1, 2. (a) Azọ́ndenamẹ titengbe tẹwẹ Sọlomọni mọyi? (b) Naegbọn Davidi do to nuhà gando Sọlomọni go?

SỌLOMỌNI mọ anademẹ yí nado deanana dopo to azọ́n họ̀gbigbá tọn titengbe hugan whenuho tọn lẹ mẹ, enẹ wẹ nado gbá tẹmpli Jelusalẹm tọn. Ohọ̀ lọ dona tindo “gigo tlala bọ yindidi po whanpẹ etọn po na yin yinyọnẹn to aigba lẹpo ji.” Humọ, tẹmpli lọ dona yin “ohọ̀ Jehovah Jiwheyẹwhe nugbo lọ tọn.” Jehovah na anademẹ dọ Sọlomọni wẹ na deanana tito họ̀gbigbá tọn ehe.—1 Otàn. 22:1, 5, 9-11.

² Ahọlu Davidi dejido godonọnamẹ Jiwheyẹwhe tọn go, ṣigba Sọlomọni yin “jọja bo ma tindo numimọ.” Be ewọ na tindo adọgbigbo nado didá azọngban tẹmpli lọ gbigbá tọn ya? Be jọja he e yin po numimọ he e ma tindo po na glọnalina ẹn wẹ ya? Nado tindo kọdetọn dagbe, Sọlomọni do hudo adọgbigbo tọn bosọ dona jẹ azọ́n ji.

3. Etẹwẹ Sọlomọni sọgan ko plọn sọn otọ́ etọn dè gando adọgbigbo go?

³ E yọnbasi dọ Sọlomọni plọn nususu sọn otọ́ etọn titi dè gando adọgbigbo go. To jọja whenu etọn, Davidi diahi hẹ gbekanlin ylankan he wle lẹngbọ otọ́ etọn tọn lẹ. (1 Sam. 17:34, 35) E do adọgbigbo ayidego tọn hia to whenue e pehẹ asuka de he yin awhànfuntọ  akonka. Mọwẹ, po alọgọ Jehovah tọn po, Davidi yí zannu he dídí de do gbawhàn Goliati tọn.—1 Sam. 17:45, 49, 50.

4. Naegbọn e do biọ dọ Sọlomọni ni yin adọgbotọ?

⁴ Lehe e sọgbe do sọ dọ Davidi ni dotuhomẹna Sọlomọni to nukọn mẹ nado yin adọgbotọ bo gbá tẹmpli lọ! (Hia 1 Otànnugbo lẹ 28:20.) Eyin Sọlomọni ma yin adọgbotọ, obu sọgan hẹn ẹn gbọjọ, podọ eyin e jẹ azọ́n lọ ji bo ma wá do kọdetọn dagbe, enẹ na tlẹ sọ pọnte hú alọ biblá dogo.

5. Naegbọn mí tindo nuhudo adọgbigbo tọn?

⁵ Taidi Sọlomọni, mí tindo hudo alọgọ Jehovah tọn nado yin adọgbotọ podọ nado dotana azọ́n lọ. Enẹwutu, mí sọgan lẹnnupọndo apajlẹ adọgbigbo tọn hohowhenu tọn delẹ ji, podọ do lehe mí sọgan do adọgbigbo hia bo dotana azọ́n mítọn lẹ do ji.

6. Naegbọn adọgbigbo he Josẹfu dohia do yinuwado ji we?

⁶ Lẹnnupọndo adọgbigbo he Josẹfu dohia ji to whenue asi Pọtifali tọn doyẹklọ ẹ nado doalọ to fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn mẹ. E na ko họnwun na ẹn dọ e sọgan pehẹ kọdetọn vẹadi lẹ eyin e gbẹ́ nado wà nuhe yọnnu lọ biọ to e si. Etomọṣo, kakati nado joawuna mẹtẹnpọn lọ, e do adọgbigbo hia bo ze afọdide nujikudo tọn.—Jen. 39:10, 12.

7. Basi zẹẹmẹ lehe Lahabi do adọgbigbo hia do tọn. (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

⁷ Lahabi yin apajlẹ adọgbigbo tọn devo. To whenue Islaelivi amẹ́ lọ lẹ yì owhé etọn gbè to Jẹliko, e sọgan ko joawuna obu bo yàn yé. Ṣigba, na e dejido Jehovah go wutu, e yí adọgbigbo do whlá sunnu awe lọ lẹ bo gọalọna yé nado yì to jijọho mẹ. (Jọṣ. 2:4, 5, 9, 12-16) Lahabi kẹalọyi dọ Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe nugbo, podọ e deji dọ depope he whẹho lọ na yin, Jehovah na na aigba lọ Islaelivi lẹ. E ma dike budidi na mẹdevo lẹ, etlẹ yin na Ahọlu Jẹliko tọn po sunnu etọn lẹ po ni hẹn ẹn gbọjọ. Kakatimọ, ewọ yinuwa to aliho de mẹ, he zọ́n bọ ewọ po whẹndo etọn po yin whinwhlẹngán to godo mẹ.—Jọṣ. 6:22, 23.

8. Nawẹ adọgbigbo Jesu tọn yinuwado apọsteli lẹ ji gbọn?

⁸ Apọsteli nugbonọ Jesu tọn lẹ ze apajlẹ adọgbigbo tọn ayidego tọn de dai. Yé mọ adọgbigbo he Jesu dohia. (Mat. 8:28-32; Joh. 2:13-17; 18:3-5) Apajlẹ etọn gọalọna yé nado wleawuna adọgbigbo. To whenue Sadusi lẹ diọnukunsọ yé, apọsteli lẹ ma doalọtena nupinplọnmẹ to oyín Jesu Klisti tọn mẹ.—Owalọ 5:17, 18, 27-29.

9. Nawẹ 2 Timoti 1:7 gọalọna mí nado yọ́n asisa tangan adọgbigbo tọn gbọn?

⁹ Josẹfu, Lahabi, Jesu po apọsteli lẹ po dohia dọ huhlọn de wẹ nọ whàn yé nado wazọ́n dagbe lẹ. Adọgbigbo yetọn ma yin jidide do mẹdetiti go zẹjlẹgo. Amọ́, e sinai do jidide do Jehovah go ji. Mílọsu nọ pehẹ ninọmẹ lẹ he nọ biọ adọgbigbo. Kakati nado ganjẹ mídetiti go, mí dona nọ ganjẹ Jehovah go. (Hia 2 Timoti 1:7.) Mì gbọ mí ni gbadopọnna adà gbẹzan tọn awe delẹ he mẹ mí do nuhudo adọgbigbo tọn te: to whẹndo mítọn mẹ podọ to agun mẹ.

10. Naegbọn jọja Klistiani lẹ do dó nuhudo adọgbigbo tọn?

¹⁰ Jọja Klistiani lẹ sọgan pehẹ ninọmẹ delẹ he na biọ dọ yé ni do adọgbigbo hia nado sẹ̀n Jehovah. Yé sọgan plọnnu sọn Sọlomọni dè bo hodo apajlẹ adọgbigbo he e dohia tọn to whenue e basi nudide nuyọnẹn tọn lẹ nado dotana tẹmpli lọ gbigbá. Dile etlẹ yindọ mẹjitọ lẹ sọgan nọ na anademẹ jọja Klistiani lẹ podọ tlẹ dona nọ wàmọ, jọja lẹ lọsu wẹ dona nọ basi nudide titengbe delẹ. (Howh. 27:11) Nudide nuyọnẹn tọn he yé nọ basi gando gbẹdido dagbe, ayidedai he sọgbe, wiwejininọ to walọyizan-liho po baptẹm po go lẹpo wẹ nọ biọ adọgbigbo. Whẹwhinwhẹ́n lọ wẹ yindọ, jọja enẹlẹ to nuhe jẹagọdo ojlo Satani tọn wà, yèdọ mẹhe nọ vlẹ Jiwheyẹwhe po nujinọtedo etọn lẹ po kò.

11, 12. (a) Nawẹ Mose ze apajlẹ adọgbigbo tọn dagbe de dai gbọn? (b) Nawẹ jọja lẹ sọgan hodo apajlẹ Mose tọn gbọn?

 ¹¹ Dopo to nudide titengbe he jọja lẹ dona basi lẹ mẹ wẹ yanwle he yé na doafọna lẹ. To otò delẹ mẹ, jọja lẹ nọ yin kọgbidina nado doafọna wepinplọn dahodaho po agbasazọ́n he akuẹ etọn tli lẹ po. To otò devo lẹ mẹ, ninọmẹ akuẹzinzan tọn sọgan zọ́n bọ jọja lẹ na mọdọ alọgigọna whẹndo yetọn lẹ to agbasa-liho dona nọ duahunmẹna yé. Eyin a mọ dewe to ninọmẹ ehelẹ depope mẹ, lẹnnupọndo apajlẹ Mose tọn ji. Na Mose yin pinplọn whẹ́n gbọn viyọnnu Falo tọn dali wutu, ewọ sọgan ko ze yanwle lọ donukọnna ede nado diyin kavi nado geze. Lehe whẹndo he mẹ e whẹ́n te to Egipti, mẹplọntọ etọn lẹ po ayinamẹtọ ahọlu tọn lẹ po na ko gbidikọna ẹn nado doafọna yanwle enẹlẹ do sọ! Kakati nado jogbe, Mose yí adọgbigbo do nọ adà sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke tọn mẹ. To whenue Mose ko dogodo adọkun Egipti tọn lẹ, e dejido Jehovah go. (Heb. 11:24-26) Enẹ wá dekọtọn do dona Jehovah tọn mẹ to ojlẹ lọ mẹ, podọ matin ayihaawe, dona devo lẹ to tepọn Mose to nukọn mẹ.

¹² Mọdopolọ, Jehovah na dona jọja he nọ dovivẹnu nado doafọna yanwle gbigbọmẹ tọn bo ze Ahọluduta lọ do otẹn tintan mẹ to gbẹzan yetọn mẹ lẹ. Ewọ na gọalọna yé nado penukundo nuhudo whẹndo yetọn lẹ tọn go. To owhe kanweko tintan whenu, jọja lọ Timoti doafọna yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ, podọ hiẹ lọsu gán wàmọ ga. *—Hia Filipinu lẹ 2:19-22.

13. Nawẹ adọgbigbo gọalọna mẹmẹyọnnu jọja de nado jẹ yanwle etọn lẹ kọ̀n gbọn?

¹³ Mẹmẹyọnnu de to Alabama États-Unis, dona wleawuna adọgbigbo nado ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ donukọnna ede. E wlan dọmọ: “To whenue n’to whinwhẹ́n, n’nọ kuwinyan taun. E nọ vẹawuna mi nado dọhona mẹlẹ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ, podọ nado húhúhọ̀n mẹhe n’ma yọnẹn paali lẹ tọn sọ nọ vẹawuna mi humọ.” Mẹjitọ etọn lẹ po mẹdevo lẹ po to agun mẹ gọalọna Klistiani jọja ehe nado jẹ yanwle etọn kọ̀n nado yin gbehosọnalitọ whepoponu tọn. E dọmọ: “Wepinplọn dahodaho, yindidi, akuẹ po agbasanu susu bibẹpli po wẹ aihọn Satani tọn nọ ze daga taidi yanwle dagbe lẹ. E ma nọ saba yọnbasi nado jẹ yanwle enẹlẹ kọ̀n podọ flumẹjijẹ po awubla po kẹdẹ mẹ wẹ yé nọ dekọtọn do. Ṣigba, Jehovah sinsẹ̀n ko hẹn ayajẹ daho hugan wá na mi bo nọ hẹn mi tindo numọtolanmẹ lọ dọ n’ko wà nudagbe lẹ dotana.”

14. Etẹwẹ yin delẹ to ninọmẹ he mẹ mẹjitọ Klistiani lẹ do hudo adọgbigbo tọn te lẹ mẹ?

¹⁴ Mẹjitọ Klistiani lẹ lọsu do hudo adọgbigbo tọn. Di apajlẹ, azọ́nmẹyimẹdotọ towe sọgan nọ biọ to asi we whẹwhẹ nado wà gàngodo-zọ́n to zánmẹ podọ to sẹfifo lẹ—yèdọ ojlẹ he mì ko de dovo na sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn, lizọnyizọn kunnudegbe tọn po opli lẹ po. E nọ biọ adọgbigbo nado gbẹ́ obiọ he a nọ pehẹ whẹwhẹ enẹlẹ dai bo ze apajlẹ dagbe lẹ dai na ovi towe lẹ. Kavi vlavo mẹjitọ delẹ to agun mẹ sọgan nọ na dotẹnmẹ ovi yetọn lẹ nado wà nudelẹ he a ma nọ jlo dọ ovi towe lẹ ni wà. Mẹjitọ enẹlẹ sọgan nọ kanse mì nuhewutu ovi mìtọn lẹ ma nọ tindo mahẹ to nuwiwa mọnkọtọn lẹ mẹ. Be mì na yin adọgbotọ bo yí zinzin do basi zẹẹmẹ nuhewutu mì do basi nudide mọnkọtọn lẹ tọn ya?

15. Nawẹ Salmu lẹ 37:25 po Heblu lẹ 13:5 po sọgan gọalọna mẹjitọ lẹ gbọn?

¹⁵ Mí nọ do adọgbigbo hia whenue mí gọalọna ovi mítọn lẹ nado ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ dai bosọ jẹ yé kọ̀n. Di apajlẹ, mẹjitọ Klistiani delẹ sọgan nọ whleawu nado na tuli ovi yetọn lẹ nado doafọna sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ tọn, nado sẹ̀n to fie nuhudo sù te, nado sẹ̀n to Bẹtẹli kavi nado wazọ́n to tito họ̀gbigbá tọn yẹwhehọluduta lọ tọn lẹ mẹ. Mẹjitọ lẹ sọgan to nuhà dọ ovi yetọn ma na  penugo nado penukundo yé go to whenue yé wá poyọnho. Etomọṣo, mẹjitọ nuyọnẹntọ lẹ nọ do adọgbigbo hia bo nọ dejido opagbe Jehovah tọn lẹ go. (Hia Salmu lẹ 37:25; Heblu lẹ 13:5.) Enẹwutu, aliho devo nado do adọgbigbo po jidedo Jehovah go po hia wẹ nado gọalọna ovi towe nado wà nudopolọ.—1 Sam. 1:27, 28; 2 Tim. 3:14, 15.

16. Nawẹ mẹjitọ delẹ ko gọalọna ovi yetọn lẹ nado ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ dai gbọn, podọ nawẹ ehe wiwà ko hẹn ale wá gbọn?

¹⁶ Asu po asi po de to États-Unis gọalọna ovi yetọn lẹ nado ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ dai. Asu lọ dọmọ: “Whẹpo ovi mítọn lẹ tlẹ do yọ́n hodọ bo jẹ zọnlinzin ji, mí nọ dọhona yé gando ayajẹ he gbehosọnalitọ bibasi po devizọnwiwa to agun mẹ po nọ hẹnwa go. Podọ todin, yé yí enẹ do basi yanwle yetọn. Na ovi mítọn lẹ tindo yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ bosọ jẹ yé kọ̀n wutu, enẹ gọalọna yé nado nọavùnte sọta kọgbidinamẹ aihọn Satani tọn lẹ podọ nado ze ayiha do nuhe yin nujọnu hugan to nukun Jehovah tọn mẹ lẹ ji.” Mẹmẹsunnu de he tindo ovi awe wlan dọmọ: “Mẹjitọ susu nọ dovivẹnu bo nọ yí adọkunnu susu do sanvọ́, na ovi yetọn lẹ nido tindo kọdetọn dagbe to nuwiwa delẹ mẹ taidi aihundida lanmẹyiya tọn, ayidedai po wepinplọn po. E na ko pọnte hugan nado dovivẹnu susu bosọ yí nutindo mítọn lẹ do gọalọna ovi mítọn lẹ nado jẹ yanwle he na gọalọna yé nado to haṣinṣan dagbe tindo hẹ Jehovah zọnmii lẹ kọ̀n. E nọ vivi na mí taun dọ ovi mítọn lẹ jẹ yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ kọ̀n, podọ e sọ vivi na mí ga dọ mí nọgodona yé nado wàmọ.” Mì sọgan deji dọ Jiwheyẹwhe na dona mẹjitọ he nọ gọalọna ovi yetọn nado ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ dai bosọ jẹ yé kọ̀n lẹ.

17. Na apajlẹ onú delẹ tọn to agun Klistiani tọn mẹ he nọ biọ adọgbigbo.

¹⁷ Nuhudo sọ tin nado nọ do adọgbigbo hia to agun mẹ. Di apajlẹ, mẹho lẹ tindo nuhudo adọgbigbo tọn to whenue yé to nukunpedo whẹho whẹdida tọn lẹ go kavi whenue yé to alọgọna mẹhe do nuhudo nukunpedomẹgo dotowhé tọn to niyaniya mẹ lẹ. Mẹho delẹ tlẹ nọ dla mẹhe tin to gànpamẹ lẹ pọ́n nado penukundo nuhudo gbigbọmẹ tọn yetọn go. Bọ mẹmẹyọnnu tlẹnnọ lẹ lo? Dotẹnmẹ hundote susu wẹ tin na yé todin nado gbloada na  lizọnyizọn yetọn, enẹ wẹ nado yin gbehosọnalitọ whepoponu tọn, nado sẹtẹn yì fie nuhudo sù te, nado wazọ́n to tito he Azọ́nwatẹn Họ̀gbigbá tọn nọ basi lẹ mẹ podọ nado doalọwemẹ nado yì Wehọmẹ Wẹndagbe-Jlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ tọn. Delẹ to yé mẹ tlẹ nọ penugo nado yì Wehọmẹ Giliadi tọn.

18. Nawẹ mẹmẹyọnnu mẹhomẹ lẹ sọgan do adọgbigbo hia gbọn?

¹⁸ Mẹmẹyọnnu mẹhomẹ lẹ yin dona de na agun lọ. Lehe mí yiwanna mẹmẹyọnnu vivẹ́ ehelẹ do sọ! Delẹ to yé mẹ sọgan nọma sọ penugo nado wà nususu dile yé ko wà do wayi to sinsẹ̀nzọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ, ṣigba yé gbẹ́ sọgan do adọgbigbo hia bo zindonukọn to azọ́n lọ mẹ. (Hia Titu 2:3-5.) Di apajlẹ, mẹmẹyọnnu mẹhomẹ de tindo nuhudo adọgbigbo tọn, eyin yè biọ to e si nado dọho hẹ mẹmẹyọnnu jọja de gando nusisọ́ to aliho jlẹkaji tọn mẹ go. E ma na gblewhẹdo mẹmẹyọnnu lọ na aliho he mẹ e nọ sọnú te, ṣigba ewọ sọgan na tuli mẹmẹyọnnu jọja lọ nado lẹnnupọndo lehe nusisọ́ etọn sọgan yinuwado mẹdevo lẹ ji do ji. (1 Tim. 2:9, 10) Mẹtọnhopọn owanyinọ mọnkọtọn sọgan hẹn kọdetọn dagbe wá.

19. (a) Nawẹ mẹmẹsunnu lẹ sọgan yin adọgbotọ gbọn? (b) Nawẹ Filipinu lẹ 2:13 po 4:13 po sọgan gọalọna mẹmẹsunnu lẹ nado wleawuna adọgbigbo gbọn?

¹⁹ Mẹdevo he dona yin adọgbotọ bo jẹ azọ́n ji lẹ wẹ mẹmẹsunnu lẹ. Sunnu adọgbotọ he do ojlo nado didá azọngban lẹ nọ yin dona de to agun mẹ. (1 Tim. 3:1) Ṣigba, mẹdelẹ sọgan nọ whleawu nado dovivẹnu na azọngban. Vlavo mẹmẹsunnu de ko ṣinuwa to ojlẹ de mẹ wayi podọ todin e nọ mọdọ emi ma jẹ nado yin devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn kavi mẹho agun tọn. Mẹmẹsunnu devo sọgan nọ tindo numọtolanmẹ lọ dọ emi ma pegan nado hẹn azọ́ndenamẹ de di. Eyin a nọ tindo numọtolanmẹ mọnkọtọn, Jehovah sọgan gọalọna we nado wleawuna adọgbigbo. (Hia Filipinu lẹ 2:13; 4:13.) Flindọ to ojlẹ de mẹ, Mose mọdọ emi ma pegan nado hẹn azọ́ndenamẹ de di. (Eks. 3:11) Etomọṣo, Jehovah gọalọna ẹn, podọ dile ojlẹ to yìyì, Mose wleawuna adọgbigbo nado hẹn azọ́ndenamẹ lọ di. Mẹmẹsunnu de sọgan wleawuna adọgbigbo dopolọ eyin e nọ hodẹ̀ vẹkuvẹku nado biọ alọgọ Jiwheyẹwhe tọn podọ eyin e nọ hia Biblu egbesọegbesọ. Ayihamẹlinlẹnpọn do apajlẹ mẹhe do adọgbigbo hia lẹ tọn ji sọgan sọ gọalọna ẹn. E sọgan yí whiwhẹ do biọ alọgọ mẹho lẹ tọn nado mọ azọ́nplọnmẹ yí podọ nado nọ wleawufo nado wà nudepope he nuhudo etọn tin. Mí to tulina mẹmẹsunnu lẹpo nado yin adọgbotọ bo wazọ́n sinsinyẹn do agun lọ tamẹ!

20, 21. (a) Jidenamẹ tẹwẹ Davidi na Sọlomọni? (b) Jidide tẹwẹ mí sọgan tindo?

²⁰ Ahọlu Davidi flinnu Sọlomọni dọ Jehovah na tin po e po kakajẹ whenue e na dotana azọ́n tẹmpli lọ gbigbá tọn. (1 Otàn. 28:20) Po hogbe otọ́ etọn tọn enẹlẹ po to ahun mẹ, Sọlomọni ma dike na jọja he e yin po numimọ matindo etọn po ni glọnalina ẹn. E do adọgbigbo ayidego tọn hia bo jẹ azọ́n ji bosọ dotana azọ́n tẹmpli whanpẹnọ lọ gbigbá tọn to owhe ṣinawe daa gblamẹ po alọgọ Jehovah tọn po.

²¹ Dile Jehovah gọalọna Sọlomọni do, e sọgan gọalọna mílọsu nado yin adọgbotọ podọ nado hẹn azọ́ndenamẹ mítọn di to whẹndo mẹ podọ to agun mẹ. (Isa. 41:10, 13) Eyin mí nọ do adọgbigbo hia to sinsẹ̀n-bibasi mítọn na Jehovah mẹ, mí sọgan deji dọ ewọ na dona mí todin podọ to sọgodo. Enẹwutu, “yin adọgbotọ . . . bosọ jẹ azọ́n ji.”