1, 2. Linlẹn voovo tẹlẹ wẹ mẹlẹ nọ do gando paladisi go?

NUJIJỌ lọ fọnjlodotenamẹ taun. Dile afọzedaitọ he wá sọn tògodo lẹ to bọlugbatẹn lọ tlọ́n to plidopọ daho de godo to Séoul, Corée, Kunnudetọ lẹdo lọ tọn lẹ lẹdo yé. Susu yetọn to alọ bayi bo to didọ dọmọ, “Mí na pé to Paladisi mẹ!” Paladisi tẹ hodọ wẹ yé te?

² Zẹẹmẹ voovo wẹ paladisi nọ tindo na mẹlẹ. Mẹdelẹ nọ dọ dọ hopàdọ de poun wẹ paladisi yin. Mẹdevo lẹ nọ dọ dọ fidepope he yé mọ ayajẹ po pekọ po te wẹ yin paladisi yetọn. Mẹhe huvẹ to hùhù bọ e sinai to hùnwhẹ de tẹnmẹ sọgan mọdọ paladisi mẹ wẹ emi te. To owhe kanweko 19tọ whenu, nawe saditọ de mọ agbàdo he mẹ vounvoun danji tọn lẹ gọ́ de bo dọmọ: “Etẹ nkọ, paladisi nankọ die!” Nọtẹn ehe gbẹ́ nọ yin yiylọdọ Paladisi, dile etlẹ yindọ osin-agó he yiaga sọ mẹtlu 15 nọ ja do finẹ to whemẹwhemẹ. Bọ hiẹ lo, etẹwẹ Paladisi zẹẹmẹdo na we? Be a to nukundo e ya?

3. Etẹwẹ Biblu dọna mí gando paladisi go?

³ Biblu dọho gando paladisi he ko nọ aimẹ pọ́n po dehe ja po go. Paladisi yin nùdego to owe tintan Biblu tọn mẹ. Biblu Katoliki tọn Douay Version, he yin lilẹdogbedevomẹ sọn Latingbe mẹ dọ to Jenẹsisi 2:8 mẹ dọmọ: “Oklunọ Jiwheyẹwhe do paladisi awuvivi  tọn de ai sọn bẹjẹeji: fie e ze [Adam] he e dá lọ do.” (Wekun flinflin lẹ yin mítọn.) Kandai Heblugbe tọn lọ donù jipa Edẹni tọn go. Edẹni zẹẹmẹdo “Awuvivi,” podọ jipa lọ gọ́ na awuvivi nugbonugbo. Núdùdù gọfla, filọ yọ́npọ́n taun, podọ jijọho tin to gbẹtọ po kanlin po ṣẹnṣẹn.—Jen. 1:29-31.

4. Naegbọn mí sọgan dọ dọ jipa Edẹni tọn yin paladisi de?

⁴ Hogbe Heblugbe tọn lọ na “jipa” wẹ yin lilẹdo Glẹkigbe mẹ dọ pa·raʹdei·sos. Wezẹhomẹ de dọho gando pa·raʹdei·sos go to aliho ehe mẹ: “Jipa daho gblagada de, ehe yè dopá lẹdo na nikaa yin hinhẹngble, podọ whanpẹ dowhenu tọn etọn ma kupẹ́; e tindo atingbó zunmẹ tọn lẹ, ehe susu yetọn nọ de sinsẹ́n tọ́n, bọ asisa he wé ṣeke lẹ nọ húsinna yé, yèdọ asisa he tó pipli otẹgbọẹ kavi lẹngbọ lẹ tọn nọ to sadi gbọn—linlẹn he gbejizọnlinzintọ Glẹkinu de nọ tindo gando hogbe lọ go niyẹn.” (Cyclopædia de J. M’Clintock et J. Strong)—Yijlẹdo Jenẹsisi 2:15, 16 go.

5, 6. Nawẹ Paladisi lọ yin hinhẹnbu gbọn, podọ kanbiọ tẹwẹ fọndote?

⁵ Jipa mọnkọtọn de mẹ wẹ Jiwheyẹwhe ze Adam po Evi po do, ṣigba yé ma gbọṣi e mẹ. Etẹwutu? Yé masọ pegan ba, na yé vẹtolina Jiwheyẹwhe wutu. Gbọnmọ dali, yé hẹn Paladisi lọ bu podọ mọ wẹ e sọ yindo na kúnkan yetọn lẹ ga. (Jen. 3:23, 24) Dile etlẹ yindọ gbẹtọvi de ma pò to jipa enẹ mẹ ba, e yọnbasi dọ e nọ aimẹ kakajẹ Singigọ azán Noa tọn gbè tọn whenu.

⁶ Mẹdelẹ sọgan kanse dọ, ‘Be sunnu, yọnnu kavi ovi de na wá penugo gbèdopo nado duvivi Paladisi tọn to aigba ji ya?’ Etẹwẹ kunnudenu lẹ dohia? Eyin a tindo todido nado nọgbẹ̀ to Paladisi mẹ to pọmẹ hẹ mẹyiwanna towe lẹ, be dodonu dolido de tin na todido towe ya? Be a sọgan basi zẹẹmẹ nuhewutu a do kudeji dọ Paladisi lọ na wá tọn ya?

7, 8. (a) Opagbe tẹwẹ Jiwheyẹwhe do na Ablaham? (b) Etẹwẹ opagbe Jiwheyẹwhe tọn sọgan ko hẹn Ablaham nado lẹn?

⁷ Fie e sọgbe nado mọ gblọndo lẹ te wẹ to owe he Didatọ Paladisi dowhenu tọn lọ gbọdo mẹ. Lẹnnupọndo nue Jiwheyẹwhe dọna họntọn etọn Ablaham ji. E dọ dọ emi na hẹn kúnkan etọn lẹ sù “taidi tọkẹ́n huto tọn lẹ.” Podọ Jehovah dopagbe he tindo zẹẹmẹ ehe dọmọ: “Akọta aigba ji tọn lẹpo na mọ dona de yí na yede gbọn kúnkan towe gblamẹ na hiẹ ko dotoaina ogbè ṣie wutu.” (Jen. 22:17, 18) Jiwheyẹwhe vọ́ opagbe dowhenu tọn enẹ do na ovi po ovivi Ablaham tọn lẹ po.—Hia Jenẹsisi 26:4; 28:14.

⁸ Nudepope ma dohia to Biblu mẹ dọ Ablaham lẹndọ gbẹtọvi lẹ na wá mọ ahọsumẹ godo tọn de yí to paladisi olọn mẹ tọn de mẹ. Enẹwutu, whenue Jiwheyẹwhe dọ dọ “akọta aigba ji tọn lẹpo” na yin didona, e sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe dọ Ablaham ni lẹndọ dona enẹlẹ na yin to aigba ji. Na Jiwheyẹwhe wẹ dopà lọ wutu, ehe dohia dọ ninọmẹ “akọta aigba ji tọn lẹpo” tọn na wá pọnte. Be nudevo he jọ to omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ṣẹnṣẹn lẹ nọgodona linlẹn enẹ ya?

9, 10. Opagbe he wá yin dido tẹlẹ wẹ yin dodonu he go mí gán ganjẹ nado donukun dona sọgodo tọn lẹ?

⁹ Davidi he yin dopo to ovivi Ablaham tọn lẹ mẹ dlẹnalọdo ojlẹ sọgodo tọn de he mẹ “mẹylankan lẹ” po “ylanwatọ lẹ” po na busẹ te. Taidi kọdetọn de, “mẹylankan lẹ ma na tin ba.” (Salm. 37:1, 2, 10) Kakatimọ, “homẹmimiọnnọ lẹ wẹ na dugu aigba tọn, yé nasọ nọ mọ awuvivi susu to jijọho susugege mẹ.” Davidi lọsu yin gbigbọdo nado dọ jẹnukọn dọmọ: “Dodonọ lẹ wẹ na dugu aigba tọn, yé nasọ nọgbẹ̀ to e ji kakadoi.” (Salm. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Nuyiwadomẹji tẹwẹ a lẹndọ jidenamẹ enẹlẹ na ko tindo do mẹhe jlo na wà ojlo Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji? Yé na ko tindo  whẹwhinwhẹ́n de nado donukun dọ eyin dodonọ lẹ kẹdẹ wẹ to aigba ji, dile ojlẹ to yìyì, paladisi he taidi jipa Edẹni tọn de na vọ́ yin didoai.

¹⁰ To nukọn mẹ, Islaelivi he sọalọakọ́n dọ emi to Jehovah sẹ̀n lẹ dogodo ewọ po sinsẹ̀n-bibasi nugbo lọ po. Enẹwutu, Jiwheyẹwhe dike bọ Babilọninu lẹ gbawhàn omẹ etọn lẹ tọn, và aigba yetọn sudo, bosọ hẹn susu yetọn yì kanlinmọgbenu. (2 Otàn. 36:15-21; Jel. 4:22-27) Etomọṣo, yẹwhegán Jiwheyẹwhe tọn lẹ dọ dọdai dọ to owhe 70 godo, omẹ etọn lẹ na lẹkọwa otò yetọn mẹ. Dọdai enẹlẹ mọ hẹndi. Ṣigba, yé sọ tindo zẹẹmẹ na mílọsu. Dile mí na to dogbapọnna delẹ to yé mẹ, hẹn nuagokun mítọn do ayiha mẹ, enẹ wẹ paladisi aigba ji tọn de he ja.

11. Nawẹ Isaia 11:6-9 mọ hẹndi gbọn, ṣigba kanbiọ tẹwẹ gbẹ́ pò to ote?

¹¹ Hia Isaia 11:6-9. Jiwheyẹwhe dọ dọdai gbọn Isaia gblamẹ dọ to whenue omẹ Emitọn lẹ na ko lẹkọwa otò yetọn mẹ godo, yé ma na pehẹ awugblenamẹnu kavi owùnu lẹ gba; mọjanwẹ yé ma na dibu dọ kanlin kavi gbẹtọ kanlinjọmẹ lẹ na gbleawuna yé do niyẹn. Jọja po mẹho po na tin to hihọ́ glọ. Be enẹ ma hẹn we flin ninọmẹ he Jiwheyẹwhe wleawu etọn do jipa Edẹni tọn mẹ lẹ ya? (Isa. 51:3) Dọdai Isaia tọn enẹ sọ dohia dọ aigba blebu—e ma yin akọta Islaeli tọn kẹdẹ—wẹ na “gọ́ na oyọnẹn Jehovah tọn dile osin ṣinyọ́n ohù ji do.” Whetẹnu wẹ enẹ na mọ hẹndi?

12. (a) Dona tẹlẹ wẹ mẹhe lẹkọ sọn kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ duvivi etọn? (b) Etẹwẹ dohia dọ Isaia 35:5-10 tindo hẹndi devo?

¹² Hia Isaia 35:5-10. Isaia sọ zinnudeji dọ kanlin kavi gbẹtọ lẹ ma na dobuna mẹhe lẹkọwa lẹ gba. Aigba yetọn na de sinsẹ́n susugege tọ́n, na e mọ osin susu kẹdẹdile jipa Edẹni tọn nọ yin sinhúna ganji do. (Jen. 2:10-14; Jel. 31:12) Be hẹndi enẹ kẹdẹ wẹ dọdai lọ na tindo ya? Kunnudenu depope ma tin dọ mẹhe lẹkọwa sọn kanlinmọgbenu lẹ yin azọ̀nhẹngbọna to azọ́njiawu-liho. Di apajlẹ, nukun nukuntọ́nnọ lẹ tọn ma hùn. Enẹwutu, Jiwheyẹwhe to didohia dọ emi na wá hẹn azọ̀n lẹpo gbọ to sọgodo.

13, 14. Nawẹ mẹhe lẹkọwa sọn kanlinmọgbenu lẹ mọ hẹndi dọdai Isaia 65:21-23 tọn gbọn, ṣigba adà dọdai lọ tọn tẹwẹ na gbẹ́ wá mọ hẹndi? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

¹³ Hia Isaia 65:21-23. Ju lẹ ma lẹkọwa owhé whanpẹnọ lẹ gbè; mọ yé ma wá mọ ogle po vẹngle he ko yin pipọ̀ lẹ po. Amọ́ ninọmẹ lọ wá diọ to whenue Jiwheyẹwhe dona yé. Lehe e na vivi na yé do sọ nado gbá owhé lẹ bosọ nọ yé mẹ! Yé na do jinukun lẹ bo na duvivi sinsẹ́n he nọ namẹ hunsindagbe lẹ tọn.

¹⁴ Doayi adà titengbe dọdai enẹ tọn de go. Be ojlẹ lọ na wá bọ azán mítọn lẹ “na taidi azán atin de tọn” lẹ ya? Atin delẹ nọ nọgbẹ̀ na owhe fọtọ́n susu lẹ. Gbẹtọvi lẹ dona tindo agbasalilo nado nọgbẹ̀ dẹn jẹ obá mọnkọ mẹ. Eyin yé sọgan nọgbẹ̀ to ninọmẹ he Isaia dọ dọdai etọn lẹ mẹ wẹ, be nukundido jiawu de wẹ na mọ hẹndi, yèdọ paladisi de! Podọ dọdai enẹ ka na mọ hẹndi!

15. Nawẹ a na basi bladopọ dona he yin nùdego to owe Isaia tọn mẹ delẹ tọn gbọn?

¹⁵ Lẹnnupọndo lehe opagbe he ji mí ṣẹṣẹ dọhodo lẹ dlẹnalọdo paladisi sọgodo tọn de do ji: Jiwheyẹwhe na dona gbẹtọvi lẹ to aigba lọ blebu ji. Mẹdepope ma na tin to owù mẹ na kanlin kavi gbẹtọvi kanlinjọmẹ lẹ wutu. Nukuntọ́nnọ, tókunọ, po sẹkunọ lẹ po na yin azọ̀nhẹngbọna. Gbẹtọ lẹ na penugo nado gbá owhé yetọn titi bosọ duvivi jinukun hunsindagbe tọn he yé na do lẹ tọn. Yé na nọgbẹ̀ dẹn hú atin lẹ. Na nugbo tọn, mí mọ kunnudenu lẹ to Biblu mẹ dọ sọgodo mọnkọtọn to nukọn ja. Etomọṣo, mẹdelẹ sọgan dọ dọ nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando dọdai enẹlẹ go ko zẹ̀pá. Gblọndo tẹwẹ a na na? Whẹwhinwhẹ́n dolido tẹwẹ a tindo nado to nukọnpọnhlan paladisi nujọnu tọn de to aigba ji? Dawe klohugan he nkọ ma nọgbẹ̀ pọ́n lọ na mí whẹwhinwhẹ́n dolido de.

16, 17. Ninọmẹ tẹ mẹ wẹ Jesu dọho gando Paladisi go te?

¹⁶ Dile etlẹ yindọ Jesu yin homẹvọnọ, ewọ yin whẹdana bo yin whiwhè do potin go nado kú, podọ Juvi sẹ́nhẹngbatọ awe yin whiwhè do apá etọn, dopo to adusi etọn mẹ podọ awetọ to amiyọn mẹ. Whẹpo dopo to yé mẹ do kú, e kẹalọyi dọ Jesu yin ahọlu bo basi obiọ ehe dọmọ: “Jesu, flin mi whenue hiẹ na biọ Ahọluduta towe mẹ.” (Luku 23:39-42) Nuhe Jesu gblọnna ẹn to Luku 23:43 mẹ, gando sọgodo towe go. Weyọnẹntọ egbezangbe tọn delẹ nọ lilẹ́ wefọ ehe to aliho tlọlọ tọn mẹ dọ: “Nugbo wẹ yẹn dọ hlan we, egbé wẹ hiẹ na nọ hẹ mi to paladisi mẹ.” Doayi hogbe lọ “egbé” go. Etẹ dọ wẹ Jesu te taun? Pọndohlan voovo lẹ wẹ tin.

¹⁷ To ogbè egbezangbe tọn susu lẹ mẹ, ohia agbọ́yíyí tọn lẹ nọ yin yiyizan nado hẹn zẹẹmẹ nukinkan de tọn họnwun. Ṣigba, to alọnuwe Glẹkigbe tọn dowhenu tọn he tin lẹ mẹ, ohia weyọ́nhia tọn ma yin yiyizan to filẹpo. Enẹwutu, kanbiọ lọ fọndote dọ: Be nue dọ Jesu te wẹ yindọ, “N’dọna we, to egbé hiẹ na tin hẹ mi to Paladisi mẹ” ya? Kavi didọ e te dọ, “Yẹn dọna we to egbé, hiẹ na tin hẹ mi to Paladisi mẹ”? Lẹdogbedevomẹtọ lẹ sọgan ze ohia agbọ́yíyí tọn de do hodidọ lọ mẹ sọgbe hẹ nuhe yé lẹndọ Jesu to didọ, podọ a sọgan mọ apajlẹ voovo ehelẹ tọn to zinjẹgbonu Biblu tọn paa lẹ mẹ.

18, 19. Nawẹ mí sọgan basi zẹẹmẹ nuhe Jesu jlo na dọ tọn gbọn?

¹⁸ Ṣigba, flindọ Jesu ko dọna hodotọ etọn lẹ jẹnukọn dọmọ: “Visunnu gbẹtọ tọn na nọ aigba homẹ na okle atọ̀n ozán atọ̀n.” E sọ dọmọ: “Visunnu gbẹtọ tọn na yin didehia do alọ gbẹtọ lẹ tọn mẹ, bọ yé na hù i, podọ to azán atọ̀ntọ gbè, e na yin finfọn.” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Malku 10:34) Apọsteli Pita na linlin dọ ehe jọ. (Owalọ 10:39, 40) Enẹwutu, Jesu ma yì Paladisi depope mẹ to azán he gbè ewọ po sẹ́nhẹngbatọ enẹ po kú te. Jesu nọ “Yọdò [kavi “Hadẹs] mẹ” na azán delẹ, kakajẹ whenue Jiwheyẹwhe fọ́n ẹn sọnku.—Owalọ 2:31, 32; Odò. *

¹⁹ Gbọnmọ dali, mí sọgan mọdọ opagbe Jesu tọn na sẹ́nhẹngbatọ lọ bẹjẹeji dole: “Nugbo wẹ yẹn dọna we to egbé.” Aliho hodidọ tọn enẹ nọ saba yin yiyizan etlẹ yin to ojlẹ Mose tọn mẹ. E dọmọ: “Ohó ehelẹ he yẹn degbena we to egbé dona tin to ahun towe mẹ.”—Deut. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Kunnudenu tẹlẹ wẹ nọgodona nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando nuhe Jesu dọ go?

²⁰ Lẹdogbedevomẹtọ Biblu tọn de sọn Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn tọn dọ gando gblọndo Jesu tọn go dọmọ: “To wefọ ehe mẹ, nùzindonuji lọ tin to hogbe lọ ‘egbé’ ji bo dona yin hihia dole, ‘Nugbo wẹ yẹn dọna we to egbé, hiẹ na tin hẹ mi to Paladisi mẹ.’ Opagbe lọ yin dido to azán enẹ gbè bo na wá mọ hẹndi to nukọn mẹ. Ehe yin aliho hodidọ tọn de to Whèzẹtẹn-waji he nọ dohia dọ opagbe de yin dido to azán de ji bo na wá yin hinhẹndi dandan.” Enẹwutu, lẹdogbedevomẹ Syriaque-gbè tọn he yin awuwlena to owhe kanweko atọ́ntọ whenu lilẹ́ gblọndo Jesu tọn dole: “Niṣẹ, yẹn dọna hiẹ to egbé dọ yẹn na tin po hiẹ po to Jipa Edẹni tọn mẹ.” Mímẹpo wẹ opagbe enẹ dona nọ na tuli.

21. Fie wẹ opagbe he yin didona sẹ́nhẹngbatọ lọ na mọ hẹndi te, podọ etẹwutu?

²¹ Sẹ́nhẹngbatọ he to kúdonu enẹ ma yọnẹn dọ Jesu basi alẹnu de hẹ apọsteli nugbonọ etọn lẹ nado tin hẹ ewọ to Ahọluduta olọn tọn mẹ. (Luku 22:29) Humọ, sẹ́nhẹngbatọ enẹ ma tlẹ yin bibaptizi. (Joh. 3:3-6, 12) Enẹwutu, mí sọgan mọnukunnujẹemẹ dọ  opagbe Jesu tọn lọ gando paladisi aigba ji tọn de go. To owhe susu lẹ godo, apọsteli Paulu donù numimọ de go, ehe mẹ dawe de “yin zize sọyi paladisi mẹ” te. (2 Kọl. 12:1-4) To vogbingbọn mẹ na sẹ́nhẹngbatọ he to kúdonu lọ, Paulu po apọsteli nugbonọ devo lẹ po yin dide nado yì olọn mẹ bo dugán dopọ hẹ Jesu to Ahọluduta lọ mẹ. Etomọṣo, Paulu to alọdlẹndo nude he na wá aimẹ to sọgodo, yèdọ “paladisi” * sọgodo tọn de. Be ehe na gando aigba go wẹ ya? Be hiẹ lọsu na tin to finẹ ya?

22, 23. Nukundido tẹwẹ a sọgan tindo?

²² Hẹn do ayiha mẹ dọ Davidi mọ ojlẹ de hlan nukọn whenue “dodonọ lẹ wẹ na dugu aigba tọn.” (Salm. 37:29; 2 Pita 3:13) Davidi to alọdlẹndo ojlẹ he mẹ mẹhe to aigba ji lẹ na nọgbẹ̀ sọgbe hẹ aliho dodo tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ. Dọdai he tin to Isaia 65:22 mẹ dọmọ: “Azán omẹ ṣie lẹ tọn na taidi azán atin de tọn.” Ehe dohia dọ gbẹtọvi lẹ na nọgbẹ̀ na owhe fọtọ́n susu lẹ. Be hiẹ sọgan donukun enẹ ya? Mọwẹ, na sọgbe hẹ Osọhia 21:1-4, Jiwheyẹwhe na lilẹ́ ayidonugo etọn hlan gbẹtọvi lẹ, podọ dopo to dona he opagbe etọn yin dido lẹ mẹ wẹ yindọ “okú ma nasọ tin” na mẹhe to Jiwheyẹwhe sẹ̀n to aihọn yọyọ dodowiwa tọn lọ mẹ lẹ ba.

²³ Nukunnumọjẹnumẹ lọ họnwun lo. Adam po Evi po hẹn Paladisi lọ bu to Edẹni mẹ, ṣigba e ma na yinmọ kakadoi. Dile Jiwheyẹwhe dopà etọn do, gbẹtọvi he to aigba ji lẹ na gbẹ́ wá yin didona. To gbọdo glọ, Davidi dọ dọ homẹmimiọnnọ po dodonọ lẹ po na dugu aigba tọn bo nasọ nọgbẹ̀ to e ji kakadoi. Dọdai he tin to owe Isaia tọn mẹ lẹ dona hẹn mí tin to jejeji dogọ nado duvivi ninọmẹ awuvivi tọn he na gbayipe lẹ tọn. To whetẹnu? Whenue opagbe he Jesu do na Ju sẹ́nhẹngbatọ lọ na mọ hẹndi. Hiẹ sọgan tin to Paladisi enẹ mẹ. To whenẹnu, hogbe he afọzedaitọ lọ lẹ sè to Corée dọ, “Mí na pé to Paladisi mẹ!” na mọ hẹndi.