TO OWHE 1930 lẹ gblamẹ, otọ́ ṣie po onọ̀ ṣie po, yèdọ James po Jessie Sinclair po sẹtẹn yì Bronx, to lẹdo New York City tọn de mẹ. Dopo to mẹyinyọnẹn yọyọ yetọn lẹ mẹ wẹ Willie Sneddon he wá sọn Écosse taidi yelọsu. Whla tintan he yé pé, e ma dẹn bọ yé omẹ atọ̀n lẹ jẹ hodọ ji gando whẹndo ode awetọ tọn go. Nujijọ ehe wá aimẹ owhe delẹ jẹnukọnna jiji ṣie.

Onọ̀ ṣie dọna Willie dọ, ojlẹ vude jẹnukọnna Wẹkẹ-Whàn tintan, otọ́ emitọn po mẹdaho emitọn sunnu po kútọ to whenue tọjihun yetọn hò do bọmbu de go to Ohù Agewaji tọn ji. Willie gblọn dọ, “Olọnzomẹ * wẹ otọ́ towe te!” Willie yin Kunnudetọ Jehovah tọn de, podọ aliho enẹ he mẹ onọ̀ ṣie sèhó whla tintan gando nugbo Biblu tọn go te gbàhundona ẹn taun.

Nuhe Willie dọ vẹna onọ̀ ṣie, na e yọnẹn dọ mẹdagbe de wẹ otọ́ emitọn yin. Ṣigba, Willie yidogọ dọ “Etẹwẹ a ka na dọ, eyin n’dọna we dọ Jesu lọsu yì olọnzomẹ?” Onọ̀ ṣie flin nuplọnmẹ ṣọṣi tọn hoho de he plọnmẹ dọ Jesu lọsu yì olọnzomẹ bo fọ́n to azán etọn atọ̀ntọ gbè. Enẹwutu, e kanse ede dọ ‘Eyin olọnzomẹ yin fie mẹylankan lẹ nọ yin yasana to miyọ́n mẹ te de, naegbọn Jesu lọsu do yì finẹ?’ Nuhe fọnjlodotena onọ̀ ṣie gando nugbo lọ go niyẹn. E jẹ opli lẹ yì ji to Agun Bronx tọn mẹ bo yí baptẹm to 1940.

To ojlẹ enẹ mẹ, mẹjitọ Klistiani lẹ ma nọ yin tulina to aliho vonọtaun de mẹ nado plọn Biblu hẹ ovi yetọn lẹ. Whenue n’gbẹ́ to ovu, otọ́ ṣie wẹ nọ penukundo go e eyin onọ̀ ṣie yì opli kavi kunnudegbe to sẹfifo lẹ. To owhe delẹ godo, yẹn po papa po jẹ hihodo onọ̀ ṣie ji yì opli lẹ. E nọ tindo mahẹ to wẹndagbe lọ lilá mẹ po zohunhun po, bo nọ plọn Biblu hẹ jlodotọ susu. Na nugbo tọn, e wá jẹ ojlẹ de mẹ bọ e nọ pli plọnmẹ Biblu etọn delẹ dopọ nado plọnnu hẹ yé, na yé ma dẹn do ode awetọ wutu. N’nọ hodo e yì kunnudegbe eyin n’yí gbọjẹ to wehọmẹ. Enẹ zọ́n bọ n’plọn nususu gando Biblu go bosọ yọ́n lehe yè nọ plọn ẹn mẹdevo lẹ do.

E vẹna mi taun nado dọna mì dọ, whenue n’to pẹvi, n’ma yọ́n pinpẹn nugbo lọ tọn sọmọ. N’ma ylọ ẹ dọ nujọnu. Ṣigba, whenue  n’do nudi owhe 12, n’lẹzun wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn de, podọ bẹsọn whenẹnu, n’nọ tọ́n na kunnudegbe to gbesisọ mẹ. Whenue n’tindo owhe 16, n’klan gbẹzan ṣie do wiwe na Jehovah bo yí baptẹm to 24 juillet 1954 to plidopọ daho de ji to Toronto, Canada.

To agun mítọn mẹ, mẹmẹsunnu delẹ yin hagbẹ whẹndo Bẹtẹli tọn bọ mẹdelẹ ko yin wayi. Yé yinuwado ji e taun. Nugopipe yetọn to hodidọ po zẹẹmẹ-bibasi do nugbo Biblu tọn lẹ ji po mẹ nọ whàn mi taun. Dile etlẹ yindọ mẹplọntọ wehọmẹ tọn ṣie lẹ jlo dọ ma yì wehọmẹ alavọ tọn, yanwle ṣie wẹ nado sẹ̀n to Bẹtẹli. Enẹwutu, n’ze alọdowemẹ ṣie nado yì sẹ̀n to Bẹtẹli jo to plidopọ Toronto tọn enẹ ji. N’sọ wàmọ whladopo dogọ to 1955 to plidopọ daho de ji to Yankee Stadium to New York City. To ojlẹ kleun de godo, to whenue n’tindo owhe 17, n’yin oylọ-basina nado wá sẹ̀n to Bẹtẹli Brooklyn tọn bẹsọn 19 septembre 1955. To aihọngbè etọn to Bẹtẹli, n’jẹ azọ́nwa ji to Azọ́nwatẹn Owe lẹ Bibladopọ tọn to 117 Adams Street. E ma dẹn bọ n’jẹ azọ́nwa ji to maṣinu de ji he nọ blá adà voovo owe de tọn lẹ dopọ. Adà ehelẹ dopodopo nọ tindo weda 32, ehe nọ wá yin titọ̀ dopọ nado wleawuna owe lọ.

To whenue n’ko basi nudi osun dopo to azọ́nwatẹn enẹ godo, n’yin didohlan Azọ́nwatẹn Linlinnamẹwe tọn, na n’yọ́n maṣinu wekinkan tọn zan wutu. To ojlẹ lọ mẹ, mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu delẹ po nọ wleawuna nuyizan de he ji adlẹsi mẹhe basi nuzinzọn nado nọ mọ Atọ̀họ̀ po Réveillez-vous! po yí to gbesisọ mẹ lẹ tọn nọ tin te. To osun delẹ godo, n’yin didohlan Azọ́nwatẹn Agbànbẹdohlan tọn. Klaus Jensen he yin nugopọntọ azọ́nwatẹn lọ tọn kanse mi eyin n’na jlo nado hodo mẹhe nọ kùn owe mítọn lẹ sọyi bato-glintẹn, fie yé na yin didohlan agun lẹ lẹdo aihọn pé te. Agbàn linlinnamẹwe tọn delẹ sọ dona yin bibẹ yì posu nado yin didohlan agun he to États-Unis lẹ.  Mẹmẹsunnu Jensen dọna mi dọ emi lẹndọ huhlọnzọ́n wiwà na yọ́n na mi taun. Zínpinpẹn ṣie ma hú kilo 57, bọ n’masọ do olàn to tókọ̀. Yigọyigọ he mí nọ basi yì bato-glintẹn podọ yì posu enẹlẹ gọalọna mi nado ló to agbasa mẹ. E họnwun dọ mẹmẹsunnu Jensen yọ́n nue na wà dagbe na mi nugbo!

Azọ́nwatẹn Linlinnamẹwe tọn sọ nọ penukundo nuzinzọn agun lẹ tọn go. Gbọnmọ dali, n’wá yọ́n ogbè voovo he mẹ linlinnamẹwe mítọn lẹ nọ yin zinzinjẹgbonu te to Brooklyn nado yin didohlan awà devo lẹ ji lẹdo aihọn pé. N’ma tlẹ ko sèhó gando susu ogbè enẹlẹ tọn go pọ́n, amọ́ homẹ ṣie hùn nado yọnẹn dọ linlinnamẹwe mítọn fọtọ́n susu wẹ nọ yin didohlan fihe dẹn taun lẹ. N’ma tlẹ ko yọnẹn to ojlẹ enẹ mẹ dọ n’na wá tindo lẹblanulọkẹyi lọ to owhe lẹ godo nado dla suhugan otò enẹlẹ tọn pọ́n to nukọn mẹ.

To 1961, n’yin azọ́ndena do Wekantẹn Akuẹbẹhẹntọ tọn, ehe tin to anademẹ mẹmẹsunnu Grant Suiter tọn glọ. To owhe delẹ godo, n’yin yiylọ wá azọ́nwatẹn Nathan Knorr tọn, mẹhe to anadena azọ́n lẹdo aihọn pé tọn lọ to ojlẹ lọ mẹ. E dọna mi dọ dopo to mẹmẹsunnu he nọ wazọ́n hẹ ẹ lẹ mẹ na yì Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn na osun dopo, ehe godo e na wazọ́n to Azọ́nwatẹn Sinsẹ̀nzọn tọn. N’yin azọ́ndena nado nọ otẹn etọn mẹ bo wazọ́n dopọ hẹ Don Adams. Gbọn kosọ dali, mẹmẹsunnu Don wẹ kẹalọyi alọdowemẹ ṣie na sinsẹ̀nzọn Bẹtẹli tọn he n’zejo to plidopọ daho de ji to 1955. Mẹmẹsunnu awe devo lẹ, yèdọ Robert Wallen po Charles Molohan po ko to azọ́nwa to fidopo lọ. Mí omẹ ẹnẹ lẹ wazọ́n dopọ na owhe 50 linlán. Ayajẹ nankọ die nado sẹ̀n dopọ hẹ mẹmẹsunnu nugbonọ podọ gbigbọnọ mọnkọtọn lẹ!—Salm. 133:1.

Bẹsọn 1970, n’yin azọ́ndena nado nọ yì dla wekantẹn alahọ tọn Ogbẹ́ Watch Tower tọn delẹ pọ́n na osẹ delẹ to owhe dopo kavi  awe gblamẹ, ehe nọ yin yiylọdọ dlapọn pọnla tọn to ojlẹ lọ mẹ. E nọ biọ dọ ma dla whẹndo Bẹtẹli tọn lẹ po mẹdehlan lẹ po pọ́n lẹdo aihọn pé, nado na yé tuli to gbigbọ-liho podọ nado gbeje kandai wekantẹn alahọ tọn lẹ tọn pọ́n. Ayajẹ nankọ die nado dukosọ hẹ delẹ to mẹhe yí gbedewema to klasi tintan Wehọmẹ Giliadi tọn lẹ mẹ, bo gbẹ́ to sinsẹ̀nzọnwa po nugbonọ-yinyin po to azọ́ndenamẹ yetọn lẹ mẹ to tògodo! Lẹblanulọkẹyi podọ ayajẹ daho wẹ e yin na mi nado dla otò 90 linlán pọ́n to azọ́ndenamẹ enẹ mẹ.

Hagbẹ Bẹtẹli Brooklyn tọn lẹpo wẹ yin dide do agun he to lẹdo New York City tọn lẹ mẹ. N’yin didohlan Agun Bronx tọn mẹ. Agun tintan lẹdo lọ tọn jideji bo wá yin mimá. Agun tintan lọ wá yin yiylọdọ Agun Agawaji Bronx tọn, podọ finẹ wẹ n’nọ yì opli te.

To owhe 1960 lẹ gblamẹ, whẹndo Kunnudetọ tọn de sọn Lettonie, he mọ nugbo to hùwaji Bronx tọn sẹtẹn wá aigba-denamẹ agun ṣie tọn ji. Livija he yin viyọnnu yetọn mẹho, lẹzun gbehosọnalitọ whepoponu tọn tlolo he e fó wehọmẹ daho. To osun kleun delẹ godo, e sẹtẹn yì Massachusetts nado sẹ̀n to fie nuhudo wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn sù taun te. N’jẹ wekanhlan ẹn ji nado na ẹn linlin gando agun lọ go podọ ewọ lọsu nọ kanwehlan mi nado dọ lehe lizọnyizọn etọn to kọdetọn dagbe tindo to lẹdo Boston tọn mẹ do.

To owhe vude godo, Livija yin pipà taidi gbehosọnalitọ titengbe. Na e jlo nado wà nuhe go e pé lẹpo to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ wutu, e doalọwemẹ nado sẹ̀n to Bẹtẹli bo wá yin yiylọ to 1971. E taidi dọ Jehovah wẹ do e hlan nkọ! To 27 octobre 1973, mí wlealọ, podọ lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin dọ Mẹmẹsunnu Knorr wẹ na hodidọ alọwle tọn mítọn. Howhinwhẹn lẹ 18:22 dọ dọ: “Mẹhe mọ asi dagbe dà ko mọ nudagbe de, bosọ mọ nukundagbe Jehovah tọn.” Podọ, yẹn po Livija po ko tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado sẹ̀n dopọ to Bẹtẹli na owhe 40 linlán. Humọ, mí gbẹ́ to awukọndopọ hẹ dopo to agun he tin to lẹdo Bronx tọn mẹ lẹ mẹ.

Awuvivinu daho wẹ nado wazọ́n hẹ Mẹmẹsunnu Knorr. E nọ jẹtukla susu do nugbo lọ tamẹ bosọ nọ yọ́n pinpẹn mẹdehlan he tin lẹdo aihọn pé lẹ tọn taun. Susu to yé mẹ wẹ yin Kunnudetọ tintan to otò he mẹ yé yin didohlan lẹ. E blawu tlala dọ Mẹmẹsunnu Knorr bẹ azọ̀n kansẹẹ tọn to 1976. To gbèdopo he e to aimimlọn, e biọ dọ ma hia owe he na yin zinzinjẹgbonu delẹ na emi. E dọna mi nado ylọ Frederick Franz wá na ewọ lọsu nido dotó nuhe hia n’te. N’wá doayi e go to nukọn mẹ dọ na nukun-zọ̀n Mẹmẹsunnu Franz tọn wutu, Mẹmẹsunnu Knorr dona nọ yí whenu susu zan nado nọ hia owe enẹlẹ na ẹn.

Mẹmẹsunnu Knorr kú to 1977, amọ́ homẹmiọnnamẹnu de wẹ e yin na mẹhe yọnẹn bosọ yiwanna ẹn lẹ nado mọdọ e dotana alewezun aigba ji tọn etọn po nugbonọ-yinyin po. (Osọ. 2:10) Enẹgodo, Mẹmẹsunnu Franz wá jẹ anadena azọ́n mítọn ji.

 To ojlẹ lọ mẹ, n’nọ wazọ́n taidi wekantọ na Milton Henschel, mẹhe ko wazọ́n na owhe susu lẹ hẹ Mẹmẹsunnu Knorr. Mẹmẹsunnu Henschel dọna mi dọ azọngban titengbe ṣie to Bẹtẹli todin wẹ nado nọ gọalọna Mẹmẹsunnu Franz to nudepope he sin nuhudo e tindo mẹ. N’nọ hia owe he na wá yin zinzinjẹgbonu lẹ na ẹn to gbesisọ mẹ. Mẹmẹsunnu Franz nọ flinnu taun podọ e tindo nugopipe vonọtaun lọ nado nọ na ayidonugo gigọ́ nuhe to yinyin hihia. Ayajẹ daho wẹ e yin na mi nado nọ gọalọna ẹn to aliho ehe mẹ kakajẹ whenue e dotana alewezun aigba ji tọn etọn to décembre 1992!

Owhe 61 he n’yí do wà sinsẹ̀nzọn to Bẹtẹli lẹ juwayi po awuyiya po. Mẹjitọ ṣie lẹ yin nugbonọ na Jehovah kakajẹ okú, podọ n’to nukọnpọnhlan nado dokuavọna yé to aihọn yọyọ lọ mẹ. (Joh. 5:28, 29) Nudepope he aihọn ylankan ehe sọgan zedonukọnnamẹ ma gán yin yiyijlẹdo lẹblanulọkẹyi jiawu ehe go, enẹ wẹ nado wazọ́n hẹ sunnu po yọnnu nugbonọ lẹ po do ota omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn mẹ lẹdo aihọn pé. Sọn nugbo de mẹ, yẹn po Livija po sọgan dọ dọ ‘ayajẹ Jehovah tọn ko yin figángán mítọn’ to owhe he mí yí do wà sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn lẹ gblamẹ.—Nẹh. 8:10.

To titobasinanu Jehovah tọn mẹ, mẹdepope ma tin bọ eyin yè ma mọ ewọ, yè ma gán wà nude, podọ azọ́n nugbo Ahọluduta lọ hinhẹn gbayipe tọn to nukọnzindo. Ayajẹ podọ lẹblanulọkẹyi daho de wẹ e yin na mi nado wazọ́n dopọ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu tenọgligo-hẹntọ podọ nugbonọ enẹlẹ po na owhe susu. Suhugan mẹyiamisisadode he n’ko wazọ́n hẹ lẹ tọn masọ tin to aigba ji ba. Amọ́, homẹ ṣie hùn taun dọ n’dogbẹ́ hẹ omẹ nugbonọ podọ gbigbọnọ mọnkọtọn lẹ to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ.