HOSỌ OPLỌN TỌN 6
“Sunnu Wẹ Ota Yọnnu Tọn”
“Sunnu wẹ ota yọnnu tọn.”—1 KỌL. 11:3.
OHÀN 13 Klisti, Apajlẹ Mítọn
BLADOPỌ *
1. Kanbiọ tẹlẹ wẹ mẹmẹyọnnu tlẹnnọ de dona nọ kanse ede whenue e to nulẹnpọn do alọwlemẹ de dide ji?
KLISTIANI lẹpo wẹ to aṣẹpipa Jesu Klisti nukọntọ pipé lọ tọn glọ. Amọ́, whenue yọnnu Klistiani de wlealọ, e nọ biọ tatọ́-yinyin sunnu mapenọ de tọn glọ. Ehe gán yin avùnnukundiọsọmẹnu de. Enẹwutu, whenue yọnnu de to nulẹnpọn do asu sọgodo tọn de ji, e na wà dagbe nado kanse ede dọ: ‘Etẹwẹ dohia mi dọ mẹmẹsunnu ehe na yin tatọ́ whẹndo tọn dagbe de? Be onú gbigbọmẹ tọn lẹ to otẹn tintan mẹ to gbẹzan etọn mẹ ya? Eyin e ma yinmọ, naegbọn n’do lẹndọ e na yin tatọ́ gbigbọmẹ tọn dagbe de na mi to alọwle godo?’ Na nugbo tọn, mẹmẹyọnnu lọ lọsu dona nọ kanse ede dọ: ‘Jẹhẹnu tẹlẹ wẹ n’do he na gọalọ to alọwle ṣie mẹ? Be n’nọ fahomẹ bo nọ tlúalọ a? Be n’do haṣinṣan pẹkipẹki de hẹ Jehovah ya?’ (Yẹwh. 4:9, 12) Obá he mẹ yọnnu de na do ayajẹ jẹ to alọwle etọn mẹ gán sinai do nudide he e bayi jẹnukọnna alọwle lẹ ji.
2. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?
2 Mẹmẹyọnnu mítọn livi susu lẹ wẹ nọ ze apajlẹ dagbe dai na nue dù taliliai na asu yetọn lẹ. Yé jẹna pipà taun! Homẹ mítọn nọ hùn nado sẹ̀n Jehovah dopọ hẹ yọnnu nugbonọ ehelẹ! To hosọ ehe mẹ, mí na mọ gblọndo kanbiọ atọ̀n delẹ tọn: (1) Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ asi lẹ nọ pehẹ? (2) Naegbọn asi de nọ de nado litaina asu etọn? (3) Etẹwẹ asu po asi po Klistiani lẹ gán plọn gando taliliai go sọn apajlẹ Jesu, Abigaili, gọna Malia he yin asi Josẹfu tọn po onọ̀ Jesu tọn po tọn mẹ?
AVÙNNUKUNDIỌSỌMẸNU TẸLẸ WẸ ASI KLISTIANI LẸ NỌ PEHẸ?
3. Naegbọn asu po asi po lẹpo nọ pehẹ nuhahun lẹ?
3 Nunina pipé de wẹ alọwle yin sọn Jiwheyẹwhe dè, amọ́ gbẹtọvi mapenọ lẹ wẹ e bẹhẹn. (1 Joh. 1:8) Enẹwutu wẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn na avase asu po asi po lẹ dọ yé na pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu lẹ he yin alọdlẹndo taidi “nukunbibia to agbasalan yetọn mẹ.” (1 Kọl. 7:28) Doayi delẹ poun to avùnnukundiọsọmẹnu he asi de gán pehẹ lẹ mẹ go.
4. Naegbọn asi de gán nọ mọdọ e de emi pò nado litaina asu emitọn?
4 Vlavo na aliho he mẹ asi de yin pinplọn whẹ́n te wutu, e gán nọ lẹndọ taliliai na asu emitọn na de emi pò. Marisol he nọ nọ̀ États-Unis dọ dọ, “To fie n’whẹ́n te, yè nọ to didọna yọnnu lẹ mapote dọ yé dona sọzẹn hẹ sunnu lẹ to nulẹpo mẹ. N’yọnẹn dọ Jehovah wẹ ze tito tatọ́-yinyin tọn dai, podọ e biọ dọ yọnnu lẹ ni nọ litai, etomọṣo yé jẹna sisi. Amọ́, e nọ vẹawu nado tindo pọndohlan jlẹkaji tọn gando tito tatọ́-yinyin tọn go.”
5. Pọndohlan he ma sọgbe hẹ Owe-wiwe tẹlẹ wẹ mẹdelẹ nọ do gando yọnnu lẹ go?
5 To alọ devo mẹ, yọnnu de gán wlealọ hẹ sunnu de he nọ yí nukunpẹvi do pọ́n yọnnu lẹ. Mẹmẹyọnnu de he nọ yin Ivon bo nọ nọ̀ Amérique du Sud dọ dọ, “To lẹdo mítọn mẹ, sunnu lẹ wẹ nọ dùnú jẹnukọnna yọnnu lẹ. Viyọnnu lẹ wẹ nọ danú bo nọ klọ́nu bọ yewlẹ po onọ̀ lẹ po nọ sẹ̀n visunnu lẹ, podọ yè nọ dọna visunnu lẹ dọ yelẹ wẹ yin ‘ahọlu to whé lọ gbè.’” Mẹmẹyọnnu de he nọ yin Yingling bo nọ nọ̀ Asie dọ dọ: “To ogbè ṣie mẹ, mẹlẹ nọ saba dọ dọ, e ma yin dandan dọ yọnnu lẹ ni sewé kavi do nugopipe lẹ. Azọngban yetọn wẹ nado wà whégbè-zọ́n lẹpo, amọ́ yé ma do aṣẹ nado dọ nue yé lẹn na asu yetọn lẹ.” Asu he ma nọ do owanyi hia bo masọ nọ wà nue Biblu dọ lẹ nọ hẹn gbẹninọ vẹawuna asi yetọn, nọ gboawupo nado hodo apajlẹ Jesu tọn bosọ nọ hẹn homẹgble Jehovah.—Efe. 5:28, 29; 1 Pita 3:7.
6. Etẹwẹ asi lẹ dona wà nado hẹn haṣinṣan yetọn hẹ Jehovah lodo?
6 Dile mí dọ do to hosọ he jẹnukọn mẹ, Jehovah nọ donukun dọ asu Klistiani lẹ ni penukundo nuhudo whẹndo yetọn lẹ tọn go to gbigbọ-liho, to numọtolanmẹ-liho podọ to agbasa-liho. (1 Tim. 5:8) Etomọṣo, mahopọnna dọ alọnu yọnnu Klistiani lẹ tọn nọ ján, yé dona nọ de whenu dovo egbesọegbesọ nado nọ hia Biblu bo nọ lẹnayihamẹpọn deji bosọ nọ hodẹ̀ vẹkuvẹku hlan Jehovah. Ehe sọgan nọ kàn dẹpẹ biọ. Alọnu asi lẹ tọn nọ ján taun, enẹwutu yé gán nọ lẹndọ yé ma do whenu kavi huhlọn nado wà onú enẹlẹ, amọ́ dandan wẹ e yin dọ yé ni de whenu dovo nado nọ wà yé. Etẹwutu? Na Jehovah jlo dọ dopodopo mítọn ni wleawuna haṣinṣan mẹdetiti tọn de hẹ emi bosọ hẹn e go.—Owalọ 17:27.
7. Etẹwẹ na hẹn ẹn bọawuna asi de dogọ nado hẹn azọngban etọn di?
7 Na nugbo tọn, e gán biọ vivẹnudido sinsinyẹn to asi de si nado litaina asu etọn he yin mapenọ. Amọ́, e na bọawuna ẹn dogọ nado penukundo azọ́n he Jehovah dena ẹn lọ go, eyin e mọnukunnujẹ nuhewutu Owe-wiwe lẹ do biọ dọ e dona litai mẹ bosọ kẹalọyi i.
NAEGBỌN ASI DE NỌ DE NADO LITAI?
8. Sọgbe hẹ Efesunu lẹ 5:22-24, naegbọn asi Klistiani de nọ de nado litaina asu etọn?
8 Asi Klistiani de nọ de nado litaina asu etọn, na nuhe Jehovah biọ to e si niyẹn. (Hia Efesunu lẹ 5:22-24.) E nọ dejido Otọ́ olọn mẹ tọn etọn go bo nọ yọnẹn dọ owanyi wẹ nọ whàn ẹn to whelẹponu nado wà onú etọn lẹ, podọ nue na hẹn ale wá na emi hugan lẹ wẹ e na biọ to emi si.—Deut. 6:24; 1 Joh. 5:3.
9. Etẹwẹ nọ jọ eyin mẹmẹyọnnu de na sisi aṣẹpipa asu etọn tọn?
9 Aihọn lọ nọ na tuli yọnnu lẹ nado dovọ́na nujinọtedo Jehovah tọn lẹ, bo pọ́n taliliai hlan di nue nọ demẹpò. Nado dọ hójọhó, mẹhe nọ nọgodona linlẹn mọnkọ lẹ ma yọ́n Jiwheyẹwhe owanyinọ mítọn. Jehovah ma na na viyọnnu vivẹ́ etọn lẹ gbedide de he na de yé pò gbede. Mẹmẹyọnnu de he nọ dovivẹnu sinsinyẹn nado hẹn azọngban he Jehovah de na ẹn lọ di nọ yidogọna jijọho to whédo etọn mẹ. (Salm. 119:165) E nọ hẹn ale wá na ede, asu etọn po ovi etọn lẹ po.
10. Etẹlẹ wẹ mí gán plọn sọn nue Carol dọ lẹ mẹ?
10 Asi de he nọ litaina asu etọn he yin mapenọ nọ dohia dọ emi yiwanna Jehovah bosọ nọ na ẹn sisi, yèdọ mẹlọ he ze tito tatọ́-yinyin tọn dai. Carol he nọ nọ̀ Amérique du Sud dọ dọ, “N’yọnẹn dọ asu ṣie na nọ ṣinuwa. N’sọ yọnẹn ga dọ lehe n’nọ yinuwa do whenue e ṣinuwa nọ do obá he mẹ haṣinṣan ṣie hẹ Jehovah họakuẹ na mi jẹ hia. Enẹwutu n’nọ dovivẹnu nado litai, na n’jlo na hẹn homẹ Otọ́ olọn mẹ tọn ṣie tọn hùn wutu.”
11. Etẹwẹ gọalọna mẹmẹyọnnu de he nọ yin Aneese nado nọ jonamẹ, podọ etẹwẹ mí gán plọn sọn nue e dọ lẹ mẹ?
11 E gán nọ vẹawuna asi de nado nọ do sisi po taliai po hia, eyin e nọ mọdọ asu emitọn ma nọ hò numọtolanmẹ po ahunmẹdunamẹnu emitọn lẹ po pọ́n. Amọ́, doayi lehe mẹmẹyọnnu de he nọ yin Aneese yinuwa do go whenue enẹ jọ dego. E dọ dọ: “N’tẹnpọn ma nado gblehomẹ. N’flindọ mímẹpo wẹ nọ ṣinuwa. Yanwle ṣie wẹ nado nọ jonamẹ sọn ojlo mẹ wá dile Jehovah nọ wà do. Eyin n’jonamẹ mlẹnmlẹn, n’nọ vọ́ vò sọn ayiha mẹ.” (Salm. 86:5) Eyin asi de nọ jonamẹ, e gán bọawuna ẹn dogọ nado nọ litai.
ETẸWẸ MÍ GÁN PLỌN SỌN APAJLẸ HE YIN NÙDEGO TO BIBLU MẸ DELẸ MẸ?
12. Apajlẹ tẹlẹ go wẹ Biblu donù?
12 Mẹdelẹ gán nọ lẹndọ mẹhe nọ litai de yin madogánnọ. Amọ́, lalo pete wẹ pọndohlan enẹ yin. Biblu donù apajlẹ mẹsusu tọn go he litai, ṣogan bo yin adọgbotọ. Lẹnnupọndo nue mí gán plọn sọn Jesu, Abigaili po Malia po dè ji.
13. Naegbọn Jesu nọ litaina Jehovah? Bayi zẹẹmẹ.
13 Jesu nọ litaina Jehovah, amọ́ e họnwun dọ e ma yin na nuyọnẹn kavi nugopipe whè do e wutu wẹ gba. Mẹhe yọnnuin taun de janwẹ gán plọnmẹ to aliho he bọawu bosọ họnwun mẹ di Jesu. (Joh. 7:45, 46) Jehovah yọnẹn dọ Jesu do nugopipe taun, podọ E na ẹn dotẹnmẹ nado wazọ́n dopọ hẹ Ẹ whenue e dá wẹkẹ lọ. (Howh. 8:30; Heb. 1:2-4) Podọ, sọn whenue Jesu ko yin finfọnsọnku, Jehovah ‘na ẹn aṣẹ lẹpo to olọn mẹ podọ to aigba ji.’ (Mat. 28:18) Dile etlẹ yindọ Jesu do nugopipe susu, e gbẹ́ nọ lẹhlan Jehovah nado mọ anademẹ. Etẹwutu? Na e yiwanna Otọ́ etọn wutu.—Joh. 14:31.
14. Etẹwẹ asu lẹ gán plọn (a) sọn nukun he Jehovah nọ yí do pọ́n yọnnu lẹ mẹ? (b) sọn nue yin kinkan to Howhinwhẹn lẹ 31 mẹ lẹ mẹ?
14 Nue asu lẹ gán plọn. Jehovah ma biọ dọ asi de ni litaina asu etọn, na Ewọ nọ pọ́n yọnnu lẹ hlan di mẹhe yido hú sunnu lẹ wutu gba. Jehovah lọsu hẹn enẹ họnwun, na yọnnu lẹ po sunnu lẹ po wẹ e de taidi gandutọgbẹ́ Jesu tọn lẹ. (Gal. 3:26-29) Jehovah dohia dọ emi dejido Visunnu emitọn go bo ze aṣẹpipa do alọmẹ na ẹn. Mọdopolọ, asu nuyọnẹntọ de na na aṣẹpipa asi etọn jẹ obá de mẹ. To whenue Biblu to hodọ gando azọngban asi nugopetọ de tọn go, e dọ dọ, e nọ penukundo azọ́n he to yìyì to whédo etọn mẹ lẹ go, nọ họ̀ aigba bosọ nọ sà, podọ e nọ wàjọ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 31:15, 16, 18.) E ma yin afanumẹ de he ma do aṣẹ nado dọ linlẹn etọn lẹ tọ́n. Kakatimọ, asu etọn nọ dejidego bo nọ dotoaina linlẹn etọn lẹ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 31:11, 26, 27.) Eyin sunnu de nọ yinuwa hẹ asi ẹ to aliho he do sisi hia mọnkọ mẹ, po homẹhunhun po wẹ yọnnu lọ na nọ litaina ẹn.
Etẹwẹ yọnnu nugopetọ lẹ gán plọn sọn taliai Jesu tọn na Jehovah mẹ? (Pọ́n hukan 15tọ)
15. Etẹwẹ asi lẹ gán plọn sọn apajlẹ Jesu tọn mẹ?
15 Nue asi lẹ gán plọn. Mahopọnna nuhe Jesu wadotana lẹ, e ma nọ mọdọ e de emi pò nado litaina Jehovah. (1 Kọl. 15:28; Flp. 2:5, 6) Mọdopolọ, asi nugopetọ he nọ hodo apajlẹ Jesu tọn de ma na mọdọ taliliaina asu emitọn de emi pò. E na nọ nọgodona asu etọn, e ma yin na e yiwanna ẹn wutu poun wẹ gba, ṣigba titengbe na e yiwanna Jehovah bosọ nọ na ẹn sisi wutu.
To whenue Abigaili ko do núdùdù hlan Davidi po sunnu etọn lẹ po godo, e yì Davidi dè. Enẹgodo, e jẹklo bo vẹ̀ ẹ ma nado duhùnhọ na e jlo na yiahọsu wutu (Pọ́n hukan 16tọ)
16. Sọgbe hẹ 1 Samuẹli 25:3, 23-28, avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ Abigaili pehẹ? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)
16 Abigaili do asu de he nọ yin Nabali. Dawe ṣejannabinọ, goyitọ podọ mayọndagbenọ de wẹ. Etomọṣo, Abigaili ma kàn ayiha nado deta sọn alọwle etọn mẹ. E sọgan ko gbọṣi abọẹ bo dike na Davidi po sunnu etọn lẹ po ni hù asu etọn. Kakatimọ, e wà nue go e pé lẹpo nado bayi hihọ́na Nabali po mẹsusu devo lẹ po to whédo yetọn mẹ. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n adọgbigbo he e na ko biọ to Abigaili si nado dọnsẹpọ sunnu 400 he sọawhànnu lẹ, bosọ yí sisi do dọhona Davidi. E tlẹ desọn ojlo mẹ bo vẹvẹ na nue asu etọn wà. (Hia 1 Samuẹli 25:3, 23-28.) To afọdopolọji, Davidi mọnukunnujẹemẹ dọ Jehovah wẹ yí yọnnu adọgbotọ ehe zan nado na emi ayinamẹ he sin hudo emi do ma nado jai jẹ nuṣiwa sinsinyẹn de mẹ.
17. Etẹwẹ asu lẹ gán plọn sọn kandai he gando Davidi po Abigaili po go mẹ?
17 Nue asu lẹ gán plọn. Abigaili yin yọnnu zinzintọ de. Davidi do nuyọnẹn hia bo dotoaina ayinamẹ etọn. Enẹ zọ́n bọ e dapana nuyiwa he na ko zọ́n bọ e na duhùnhọ. Mọdopolọ, asu nuyọnẹntọ de na yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo linlẹn asi etọn tọn lẹ ji whẹpo do bayi nudide titengbe de. Vlavo, pọndohlan asi etọn tọn na gọalọna ẹn ma nado ṣì nudide bayi.
18. Etẹwẹ asi lẹ gán plọn sọn apajlẹ Abigaili tọn mẹ?
18 Nue asi lẹ gán plọn. Asi de he yiwanna Jehovah bo nọ na ẹn sisi gán yinuwado whẹndo etọn ji to aliho dagbe mẹ, eyin asu etọn ma tlẹ nọ sẹ̀n Jehovah kavi ma nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo Etọn lẹ. E ma nọ dín aliho he ma sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ nado deta sọn alọwle etọn mẹ. Kakatimọ, eyin e nọ do sisi po taliai po hia, e na tẹnpọn nado whàn asu etọn nado plọnnu gando Jehovah go. (1 Pita 3:1, 2) Amọ́, eyin apajlẹ dagbe etọn ma tlẹ yinuwado sunnu lọ ji, Jehovah nọ yọ́n pinpẹn nugbonọ-yinyin po taliai he asi de nọ dohia Ẹ po tọn.
19. Ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ asi de na gbẹ́ nado setonuna asu etọn te?
19 Amọ́, asi Klistiani taliaitọ de ma nọ nọgodona asu etọn, eyin e biọ to e si nado tùnafọ osẹ́n kavi nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ ji. Di apajlẹ, mí ni dọ dọ asu mayisenọ mẹmẹyọnnu de tọn biọ to e si nado dolalo, jẹajo kavi wà nudevo de he ma sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ. Jehovah Jiwheyẹwhe wẹ Klistiani lẹpo dona setonuna jẹnukọn, etlẹ yin mẹmẹyọnnu he ko wlealọ lẹ lọsu. Eyin yè biọ to mẹmẹyọnnu de si nado tùnafọ nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ ji, e dona gbẹ́ bo yí homẹdagbe po nujikudo po do bayi zẹẹmẹ nuewutu e ma gán wà nue yin bibiọ to e si lọ.—Owalọ 5:29.
Pọ́n hukan 20tọ *
20. Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ Malia vẹ́ po Jehovah po bosọ tindo haṣinṣan pẹkipẹki de hẹ ewọ?
20 Malia vẹ́ po Jehovah po bosọ tindo haṣinṣan pẹkipẹki de hẹ ewọ. E họnwun dọ e yọ́n Owe-wiwe lẹ ganji. To hodọdopọ de whenu hẹ Elizabẹti onọ̀ Johanu Baptizitọ lọ tọn, Malia dlẹnalọdo Owe-wiwe Heblu tọn lẹ hugan whla 20. (Luku 1:46-55) Podọ, lẹnnupọndo ehe ji: Dile etlẹ yindọ Malia ko to họntọn mẹ hẹ Josẹfu, angẹli Jehovah tọn ma sọawuhia Josẹfu jẹnukọn. Malia whẹ́whẹ́ wẹ angẹli Jiwheyẹwhe tọn sọawuhia, bo dọna ẹn dọ ewọ wẹ na ji Visunnu Jiwheyẹwhe tọn. (Luku 1:26-33) Jehovah yọ́n Malia ganji bo deji dọ ewọ na yiwanna Visunnu emitọn bosọ penukundego. Podọ, ayihaawe ma tin dọ Malia gbẹ́ hẹn haṣinṣan dagbe de go hẹ Jehovah etlẹ yin to whenue Jesu ko kú bo yin finfọn do olọn mẹ godo.—Owalọ 1:14.
21. Etẹwẹ asu lẹ gán plọn sọn kandai Biblu tọn he gando Malia go lẹ mẹ?
21 Nue asu lẹ gán plọn. Asu nuyọnẹntọ de sin homẹ nọ hùn eyin asi etọn yọ́n Owe-wiwe lẹ ganji. E ma nọ duadi kavi lẹndọ asi emitọn jlo na hò otẹn emitọn yí. E nọ yọnẹn dọ asi he mọnukunnujẹ Biblu po nunọwhinnusẹ́n etọn lẹ po mẹ ganji de, gán gọalọ taun to whẹndo etọn mẹ. Eyin asi de tlẹ sewé hugan asu etọn, azọngban asu lọ tọn wẹ e yin nado deanana sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn po nuwiwa yẹwhehọluduta tọn devo lẹ po.—Efe. 6:4.
Etẹwẹ asi lẹ gán plọn gando nupinplọn po ayihamẹlinlẹnpọn po go sọn Malia, onọ̀ Jesu tọn dè? (Pọ́n hukan 22tọ) *
22. Etẹwẹ asi lẹ gán plọn sọn apajlẹ Malia tọn mẹ?
22 Nue asi lẹ gán plọn. Yọnnu de dona litaina asu etọn, amọ́ ewọ lọsu wẹ do azọngban lọ nado penukundo gbigbọnọ-yinyin ede tọn go. (Gal. 6:5) Enẹwutu, e dona nọ de whenu dovo na oplọn mẹdetiti tọn po ayihamẹlinlẹnpọn po. Mọwiwà na gọalọna ẹn nado hẹn owanyi po sisi he e do na Jehovah po go, bosọ mọ ayajẹ dile e to taliaina asu etọn.
23. Nawẹ asi he nọ litai lẹ nọ wà dagbe na yede, whẹndo yetọn po agun lọ po gbọn?
23 Asi he nọ litaina asu yetọn na owanyi he yé do na Jehovah wutu lẹ nọ do ayajẹ po pekọ po hú mẹhe nọ gbẹkọ tito tatọ́-yinyin tọn he Jehovah zedai go lẹ. Yé nọ ze apajlẹ dagbe dai na jọja sunnu po yọnnu lẹ po. Podọ, yé nọ yidogọna owanyi po jijọho po, e ma yin to whẹndo mẹ kẹdẹ, amọ́ to agun mẹ ga. (Titu 2:3-5) To egbehe, suhugan devizọnwatọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ tọn wẹ yin yọnnu. (Salm. 68:11) Podọ, vlavo mí yin sunnu kavi yọnnu, mímẹpo wẹ do azọngban titengbe de bo na hẹndi to agun lọ mẹ. Hosọ he bọdego na dọhodo lehe dopodopo mítọn gán hẹn azọngban enẹ di do ji.
OHÀN 131 “Nuhe Jiwheyẹwhe Ko Kọndopọ”
^ huk. 5 Tito Jehovah tọn wẹ yindọ asi de ni nọ litaina asu etọn. Amọ́, etẹwẹ enẹ zẹẹmẹdo? Apajlẹ Jesu po yọnnu he yin nùdego to Biblu mẹ lẹ po tọn gán plọn nususu asu po asi po Klistiani lẹ gando taliai go.
