N’yin jiji to 1927 to tòpẹvi de mẹ sẹpọ Chicago, to Illinois to États-Unis. Ovi atọ́n wẹ Papa po Mama po do, Jetha, Don, yẹn, Karl, po Joy po. Mímẹpo wẹ magbe nado yí alindọn mítọn lẹpo do sẹ̀n Jehovah. Jetha yì klasi awetọ Giliadi tọn to 1943. Don yì Bẹtẹli Brooklyn tọn to New York to 1944 bọ Karl yì to 1947, podọ Joy yì to 1951. Apajlẹ dagbe he yewlẹ po mẹjitọ ṣie lẹ po zedai yinuwado ji e taun.

Biblu-hiatọ he yiwanna Jiwheyẹwhe lẹ wẹ Papa po Mama po yin, podọ yé do owanyi enẹ do ahun mẹ na míwu ovi lẹ. Amọ́ Papa hẹn sisi he e tindo na ṣọṣi bu to whenue e doalọ to awhànfunfun mẹ to Europe to Wẹkẹ-Whàn tintan whenu godo. Mama dopẹ́ taun dọ e lẹkọwa whé awuyẹyẹ afọyẹyẹ, podọ e dọna ẹn dọ “Karl, wá mí ni yì ṣọṣi dile mí ko nọ wà do.” Papa gblọn dọ: “N’na zọ̀n hẹ we jẹ dọ́n, amọ́ n’ma na biọ e mẹ.” E kanse dọ: “Etẹwutu?” Papa gblọn dọmọ: “To awhàn lọ whenu, sinsẹ̀ngán he to sinsẹ̀n dopolọ mẹ, amọ́ bo ma to awhànfun-gbẹ́ dopolọ ji lẹ hodẹ̀ na awhànfuntọ lẹ, podọ do awhànfunnu yetọn lẹ ji! Be Jiwheyẹwhe to adà awe lẹpo mẹ wẹ ya?”

To whenue Mama ko yì ṣọṣi godo, Kunnudetọ Jehovah tọn awe wá owhé mítọn gbè. Yé ze bladopọ tintan po awetọ po owe Biblu pinplọn tọn lọ Lumière tọn do nukọn na Papa, ehe dọhodo owe Osọhia tọn ji. E vivi na Papa taun bọ e yí yé. Tlolo he Mama mọ owe lọ lẹ, e jẹ yé hia ji. Enẹgodo to gbèdopo, e mọ nulila de to linlinwe lẹdo lọ tọn de mẹ he to oylọ-basina mẹhe jlo lẹ nado wá plọn Biblu po owe lọ Lumière po. E basi dide nado yì. To whenue e jẹ dọ́n, nawe mẹhomẹ de wá hùn ohọ̀n. Mama ze dopo to owe lọ lẹ mẹ daga bo kanse dọ, “Mì nọ plọn owe ehe tofi wẹ a?” Nawe lọ dọmọ: “Gbau mẹvivẹ, biọ họmẹ.” To osẹ he bọdego mẹ, Mama plan míwu ovi lẹ sọyi, podọ bẹsọn whenẹnu, mí nọ yì to gbesisọ mẹ.

To opli dopo ji, anademẹtọ lọ biọ to asi e nado hia Salmu lẹ 144:15, he dohia dọ ayajẹnọ wẹ mẹhe nọ sẹ̀n Jehovah lẹ. Wefọ enẹ yinuwado ji e taun, kẹdẹdile awe devo lẹ wà do, enẹ wẹ 1 Timoti 1:11  he dọ dọ Jehovah wẹ “Jiwheyẹwhe ayajẹnọ lọ,” gọna Efesunu lẹ 5:1 he na mí tuli nado “nọ hodo apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn.” N’wá tadona kọ̀n dọ n’dona yí ayajẹ do na nuhe go n’pé Mẹdatọ ṣie bo nọ dopẹna ẹn na lẹblanulọkẹyi lọ, podọ n’dovivẹnu nado wà onú awe enẹlẹ to gbẹzan ṣie blebu mẹ.

Agun he sẹpọ mí hugan tin to Chicago bo dẹn do mí na kilomẹtlu 32. Etomọṣo, mí nọ yì opli to finẹ, podọ oyọnẹn Biblu tọn ṣie jideji. N’flindọ to gbèdopo, anademẹtọ lọ de Jetha nado na gblọndo. To whenue n’to todoaina ẹn, n’mọdọ, ‘N’yọ́n gblọndo lọ. N’gán ko ze alọ nado na gblọndo.’ N’jẹ awuwlena gblọndo ṣie titi lẹ ji bosọ nọ na yé. Hú popolẹpo, n’whẹ́n dogọ to gbigbọ-liho, podọ mọ wẹ e yindo na nọvi ṣie po mẹdaho ṣie lẹ po. N’yí baptẹm to 1941.

Na taun tọn, n’flin plidopọ daho 1942 tọn to Cleveland to Ohio. To États-Unis, mẹlẹ hodo tito lọ sọn nọtẹn 50 linlán devo lẹ gbọn alokan ji. Whẹndo mítọn nọ gòhọ lẹ mẹ to “osla adọtẹn tọn” he to yakẹ de mẹ, ehe mẹmẹsunnu mítọn lẹ basi tito etọn. Wẹkẹ-Whàn awetọ gbẹ́ to núgbà to whenẹnu, bọ nukundiọsọmẹ sọta Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ fọ́n bo to sinsinyẹn deji. To whèjai, n’mọ pipli mẹmẹsunnu tọn delẹ bọ yé glin ohún yetọn lẹ bo jo miyọ́n ohún yetọn tọn do titá pannukọn osla lọ. Mẹlẹpo kọngbedopọ nado jo mẹde do ohún dopodopo mẹ nado ṣọ́-zán. Eyin yé mọ ohia hunyanhunyan tọn depope, mẹmẹsunnu lọ lẹ dona yí miyọ́n daho mọto yetọn tọn do gbà nukun na mẹgbeyantọ lọ lẹ bo kúnván. To whenẹnu, mẹdevo lẹ gán họ̀nwezun wá nado gọalọ. N’mọdọ ‘omẹ Jehovah tọn lẹ wleawudai ganji na nulẹpo!’ Enẹwutu n’vò bo damlọn yìkànmẹ, podọ nudepope ma jọ.

To owhe lẹ godo, whenue n’lẹnnupọndo plidopọ enẹ ji, n’mọdọ onọ̀ ṣie ma hanú kavi dibu paali. E ze jide mlẹnmlẹn etọn do Jehovah po titobasinanu etọn po mẹ. N’ma na wọn apajlẹ dagbe etọn pọ́n gbede.

Ojlẹ kleun de jẹnukọnna plidopọ enẹ, Mama bẹ gbehosọnalitọ whepoponu tọn jẹeji. Enẹwutu, e yí sọwhiwhe do dotoaina hodidọ he sinai do sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn ji lẹ. Whenue mí to aliji jei whé, Mama dọmọ: “E na jlo mi nado zindonukọn di gbehosọnalitọ, amọ́ n’ma gán wàmọ bosọ penukundo whẹndo mítọn go ganji.” Enẹgodo, e kanse eyin mí gán gọalọ. Mí yigbe, enẹwutu e deazọ́nna dopodopo mítọn nado nọ klọ ohọ̀ dopo kavi awe mẹ jẹnukọnna núdùdù afọnnu tọn. Whenue mí ko yì wehọmẹ godo, e nọ pọ́n eyin ohọ̀ lọ mẹ wé, enẹgodo e nọ yì Kunnudegbe. Alọnu etọn nọ ján taun, amọ́ e ma nọ dovọ́na ovi etọn lẹ pọ́n gbede. Whenue mí lẹkọwa whégbè na núdùdù whèmẹ tọn podọ to wehọmẹ godo, e nọ to finẹ na mí to whelẹponu. To azán delẹ ji to wehọmẹ godo, mí nọ hodo e yì lizọnyizọn lọ mẹ, ehe gọalọna mí nado mọnukunnujẹ nuhe gbehosọnalitọ-yinyin bẹhẹn mẹ.

N’bẹ gbehosọnalitọ jẹeji whenue n’do owhe 16. Dile etlẹ yindọ Papa ma ko lẹzun Kunnudetọ de, lehe lizọnyizọn ṣie to yìyì do nọ duahunmẹna ẹn. To whèjai dopo, n’dọna ẹn dọ mahopọnna vivẹnudido sinsinyẹn ṣie lẹ, n’ma mọ mẹdepope he jlo na plọn Biblu. N’yiagbọji bo kanse dọ, “E na jlo  mì dọ n’ma plọn Biblu hẹ mì an?” E lẹnnupọn pẹẹde bo dọmọ: “N’ma do whẹwhinwhẹ́n de nado gbẹ́.” Mọwẹ, otọ́ ṣie wẹ yin plọnmẹ Biblu ṣie tintan. Lẹblanulọkẹyi nankọ die!

Mí plọn owe lọ “La vérité vous affranchira.” Dile nupinplọn lọ to nukọnyi, n’doayi e go dọ Papa to alọgọna mi nado yin wehọmẹvi po mẹplọntọ dagbe de po. Di apajlẹ, to whèjai dopo, to whenue mí ko hia hukan de godo, e dọmọ: “N’mọ nuhe dọ owe lọ te. Amọ́, nawẹ a wagbọn do yọnẹn dọ nuhe e dọ sọgbe.” N’ma ko wleawufo nado na gblọndo kanbiọ enẹ tọn, enẹwutu n’dọmọ: “N’ma gán dọ din, amọ́ to nupinplọn he bọdego whenu, n’na na mì gblọndo lọ.” Nuhe n’sọ wà niyẹn. N’mọ wefọ delẹ he nọgodona nuagokun he ji mí ko dọhodo. Enẹgodo, n’wleawu dogọ na nupinplọn lọ bo plọn lehe yè nọ basi dodinnanu do. Ehe yidogọna whinwhẹ́n gbigbọmẹ tọn yẹn po otọ́ ṣie po tọn. E yí nuhe e to pinplọn lẹ do yizan mẹ, podọ e yí baptẹm to 1952.

N’tlọ́n whégbè whenue n’do owhe 17. Jetha a lẹzun mẹdehlan bọ Don nọ wazọ́n to Bẹtẹli. Yé omẹ awe lẹ yiwanna azọ́ndenamẹ yetọn, podọ enẹ na mi tuli taun. Enẹwutu, n’doalọwemẹ nado yì Bẹtẹli podọ nado yì Wehọmẹ Giliadi Tọn bo jo whẹho lọ do alọ Jehovah tọn mẹ. Nawẹ nulẹ wá yì do? N’yin oylọ-basina wá Bẹtẹli to 1946.

To owhe lẹ gblamẹ, n’mọ azọ́ndenamẹ voovo lẹ yí to Bẹtẹli, enẹwutu n’penugo bo plọn nuyọyọ susu. Na nugbo tọn, to owhe 75 he n’ko yizan to Bẹtẹli lẹ gblamẹ, n’ko plọn lehe yè nọ gọalọ nado wleawuna owe lẹ gọna lehe yè nọ basi nulinlẹn do. N’sọ plọn lehe yè nọ họ̀ agbàn sọn tògodo bosọ nọ do agbàn hlan otò devo mẹ do. Amọ́ hú popolẹpo, n’duvivi nupinplọn gbigbọmẹ tọn he Bẹtẹli nọ wleawuna lẹ tọn gbọn sinsẹ̀n-bibasi afọnnu tọn po hodidọ sinai do Biblu ji lẹ po gblamẹ.

N’sọ plọnnu sọn nọvisunnu ṣie Karl he wá Bẹtẹli to 1947 dè. E nọ plọn Biblu taun bosọ nọ plọn ẹn mẹ. To gbèdopo, n’biọ alọgọ etọn gando hodidọ he n’dona na de go. N’basi zẹẹmẹ na Karl dọ n’ko bẹ nudọnamẹ susu pli, amọ́ n’ma yọ́n lehe n’na yí yé zan do. E yí kanbiọ dopo do gọalọna mi nado mọ pọngbọ lọ, e dọmọ, “Joel, etẹwẹ yin hosọ towe?” N’yawu wle nuhe dọ gbé e ja, enẹ wẹ nado yí nudọnamẹ dandan tọn lẹ zan bo jo dehe pò lẹ do. N’ma wọn nuplọnmẹ enẹ pọ́n gbede.

Nado do ayajẹ to Bẹtẹli, mí dona nọ do mahẹ gigọ́ to lizọnyizọn lọ mẹ, podọ enẹ gán zọ́n bọ mí na do numimọ he nọ namẹ tuli lẹ. Numimọ dopo he gbẹ́ nọ wá ayiha ṣie mẹ wá aimẹ to whèjai de to Bronx to New York City. Yẹn po mẹmẹsunnu  de po yì dla nawe de he ko kẹalọyi Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn po Fọ́n! po wayi de pọ́n. Mí do míde hia ẹ bo dọmọ, “To whèjai ehe, mí to alọgọna gbẹtọ lẹ nado plọn nudagbe lẹ sọn Biblu mẹ.” E dọmọ: “Eyin Biblu sin hó janwẹ, mì biọ họmẹ.” Mí hia wefọ susu gando Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn po aihọn yọyọ he ja lọ po go bosọ dọhodo yé ji. Ehe yinuwadeji taun, na to osẹ he bọdego mẹ, e basi oylọna susu to họntọn etọn lẹ mẹ nado wá gọna mí. To nukọn mẹ, ewọ po asu etọn po wá lẹzun devizọnwatọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ.

Nudi owhe 10 wẹ n’yí do dín alọwlemẹ de whẹpo do wá dukosọna asi ṣie. Etẹwẹ gọalọna mi nado mọ asi dagbe de? N’hodẹ̀ bo lẹnnupọndo kanbiọ ehe ji: ‘Etẹwẹ n’jlo na wà to alọwle mítọn godo?’

To plidopọ daho Yankee Stadium tọn he yin bibasi to 1953 godo, n’dukosọna mẹmẹyọnnu de he nọ Mary Aniol. Ewọ po mẹdaho ṣie yọnnu Jetha po wẹ yì klasi awetọ Giliadi tọn, podọ yé sẹ̀n dopọ taidi mẹdehlan. Mary yí jeje daho do dọhona mi gando azọ́ndenamẹ mẹdehlan tọn etọn lẹ go to Caraïbe, podọ gando plọnmẹ Biblu he e ko deanana to owhe lẹ gblamẹ lẹ go. Dile mí to ode awetọ yọnẹn, mí wá doayi e go dọ yanwle gbigbọmẹ tọn dopolọ lẹ wẹ mí to afọdona. Owanyi he mí do na ode awetọ sinyẹn deji bọ mí wlealọ to avril 1955. Mary ko do ede hia to aliho susu mẹ taidi nunina de sọn Jehovah dè podọ apajlẹ de he yè gán hodo. E nọ do ayajẹ to azọ́ndenamẹ depope he yin didena ẹn mẹ. E nọ wazọ́n sinsinyẹn, nọ hò mẹdevo lẹ tọn pọ́n taun bosọ nọ ze Ahọluduta lọ do otẹn tintan mẹ to whelẹponu. (Mat. 6:33) Mí sẹ̀n to azọ́n lẹdo tọn mẹ na owhe atọ̀n, podọ to 1958, mí yin oylọ-basina nado wá sẹ̀n to Bẹtẹli.

N’plọn nususu sọn Mary dè. Di apajlẹ, to bẹjẹeji alọwle mítọn tọn, mí basi dide nado nọ hia Biblu dopọ, bo nọ gbadopọnna nudi wefọ 15 to Biblu hihia dopodopo whenu. To whenue dopo to mí mẹ ko hia adà de godo, mí nọ dọhodo wefọ lọ lẹ ji gọna lehe mí gán yí yé zan do to gbẹzan mítọn mẹ. Mary nọ saba dọ nuhe e plọn to Giliadi kavi to sinsẹ̀nzọn mẹdehlan tọn etọn mẹ lẹ na mi. Hodọdopọ ehelẹ nọ hẹn nukunnumọjẹnumẹ ṣie siso bosọ nọ gọalọna mi nado hẹn hodidọ po tuli he n’nọ na mẹmẹyọnnu lẹ po pọnte dogọ.—Howh. 25:11.

Asi vivẹ́ ṣie Mary kú to 2013. Lehe n’to jejeji nado gọ̀ ẹ mọ to aihọn yọyọ lọ mẹ do sọ! Kakajẹ whenẹnu, n’magbe nado to nuplọn zọnmii bosọ yí ahun ṣie lẹpo do dejido Jehovah go. (Howh. 3:5, 6) N’nọ mọ homẹmimiọn po ayajẹ po eyin n’lẹnnupọndo nuhe omẹ Jehovah tọn lẹ na wà to aihọn yọyọ lọ mẹ ji. Matin ayihaawe, ehe na bẹ nuyọyọ lẹ pinplọn sọn Nuplọnmẹtọ Daho mítọn dè podọ gando ewọ go hẹn! Mọwẹ, onù ṣie ma sù pẹ́ na nuhe Jehovah ko plọn mi kakajẹ din lẹ, podọ na nukundagbe majẹhẹ susu he e dohia mi lẹ.