1. Nawẹ akla yin nujọnu sọ to ojlẹ Biblu tọn mẹ?

 AKLA wẹ yin núdùdù he mẹsusu jẹakọ hẹ hugan to ojlẹ he mẹ Biblu yin kinkan te. (Jen. 14:18; Luku 4:4) Na nugbo tọn, e gbayipe sọmọ bọ to whedelẹnu Biblu nọ yí hogbe lọ “akla” zan nado dlẹnalọdo núdùdù to paa mẹ. (Mat. 6:11) Humọ, akla ji wẹ azọ́njiawu titengbe Jesu tọn awe he mẹsusu yọnẹn ganji lẹ sinai do. (Mat. 16:9, 10) Dopo to kandai enẹlẹ mẹ tin to Johanu weta 6​tọ mẹ. Dile mí to dogbapọnna kandai ehe, mí na mọ nuplọnmẹ delẹ he mí gán yizan to egbehe.

 2. Ninọmẹ tẹ mẹ wẹ mẹlẹ do hudo núdùdù tọn te?

² To whenue apọsteli Jesu tọn lẹ ko dotana gbejizọnlin yẹwhehodidọ tọn de godo, Jesu biọ tọjihun de mẹ hẹ yé bọ yé dasá Ohù Galili tọn na yé nido gbọjẹ. (Malku 6:7, 30-32; Luku 9:10) Yé wá fihe to olá de to lẹdo Bẹtsaida tọn mẹ. Amọ́ e ma dẹn bọ gbẹtọ fọtọ́n susu lẹ wá bo pli do filọ. Jesu ma dovọ́na yé. E gbọn homẹdagbe dali yí whenu do plọnnu yé gando Ahọluduta lọ go bo hẹnazọ̀ngbọna awutunọ lẹ. Dile tenu to dido, devi lẹ jẹ nuhà ji gando lehe mẹlọ lẹpo na dùnú do go. Vlavo mẹdelẹ to yé mẹ hẹn núdùdù vude, amọ́ suhugan yetọn dona yì gbétatò lẹ mẹ bo họ̀ núdùdù. (Mat. 14:15; Joh. 6:4, 5) Etẹwẹ Jesu na wà?

 JESU WÀ AZỌ́NJIAWU DE NADO WLEAWUNA AKLA

 3. Nawẹ Jesu penukundo nuhudo gbẹtọgun lọ tọn go gbọn? (Sọ pọ́n yẹdide.)

³ Jesu dọna apọsteli etọn lẹ dọmọ: “E ma biọ dọ yé ni yì gba; mì na nude yé nado dù.” (Mat. 14:16) Fie nuhahun lọ te niyẹn, na sunnu nudi 5000 wẹ to finẹ. Podọ eyin yè hia yọnnu lẹ po ovi lẹ po dogọ, omẹ sọha 15000 wẹ gán ko do hudo núdùdù tọn. (Mat. 14:21) Andle dọmọ: “Yọpọ sunnu de die he tindo akla balekun tọn atọ́n po whèvi flinflin awe po. Ṣigba, etẹwẹ ehelẹ na wà to mẹsusu ehelẹ ṣẹnṣẹn?” (Joh. 6:9) Akla balekun tọn lẹ wẹ wamọnọ lẹ po mẹdevo lẹ po nọ saba dù, podọ ojẹ̀ gán ko to whèvi flinflin húhú lọ lẹ mẹ. Etomọṣo, nuhe to yọpọ sunnu lọ si lẹ ma pé nado na núdùdù omẹ planplan enẹlẹ, kavi?

 4. Etẹwẹ mí gán plọn sọn Johanu 6:11-13 mẹ? (Sọ pọ́n yẹdide lọ lẹ.)

⁴ Na Jesu jlo na hẹjó gbẹtọgun lọ wutu, e degbena yé nado jagla to gọnu-gọnu do ogbé lẹ ji. (Malku 6:39, 40; hia Johanu 6:11-13.) Mí hia dọ Jesu dopẹna Otọ́ etọn na akla lọ po whèvi lọ po. E sọgbe taun dọ ni dopẹna Jiwheyẹwhe, yèdọ Mẹhe dè núdùdù lọ wá sọn nugbonugbo. Nuflinmẹ dagbe de wẹ ehe yin na mílọsu nado nọ hodo apajlẹ Jesu tọn bo nọ hodẹ̀ whẹpo do dùnú, eyin mí to míde ṣo kavi mẹdevo lẹ lẹdo mí. Enẹgodo, Jesu dọna devi lẹ dọ yé ni má núdùdù lọ, bọ mẹlọ lẹ dù bo gọ́ho. E tlẹ sọ pò bọ Jesu ma jlo dọ ni yin hinhẹngú. Enẹwutu, e biọ dọ dupò lẹ ni yin bibẹpli vlavo nado wá yin yiyizan to nukọn mẹ. Jesu ze apajlẹ ehe dai na mí, na nuhe dù nutindo mítọn lẹ yiyizan po nuyọnẹn po. Eyin mẹjitọ de wẹ a  yin, naegbọn a ma na gbadopọnna kandai ehe hẹ ovi towe lẹ, bo dọhodo nuplọnmẹ he e bẹhẹn lẹ ji gando dẹ̀hiho, johẹmẹ po alọtútlú po go.

 5. Nawẹ mẹlẹ yinuwa gbọn gando nuhe Jesu wà to gbenẹgbe go, podọ etẹwẹ e wà?

⁵ Aliho mẹpinplọn tọn Jesu tọn po azọ́njiawu he e wà lẹ po yinuwado mẹlọ lẹ ji taun. Na yé yọnẹn dọ Mose dopà dọ Jiwheyẹwhe na ze yẹwhegán vonọtaun de daga wutu, yé gán ko kanse yede dọ, ‘Be e ma yin Jesu wẹ ewọ ya?’ (Deut. 18:15-18) Eyin mọ wẹ, e gán ko taidi dọ e na yin gandutọ ayidego tọn de, vlavo bo penugo nado wleawu akla tọn na akọta lọ blebu. Enẹwutu, gbẹtọgun lọ jlo na “wle [Jesu] nado yí i do duahọlu.” (Joh. 6:14, 15) Eyin Jesu dike bọ enẹ jọ, e na do mahẹ to tonudidọ Ju he to gandudu Lomu tọn glọ lẹ tọn mẹ. Be e wàmọ wẹ ya? Paali. Mí hia dọ Jesu “họnyi osó ji” to afọdopolọji. Gbọnmọ dali, e ma na doalọ to tonudidọ mẹ mahopọnna kọgbidinamẹ mẹdevo lẹ tọn. Nuplọnmẹ nankọ die na mí!

 6. Nawẹ mí gán dohia dọ mí jlo na hodo apajlẹ Jesu tọn gbọn? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)

⁶ E họnwun dọ mẹlẹ ma na biọ to mí si nado hẹn akla jideji kavi hẹnazọ̀ngbọna yé to azọ́njiawu-liho; mọjanwẹ yé ma na tẹnpọn nado yí mí do duahọlu kavi do basi gandutọ de do niyẹn. Amọ́, yé gán dotuhomẹna mí nado do mahẹ to tonudidọ mẹ gbọn vòbibla na mẹde he yé mọdọ e gán hẹn nulẹ  pọnte dali kavi do godonọnamẹ mítọn hia ẹ. Ṣigba, apajlẹ Jesu tọn họnwun. E gbẹ́ nado doalọ to whẹho tonudidọ tọn lẹ mẹ bo tlẹ dọ to godo mẹ dọ: “Ahọluduta ṣie ma yin apadewhe aihọn ehe tọn.” (Joh. 17:14; 18:36) To egbehe, Klistiani lẹ nọ wà dagbe nado nọ lẹnnupọn bosọ yinuwa di Jesu. Mí nọ nọgodona Ahọluduta enẹ, nọ dekunnu gandego bosọ nọ hodẹ̀ dọ e ni wá. (Mat. 6:10) Mì gbọ mí ni vọ́ dogbapọnna kandai azọ́njiawu he Jesu wà nado wleawuna akla lọ tọn, bo pọ́n nudevo he mí gán plọn sọn e mẹ.

“ZẸẸMẸ AKLA LỌ LẸ TỌN”

 7. Etẹwẹ Jesu po apọsteli lẹ po wà? (Johanu 6:16-20)

⁷ To whenue Jesu na núdùdù gbẹtọgun lọ godo, e biọ to apọsteli etọn lẹ si nado biọ tọjihun mẹ bo lẹkọyi Kapẹlnaumi, podọ e họnyi osó ji bo gbọnmọ dali glọnalina gbẹtọgun lọ nado yí i do duahọlu. (Hia Johanu 6:16-20.) Whenue apọsteli lẹ to ohù ji, yujẹhọn sinsinyẹn de fọ́n, ehe zọ́n bọ agbówhẹn lẹ to tuklado yé badabada. Whenẹnu wẹ Jesu zinzọnlin gbọn osin ji wá yé dè. Podọ e biọ to apọsteli Pita si nado zinzọnlin gbọn osin ji ga. (Mat. 14:22-31) Tlolo he Jesu biọ tọjihun lọ mẹ, yujẹhọn lọ doalọte. E jiawu na devi lẹ bọ yé dọmọ: “Na nugbo tọn, Visunnu Jiwheyẹwhe tọn wẹ hiẹ.” a (Mat. 14:33) Etomọṣo, yé ma mọ kanṣiṣa he to azọ́njiawu ehe po nuhe jọ jẹnukọn gando gbẹtọgun lọ go po ṣẹnṣẹn. Malku yí nudọnamẹ ehe dogọ: “Ehe sọ hẹn awuji [apọsteli lẹ] tlala, na yé ma ko mọnukunnujẹ zẹẹmẹ akla lọ lẹ tọn mẹ, podọ e gbẹ́ vẹawuna ahun yetọn nado mọnukunnujẹemẹ janwẹ.” (Malku 6:50-52) Mọwẹ, yé gboawupo nado mọ obá he mẹ huhlọn he Jehovah ko na Jesu nado wà azọ́njiawu lẹ gbloada jẹ. Amọ́, e madẹn bọ Jesu lọsu donù azọ́njiawu akla tọn lọ go, bo de nuplọnmẹ lọ tọ́n na mí.

8, 9. Naegbọn gbẹtọgun de do dómọna Jesu? (Johanu 6:26, 27)

⁸ Gbẹtọgun he Jesu na núdùdù lọ ze ayiha do pekọ hinhẹnwa na ojlo po nuhudo agbasa tọn yetọn lẹ po ji. Gbọnna? To azán he bọdego gbè, yé mọdọ Jesu po apọsteli etọn lẹ po ko yì. Enẹwutu, gbẹtọgun lọ biọ tọjihun delẹ mẹ he wá sọn Tibeliadi, bo pànta Kapẹlnaumi nado dín Jesu mọ. (Joh. 6:22-24) Be yé wàmọ titengbe nado sè nususu dogọ gando Ahọluduta lọ go wẹ ya? Lala. Onú tintan he to ahunmẹduna yé wẹ akla he sin hudo yé do. Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn?

⁹ Pọ́n nuhe jọ bọdego whenue gbẹtọgun lọ mọ Jesu to fie madẹn do Kapẹlnaumi. Jesu dọ madoadúdẹji dọ pekọ hinhẹnwa na nuhudo agbasa tọn ojlẹ gli tọn yetọn wẹ to ahunmẹduna yé. E dọ dọ yé “dù akla lẹ bo gọ́ho,” yèdọ “núdùdù he nọ gble.” E dotuhomẹna yé nado wazọ́n, e ma yin na núdùdù enẹ, kakatimọ na “núdùdù he nọ gbọṣi aimẹ kakajẹ ogbẹ̀ madopodo.” (Hia Johanu 6:26, 27.) Jesu dọ dọ Otọ́ emitọn na wleawuna núdùdù mọnkọ. Linlẹn lọ dọ núdùdù gán namẹ ogbẹ̀ madopodo dona ko paṣa yé taun! Núdùdù tẹwẹ gán wàmọ podọ nawẹ todoaitọ Jesu tọn lẹ gán mọ ẹn yí gbọn?

10. “Azọ́n he Jiwheyẹwhe kẹalọyi” tẹ go wẹ mẹlọ lẹ plọnnu gando?

¹⁰ E taidi dọ Ju enẹlẹ lẹndọ yé dona wazọ́n delẹ nado pegan nado mọ núdùdù mọnkọ yí. Yé gán ko to nulẹnpọn do ‘azọ́n’ he to Osẹ́n Mose tọn mẹ lẹ ji. Amọ́, Jesu dọna yé dọmọ: “Ehe wẹ azọ́n he Jiwheyẹwhe kẹalọyi, dọ mì ni do yise hia to mẹhe  ewọ dohlan lọ mẹ.” (Joh. 6:28, 29) “Nado tindo ogbẹ̀ madopodo,” yé dona do yise hia to mẹhe Jiwheyẹwhe dohlan lọ mẹ. Na nugbo tọn, Jesu ko dọho gandego wayi. (Joh. 3:16-18, 36) Podọ nususu gbẹ́ pò bọ e na wá dọ to nukọn mẹ gando lehe mí gán mọ ogbẹ̀ madopodo do go.—Joh. 17:3.

11. Nawẹ Juvi lọ lẹ dohia gbọn dọ ayiha yetọn gbẹ́ to akla jọnun he yé to dindin na dù lọ ji? (Salmu lẹ 78:24, 25)

¹¹ Juvi enẹlẹ ma kẹalọyi nuplọnmẹ Jesu tọn gando “azọ́n [yọyọ] he Jiwheyẹwhe kẹalọyi” lọ go. Yé kanse e dọmọ: “Etẹwẹ hiẹ to wiwà taidi ohia de, ehe mí sọgan mọ bo yí we sè?” (Joh. 6:30) Yé donù manna he tọgbo yetọn lẹ mọyi to ojlẹ Mose tọn mẹ go, yèdọ núdùdù de he gán yin yiyijlẹdo akla go. (Nẹh. 9:15; hia Salmu lẹ 78:24, 25.) E họnwun dọ ayiha yetọn gbẹ́ to akla jọnun he yé to dindin na dù lọ ji. Yé tlẹ gboawupo nado kanhose Jesu whenue e dọhodo “akla nugbo lọ sọn olọn mẹ” ji, ehe taidi manna he sọn olọn mẹ bo nọ namẹ ogbẹ̀. (Joh. 6:32) Yé ze ayiha do nuhudo agbasa tọn yetọn lẹ ji sọmọ bọ yé dovọ́na nugbo gbigbọmẹ tọn he Jesu to tintẹnpọn nado má hẹ yé lẹ. Etẹwẹ mí gán plọn sọn kandai ehe mẹ?

NUHE DONA YIN NUJỌNU HUGAN NA MÍ

12. Nawẹ Jesu do nuhe yin nujọnu hugan lọ hia gbọn?

¹² Johanu weta 6​tọ bẹ nuplọnmẹ titengbe de hẹn na mí. Nuhudo gbigbọmẹ tọn mítọn lẹ wẹ dona yin nujọnu hugan na mí. Flindọ Jesu hẹn ehe họnwun to whenue e duto mẹtẹnpọn Satani tọn lẹ ji. (Mat. 4:3, 4) Podọ to Yẹwhehodidọ Osó ji tọn lọ mẹ, e zinnudeji dọ mí dona yọnẹn dọ mí tindo nuhudo gbigbọmẹ tọn. (Mat. 5:3) Enẹwutu, mí gán nọ kanse míde dọ, ‘Be aliho gbẹninọ tọn ṣie dohia dọ n’nọ na ayidonugo pekọ hinhẹnwa na nuhudo gbigbọmẹ tọn ṣie hú ojlo agbasa tọn lẹ ya?’

13. (a) Naegbọn e do sọgbe dọ mí ni duvivi núdùdù tọn? (b) Avase tẹwẹ mí dona na ayidonugo? (1 Kọlintinu lẹ 10:6, 7, 11)

¹³ E sọgbe dọ mí ni nọ hodẹ̀ gando nuhudo agbasa tọn mítọn lẹ go, bo nọ duvivi pekọ hinhẹnwa na yé tọn. (Luku 11:3) Azọ́n sinsinyẹn wiwà “nado dù bo nù” nọ hẹn ayajẹ wá, podọ “alọ Jiwheyẹwhe nugbo lọ tọn mẹ wẹ e wá sọn.” (Yẹwh. 2:24; 8:15; Jak. 1:17) Etomọṣo, mí dona nọ ze agbasanu lẹ do otẹn yetọn mẹ. Apọsteli Paulu zinnudo ehe ji to whenue e to wekanhlan Klistiani he nọgbẹ̀ sẹpọ vivọnu titonu Ju lẹ tọn lẹ. E tá hinhọ́n do nuhe jọ do akọta Islaeli tọn go wayi lẹ ji, ehe bẹ nuhe jọ sẹpọ Osó Sinai lẹ hẹn. E na avase Klistiani lẹ “ma nado nọ tindo ojlo to nuylankan lẹ mẹ, dile [Islaelivi lẹ] tindo ojlo to yé mẹ do.” (Hia 1 Kọlintinu lẹ 10:6, 7, 11.) Islaelivi lẹ dike ojlo yetọn na núdùdù zọ́n bọ awuwledainanu Jehovah tọn lẹ tlẹ taidi “nuylankan lẹ” to nukun yetọn mẹ. (Sọh. 11:4-6, 31-34) Humọ, yé wleawuna oyìnvu sika tọn de, podọ yé dù bo nù bosọ daihun. (Eks. 32:4-6) Paulu donù numimọ yetọn go taidi avase de na Klistiani he nọgbẹ̀ jẹnukọnna vivọnu titonu Ju lẹ tọn lẹ, he wá aimẹ to owhe 70 W.M. Mí to gbẹnọ sẹpọ vivọnu titonu de tọn, enẹwutu mí na wà dagbe nado yí nukun nujọnu tọn do pọ́n ayinamẹ Paulu tọn.

14. Etẹwẹ mí gán donukun to aihọn yọyọ lọ mẹ gando núdùdù go?

¹⁴ To whenue Jesu to hodọ gando “núdùdù mítọn egbehe tọn” go, e dlẹnalọdo ojlẹ he mẹ ojlo Jiwheyẹwhe tọn na yin wiwà te “to olọn mẹ, mọdopolọ to aigba ji.” (Mat. 6:9-11) Etẹwẹ enẹ hẹnwa ayiha towe mẹ? Biblu dọ dọ ojlo Jiwheyẹwhe tọn he na yin wiwà to aigba ji bẹ núdùdù dagbe he na tin-to-aimẹ hẹn ga. To kọndopọ mẹ hẹ nuhe Isaia 25:6-8 dọ, núdùdù agbasa tọn dagbedagbe susugege  na tin bọ yè na duvivi yetọn to Ahọluduta Jehovah tọn glọ. Salmu lẹ 72:16 dọ dọdai dọ: “Jinukun susugege na tin to aigba ji; e na gọfla to osó lẹ ji aga.” Be a to nukọnpọnhlan nado yí delẹ to jinukun enẹlẹ mẹ do wleawuna akla wunmẹ he a yiwanna kavi núdùdù devo he a ma ko dù pọ́n lẹ ya? Humọ, a gán sọ duvivi sinsẹ́n vẹngle he a do lẹ tọn. (Isa. 65:21, 22) Podọ a ma na to ṣokẹdẹ.

15. Tito nuplọnmẹ tọn tẹwẹ na wá aimẹ to fọnsọnku he ja lọ whenu? (Johanu 6:35)

¹⁵ Hia Johanu 6:35. Etẹwẹ to tepọn mẹhe dù akla po whèvi he Jesu wleawuna lọ po lẹ? To fọnsọnku he ja lọ whenu, a gán mọ delẹ to yé mẹ. Dile etlẹ yindọ yé ma do yise hia wayi, yé gán yin finfọnsọnku. (Joh. 5:28, 29) Omẹ enẹlẹ dona wá plọn nuhe hogbe Jesu tọn lẹ zẹẹmẹdo to whenue e dọ: “Yẹn wẹ akla ogbẹ̀ tọn. Huvẹ ma na hù mẹdepope he wá dè e gbede.” E na biọ dọ yé ni wleawuna yise to avọ́sinsan ofligọ Jesu tọn mẹ, yise lọ dọ e ze ogbẹ̀ etọn jo do ota yetọn mẹ. To ojlẹ enẹ mẹ, tito nuplọnmẹ gbigbọmẹ tọn de na yin awuwlena na mẹhe na yin finfọnsọnku lẹ po ovi depope he na yin jiji to whenẹnu po. Lehe e na yin ayajẹnu do sọ nado do mahẹ to tito mẹpinplọn tọn enẹ mẹ! E na hẹn awuvivi wá na we taun hú akla jọnun de dùdù. Mọwẹ, gbigbọnu lẹ wẹ na to otẹn tintan mẹ.

16. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?

¹⁶ Mí ko gbadopọnna adà de sọn kandai Johanu weta 6​tọ tọn mẹ, amọ́ nususu gbẹ́ pò bọ Jesu plọnmẹ gando “ogbẹ̀ madopodo” go. Ehe biọ ayidonugo Ju enẹlẹ tọn to whenẹnu, podọ e sọ biọ ayidonugo mílọsu tọn to egbehe. Mí na zindonukọn to dogbapọn Johanu weta 6​tọ tọn mẹ to hosọ he bọdego mẹ.