onú de kavi akuẹ ahọluzọnwatọ lẹ gba. To ofi enẹlẹ, yè ma nọ basi nunina mọnkọtọn lẹ.

Etomọṣo, ahọluzọnwatọ he nọ nọ̀ otò he mẹ osẹ́n mọnkọtọn lẹ ma tin te kavi fie osẹ́n mọnkọtọn lẹ ma yin hinhẹn sinsinyẹn te lẹ ma nọ mọdọ nude ylan to e mẹ nado yí nunina kavi akuẹ to gbẹtọ lẹ si. To otò delẹ mẹ, ahọluzọnwatọ lẹ nọ yí otẹn yetọn zan nado yí akuẹ kavi ale devo lẹ sọn mẹhe yé dona wazọ́n na lẹ si podọ yé ma nọ jlo na wà nudepope eyin yè ma nanú yé. Gbọnmọ dali, ahọluzọnwatọ he nọ wlealọ namẹ lẹ, he nọ yí takuẹ he sọgbe hẹ osẹ́n lẹ, he nọ namẹ gbedewema nado gbáhọ lẹ nọ biọ dọ yè ni na yé akuẹ. Eyin ahọluzọnwatọ lẹ ma mọ akuẹ yí, yé sọgan desọn ojlo mẹ nado hẹn ẹn vẹawuna tòvi lẹ nado mọ nuhe yin jlọjẹ yetọn yí, kavi tlẹ glọnalina yé ma nado mọ ẹn yí gbede. Linlin tlẹ yin nina dọ to otò de mẹ, ponọ he nọ ṣí miyọ́n lẹ ma nọ ṣí miyọ́n adavo yé mọ akuẹ he yinukunkẹ yí whẹ́.

To fie walọ he yin nùdego to aga lẹ gbayipe te, mẹdelẹ nọ lẹndọ yè ma sọgan gọ̀n akuẹ ma na  ahọluzọnwatọ lẹ. To ninọmẹ mọnkọtọn lẹ mẹ, Klistiani de sọgan pọ́n akuẹ mọnkọtọn nina hlan taidi akuẹ he e dona sú dogọ, na azọ́n he e tindo jlọjẹ na de nido yin wiwà na ẹn. Etomọṣo to fie alọgodo-kuẹ yíyí gbayipe te, Klistiani lẹ dona tin to aṣeji na yé nikaa zẹ̀ dogbó nuhe yin alọkẹyi po nuhe ma yin alọkẹyi sọn pọndohlan Jiwheyẹwhe tọn mẹ po go. Onú dopo wẹ nado namẹ akuẹ na nuhe mí tindo jlọjẹ etọn nido yin wiwà na mí, ṣigba nudevo pete wẹ nado namẹ akuẹ nado mọ nuhe mí ma tindo jlọjẹ na de yí. To fie gbẹtọ lẹ nọ yí alọgodo-kuẹ te lẹ, mẹdelẹ nọ na akuẹ ahọluzọnwatọ lẹ na yé nido wazọ́n de na yé ehe yé ma tindo jlọjẹ na kavi nọ na akuẹ ponọ kavi ogán de ma nado sú akuẹ he yin didá na yé to osẹ́n-liho. Na nugbo tọn, e ma na sọgbe nado nanú mẹde po linlẹn lọ po dọ mẹlọ ni hò ahizi, mọdopolọ e ma na sọgbe nado doalọ to ahizi mẹ gbọn alọkikẹyi nunina de dali. Depope to nuyiwa awe lọ lẹ mẹ na gada whẹdida.—Eks. 23:8; Deut. 16:19; Howh. 17:23.

Suhugan Klistiani he whèwhín lẹ tọn ma nọ na alọgodo-kuẹ he ahọluzọnwatọ lẹ nọ biọ, na ayihadawhẹnamẹnu yetọn he yin pinplọn gbọn Biblu dali ma kẹalọyi wutu. Yé nọ mọdọ eyin emi wàmọ, be emi to awujona ahizi hihò kavi to godonọna walọ enẹ. Enẹwutu, eyin ahọluzọnwatọ de biọ dọ yé ni nanú emi, yé nọ gbẹ́ to whelẹponu.

Dile etlẹ yindọ Klistiani he whèwhín lẹ yọnẹn dọ nado nanúmẹ nado mọ nuhe ma sọgbe hẹ osẹ́n de yí sọgan zẹẹmẹdo alọgodo-kuẹ ninamẹ, ninọmẹ lẹdo tọn lẹ po numọtolanmẹ mẹdevo lẹ tọn hihopọn po sọgan whàn mẹdelẹ nado namẹ onú kleun de nado do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia na azọ́n he yin wiwà na yé, yèdọ azọ́n de he yé tindo jlọjẹ na kavi na azọ́n de nido yin wiwà na yé do mẹwhenu. To ninọmẹ devo lẹ mẹ, to whenue Klistiani delẹ mọ nukunpedomẹgo vọnu yí to dotowhé ahọlu tọn de godo, yé nọ nanú doto lẹ po doto mẹgopọntọ lẹ po nado do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia. Yé nọ voawu nado wàmọ to nukunpedomẹgo lọ godo, kakati nido yin jẹnukọnna nukunpedomẹgo lọ, na mẹde nikaa dọ dọ nuhe yé namẹ lọ yin alọgodo-kuẹ kavi yin afọdide de nado mọ nukunpedomẹgo vonọtaun de yí.

Mí ma sọgan dọhodo ninọmẹ he sọgan wá aimẹ to otò dopodopo mẹ lẹpo ji to hosọ ehe mẹ. Enẹwutu, depope he ninọmẹ lẹdo tọn lẹ sọgan yin, to whenue Klistiani lẹ jlo na basi nudide gando lehe yé na yinuwa do go, yé dona hẹn ẹn diun dọ emi hẹn ayihadawhẹnamẹnu dagbe de go. (Lom. 14:1-6) Yé dona dapana nuyiwa he ma sọgbe hẹ osẹ́n lẹ. (Lom. 13:1-7) Yé dona dapana nuyiwa depope he na hẹn vlẹko wá yinkọ Jehovah tọn ji kavi he na hẹn mẹdevo lẹ dahli. (Mat. 6:9; 1 Kọl. 10:32) Podọ, nudide yetọn lẹ dona dohia dọ yé yiwanna kọmẹnu yetọn.—Malku 12:31.

To Luku weta 15 mẹ, mí mọ apajlẹ huhlọnnọ Jesu tọn he gando dawe de he tindo lẹngbọpa he bẹ lẹngbọ 100 hẹn go. To whenue dopo to lẹngbọ lọ lẹ mẹ bu, dawe lọ jo lẹngbọ 99 he pò lẹ do danfafa ji bo yì dín lẹngbọ he bu lọ ‘kakajẹ whenue e mọ ẹn.’ Jesu zindonukọn dọmọ: “To whenue e mọ ẹn, e ze e do abọ́ etọn lẹ ji bosọ jaya. To whenue e lẹkọwa whégbè, e ylọ họntọn po kọmẹnu etọn lẹ po pli, bo dọna yé dọ, ‘Mì jaya hẹ mi, na n’ko mọ lẹngbọ ṣie he bu lọ.’” Jesu dotana dọmọ: “Yẹn dọna mì dọ, mọdopolọ ayajẹ na sù humọ to olọn mẹ do ylandonọ dopo he lẹnvọjọ ji hugan do dodonọ 99 he ma tindo nuhudo lẹnvọjọ tọn lẹ ji.”—Luku 15:4-7.

Lẹdo hodidọ lọ tọn dohia dọ Jesu dọho enẹlẹ po yanwle lọ po nado jla pọndohlan wekantọ lẹ po Falesi lẹ po tọn do, yèdọ mẹhe mọhodọdo e go dọ e nọ kọnawudopọ hẹ tòkuẹ-ṣinyantọ lẹ po ylandonọ lẹ po lẹ. (Luku 15:1-3) Jesu dohia dọ ayajẹ nọ tin to olọn mẹ to whenue ylandonọ de lẹnvọjọ. Kanbiọ he fọndote wẹ yindọ, ‘To whenuena e yindọ ayajẹ nọ tin to olọn mẹ, be e ma jẹ dọ ayajẹ ni tin to aigba ji ga to whenue ylandonọ de lẹnvọjọ, bo diọ bosọ de ali jijlọ lẹ na afọ etọn lẹ ya?’—Heb. 12:13.

To whenue mẹde yin gigọyí, mí tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado jaya. Mẹlọ dona gbẹ́ zindonukọn nado to tenọgli etọn go hẹn hlan Jiwheyẹwhe, ṣigba ewọ dona lẹnvọjọ nado sọgan yin gigọyí, podọ homẹ mítọn nọ hùn dọ ewọ wàmọ. Enẹwutu, to whenue mẹho lẹ basi nulila dọ mẹde yin gigọyí, agun lọ sọgan yin whinwhàn nado hopẹ́, ṣigba po jlẹkajininọ po.

To azán Jesu tọn gbè, tòvi Jelusalẹm tọn delẹ nọ lẹndọ osindò Bẹtsata tọn nọ tindo huhlọn azọ̀nhẹngbọ tọn eyin osin he to e mẹ “wlu.” (Joh. 5:1-7) Enẹwutu, mẹhe to azọ̀nhẹngbọ dín lẹ nọ wá pli do osindò lọ kọ̀n.

Osindò ehe yin yinyọnẹn taidi osindò de he mẹ Ju lẹ nọ lẹ̀ yede wé te. Na osin he pé nido nọ to e mẹ, osin nọ yin dindọn sọn osindò he to apá etọn de mẹ. Dodinnanu he yin bibasi do nọtẹn lọ ji lẹ dohia dọ adó de má osindò awe lọ lẹ. Họngbo de yin bibasi do adó lọ nù ehe sọgan yin hùnhùn na osin nido sà sọn osindò lọ mẹ biọ osindò he mẹ Ju lẹ nọ lẹ̀ yede wé te mẹ. To ninọmẹ mọnkọtọn lẹ mẹ, e họnwun dọ huhlọn he osin lọ na yí do biọ osindò lọ mẹ na nọ wlu osin he tin to osindò Bẹtsata tọn mẹ lọ sọn aga.

E jẹna ayidego dọ Johanu 5:4 he dọ dọ angẹli de wlu osin lọ ma sọawuhia to alọnuwe hohowhenu Glẹki tọn lẹ mẹ, yèdọ kandai he yè nọ na sisi taun lẹ taidi Codex Sinaiticus owhe kanweko ẹnẹtọ tọn. Ṣigba to Bẹtsata, Jesu hẹnazọ̀ngbọna dawe de he ko to azọ̀njẹ na owhe 38. Dawe lọ ma tlẹ biọ osindò lọ mẹ whẹpo do yin azọ̀nhẹngbọna to afọdopolọji.