1. Nawẹ Jehovah nọ saba na gblọndo odẹ̀ devizọnwatọ etọn lẹ tọn gbọn?

 BE A yọnẹn dọ Jehovah gán yí we zan nado na gblọndo odẹ̀ vẹkuvẹku he mẹdevo lẹ nọ hò tọn ya? Ehe yin nugbo, vlavo a yin mẹho agun tọn, devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn, gbehosọnalitọ kavi wẹnlatọ de. A gán sọ gọalọ vlavo a yin jọja, mẹho, mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu de. Eyin mẹhe yiwanna Jehovah de dawhá ylọ ẹ na alọgọ, Jiwheyẹwhe mítọn nọ saba yí mẹho agun tọn po sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ lẹ po zan nado lẹzun “asisa homẹmiọnnamẹ tọn daho de” na mẹlọ. (Kol. 4:11) Lẹblanulọkẹyi nankọ die nado yilizọnna Jehovah po mẹmẹsunnu mítọn lẹ po to aliho ehe mẹ! Mí gán penugo nado wàmọ whenue azọ̀nylankan de gbajẹgbonu, whenue nugbajẹmẹji de jọ kavi to whenue homẹkẹn fọ́n.

2. Naegbọn e gán vẹawu nado gọalọna mẹdevo lẹ whenue azọ̀n bẹplamẹ de gbajẹgbonu?

² Azọ̀nylankan he gbajẹgbonu de gán hẹn ẹn vẹawuna mí nado gọalọna ode awetọ. Di apajlẹ, mí gán jlo na yì dla họntọn mítọn lẹ pọ́n, amọ́ mọwiwà gán do owù. Mí gán jlo na basi oylọna mẹhe to ahidi hẹ nuhahun akuẹzinzan tọn lẹ nado wá dùnú hẹ mí, amọ́ ehe lọsu ma yọnbasi. Mí gán jlo na gọalọna mẹdevo lẹ, amọ́ e gán vẹawu eyin hagbẹ whẹndo tọn mítọn lẹ lọsu to yaji. Etomọṣo, mí nọ jlo na gọalọna mẹmẹsunnu mítọn lẹ, podọ homẹ Jehovah tọn nọ hùn eyin mí wà nuhe go mí pé do ota yetọn mẹ. (Howh. 3:27; 19:17) Etẹwẹ mí gán wà?

3. Etẹwẹ mí plọn sọn apajlẹ mẹho agun tọn Desi tọn lẹ tọn mẹ? (Jelemia 23:4)

³ Nuhe mẹho agun tọn lẹ gán wà. Eyin a yin mẹho agun tọn  de, dovivẹnu nado yọ́n lẹngbọ lẹ ganji. (Hia Jelemia 23:4.) Desi, yèdọ mẹmẹyọnnu he go mí donù to hosọ he wayi mẹ dọmọ: “Mẹho he to pipli kunnudegbe tọn ṣie mẹ lẹ nọ saba wazọ́n hẹ yẹn po mẹdevo lẹ po to lizọnyizọn lọ mẹ, bosọ nọ wá gọna mí to nuwiwa pọmẹ tọn devo lẹ whenu.” b Vivẹnu he lẹngbọhọtọ enẹlẹ do hẹn ẹn bọawuna yé nado gọalọna Desi whenue COVID-19 gbajẹgbonu bo hù delẹ to hagbẹ whẹndo tọn etọn lẹ mẹ.

4. Naegbọn mẹho agun tọn lẹ penugo nado gọalọna Desi, podọ etẹwẹ mí plọn sọn e mẹ?

⁴ Desi dọmọ: “Na mẹho lẹ ko jihọntọn hẹ mi wutu, e bọawuna mi nado dọ numọtolanmẹ po ahunmẹdunamẹnu ṣie lẹ po na yé.” Etẹwẹ yin nuplọnmẹ lọ na mẹho lẹ? Mì nọ penukundo mẹhe to anademẹ mìtọn glọ lẹ go whẹpo ninọmẹ sinsinyẹn de nido fọ́n. Mì yin họntọn yetọn. Eyin azọ̀nylankan he gbajẹgbonu de nọ glọnalina mì nado dla yé pọ́n nukun sọ nukun, mì yí aliho devo lẹ zan nado gọalọna yé. Desi dọmọ: “To whedelẹnu, mẹho agun tọn voovo lẹ nọ ylọ mi kavi kanwehlan mi to azán dopolọ ji. Wefọ Biblu tọn he yé nọ má hẹ mi lẹ nọ yinuwado ji e taun, dile etlẹ yindọ n’ko yọ́n wefọ enẹlẹ ganji.”

5. Nawẹ mẹho lẹ gán yọ́n nuhe mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po do hudo etọn bo gọalọna yé gbọn?

⁵ Dopo to aliho he mẹ a gán yọ́n nuhudo mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu towe lẹ po tọn te lẹ mẹ wẹ nado nọ yí zinzin do kanhose yé. (Howh. 20:5) Be yé do núdùdù he pemẹnu, amasin po dandannu devo lẹ po ya? Be e yọnbasi dọ azọ́n ni gble do yé, kavi dọ yé ni ma tlẹ sọ wá do adọtẹn blo wẹ ya? Be yé do hudo alọgọ tọn nado biọ godonọnamẹ aṣẹpatọ lẹ tọn wẹ ya? Desi mọ alọgọ yí sọn yisenọ hatọ etọn lẹ dè to agbasa-liho. Amọ́, godonọnamẹ mẹho lẹ tọn to numọtolanmẹ-liho podọ to gbigbọ-liho wẹ gọalọna ẹn hugan nado jugbọn whlepọn etọn lẹ mẹ. E dọmọ: “Mẹho lẹ hodẹ̀ hẹ mi. Dile etlẹ yindọ ma gán flin nuhe yé nọ dọ taun lẹ, n’nọ flin lehe e nọ ṣí na mi. E taidi dọ Jehovah to didọna mi dọ, ‘A ma to dewe ṣo’ wẹ nkọ.”—Isa. 41:10, 13.

6. Etẹwẹ mẹsusu gán wà to agun mẹ nado gọalọna mẹdevo lẹ? (Pọ́n yẹdide lọ.)

⁶ Nuhe mẹdevo lẹ gán wà. Na nugbo tọn, mí nọ donukun dọ mẹho lẹ ni penukundo mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po go to agun mẹ. Amọ́, Jehovah biọ to mímẹpo si nado nọ na tuli mẹdevo lẹ bosọ nọ gọalọna yé. (Gal. 6:10) Nuyiwa owanyi tọn kleun de tlẹ gán yinuwado  mẹhe to azọ̀njẹ de ji taun. Ovi de gán do kalti kavi yẹdide de hlan mẹmẹsunnu de nado na ẹn tuli. Jọja de gán penugo bo yì whleahi kavi gọalọna mẹmẹyọnnu de to aliho devo mẹ. Mẹdevo lẹ to agun lọ mẹ gán danú bo zeyì na mẹhe to azọ̀njẹ de. Na nugbo tọn, whenue azọ̀nylankan de gbajẹgbonu, mẹlẹpo to agun lọ mẹ wẹ do hudo tulinamẹ tọn. Vlavo mí gán nọ nọte pẹẹde dogọ to opli godo, nado dọhodopọ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po nukun sọ nukun kavi gbọn hodọdopọ video ji tọn gblamẹ. Podọ, mẹho agun tọn lẹ lọsu do hudo tulinamẹ tọn ga. Kunnudetọ delẹ ko do wekanhlanmẹ pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn tọn hlan mẹho lẹ, yèdọ mẹhe alọnu yetọn nọ saba ján taun hugan gbede pọ́n to azọ̀nylankan de whenu. Lehe e nọ yọ́n do sọ eyin mí yí adà mítọn wà nado “nọ to tulina ode awetọ bo nọ to ode awetọ hẹn lodo”!—1 Tẹs. 5:11.

7. Etẹwẹ gán vẹawu to nugbajẹmẹji de godo?

⁷ Nugbajẹmẹji de gán diọ gbẹzan mẹde tọn to ajiji mẹ. Mẹhe go e jọ do lẹ gán hẹn nutindo, owhé kavi etlẹ yin mẹyiwanna yetọn lẹ bu. Yisenọ hatọ mítọn lẹ nọ jiya nujijọ ylankan ehelẹ tọn ga. Etẹwẹ mí gán wà nado gọalọna yé?

8. Etẹwẹ mẹho agun tọn lẹ po tatọ́ whẹndo tọn lẹ po gán wà jẹnukọnna nugbajẹmẹji de?

⁸ Nuhe mẹho lẹ gán wà. Mẹho lẹ emi, mì nọ gọalọna mẹmẹsunnu mìtọn lẹ nado wleawudai jẹnukọnna nugbajẹmẹji lẹ. Mì hẹn ẹn diun dọ mẹhe to agun lọ mẹ lẹpo yọ́n afọdide he yé dona ze nado nọ hihọ́ glọ lẹ, podọ dọ yé na sọha alokan tọn yetọn mẹho lẹ. Margaret he yin nùdego to hosọ he wayi mẹ dọmọ: “Mẹho agun tọn mítọn lẹ basi nuhudo agun tọn de bo na mí avase dọ miyọ́n nuvasudo tọn gán gbẹ́ gbànú to lẹdo mítọn mẹ. Yé dọ dọ eyin aṣẹpatọ lẹ biọ to mí si nado họ̀n, kavi eyin ninọmẹ lọ wá sinyẹn pete, mí dona họ̀n to afọdopolọji.” Anademẹ he wá do gànmẹ wẹ ehelẹ yin, na to osẹ atọ́n godo, miyọ́n nuvasudo tọn de gbajẹgbonu. To sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn whenu, tatọ́ whẹndo tọn lẹ gán gbadopọnna nuhe hagbẹ whẹndo tọn lẹ dopodopo dona wà. Eyin hiẹ po ovi towe lẹ po ko wleawudai, e yọnbasi taun dọ ahun mìtọn ma na gbàdo to nugbajẹmẹji lẹ whenu.

9. Nawẹ mẹho lẹ gán wazọ́n dopọ jẹnukọnna nugbajẹmẹji de podọ to godo etọn gbọn?

⁹ Eyin nugopọntọ pipli kunnudegbe tọn de wẹ a yin, ma nọte kakajẹ whenue nugbajẹmẹji de jọ whẹpo do hẹn ẹn diun dọ a tindo adlẹsi he sọgbe mẹhe to pipli lọ mẹ lẹpo tọn blo. Wleawuna todohukanji de bo nọ hẹn ẹn diun sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ dọ e bẹ nudọnamẹ agọe tọn lẹ hẹn. Gbọnmọ dali, to nugbajẹmẹji de whenu, a na penugo bo ylọ wẹnlatọ dopodopo nado yọ́n nuhe sin hudo e do lẹ. Yawu do nudọnamẹ lọ lẹ hlan anadenanutọ to pipli mẹho lẹ tọn mẹ, bọ ewọ na dọho hẹ nugopọntọ lẹdo tọn. Vivẹnudido pọmẹ tọn gán wà dagbe taun. To miyọ́n lọ godo, nugopọntọ he nọ penukundo lẹdo he mẹ Margaret te go nọ zánnukle na gànhiho 36 nado wazọ́n dopọ hẹ mẹho agun tọn lẹ nado ylọ bosọ penukundo mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu 450 he sẹtẹn lẹ po go. (2 Kọl. 11:27) Taidi kọdetọn de, mẹhe do hudo fie yé na nọ tọn lẹpo wẹ mọ adọtẹn.

10. Naegbọn mẹho lẹ do nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n nukunpipedo lẹngbọ lẹ go? (Johanu 21:15)

¹⁰ Apadewhe azọ́n he mẹho agun tọn lẹ nọ wà tọn wẹ nado gọalọnamẹ to gbigbọ-liho podọ to numọtolanmẹ-liho. (1 Pita 5:2) Whenue nugbajẹmẹji de jọ, jẹnukọn whẹ́, mẹho lẹ dona hẹn ẹn diun dọ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu dopodopo po tin to hihọ́ glọ, bo tindo núdùdù, avọ̀ po adọtẹn po. Amọ́ to osun susu  lẹ godo, e yọnbasi dọ mẹhe luntọ́n lẹ ni gbẹ́ do hudo alọgọ tọn to gbigbọ-liho podọ to numọtolanmẹ-liho. (Hia Johanu 21:15.) Harold he to sinsẹ̀n to Wedegbẹ́ Alahọ tọn de mẹ, bosọ dọhodopọ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu he jiya nugbajẹmẹji lẹ tọn po dọ dọ: “E nọ yí whenu to mẹlẹ si nado gọ̀ jẹ lehe yé te dai. Yé gán jẹ jiwọn nuhe yé ko hẹnbu lẹ go ji, ṣogan bo gbẹ́ nọ flin mẹyiwanna yetọn he kú de, nutindo họakuẹ yetọn de, kavi owù sinsinyẹn he mẹ yé jugbọn de. Oflin ehelẹ gán vọ́ fọ́n numọtolanmẹ awubla tọn dote whladopo dogọ. Ehe ma yin yise matindo, numọtolanmẹ jọwamọ tọn gbẹtọvi tọn wẹ.”

11. Nuhudo tẹlẹ wẹ whẹndo lẹ gán gbẹ́ nọ do?

¹¹ Mẹho lẹ nọ yí ayinamẹ lọ nado “viavi hẹ mẹhe to avivi lẹ” do yizan mẹ. (Lom. 12:15) Mẹhe lùn nugbajẹmẹji de tọ́n lẹ gán do hudo jidevọnamẹ tọn dọ Jehovah kavi mẹmẹsunnu yetọn lẹ gbẹ́ yiwanna yé. Mẹho lẹ nọ jlo na gọalọna whẹndo lẹ nado hẹn aṣa gbigbọmẹ tọn yetọn lẹ go, enẹ wẹ dẹ̀hiho, nupinplọn, opli lẹ yìyì po mahẹ dido to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mẹ po. Mẹho lẹ gán sọ nọ na tuli mẹjitọ lẹ nado nọ gọalọna ovi yetọn lẹ nado ze ayiha do nuhe nugbajẹmẹji depope ma gán hẹngble lẹ ji. Mẹjitọ lẹ emi, mì nọ flinnu ovi mìtọn lẹ dọ Jehovah na to Họntọn yetọn yin bo nasọ to alọgọna yé zọnmii. Podọ, mì hẹn ẹn diun dọ mì basi zẹẹmẹ na yé dọ yé gán yin apadewhe whẹndo lẹdo aihọn pé tọn de tọn he bẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po hẹn, yèdọ mẹhe to gbesisọ mẹ nado wá alọgọ na yé.—1 Pita 2:17.

12. Etẹwẹ mẹdevo lẹ gán wà nado nọgodona azọ́n kọgbọ tọn? (Pọ́n yẹdide lọ.)

¹² Nuhe mẹdevo lẹ gán wà. Eyin nugbajẹmẹji de jọ to lẹdo towe mẹ, nọ kanse mẹho lẹ lehe a gán gọalọ do. Vlavo a gán mọ adọtẹn na mẹhe sẹtẹn lẹ kavi mẹhe ze yede jo nado gbáhọ lẹ na ojlẹ de. A gán penugo bo ze núdùdù po dandannu lẹ po yì na wẹnlatọ he to hudo mẹ lẹ. Eyin nugbajẹmẹji de jọ to fie dẹn do owhé towe gbè, a gán gbẹ́ gọalọ. Gbọnna? Eyin a nọ hodẹ̀ do mẹhe go nujọ do lẹ tamẹ. (2 Kọl. 1:8-11) A gán nọgodona azọ́n kọgbọ tọn to akuẹzinzan-liho eyin a nọ basi nunina na azọ́n lẹdo aihọn pé tọn lọ. (2 Kọl. 8:2-5) Eyin a do nugopipe nado yì gọalọ to lẹdo he mẹ nujijọ lọ wá aimẹ te, kanse mẹho lẹ lehe a gán ze dewe jo do. Eyin yè basi oylọna we nado gọalọ, e yọnbasi dọ a na mọ azọ́nplọnmẹ yí na a nido yọ́n-na-yizan to fihe podọ to whenue yè do hudo towe te hugan.

13. Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ mẹmẹsunnu mítọn he to otò he mẹ azọ́n mítọn yin alọhẹndotena te lẹ nọ pehẹ?

¹³ To otò he mẹ azọ́n mítọn yin alọhẹndotena te lẹ, homẹkẹn gán hẹn gbẹninọ vẹawu dogọ. Mẹmẹsunnu he to otò enẹlẹ mẹ gán nọ pehẹ nuhahun akuẹzinzan tọn, nọ jẹazọ̀n, bosọ nọ hẹn mẹyiwanna yetọn lẹ bu to okú mẹ. Podọ, na alọhẹndotenamẹ lọ wutu, mẹho lẹ gán nọma penugo nado yì dla yé pọ́n kavi nado dọho hẹ mẹhe do hudo tulinamẹ tọn lẹ po awubibọ po. Nuhe jọ do Andrei he go mí donù to hosọ he wayi mẹ go niyẹn. Mẹmẹyọnnu de to pipli kunnudegbe tọn etọn mẹ to pipehẹ nuhahun akuẹzinzan tọn. Enẹgodo, mẹmẹyọnnu lọ basi asidan mọto tọn. Doto dona wazọ́n na ẹn whlasusu, podọ e ma gán wà agbasazọ́n de. Mahopọnna alọhẹndotenamẹ po azọ̀n bẹplamẹ lọ po, mẹmẹsunnu lẹ wà nuhe go yé pé nado gọalọ, podọ Jehovah mọnukunnujẹ ninọmẹ lọ mẹ.

14. Nawẹ mẹho lẹ gán yin apajlẹ de na nuhe dù jidide do Jehovah go gbọn?

¹⁴ Nuhe mẹho lẹ gán wà. Andrei hodẹ̀ bosọ wà nuhe go e pé. Nawẹ Jehovah na gblọndo odẹ̀ etọn tọn gbọn? E yí yisenọ hatọ he gán wà nususu nado gọalọ lẹ zan. Mẹdelẹ nọ ze mẹmẹyọnnu lọ yì dotowhé. Mẹdevo lẹ na ẹn akuẹ. Jehovah whàn yé nado wà nuhe go yé pé, podọ e dona vivẹnudido pọmẹ tọn yetọn po adọgbigbo yetọn po. (Heb. 13:16) Mẹho lẹ emi, eyin azọ́n mítọn yin alọhẹndotena, mì nọ deazọ́nna mẹdevo lẹ nado gọalọ. (Jel. 36:5, 6) Hú popolẹpo, mì nọ dejido Jehovah go. E gán gọalọna mì nado súdo nuhudo mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po tọn.

15. Nawẹ mí gán hẹn pọninọ Klistiani tọn mítọn go gbọn to homẹkẹn glọ?

¹⁵ Nuhe mẹdevo lẹ gán wà. To alọhẹndotenamẹ glọ, e gán biọ dọ pipli pẹvipẹvi lẹ kẹdẹ mẹ wẹ mí na nọ pli te. Enẹwutu wẹ e do yin nujọnu hugan gbede pọ́n nado nọ nọ̀ jijọho mẹ to mídelẹ ṣẹnṣẹn. Mì nọ hoavùn sọta Satani, e ma yin sọta ode awetọ. Mì nọ miọnnukundo nuṣiwa mẹmẹsunnu mìtọn lẹ tọn, bo nọ dovivẹnu nado yawu didẹ gbemanọpọ depope. (Howh. 19:11; Efe. 4:26) Mì nọ ze afọdide tintan lọ nado gọalọna ode awetọ. (Titu 3:14) Alọgọ he mẹdevo lẹ na mẹmẹyọnnu he to hudo mẹ lọ yinuwado mẹhe to pipli kunnudegbe tọn lọ mẹ lẹ ji to aliho dagbe mẹ. Yé sọ vẹ́ dogọ taidi whẹndo de.—Salm. 133:1.

16. Sọgbe hẹ Kolosinu lẹ 4:3, 18, nawẹ mí gán gọalọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn po he to pipehẹ homẹkẹn lẹ gbọn?

 ¹⁶ Susu to mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po mẹ wẹ to Jehovah sẹ̀n mahopọnna alọhẹndotenamẹ aṣẹpatọ lẹ tọn. Delẹ to yé mẹ to gànmẹ na yise yetọn wutu. Mí gán nọ hodẹ̀ na yé, na whẹndo yetọn lẹ, podọ na mẹhe nọ ze mẹdekannujẹ yetọn do owù mẹ nado gọalọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu ehelẹ po to gbigbọ-liho, to agbasa-liho podọ to owhẹ̀ nukọn lẹ. c (Hia Kolosinu lẹ 4:3, 18.) Ma nọ yí nukunpẹvi do pọ́n huhlọn odẹ̀ towe lẹ tọn gbede blo!—2 Tẹs. 3:1, 2; 1 Tim. 2:1, 2.

17. Nawẹ a gán wleawudai todin na homẹkẹn gbọn?

¹⁷ Hiẹ po whẹndo towe po gán wleawudai todin na homẹkẹn. (Owalọ 14:22) Ma nọ tẹnpọn nado lẹnnupọndo nuylankan he gán jọ lẹpo ji blo. Kakatimọ, hẹn haṣinṣan towe hẹ Jehovah lodo, bo gọalọna ovi towe lẹ nado wà nudopolọ. Eyin a jẹflumẹ to whedelẹnu, dọ nuhe to ahun ji na we lẹ na Jiwheyẹwhe. (Salm. 62:7, 8) Taidi whẹndo de, mì nọ dọhodo whẹwhinwhẹ́n he mì do nado dejido ewọ go lẹpo ji. d Dile e nọ yindo to nugbajẹmẹji de whenu, eyin hiẹ lọsu wleawudai bosọ dejido Jehovah go, enẹ na yidogọna adọgbigbo po jijọho ovi towe lẹ tọn po.

18. Sọgodo tẹwẹ to tepọn mí?

¹⁸ Jijọho Jiwheyẹwhe tọn nọ zọ́n bọ mí nọ do numọtolanmẹ hihọ́ tọn. (Flp. 4:6, 7) Jehovah nọ yí i zan nado hohuwhẹ ahun mítọn mahopọnna azọ̀n, nugbajẹmẹji po homẹkẹn he gán yinuwado mí ji to egbehe po. E nọ yí mẹho azọ́n sinsinyẹnwatọ lẹ zan nado penukundo mí go. Podọ, e na mímẹpo lẹblanulọkẹyi lọ nado gọalọna ode awetọ. Jihọho he mí nọ duvivi etọn todin na gọalọna mí nado pehẹ whlepọn he sinyẹn humọ to nukọn mẹ lẹ, etlẹ yin “nukunbibia daho” lọ. (Mat. 24:21) To ojlẹ enẹ mẹ, mí dona hẹn jijọho mítọn go, bosọ gọalọna mẹdevo lẹ nado wà nudopolọ. Amọ́, to nujijọ enẹ godo, mí ma nasọ pehẹ nuhahun he na hẹn mí jẹflumẹ lẹ ba. To godo mẹ, mí na duvivi nuhe Jehovah ko nọ jlo na mí lọ tọn, enẹ wẹ jijọho nujọnu tọn he na nọ aimẹ kakadoi.—Isa. 26:3, 4.