1. Etẹwẹ mí dona wà nado lẹzun Klistiani he whèwhín lẹ?

 E NỌ jiawu na mí nado mọ lehe ovi de nọ yawu whẹ́n do. E taidi dọ whinwhẹ́n ehe nọ wá aimẹ to jọwamọ-liho. Amọ́ e nọ biọ vivẹnudido nado whèwhín to gbigbọ-liho. b (1 Kọl. 13:11; Heb. 6:1) Nado jẹ yanwle enẹ kọ̀n, mí dona wleawuna haṣinṣan mẹdetiti tọn pẹkipẹki de hẹ Jehovah. Mí sọ do nuhudo gbigbọ wiwe etọn tọn dile mí to awuwlena jẹhẹnu etọn nkọ lẹ, azọ́nyinyọnẹn he yọ́n-na-yizan lẹ, bosọ to awuwle nado didá azọngban lẹ to sọgodo.—Howh. 1:5.

2. Etẹwẹ mí plọn sọn Jenẹsisi 1:27 mẹ, podọ etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

² Jehovah dá gbẹtọvi lẹ, yèdọ sunnu po yọnnu po. (Hia Jenẹsisi 1:27.) Na nugbo tọn, sunnu gbọnvona yọnnu to agbasa-liho, amọ́ yé sọ gbọnvo to aliho devo lẹ mẹ ga. Di apajlẹ, Jehovah dá sunnu po yọnnu po nado hẹn azọngban tangan lẹ di, enẹwutu yé do hudo jẹhẹnu gọna nugopipe he na gọalọna yé nado hẹn azọ́ndenamẹ yetọn lẹ di tọn. (Jen. 2:18) To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna nuhe mẹmẹyọnnu jọja de gán wà nado lẹzun Klistiani he whèwhín de. To hosọ he bọdego mẹ, mí na dọhodo nuhe mẹmẹsunnu jọja lẹ gán wà ji.

3, 4. Fitẹ wẹ mẹmẹyọnnu jọja lẹ gán mọ apajlẹ dagbe he yé na hodo lẹ te? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)

³ Biblu donù yọnnu ayidego tọn susu go he yiwanna Jehovah  bosọ sẹ̀n ewọ. (Pọ́n hosọ lọ, “Yọnnu He Go Biblu Donù Lẹ—Etẹ Mí Gán Plọn sọn Yé Dè?” to jw.org ji.) Dile wefọ he ji hosọ mítọn sinai do dọ do, yé yin “mẹdehọ́tọ to walọ mẹ,” bosọ yin “nugbonọ to nulẹpo mẹ.” Humọ, mẹmẹyọnnu lẹ gán mọ apajlẹ yọnnu Klistiani he whèwhín he yé gán hodo lẹ tọn to agun yetọn lẹ mẹ.

⁴ Mẹmẹyọnnu jọja lẹ emi, naegbọn mì ma na doayi yọnnu Klistiani he whèwhín bọ mì yọnẹn delẹ go ehe mì gán hodo apajlẹ yetọn? Nọ doayi jẹhẹnu dagbedagbe yetọn lẹ go; enẹgodo, nọ lẹnnupọndo lehe hiẹ lọsu gán do yé hia do ji. To hukan he bọdego lẹ mẹ, mí na dọhodo jẹhẹnu titengbe atọ̀n he yọnnu he whèwhín lẹ do hudo yetọn delẹ ji.

5. Naegbọn whiwhẹ do yin nujọnu na yọnnu Klistiani he whèwhín de?

⁵ Whiwhẹ yin jẹhẹnu titengbe de he nọ dohia dọ Klistiani de whèwhín. Eyin yọnnu de yin whiwhẹnọ, e na tindo haṣinṣan dagbe de hẹ Jehovah podọ hẹ mẹdevo lẹ. (Jak. 4:6) Di apajlẹ, yọnnu he yiwanna Jehovah de nọ gbọn whiwhẹ dali desọn ojlo mẹ nado nọgodona tito tatọ́-yinyin tọn he Otọ́ olọn mẹ tọn etọn zedai. (1 Kọl. 11:3) Jẹhẹnu enẹ nọ yọ́n-na-yizan to aliho tangan delẹ mẹ to agun mẹ podọ to whẹndo mẹ. c

6. Etẹwẹ apajlẹ Lebeka tọn gán plọn mẹmẹyọnnu jọja lẹ gando whiwhẹ go?

⁶ Lẹnnupọndo apajlẹ Lebeka tọn ji. E yin yọnnu zinzintọ podọ nujikudonọ he ze afọdide nado yinuwa to aliho he sọgbe lẹ mẹ to gbẹzan etọn blebu mẹ. (Jen. 24:58; 27:5-17) Etomọṣo, ewọ nọ do sisi hia bosọ nọ litai. (Jen. 24:17, 18, 65) Eyin mìlọsu nọ yí whiwhẹ do nọgodona tito Jehovah tọn dile Lebeka wà do, mì na tindo nuyiwadomẹji dagbe do whẹndo mìtọn po agun lọ po ji.

7. Nawẹ mẹmẹyọnnu jọja lẹ gán hodo apajlẹ Ẹsteli tọn bo nọ do mẹdehihọ́ hia gbọn?

⁷ Mẹdehihọ́ sọ yin jẹhẹnu devo he Klistiani he whèwhín lẹpo do hudo etọn. Biblu dọ dọ “nuyọnẹn tin to whiwhẹnọ lẹ dè.” (Howh. 11:2) Ẹsteli yọ́n dogbó ede tọn bosọ yin yọnnu de he  do jẹhẹnu Jiwheyẹwhe tọn nkọ lẹ hia. Mẹdehihọ́ zọ́n bọ e ma yinuwa po sakla po. E dotoaina ayinamẹ he tavẹ-vi etọn Mọldekai he yin mẹho na ẹn na ẹn lẹ bosọ yinuwa sọgbe hẹ yé. (Ẹst. 2:10, 20, 22) Mìlọsu gán do dogbó mẹdetiti tọn yinyọnẹn dopolọ hia, eyin mì nọ dín ayinamẹ dagbe lẹ bosọ nọ yinuwa sọgbe hẹ yé.—Titu 2:3-5.

8. Sọgbe hẹ 1 Timoti 2:9, 10, nawẹ mẹdehihọ́ na gọalọna mẹmẹyọnnu de nado basi nudide nuyọnẹn tọn gando nusisọ́ po aṣọ́dido po go gbọn?

⁸ Ẹsteli sọ họ́ ede to aliho devo mẹ. E “yọnwhanpẹ taun bọ awusọhia etọn dọnmẹ,” ṣogan e ma dọ̀n ayidonugo he ma jẹ wá ede ji. (Ẹst. 2:7, 15) Etẹlẹ wẹ yọnnu Klistiani de gán plọn sọn apajlẹ Ẹsteli tọn mẹ? 1 Timoti 2:9, 10 zinnudo dopo ji. (Hia.) Apọsteli Paulu na ayinamẹ yọnnu Klistiani lẹ nado yí mẹdehihọ́ po wunza po do doaṣọ́na yede. Hogbe Glẹkigbe tọn he yin yiyizan tofi lẹ dohia dọ aṣọ́dido yọnnu Klistiani de tọn dona nọ do sisi hia, podọ dọ ewọ nọ hò numọtolanmẹ kavi pọndohlan mẹdevo lẹ tọn pọ́n. Lehe homẹ mítọn nọ hùn do sọ dọ mẹmẹyọnnu mítọn he whèwhín lẹ nọ yí mẹdehihọ́ do doaṣọ́na yede!

9. Etẹwẹ mí gán plọn sọn apajlẹ Abigaili tọn mẹ?

⁹ Wuntuntun yin jẹhẹnu devo he mẹmẹyọnnu he whèwhín lẹ nọ dohia. Etẹwẹ wuntuntun yin? E zẹẹmẹdo nado nọ do lẹnpọn dagbe hia, yèdọ nugopipe lọ nado nọ yọ́n dagbe dovo na oylan bosọ basi nudide nuyọnẹn tọn to enẹgodo. Lẹnnupọndo apajlẹ Abigaili tọn ji. Asu etọn basi nudide ylankan de he na yinuwado whédo etọn blebu ji to aliho sinsinyẹn mẹ. To afọdopolọji, e ze afọdide he jẹ. Lẹnpọn dagbenọ-yinyin etọn whlẹn ogbẹ̀ mẹsusu tọn gán. (1 Sam. 25:14-23, 32-35) Wuntuntun sọ nọ gọalọna mí nado yọ́n whenue mí na dọho, podọ whenue mí na gbọṣi abọẹ. Humọ, e nọ gọalọna mí nado nọ nọ̀ jlẹkaji whenue mí to ojlo mẹdetiti tọn dohia to mẹdevo lẹ mẹ.—1 Tẹs. 4:11.

10, 11. Nawẹ hiẹ lọsu po mẹdevo lẹ po gán mọaleyi gbọn eyin a nọ hianu bosọ nọ kannu ganji? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)

¹⁰ Yọnnu Klistiani de dona wleawuna nugopipe he yọ́n-na-yizan lẹ. Nugopipe delẹ he yọnnu de wleawuna to ovu whenu na hẹn ale wá na ẹn to gbẹzan etọn blebu mẹ. Lẹnnupọndo apajlẹ kleun delẹ ji.

¹¹ Plọn nado nọ hianu bosọ nọ kannu ganji. To aṣa delẹ mẹ, mẹlẹ ma nọ mọdọ e yin nujọnu dọ yọnnu lẹ ni plọn nado nọ hianu bosọ nọ kannu. Amọ́, onú titengbe wẹ e yin dọ Klistiani lẹpo ni wleawuna nugopipe enẹ. d (1 Tim. 4:13) Enẹwutu, a dike nudepope glọnalina we nado plọn nado nọ hianu bosọ nọ kannu ganji blo. Nawẹ mọwiwà na hẹn ale wá na we gbọn? Nugopipe mọnkọ lẹ gán gọalọna we nado mọ azọ́n de  bosọ hẹn e go. Humọ, e na bọawuna we dogọ nado nọ plọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn bosọ nọ plọn ẹn mẹdevo lẹ. Hú popolẹpo, a na dọnsẹpọ Jehovah dogọ dile a to Ohó etọn hia bosọ to ayihamẹlẹnpọn deji.—Jọṣ. 1:8; 1 Tim. 4:15.

12. Nawẹ Howhinwhẹn lẹ 31:26 gán gọalọna we nado wleawuna nugopipe hodọdopọ tọn dagbe de gbọn?

¹² Nọ wleawuna nugopipe hodọdopọ tọn dagbe lẹ. Klistiani lẹ dona nọ dọhodopọ hẹ mẹdevo lẹ to aliho dagbe mẹ. Devi Jakọbu na mí ayinamẹ dagbe gando ehe go bo dọmọ: “Mẹdopodopo dona nọ yawu nado dotoai, whleawu nado dọho.” (Jak. 1:19) Eyin mí nọ dotoai po sọwhiwhe po to whenue mẹdevo lẹ to hodọ, ohia awuvẹmẹ kavi “mẹtọnhopọn” tọn wẹ e nọ yin. (1 Pita 3:8) Eyin a ma kudeji dọ emi mọnukunnujẹ nuhe dọ mẹde te kavi numọtolanmẹ mẹlọ tọn mẹ, nọ kàn kanbiọ he sọgbe lẹ sè. Enẹgodo, nọ yiagbọji bo nọ lẹnnupọn whẹpo do dọho. (Howh. 15:28, Odò.) Nọ kanse dewe dọ: ‘Be nuhe n’jlo na dọ lọ yin nugbo bo nasọ jlọmẹdote ya? Be e na do zinzin po homẹdagbe po hia ya?’ Nọ plọnnu sọn mẹmẹyọnnu he whèwhín lẹ dè na nuhe dù aṣa hodọdopọ tọn dagbe lẹ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 31:26.) Nọ payi lehe yé nọ dọho do go. Lehe a to awuwlena nugopipe ehe sọ, mọ wẹ haṣinṣan towe hẹ mẹdevo lẹ na pọnte dogọ do niyẹn.

13. Nawẹ a gán plọn nado nọ penukundo whédo de go gbọn? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)

¹³ Plọn nado penukundo whédo de go. To lẹdo susu lẹ mẹ, yọnnu lẹ nọ yí adà daho de wà na nuhe dù nukunpipedo whédo de go. Onọ̀ towe kavi mẹmẹyọnnu nugopetọ devo gán gọalọna we nado wleawuna azọ́nyinyọnẹn he a na do hudo etọn lẹ. Mẹmẹyọnnu de he nọ yin Cindy dọmọ: “Dopo to nunina họakuẹ he onọ̀ ṣie na mi lẹ mẹ wẹ yindọ, e plọn mi dọ azọ́n sinsinyẹn wiwà nọ hẹn ayajẹ wá. Awuwiwlena azọ́nyinyọnẹn delẹ taidi núdida, nulẹ hinhẹn do wiwe ji, avọ̀-titọ̀ po ahiwhiwhle po ko zọ́n bọ nulẹ bọawuna mi dogọ to gbẹ̀mẹ, podọ e sọ hùn dotẹnmẹ dote na mi nado wà susu dogọ to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ. Onọ̀ ṣie sọ plọn mi nado nọ hẹjómẹ, podọ ehe ko hùn dotẹnmẹ dote na mi nado yí whenu zan dopọ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu dagbedagbe delẹ he n’sọgan hodo apajlẹ yetọn lẹ po.” (Howh. 31:15, 21, 22) Mẹmẹyọnnu azọ́n sinsinyẹnwatọ, johẹmẹtọ he ko plọn nado nọ penukundo whédo de go gán yin dona de to whẹndo mẹ, podọ to agun mẹ.—Howh. 31:13, 17, 27; Owalọ 16:15.

14. Etẹwẹ a plọn sọn apajlẹ Crystal tọn mẹ, podọ etẹwẹ a dona nọ na ayidonugo?

¹⁴ Plọn nado nọ penukundo dewe go. Onú titengbe wẹ e yin na Klistiani he whèwhín lẹpo nado plọn nado nọ penukundo yede go bosọ do pekọ to nuhe yé tindo lẹ mẹ. (Flp. 4:11; 2 Tẹs. 3:7, 8) Mẹmẹyọnnu de he nọ yin Crystal dọmọ: “Mẹjitọ ṣie lẹ gọalọna mi nado de nuhe n’na plọn to wehọmẹ daho lẹ ehe sọgan wá yọ́n-na-yizan na mi to nukọn mẹ. Otọ́ ṣie dotuhomẹna mi nado plọn akuẹ linlẹn, podọ ehe wá  wà dagbe na mi taun to godo mẹ.” Gbọnvona awuwiwlena nugopipe he yin dandan tọn nado mọ azọ́n lẹ, tẹnpọn bo plọn nado nọ basi tito akuẹzinzan towe tọn jẹnukọn bosọ nọ tẹdo e go. (Howh. 31:16, 18) A na ze ayiha do yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ ji eyin a nọ dapana ahọ́ he ma yin dandan tọn lẹ bosọ nọ do pekọ to gbẹzan he bọawu de zinzan mẹ.—1 Tim. 6:8.

15, 16. Nawẹ mẹmẹyọnnu tlẹnnọ lẹ nọ hẹn ale wá na mẹdevo lẹ gbọn? (Malku 10:29, 30)

¹⁵ Eyin a wleawuna jẹhẹnu gbigbọmẹ tọn lẹ po nugopipe họakuẹ lẹ po, a na pegan dogọ nado didá azọngban lẹ to sọgodo. Lẹnnupọndo apajlẹ nuhe a gán wà delẹ tọn ji.

¹⁶ A gán gbọṣi tlẹnmẹ na ojlẹ de. Sọgbe hẹ nuhe Jesu dọ lẹ, yọnnu delẹ ko de ma nado wlealọ, eyin mẹlẹ ma tlẹ nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n tlẹnmẹninọ to aṣa yetọn mẹ. (Mat. 19:10-12) Mẹdevo lẹ gán gbọṣi tlẹnmẹ na ninọmẹ lẹ wutu. Kudeji dọ Jehovah po Jesu po ma nọ yí nukunpẹvi do pọ́n Klistiani he yin tlẹnnọ lẹ. Lẹdo aihọn pé, mẹmẹyọnnu tlẹnnọ lẹ nọ do nuyiwadomẹji dagbe do agun lẹ ji. Owanyi po ojlo nujọnu tọn he yé nọ dohia mẹdevo lẹ po zọ́n bọ yọnnu Klistiani ehelẹ ko lẹzun nọviyọnnu po onọ̀ gbigbọmẹ tọn lẹ po na mẹsusu.—Hia Malku 10:29, 30; 1 Tim. 5:2.

17. Nawẹ mẹmẹyọnnu jọja de gán wleawudai todin nado biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ gbọn?

¹⁷ A gán biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ. Yọnnu Klistiani lẹ nọ yí adà titengbe de wà to azọ́n yẹwhehodidọ lẹdo aihọn pé tọn lọ mẹ. (Salm. 68:11) Be a gán basi tito todin nado biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ ya? A gán sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ, mẹdezejotọ to azọ́n họ̀gbigbá tọn mẹ, kavi mẹhe nọ wazọ́n to Bẹtẹli. Nọ hodẹ̀ gando yanwle towe go. Dọho hẹ mẹhe ko jẹ yanwle mọnkọ kọ̀n de, podọ a na mọ nuhe a dona wà nado pegan. Enẹgodo, basi tito he na gọalọna we nado jẹ yanwle mọnkọ kọ̀n. Eyin a jẹ yanwle towe kọ̀n, enẹ na hùn dotẹnmẹ dagbe susu lẹ dote na we to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ.

18. Naegbọn mẹmẹyọnnu de dona yí sọwhiwhe do basi nudide gando mẹhe e na wlealọ hẹ go? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)

¹⁸ A gán de nado wlealọ. Jẹhẹnu po nugopipe he ji mí ko dọhodo wayi lẹ po gán gọalọna we nado yin asi nugopetọ de. Na nugbo tọn, eyin a to nulẹnpọn do alọwle ji, a dona yiagbọji taun do de alọwlemẹ towe. Dopo to nudide titengbe hugan he a na basi to gbẹ̀mẹ lẹ mẹ niyẹn. Flindọ emi na biọ tatọ́-yinyin sunnu he a wlealọ hẹ  lọ tọn glọ. (Lom. 7:2; Efe. 5:23, 33) Enẹwutu, nọ kanse dewe dọ: ‘Be Klistiani he whèwhín de wẹ e yin ya? Be e nọ ze Jehovah do otẹn tintan mẹ to gbẹzan etọn mẹ ya? Be e nọ basi nudide nuyọnẹn tọn lẹ ya? Be e nọ kẹalọyi nuṣiwa etọn lẹ ya? Be e nọ do sisi hia yọnnu lẹ ya? Be e do nugopipe he e biọ nado penukundo go e to gbigbọ-liho, to agbasa-liho, podọ to numọtolanmẹ-liho lẹ ya? Be e nọ penukundo azọngban lẹ go ganji ya? Di apajlẹ, azọngban tẹlẹ wẹ e do to agun mẹ, podọ nawẹ e nọ penukundo yé go gbọn?’ (Luku 16:10; 1 Tim. 5:8) Nado dọ hójọhó, eyin a to asu sọgodo tọn dagbe de dín, e na biọ dọ hiẹ lọsu ni yin asi sọgodo tọn dagbe de ga.

19. Naegbọn azọngban “alọgọtọ de” tọn do yin azọngban he do yẹyi de?

¹⁹ Biblu dọ dọ yọnnu dagbe de yin “alọgọtọ de” na asu etọn, yèdọ mẹde “he sọgbe” hẹ ẹ. (Jen. 2:18) Be zẹẹmẹ ehe demẹpò wẹ ya? Paali! Azọngban asi tọn taidi alọgọtọ de do yẹyi taun. Di apajlẹ, Biblu nọ saba dọ gando Jehovah go dọ e yin “alọgọtọ” de. (Salm. 54:4; Heb. 13:6) Yọnnu nọ yin alọgọtọ nujọnu tọn na asu etọn eyin e nọ nọgodona ẹn bosọ nọ gọalọna ẹn, na nudide he ewọ basi do ota whẹndo lọ tọn mẹ lẹ nido tindo kọdetọn dagbe. Podọ na e yiwanna Jehovah wutu, e nọ dovivẹnu nado yidogọna yinkọ dagbe asu etọn tọn. (Howh. 31:11, 12; 1 Tim. 3:11) A gán wleawudaina azọngban sọgodo tọn ehe eyin a nọ hẹn owanyi towe na Jehovah siso dogọ bosọ yin alọgọtọ de na mẹdevo lẹ to whégbè podọ to agun mẹ.

20. Nawẹ onọ̀ de gán yinuwado whẹndo etọn ji gbọn?

²⁰ A gán wá lẹzun onọ̀ de. To alọwle godo, hiẹ po asu towe po gán ji ovi lẹ. (Salm. 127:3) Enẹwutu, nuyọnẹnnu wẹ e yin nado mọnú hlan nukọn. Jẹhẹnu po nugopipe he mí gbadopọnna to hosọ ehe mẹ lẹ po gán gọalọna we eyin a lẹzun asi, podọ onọ̀ de. Eyin a nọ do owanyi, homẹdagbe po homẹfa po hia, ovi mìtọn lẹ na do ayajẹ po numọtolanmẹ hihọ́ tọn po.—Howh. 24:3.

21. Etẹwẹ mí nọ lẹn gando mẹmẹyọnnu mítọn lẹ go, podọ etẹwutu? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)

²¹ Mẹmẹyọnnu lẹ emi, mí yiwanna mì taun na nuhe mì to wiwà na Jehovah podọ do omẹ etọn lẹ tamẹ lẹpo. (Heb. 6:10) Mì to vivẹnu sinsinyẹn do nado wleawuna jẹhẹnu gbigbọmẹ tọn lẹ bosọ to awuwlena nugopipe he na yidogọna ayajẹ mìlọsu po mẹhe lẹdo mì lẹ po tọn, podọ mì sọ to awuwledai na azọngban he mì sọgan wá tindo to sọgodo lẹ. Na nugbo tọn, dona daho wẹ mì yin na titobasinanu Jehovah tọn!