1, 2. Etẹwẹ mí gbadopọnna to hosọ he jẹnukọn mẹ, podọ etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

TO HOSỌ he jẹnukọn mẹ, mí gbadopọnna ayinamẹ yọ́n-na-yizan delẹ sọn Levitiku 19tọ mẹ. Di apajlẹ, dile mí mọ do to wefọ 3tọ mẹ, Jehovah degbena Islaelivi lẹ nado nọ na sisi mẹjitọ yetọn lẹ. Mí ko dọhodo lehe mí gán yí ayinamẹ enẹ do yizan mẹ to egbehe do ji eyin mí nọ penukundo mẹjitọ mítọn lẹ go to agbasa-liho, to numọtolanmẹ-liho podọ to gbigbọ-liho. To wefọ dopolọ mẹ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ yin nuflin dọ nujọnu wẹ e yin nado nọ yìn Gbọjẹzan. Mí plọn dọ dile etlẹ yindọ mí ma to osẹ́n Gbọjẹzan tọn glọ to egbehe, mí gán yí nunọwhinnusẹ́n enẹ do yizan mẹ, gbọn whenu didedovo nado nọ penukundo whẹho he gando sinsẹ̀n-bibasi mítọn go lẹ go dali. Eyin mí nọ wàmọ, mí na dohia dọ mí to tintẹnpọn nado yin wiwe kẹdẹdile Levitiku 19:2 po 1 Pita 1:15 po degbena mí nado wà do.

² To hosọ ehe mẹ, mí na dọhodo Levitiku 19tọ ji yinukọn dogọ. Etẹwẹ weta ehe gán plọn mí gando mẹtọnhopọn didohia madogánnọ lẹ, nugbonọ-yinyin to whẹho ajọwiwa tọn mẹ, podọ gando owanyi didohia gbẹtọvi hatọ mítọn lẹ go? Mí jlo na yin wiwe na Jiwheyẹwhe yin wiwe, enẹwutu mì gbọ mí ni pọ́n nudelẹ he mí gán plọn.

3, 4. Sọgbe hẹ Levitiku 19:14, nawẹ tókunọ po nukuntọ́nnọ lẹ po dona nọ yin nuyiwa hẹ gbọn?

³ Hia Levitiku 19:14. Jehovah nọ jlo dọ omẹ etọn lẹ ni nọ do mẹtọnhopọn hia madogánnọ lẹ. Di apajlẹ, e dọna Islaelivi lẹ  ma nado donù tókunọ de. Nùdidomẹ enẹ gán bẹ adánsinsin na mẹde kavi dẹ̀hiho do e hẹn. E ylan taun nado wà onú mọnkọ na tókunọ de! E ma gán sè nuhe yin didọ dego, enẹwutu, e ma na penugo nado yiavùnlọna ede.

⁴ Humọ to wefọ 14tọ mẹ, Jiwheyẹwhe dọna devizọnwatọ etọn lẹ ma nado “ze ahlidanu de donukọnna nukuntọ́nnọ de.” Owe alọdlẹndonu tọn de dọ gando mẹhe do oblọ agbasa tọn lẹ go dọmọ: “To lẹdo Islaeli hohowhenu tọn lẹ mẹ, mẹlẹ nọ saba yinuwa hẹ yé to aliho agọ̀ mẹ bosọ nọ wadanu do yé go.” Mẹhe ma jọmẹ de gán ze nude donukọnna nukuntọ́nnọ de na e nido jai kavi po linlẹn lọ po nado kò e. Kanyinylan nankọ die! Gbọn gbedide ehe gblamẹ, Jehovah gọalọna omẹ etọn lẹ nado mọdọ, yé dona nọ do awuvẹmẹ hia mẹhe do oblọ lẹ.

5. Nawẹ mí gán nọ do awuvẹmẹ hia mẹhe yin madogánnọ lẹ gbọn?

⁵ Jesu do awuvẹmẹ hia mẹhe do oblọ to agbasa go lẹ. Flin wẹndomẹ etọn hlan Johanu Baptizitọ lọ dọmọ: “Nukuntọ́nnọ lẹ to numọ todin, sẹkunọ lẹ to zọnlinzin, pòtọnọ lẹ to yinyin kiklọ́we, tókunọ lẹ to núsè, [podọ] oṣiọ lẹ to yinyin finfọn.” To whenue yé mọ azọ́njiawu Jesu tọn lẹ, “yemẹpo na pipà Jiwheyẹwhe.” (Luku 7:20-22; 18:43) Homẹ Klistiani lẹ tọn nọ hùn nado hodo apajlẹ awuvẹmẹ he Jesu dohia madogánnọ lẹ tọn. Enẹwutu, mí nọ jọmẹ, bo nọ do homẹdagbe hia omẹ mọnkọ lẹ bosọ nọ fahomẹ hẹ yé. Na nugbo tọn, Jehovah ma na mí huhlọn lọ nado wà azọ́njiawu lẹ. Amọ́, mí do lẹblanulọkẹyi lọ nado lá wẹndagbe lọ na mẹhe yin nukuntọ́nnọ jọnun lẹ kavi to gbigbọ-liho lẹ gando paladisi de go, fie gbẹtọvi lẹ na jẹgangan mlẹnmlẹn to agbasa-liho podọ to gbigbọ-liho te. (Luku 4:18) Wẹndagbe ehe ko to alọgọna mẹsusu nado na pipà Jiwheyẹwhe.

6. Nawẹ nudọnamẹ he to Levitiku 19tọ mẹ lẹ hẹn nuhe Gbedide Ao lọ lẹ dọ họnwun gbọn?

⁶ Wefọ delẹ to Levitiku 19tọ mẹ hẹn nuhe yin didọ to Gbedide Ao lẹ mẹ họnwun dogọ. Di apajlẹ, gbedide ṣinatọ̀ntọ dọ poun dọ: “Hiẹ ma dona fìnnú.” (Eks. 20:15) Mẹde gán wá tadona kọ̀n dọ dile e na dẹnsọ bọ emi ma yì ze nude he  ma yin emitọn, be emi ko to tonusena gbedide enẹ niyẹn. Amọ́, e gán gbẹ́ to núfìn to aliho devo lẹ mẹ.

7. Nawẹ ajọwatọ de gán vẹtolina gbedide ṣinatọ̀ntọ lọ he gando núfinfin go gbọn?

⁷ Ajọwatọ de gán doawagun dọ emi ma ze nudepope he ma yin emitọn pọ́n. Amọ́, nawẹ e nọ yinuwa gbọn to whẹho ajọwiwa tọn etọn lẹ mẹ? Dile Levitiku 19:35, 36 dohia do, Jehovah dọmọ: “Mìwlẹ ma dona yí nujlẹnu oklọ tọn lẹ zan to tedidi, zínpinpẹn, kavi kiklo nude tọn jijlẹ whenu. Mìwlẹ dona nọ yí ojlẹnu pipé lẹ, ojlẹnu zínpinpẹn tọn pipé lẹ, ojlẹnu onú húhú tọn pipé lẹ po ojlẹnu osin tọn pipé lẹ po zan.” Ajọwatọ de he yí ojlẹnu kavi ojlẹgàn he ma pé zan nado klọ ahisinọ etọn lẹ na jajo do yé to linlẹn de mẹ. Dogbigbapọnna wefọ devo lẹ to Levitiku 19tọ mẹ hẹn ehe họnwun dogọ.

8. Nawẹ nudọnamẹ he to Levitiku 19:11-13 mẹ lẹ gọalọna Ju lẹ nado yí nunọwhinnusẹ́n he to gbedide ṣinatọ̀ntọ lọ mẹ do yizan mẹ gbọn, podọ nawẹ mí gán mọaleyi sọn e mẹ gbọn?

⁸ Hia Levitiku 19:11-13. Hogbe bẹjẹeji tọn Levitiku 19:11 tọn lẹ hia dọmọ: “Hiẹ ma dona fìnnú.” Wefọ 13tọ dohia dọ kanṣiṣa tin to núfinfin po nugbomadọ to ajọwiwa-liho po ṣẹnṣẹn bo dọmọ: “Hiẹ ma dona hò gbẹtọ hatọ towe dù.” Enẹwutu, mẹhihodu to whẹho ajọwiwa tọn mẹ yin nudopolọ hẹ núfinfin kavi mẹbublu. Gbedide ṣinatọ̀ntọ dohia dọ e ylan nado fìnnú, amọ́ nudọnamẹ he to Levitiku mẹ lẹ na gọalọna Ju lẹ nado mọnukunnujẹ lehe yé gán yí nunọwhinnusẹ́n he to osẹ́n enẹ mẹ do yizan mẹ do mẹ. Mí gán mọaleyi eyin mí lẹnnupọndo pọndohlan Jehovah tọn gando nugbonọ-mayin po núfinfin po go ji. Mí gán kanse míde dọ: ‘Po nuhe Levitiku 19:11-13 dọ lẹ po, be nude tin he n’dona na ayidonugo to gbẹzan ṣie mẹ ya? Be n’dona basi vọjlado lẹ to whẹho ajọwiwa tọn kavi to aliho azọ́nwiwa tọn ṣie lẹ mẹ wẹ ya?’

9. Hihọ́ tẹwẹ osẹ́n he to Levitiku 19:13 mẹ basi na pakanọ lẹ?

⁹ Adà nugbodidọ tọn devo sọ tin he ji Klistiani he yí mẹ do azọ́nmẹ de dona lẹnnupọndo. Levitiku 19:13 dọmọ: “Hiẹ ma dona hẹn azọ́nkuẹ pakanọ de tọn go to ozán blebu mẹ kakajẹ afọnnu.” To Islaeli, suhugan mẹlẹ tọn wẹ nọ wà gle-zọ́n, podọ yè nọ suahọ pakanọ lẹ to vivọnu azọ́nzán dopodopo tọn. Eyin azọ́nmẹyimẹdotọ de ma suahọ pakanọ de to vivọnu azọ́nzán de tọn, e ma na mọ akuẹ he e nado penukundo whẹndo etọn go to gbenẹgbe. Jehovah dọmọ: “Ewọ tin to nuhudo mẹ bọ ogbẹ̀ etọn sinai do azọ́nkuẹ etọn ji.”—Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Etẹwẹ mí gán plọn sọn Levitiku 19:13 mẹ?

¹⁰ To egbehe, azọ́nwatọ susu wẹ nọ yí azọ́nkuẹ yetọn to sùnfifo kavi do awe ji to osun de mẹ, e ma yin egbesọegbesọ. Amọ́, nunọwhinnusẹ́n he to Levitiku 19:13 mẹ gbẹ́ yọ́n-na-yizan to egbehe. Azọ́nmẹyimẹdotọ delẹ nọ tafu mẹhe yé yí do azọ́nmẹ lẹ bo nọ sú yé ahọ́ he yìdo taun hú dehe yé jẹna. Yé yọnẹn dọ wagbọn de ma tin na azọ́nwatọ ehelẹ adavo yé zindonukọn nado to azọ́nwa po azọ́nkuẹ he ma pé paali de po. To linlẹn de mẹ, azọ́nmẹyimẹdotọ mọnkọ lẹ to ‘azọ́nkuẹ pakanọ de tọn go hẹn.’ Klistiani de he yí mẹ do azọ́nmẹ na hẹn ẹn diun dọ emi ma tafu mẹhe emi yí do azọ́nmẹ lẹ. Todin, mì gbọ mí ni pọ́n nudevo he mí gán plọn sọn Levitiku 19tọ mẹ.

11, 12. Etẹ ji wẹ Jesu zinnudo to whenue e yihodọ sọn Levitiku 19:17, 18 mẹ?

¹¹ Jiwheyẹwhe ma nọ jlo dọ mí ni hẹn awugble wá na gbẹtọvi hatọ mítọn lẹ. Amọ́, nuhe e nọ donukun sọn mí si sọ humọ. Mí gán mọ ehe to Levitiku 19:17, 18 mẹ. (Hia.) Doayi gbedide họnwun he Jehovah na go dọmọ: “Hiẹ  dona yiwanna gbẹtọ hatọ towe di dewe.” Mọwiwà yin dandan na Klistiani de eyin e jlo na hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn.

¹² Lẹnnupọndo lehe Jesu zinnudo nujọnu-yinyin gbedide he to Levitiku 19:18 mẹ tọn ji do ji. Falesi de kanse Jesu to gbèdopo dọmọ: “Gbedide tẹwẹ klohugan to Osẹ́n lọ mẹ?” Jesu gblọn dọ, “gbedide lọ he klohugan bosọ yin tintan” wẹ nado yí ahun mítọn lẹpo, alindọn mítọn lẹpo, podọ ayiha mítọn lẹpo do yiwanna Jehovah. Enẹgodo, Jesu yihodọ sọn Levitiku 19:18 mẹ bo dọmọ: “Awetọ lọ die, he sọ taidi tintan lọ: ‘Hiẹ dona yiwanna kọmẹnu towe di dewe.’” (Mat. 22:35-40) Aliho susu mẹ wẹ yè gán do owanyi hia kọmẹnu mẹtọn te, amọ́ whladopo dogọ mí sọgan plọn nudelẹ sọn Levitiku weta 19tọ mẹ.

13. Nawẹ kandai Biblu tọn he gando Josẹfu go do nuagokun he wá yin kinkandai to Levitiku 19:18 mẹ hia gbọn?

¹³ Aliho de nado do owanyi hia kọmẹnu mítọn wẹ nado yí ayinamẹ he to Levitiku 19:18 mẹ do yizan mẹ. E dọmọ: ‘Hiẹ ma dona yiahọsu kavi hẹnmẹdohomẹ.’ Suhugan mítọn wẹ yọ́n ninọmẹ delẹ he mẹ mẹde hẹn azọ́nwatọgbẹ́, klasigbẹ́, hẹnnumẹ de kavi hagbẹ whẹndo tọn etọn de do homẹ te, etlẹ yin na owhe susu! Flindọ nọvisunnu daa ao Josẹfu tọn lẹ hẹn ẹn do họmẹ, ehe zọ́n bọ to godo mẹ yé wá yinuwa hẹ ẹ po kanyinylan po. (Jen. 37:2-8, 25-28) Lehe Josẹfu uwọ yinuwa hẹ yé do gbọnvo taun! Whenue e tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ bo tlẹ gán yiahọsu to nọvisunnu daa etọn lẹ go, e do lẹblanu hia yé. Josẹfu ma hẹnmẹdohomẹ. Kakatimọ, e yinuwa to kọndopọ mẹ hẹ ayinamẹ he wá yin kinkandai to Levitiku 19:18 mẹ.—Jen. 50:19-21.

14. Etẹwẹ dohia dọ nunọwhinnusẹ́n he to Levitiku 19:18 mẹ lẹ gbẹ́ yin nugbo to egbehe?

¹⁴ Nuyiwa Josẹfu tọn nado jonamẹ kakati nado hẹnmẹdohomẹ kavi yiahọsu yin apajlẹ de na Klistiani he jlo na hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn lẹ. E sọ tin to kọndopọ mẹ hẹ odẹ̀ apajlẹ tọn lọ he mẹ Jesu na tuli mí nado nọ jona mẹhe ṣinuwa do mí lẹ te. (Mat. 6:9, 12) Mọdopolọ, apọsteli Paulu na ayinamẹ Klistiani hatọ lẹ dọmọ: “Mẹyiwanna lẹ emi, mì yiahọsu na mìde blo.” (Lom. 12:19) E sọ na tuli yé dọmọ: “Mì nọ to linsinyẹn hẹ ode awetọ bo nọ  to jijona ode awetọ sọn ojlo mẹ wá zọnmii eyin mẹde tlẹ tindo whẹwhinwhẹ́n nado wọ́ po mẹdevo po.” (Kol. 3:13) Nunọwhinnusẹ́n Jehovah tọn lẹ ma nọ diọ. Nunọwhinnusẹ́n he ji osẹ́n he to Levitiku 19:18 mẹ sinai do lẹ gbẹ́ yin nugbo to egbehe.

15. Apajlẹ tẹwẹ gán gọalọna mí nado mọnukunnujẹ nuhewutu mí dona nọ dogodo nuṣiwa lẹ mẹ?

¹⁵ Pọ́n apajlẹ ehe. Numọtolanmẹ awugble tọn gán yin yiyijlẹdo apà he jẹ agbasa go namẹ de go. Delẹ nọ whè bọ devo lẹ nọ klo. Di apajlẹ, whenue mí to ofẹ̀n pà, lamu gán gbò mí yẹẹ de. Ehe gán vẹ́ mí taun, amọ́ e yọnbasi dọ awugble ehe ma na dẹn-to-aimẹ. To azán dopo kavi awe de godo, vlavo mí ma tlẹ nasọ flin fihe mí gbleawu sọn. Mọdopolọ, nuhe yè ṣiwà do mí delẹ ma nọ sinyẹn sọmọ. Di dohia, họntọn de gán dọ kavi wà nude he ma do homẹdagbe hia bọ e na gbleawuna mí, amọ́ mí penugo bo yawu wọnji e go. Ṣigba, eyin mí gbleawu sinsinyẹn, e gán biọ dọ doto de ni penukundo apà lọ go bosọ blá ẹ. Eyin mí nọ to ofẹ̀n whe do apà lọ mẹ magbokọ, mí na gbleawuna mídelẹ poun wẹ. E blawu dọ mẹde gán wà nudopolọ whenue yè ṣinuwa do e sinsinyẹn. E gán nọ to nulẹnpọn mapote do awugble he e hẹnwa na ẹn to numọtolanmẹ-liho ji, podọ do awugble he mẹlọ hẹnwa na ẹn ji. Amọ́, mẹhe nọ hẹnmẹdohomẹ lẹ nọ gbleawuna yedelẹ poun wẹ. Lehe e pọnte taun do sọ nado setonuna ayinamẹ he to Levitiku 19:18 mẹ!

16. Sọgbe hẹ Levitiku 19:33, 34, nawẹ jonọ lẹ dona nọ yin nuyiwa hẹ to Islaeli gbọn, podọ etẹwẹ mí gán plọn sọn ehe mẹ?

¹⁶ Whenue Jehovah degbena Islaelivi lẹ nado yiwanna gbẹtọvi hatọ yetọn lẹ, e ma to didọ dọ yé dona do owanyi hia mẹhe do sinmẹ agbasa tọn dopolọ kavi wá sọn otò yetọn mẹ lẹ kẹdẹ gba. E sọ dọna yé nado yiwanna jonọ he to ṣẹnṣẹn yetọn lẹ. Owẹ̀n he họnwun enẹ wẹ tin to Levitiku 19:33, 34 mẹ. (Hia.) Jonọ lọ dona yin nuyiwa hẹ “taidi tòvi de,” podọ Islaelivi lẹ dona “yiwanna ẹn” taidi yedelẹ. Di apajlẹ, Islaelivi lẹ dona na dotẹnmẹ jonọ lẹ po wamọnọ lẹ po nado mọaleyi sọn tito wélu-wiwé tọn lọ mẹ. (Lev. 19:9, 10) Nunọwhinnusẹ́n he gando owanyi didohia jonọ lẹ go sọ gando Klistiani lẹ go to egbehe ga. (Luku 10:30-37) Gbọnna? Gbẹtọ livi susu lẹ wẹ nọ sẹtẹn wá otò devo mẹ, podọ delẹ gán nọ nọ̀ fihe ma dẹn do we. Nujọnu wẹ e yin dọ mí ni nọ doyẹyigona sunnu, yọnnu po ovi ehelẹ po bosọ nọ na yé sisi.

17, 18. (a) Nawẹ Levitiku 19:2 po 1 Pita 1:15 po dona nọ yinuwa do mí ji gbọn? (b) Azọ́n titengbe tẹwẹ apọsteli Pita dotuhomẹna mí nado wà?

¹⁷ Levitiku 19:2 po 1 Pita 1:15 po na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tuli nado yin wiwe. Wefọ susu devo lẹ to Levitiku weta 19tọ mẹ gán gọalọna mí nado yọ́n nuhe mí gán wà nado do nukundagbe Jehovah tọn. Mí gbadopọnna wefọ he dọhodo delẹ poun to nudagbe he mí dona wà po nuylankan he mí dona dapana lẹ po mẹ ji. * Owe-wiwe Glẹki tọn lẹ dohia dọ Jehovah gbẹ́ jlo dọ mí ni nọ yí nunọwhinnusẹ́n enẹlẹ zan to gbẹzan mítọn mẹ. Amọ́, apọsteli Pita sọ yí nudevo dogọ.

¹⁸ Mí gán nọ doalọ to nuwiwa gbigbọmẹ tọn lẹ mẹ, bosọ nọ wà nudagbe susu lẹ, amọ́ Pita sọ zinnudo onú titengbe de ji. Whẹpo e do na mí tuli nado lẹzun wiwe to walọyizan mítọn lẹpo mẹ, e dọmọ: “Mì wleawuna ayiha mìtọn lẹ na nuwiwa.” (1 Pita 1:13, 15) Etẹwẹ nuwiwa enẹ bẹhẹn? Pita dọ dọ mẹmẹsunnu yiamisisadode Klisti tọn lẹ na “‘lá gigo daho’ Mẹlọ he ylọ” yé tọn lẹ. (1 Pita 2:9) Na nugbo tọn, Klistiani lẹpo to egbehe wẹ tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado wazọ́n titengbe hugan ehe, yèdọ azọ́n lọ he nọ hẹn ale wá hugan. Lẹblanulọkẹyi vonọtaun nankọ die mí tindo taidi omẹ wiwe lẹ nado yí zohunhun do dó mahẹ gbesisọ tọn to azọ́n yẹwhehodidọ po mẹpinplọn tọn lọ po mẹ! (Malku 13:10) Eyin mí nọ wà nuhe go mí pé lẹpo nado yí nunọwhinnusẹ́n he to Levitiku weta 19tọ mẹ lẹ do yizan mẹ, mí nọ dohia dọ mí yiwanna Jiwheyẹwhe po kọmẹnu mítọn po. Podọ, mí nọ dohia dọ mí jlo na “lẹzun wiwe” to walọyizan mítọn lẹpo mẹ.