1, 2. (a) Nuhahun wunmẹ tẹlẹ wẹ mẹsusu nọ pehẹ to egbehe, podọ etẹwẹ nọ yin kọdetọn lọ? (b) Todido dejidego tẹwẹ tin to Isaia 41:10, 13 mẹ?

MẸMẸYỌNNU de he yin gbehosọnalitọ whepoponu tọn bọ asu etọn yin mẹho agun tọn dọmọ: “Dile etlẹ yindọ n’hẹn aṣa gbigbọmẹ tọn dagbe lẹ go, n’pehẹ magbọjẹ na owhe susu. Ehe nọ do amlọnmadọ́ na mi, nọ bẹpla agbasalilo ṣie, bosọ nọ yinuwado aliho he mẹ n’nọ yinuwa hẹ mẹdevo lẹ te ji, podọ e nọ jlo mi to whedelẹnu nado hònúpla bo dọna aigba dọ ni kẹnù ma biọ e mẹ.”

² Be a sọgan mọnukunnujẹ numọtolanmẹ mẹmẹyọnnu ehe tọn mẹ ya? E blawu dọ gbẹninọ to aihọn ylankan Satani tọn mẹ nọ hẹn kọgbidinamẹnu sinsinyẹn lẹ wá, podọ ehe sọgan do magbọjẹ na mẹde bo hẹn apọṣi i. Enẹ sọgan taidi húnsingàn de to bato de go he nọ glọnalina bato lọ nado yinukọn. (Howh. 12:25) Etẹwẹ sọgan zọ́n bọ a na tindo numọtolanmẹ enẹ? E sọgan yindọ a to tintẹnpọn nado duto okú mẹyiwanna de tọn ji, pehẹ azọ̀n sinsinyẹn de, penukundo whẹndo towe go to ojlẹ nuhahun akuẹzinzan tọn ehelẹ mẹ, kavi to pipehẹ nukundiọsọmẹ. Apọṣimẹ he onú ehelẹ nọ hẹnwa sọgan vọ̀ huhlọn towe. E tlẹ sọgan zọ́n bọ a na hẹn ayajẹ bu. Ṣigba, a sọgan deji dọ, Jiwheyẹwhe wleawufo nado gọalọna we.—Hia Isaia 41:10, 13.

3, 4. (a) Nawẹ Biblu nọ yí hogbe lọ “alọ” zan gbọn? (b) Etẹwẹ sọgan zọ́n bọ alọ mítọn lẹ na kuyẹ̀?

 ³ Biblu nọ saba yí awutugonu gbẹtọ tọn lẹ zan nado dlẹnalọdo onú kavi nuyiwa voovo lẹ. Di apajlẹ, alọ yin nùdego whla kanweko susu. Nado hẹn alọ mẹde tọn lodo sọgan zẹẹmẹdo nado na mẹlọ tuli, nado na ẹn huhlọn podọ nado whàn ẹn nado yinuwa. (1 Sam. 23:16, nudọnamẹ odò tọn; Ẹzla 1:6, nudọnamẹ odò tọn) E sọgan bẹ alọgigọna mẹde nado tindo pọndohlan dagbe po jidide po gando sọgodo go hẹn.

⁴ To yẹhiadonu-liho, Biblu nọ dlẹnalọdo mẹhe gbọjọ, jẹflumẹ kavi ma tindo todido ba to whedelẹnu taidi mẹhe alọ etọn lẹ kuyẹ̀. (2 Otàn. 15:7; Heb. 12:12) To paa mẹ, e bọawu dọ mẹhe to ninọmẹ mọnkọtọn mẹ de ni jogbe. Eyin a pannukọn ninọmẹ delẹ he do magbọjẹ na we, hẹn nuṣikọna we to agbasa-liho, to numọtolanmẹ-liho kavi etlẹ yin to gbigbọ-liho, fie wẹ a sọgan mọ adọgbigbo he sin hudo a tindo te? Nawẹ a sọgan yin tulina bo yin hinhẹn lodo nado doakọnnanu bo tindo ayajẹ gbọn?

5. (a) Etẹwẹ sọgan jọ do mí go to whenue nuhahun lẹ fọ́n, ṣigba etẹwẹ mí dona hẹn do ayiha mẹ? (b) Etẹ ji wẹ mí na dọhodo?

⁵ Hia Zefania 3:16, 17. Otọ́ mítọn olọn tọn Jehovah basi oylọna mí nado bẹ ‘magbọjẹ mítọn lẹpo dlan ewọ ji,’ kakati nado joawuna obu po gbigbọjọ po, kavi nado dike alọ mítọn lẹ ni kuyẹ̀. (1 Pita 5:7) Mí sọgan hẹn nuhe Jiwheyẹwhe dọna Islaelivi lẹ do ayiha mẹ dọ, ‘alọ huhlọnnọ emitọn lẹ ma whete gbau nado whlẹn’ devizọnwatọ nugbonọ emitọn lẹ gán. (Isa. 59:1) Mí na dọhodo apajlẹ ayidego tọn Biblu tọn atọ̀n delẹ ji he dohia dọ Jehovah tindo ojlo po nugopipe lọ po nado hẹn omẹ etọn lẹ lodo na yé nido wà ojlo etọn, mahopọnna whlepọn he sọgan taidi nuhe sinyẹn zẹjlẹgo lẹ. Pọ́n lehe apajlẹ ehelẹ sọgan hẹn we lodo do.

6, 7. Onú titengbe tẹlẹ wẹ mí sọgan plọn sọn awhàngbigba Islaelivi lẹ tọn do Amalẹkinu lẹ ji mẹ?

⁶ Ojlẹ vude to whenue Islaelivi lẹ yin tuntundote to azọ́njiawu-liho sọn Egipti godo, Amalẹkinu lẹ yangbé yetọn. To anademẹ Mose tọn glọ, Jọṣua dawe adọgbotọ lọ, deanana Islaelivi lẹ yì awhàngbenu. To ojlẹ enẹ mẹ, Mose plan Aalọn po Huuli po yì okọ́ta he to yakẹ de ji aga, fie yé sọgan mọ awhànfuntẹn lọ hlan sọn. Be sunnu atọ̀n ehelẹ to hinhọ̀nna awhàn lọ na yé to budi wutu wẹ ya? Paali!

⁷ Mose ze afọdide de he zọ́n bọ yé gbawhàn. Mose hẹn opò Jiwheyẹwhe nugbo lọ tọn do alọmẹ bo ze e do aga hlan olọn. Eyin alọ Mose tọn lẹ gbọṣi aga, Jehovah nọ na huhlọn alọ Islaelivi lẹ tọn nado gbawhàn Amalẹkinu lẹ tọn. Ṣigba, eyin alọ Mose tọn lẹ kuyẹ̀ bo jẹ odò wá ji, Amalẹkinu lẹ nọ jẹ awhàngba ji. Aalọn po Huuli po yí nujikudo do yinuwa bo “ze zannu de do oglọ na [Mose] bọ e sin e ji. Aalọn po Huuli po sọ hẹn alọ etọn lẹ go, yèdọ mẹdopo to adusiwhé bọ omẹ awetọ to amiyọnwhé, ehe zọ́n bọ alọ etọn lẹ gbọṣi guun kakajẹ whenue owhè yihọ.” Mọwẹ, alọ huhlọnnọ Jiwheyẹwhe tọn gọalọna Islaelivi lẹ nado gbawhàn.—Eks. 17:8-13.

8. (a) Nawẹ Asa yinuwa gbọn to whenue Etiopianu lẹ tọ́navùn Juda? (b) Taidi Asa, nawẹ mí sọgan ganjẹ Jiwheyẹwhe go gbọn?

⁸ To azán Ahọlu Asa tọn lẹ gbè, Jehovah sọ dohia dọ alọ emitọn ma whete gbau. Awhàn susu wẹ yin nùdego to Biblu mẹ. Ṣigba, awhànpa he bẹ awhànfuntọ hẹn hugan wẹ Zela Etiopianu lọ tọn. E tindo awhànfuntọ numimọnọ 1 000 000. Awhànpa Etiopianu lẹ tọn diblayi awhànpa Asa tọn donu awe. E na ko bọawu taun na Asa nado yin magbọjẹnọ bo dibu bosọ dike alọ etọn lẹ ni kuyẹ̀ bọ e na jogbe. Kakatimọ, to afọdopolọji, Asa  lẹhlan Jehovah dè na alọgọ. Nugbo wẹ dọ e sọgan taidi nuhe ma yọnbasi nado duto Etiopianu lẹ ji, ṣigba “nulẹpo wẹ yọnbasi na Jiwheyẹwhe.” (Mat. 19:26) Jiwheyẹwhe do huhlọn daho etọn hia bo “gbawhàn Etiopianu lẹ tọn to Asa nukọn,” yèdọ “ahun [mẹhe] tọn yin pipé hlan Jehovah to gbẹzan etọn lẹpo mẹ.”—2 Otàn. 14:8-13; 1 Ahọ. 15:14.

9. (a) Etẹwẹ ma glọnalina Nẹhemia nado vọ́ adó Jelusalẹm tọn lẹ do? (b) Nawẹ Jiwheyẹwhe na gblọndo odẹ̀ Nẹhemia tọn gbọn?

⁹ Lẹnnupọndo nuhe dona ko yin numọtolanmẹ Nẹhemia tọn ji to whenue e yì Jelusalẹm. Tòdaho lọ masọ tindo hihọ́ sọmọ ba, podọ Juvi hatọ etọn lẹ ko gbọjọ pete. Na nukundiọsọmẹtọ he ma yin Juvi lẹ to adánsin na yé wutu, alọ yetọn lẹ kuyẹ̀ bọ yé doalọtena adó Jelusalẹm tọn lẹ vivọ́ do. Be Nẹhemia lọsu na dotẹnmẹ ninọmẹ enẹ nado hẹn ẹn gbọjọ wẹ ya? Paali! Taidi Mose, Asa, gọna devizọnwatọ nugbonọ Jehovah tọn devo lẹ, Nẹhemia ko tindo aṣa lọ nado nọ ganjẹ Jehovah go to odẹ̀ mẹ. Podọ, nuhe e sọ wà todin niyẹn. To ninọmẹ he Ju lẹ sọgan ko pọnhlan taidi nuhe sinyẹn zẹjlẹgo ehelẹ mẹ, Jehovah na gblọndo obiọ ahundoponọ Nẹhemia tọn na alọgọ. Jiwheyẹwhe yí “huhlọn daho” etọn po “alọ huhlọnnọ” etọn po zan nado hẹn Ju he sin alọ kuyẹ̀ lẹ lodo. (Hia Nẹhemia 1:10; 2:17-20; 6:9.) Be a yise dọ Jehovah nọ yí “huhlọn daho” etọn po “alọ huhlọnnọ” etọn po zan nado hẹn devizọnwatọ etọn lẹ lodo to egbehe ya?

10, 11. (a) Nawẹ Satani nọ tẹnpọn nado hẹn alọ mítọn lẹ kuyẹ̀ gbọn? (b) Etẹlẹ wẹ Jehovah nọ yizan nado hẹn mí lodo bo na huhlọn mí? (c) Nawẹ a ko mọaleyi sọn nuplọnmẹ po azọ́nplọnmẹ yẹwhehọluduta tọn po mẹ gbọn?

¹⁰ E họnwun dọ Lẹgba ma na dike gbede alọ etọn lẹ ni kuyẹ̀ to vivẹnudido etọn mẹ nado doalọtena nuwiwa Klistiani tọn mítọn lẹ. E nọ yí lalo po whlepọn lẹ po he nọ wá sọn gandudu lẹ, nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ, po atẹṣitọ lẹ po dè zan. Etẹwẹ nọ yin yanwle etọn? E nọ jlo nado hẹn alọ mítọn lẹ kuyẹ̀ to wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn lilá mẹ. Ṣigba, Jehovah penugo bosọ tindo ojlo nado na mí huhlọn gbọn gbigbọ wiwe etọn gblamẹ. (1 Otàn. 29:12) Onú titengbe wẹ e yin dọ mí ni nọ mọ huhlọn yí gbọn gbigbọ enẹ gblamẹ, na mí nido sọgan pannukọn avùnnukundiọsọmẹnu depope he Satani po titonu ylankan etọn po nọ hẹnwa mí ji lẹ. (Salm. 18:39; 1 Kọl. 10:13) Humọ, mí sọgan dopẹ́ dọ mí tindo Ohó Jiwheyẹwhe tọn, he yin awuwlena gbọn gbigbọ wiwe gblamẹ. Sọ lẹnnupọndo núdùdù gbigbọmẹ tọn sinai do Biblu ji he mí nọ mọyi to osun dopodopo mẹ lẹ ji. Nuhe to Zekalia 8:9, 13 (hia) mẹ lẹ yin didọ to whenue tẹmpli he to Jelusalẹm to yinyin vivọgbá, podọ hogbe enẹlẹ wá do gànmẹ na mí taun.

¹¹ Mí sọ nọ yin hinhẹn lodo dogọ gbọn nuplọnmẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ he mí nọ mọyi to opli Klistiani tọn, plidopọ, plidopọ daho, po wehọmẹ yẹwhehọluduta tọn mítọn lẹ po whenu dali. Azọ́nplọnmẹ enẹ sọgan gọalọna mí nado tindo mẹwhinwhàn dagbe, ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ donukọnna míde, podọ nado hẹn azọngban Klistiani tọn mítọn lẹ di. (Salm. 119:32) Be a nọ yí jejejininọ do dovivẹnu nado mọ huhlọn yí sọn nuplọnmẹ wunmẹ enẹlẹ mẹ ya?

12. Etẹwẹ mí sọgan wà nado lodo to gbigbọ-liho zọnmii?

¹² Jehovah gọalọna Islaelivi lẹ nado gbawhàn Amalẹkinu lẹ po Etiopianu lẹ po tọn, podọ e na huhlọn Nẹhemia po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po nado dotana azọ́n ohọ̀ vivọgbá lọ tọn. Mọdopolọ, Jiwheyẹwhe na na mí huhlọn nado nọtegli sọta nukundiọsọmẹ, ojlo matindo po magbọjẹ po, na mí nido sọgan hẹn azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn di. (1 Pita 5:10) Mí ma nọ donukun dọ Jehovah ni wà azọ́njiawu na mí. Kakatimọ, mí dona yí adà mítọn wà. Delẹ to nuhe enẹ nọ biọ to mí si lẹ  mẹ wẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn hihia egbesọegbesọ, nado wleawuna opli lẹ bo nọ yì yé to sẹmẹsẹmẹ, núdùdù nina ayiha po ahun mítọn po gbọn oplọn mẹdetiti tọn po sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn po gblamẹ, gọna ginganjẹ Jehovah go to odẹ̀ mẹ to whepoponu. Mì gbọ mí ni ma dike yanwle kavi nuwiwa devo lẹ ni jántẹnna awuwledainanu he Jehovah nọ yizan nado na mí huhlọn po tuli po lẹ gbede blo. Eyin a mọdọ alọ towe lẹ ko kuyẹ̀ to adà ehelẹ depope mẹ, biọ alọgọ Jiwheyẹwhe tọn. Enẹgodo, pọ́n lehe gbigbọ etọn na ‘nọ dozolanmẹna we bo nọ hẹn we tindo ojlo bosọ nọ na we huhlọn nado yinuwa’ do. (Flp. 2:13) Ṣigba, etẹwẹ a sọgan wà nado hẹn mẹdevo lẹ lodo?

13, 14. (a) Nawẹ mẹmẹsunnu de yin hinhẹn lodo gbọn to whenue asi etọn kú? (b) Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan hẹn mẹdevo lẹ lodo te?

¹³ Jehovah na mí pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn lẹdo aihọn pé de he bẹ sinsẹ̀n-basitọ mẹtọnhopọntọ he sọgan na mí tuli lẹ hẹn. Flindọ apọsteli Paulu wlan dọmọ: “Mì hẹn alọ he ko kuyẹ̀ lẹ po kligonu he ma sinyẹn lẹ po lodo, bo nọ to ali jijlọ lẹ de na afọ mìtọn lẹ.” (Heb. 12:12, 13) To owhe kanweko tintan whenu, mẹsusu wẹ mọ huhlọn gbigbọmẹ tọn wunmẹ enẹ yí. Nudopolọ wẹ nọ jọ to egbehe. To whenue mẹmẹsunnu de hẹn asi etọn bu to okú mẹ bo pehẹ ninọmẹ awufiẹsa tọn devo lẹ godo, e dọmọ: “Yẹn plọn dọ mí ma sọgan de whlepọn he mí jlo lẹ, kavi whenue yé na jọ kavi lehe yé na sù sọ gba. Odẹ̀ po oplọn mẹdetiti tọn po wẹ hẹn mi dote. Podọ godonọnamẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu gbigbọmẹ tọn ṣie lẹ po tọn ko miọnhomẹna mi tlala. Yẹn ko wá mọ lehe e yin nujọnu do sọ nado wleawuna haṣinṣan dagbe hẹ Jehovah whẹpo ninọmẹ sinsinyẹn lẹ ni fọ́n.”

¹⁴ Aalọn po Huuli po hẹn alọ Mose tọn lẹ go tlọlọ to awhàn de whenu. Ṣigba, na míwlẹ tọn, mí sọgan nọ dín aliho lẹ nado nọgodona mẹdevo lẹ podọ nado na yé alọgọ he sin hudo yé tindo. Mẹnu lẹ wẹ mí sọgan wàmọ na? Na mẹhe to ahidi hẹ mẹhowhe, madogán agbasa tọn, nukundiọsọmẹ sọn hẹnnumẹ lẹ dè, ṣokẹdẹninọ, kavi okú mẹyiwanna de tọn lẹ. Humọ, mí sọgan hẹn jọja lẹ lodo, yèdọ jọja he to yinyin kọgbidina nado doalọ to ylanwiwa mẹ lẹ kavi nado doafọna nuhe aihọn nọ ylọdọ kọdetọn dagbe gando wepinplọn, akuẹ, kavi agbasazọ́n go lẹ. (1 Tẹs. 3:1-3; 5:11, 14) Nọ dín aliho lẹ nado do ojlo nujọnu tọn hia to mẹdevo lẹ mẹ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ, to lizọnyizọn lọ mẹ, to whenue a to núdù dopọ hẹ yé kavi to hodọdopọ hẹ yé to alokan ji.

15. Nuyiwadomẹji tẹwẹ ohó dagbe lẹ sọgan tindo do Klistiani hatọ lẹ ji?

¹⁵ To awhàngbigba jiawu Asa tọn godo, yẹwhegán Azalia na tuli ewọ po omẹ etọn lẹ po dọmọ: “Ṣigba na mìwlẹ tọn, mì yin huhlọnnọ bo ma gbọjọ blo, na azọ́n mìtọn na yin ahọsuna.” (2 Otàn. 15:7) Ehe whàn Asa nado ze afọdide voovo lẹ nado gọ̀ sinsẹ̀n-bibasi wiwe doai. Mọdopolọ, ohó dagbe towe lẹ sọgan tindo nuyiwadomẹji sisosiso do mẹdevo lẹ ji. A sọgan gbọnmọ dali gọalọna yé nado sẹ̀n Jehovah to gigọ́ mẹ dogọ. (Howh. 15:23) Podọ to opli lẹ ji, ma nọ yí nukunpẹvi do pọ́n nuyiwadomẹji sinsinyẹn he a sọgan tindo do mẹdevo lẹ ji to whenue a ze alọ bo na gblọndo he nọ jlọmẹdote lẹ gbede blo.

16. Taidi Nẹhemia, nawẹ mẹho agun tọn lẹ sọgan hẹn mẹhe tin to agun yetọn mẹ lẹ lodo gbọn? Na apajlẹ delẹ he do lehe yisenọ hatọ lẹ ko gọalọna we tlọlọ do hia.

¹⁶ Po godonọnamẹ Jehovah tọn po, Nẹhemia gọna mẹhe tin po e po lẹ na huhlọn alọ yedelẹ tọn nado wà azọ́n lọ. Podọ, yé dotana adó Jelusalẹm tọn lẹ vivọ́ do to azán 52 poun godo! (Nẹh. 2:18, nudọnamẹ odò tọn; 6:15, 16) Nẹhemia ma deanana azọ́n lọ poun gba. Ewọ lọsu tindo mahẹ to adó lọ lẹ vivọ́ do mẹ. (Nẹh. 5:16) Mọdopolọ, mẹho agun tọn owanyinọ susu ko hodo apajlẹ Nẹhemia  tọn bo gọalọ to azọ́n họ̀gbigbá yẹwhehọluduta tọn lẹ mẹ kavi to wiwejininọ po vivọjlado Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yetọn tọn po mẹ. Gbọn azọ́nwiwa dopọ hẹ wẹnlatọ hatọ lẹ to lizọnyizọn lọ mẹ po dlapọn lẹngbọhọtọ tọn yetọn lẹ po dali, yé sọ nọ hẹn mẹhe yin magbọjẹnọ to ahun mẹ lẹ lodo.—Hia Isaia 35:3, 4.

17, 18. Jide tẹwẹ mí sọgan tindo to whenue mí pehẹ nuhahun kavi magbọjẹ lẹ?

¹⁷ Sinsẹ̀n-bibasi abọ́ to abọ́ go hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po nọ yidogọna pọninọ. Ehe sọ nọ gọalọna mí nado wleawuna họntọnjiji he nọ dẹn-to-aimẹ lẹ podọ nado yidogọna jidide mítọn po mẹmẹsunnu mítọn lẹ tọn po to dona he Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na hẹnwa lẹ mẹ. Dile mí to mẹdevo lẹ hẹn lodo, mí nọ gọalọna yé nado duto ninọmẹ he nọ hẹnmẹ gbọjọ lẹ ji podọ nado hẹn pọndohlan dagbe go gando sọgodo go. Humọ, mẹdevo lẹ hinhẹn lodo nọ gọalọna mí nado ze ayiha do gbigbọnu lẹ ji podọ nado dọ́ nuhe Jiwheyẹwhe tindo to sẹdotẹnmẹ na mí lẹ pọ́n. Mọwẹ, e nọ hẹn mílọsu lodo ga.

¹⁸ Lehe Jehovah nọgodona devizọnwatọ nugbonọ hohowhenu tọn etọn lẹ to ninọmẹ voovo lẹ mẹ bosọ basi hihọ́na yé do dona hẹn yise po jidide mítọn to ewọ mẹ po lodo to egbehe. Enẹwutu, to whenue a pehẹ kọgbidinamẹnu po nuhahun lẹ po, “a dike alọ towe lẹ kuyẹ̀ blo”! Kakatimọ, nọ lẹhlan Jehovah dè to odẹ̀ mẹ, bo na dotẹnmẹ alọ huhlọnnọ etọn nado hẹn we lodo bo plan we jẹ dona Ahọluduta lọ tọn lẹ kọ̀n.—Salm. 73:23, 24.