1, 2. (a) Naegbọn e nọ vẹawuna mẹsusu to egbehe nado dejido mẹhe to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ go? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

 TO EGBEHE, e nọ vẹawuna mẹsusu nado dejido mẹdepope he to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ go. Yé ko doayi e go dọ whẹdatọ lẹ po aṣẹpatọ lẹ po nọ saba do mẹnukuntahopọn hia adọkunnọ lẹ po omẹ huhlọnnọ lẹ po, bo nọ tẹ̀ whẹdida dodo wamọnọ lẹ. Abajọ Biblu dọmọ: “Gbẹtọ ko dugán do gbẹtọ ji na awugble etọn.” (Yẹwh. 8:9) Humọ, nuyiwa nukọntọ sinsẹ̀n tọn delẹ tọn nọ pò pẹẹde nido pé, ehe zọ́n bọ mẹdelẹ masọ nọ dejido Jiwheyẹwhe go ba. Enẹwutu, eyin mẹde kẹalọyi nado plọn Biblu hẹ mí, avùnnukundiọsọmẹnu he mí nọ pehẹ wẹ lehe mí na gọalọna ẹn nado wleawuna jidide to Jehovah po afọzedaitọ Etọn he to aigba ji lẹ po mẹ do.

² Na nugbo tọn, e ma yin Biblu plọntọ lẹ kẹdẹ wẹ dona plọn nado nọ dejido Jehovah po titobasinanu etọn po go. Mẹhe tlẹ ko to nugbo lọ mẹ sọn owhe susu die lẹ lọsu ma dona wọnji nugbo lọ go gbede dọ, aliho he mẹ Jehovah nọ wà nulẹ te wẹ yin dagbe hugan lọ to whelẹponu. To whedelẹnu, ninọmẹ delẹ gán fọ́n bo whlé jidide mítọn to adà ehe mẹ pọ́n. To hosọ ehe mẹ, mí na dọhodo ninọmẹ atọ̀n delẹ ji he mẹ yise mítọn gán yin whiwhlepọn te: (1) whenue mí to kandai Biblu tọn delẹ hia, (2) whenue mí mọ anademẹ lẹ yí sọn titobasinanu Jehovah tọn dè, podọ (3) whenue mí na wá pehẹ nuhahun lẹ to sọgodo.

3. Nawẹ kandai Biblu tọn delẹ gán whlé jidide mítọn to Jehovah mẹ pọ́n gbọn?

 ³ Whenue mí to Ohó Jiwheyẹwhe tọn hia, kanbiọ delẹ gán nọ fọ́n to ayiha mítọn mẹ gando aliho he mẹ Jehovah yinuwa hẹ mẹdelẹ te gọna nudide he e basi delẹ go. Di apajlẹ, to owe Sọha lẹ tọn mẹ, mí hia dọ Jehovah dá kú-whẹ̀ na Islaelivi de, na e ṣinyan nake to Gbọjẹzangbe wutu. To owhe kanweko susu lẹ godo, owe Samuẹli awetọ tọn dohia dọ Jehovah jona Ahọlu Davidi to whenue e deayọ bosọ hù-mẹ. (Sọh. 15:32, 35; 2 Sam. 12:9, 13) Mí gán kanse míde dọ, ‘Naegbọn Jehovah do jona Davidi he deayọ bosọ hù-mẹ, bo ka dá kú-whẹ̀ na dawe he sin ylando taidi nuhe ma sinyẹn sọmọ de?’ Nado na gblọndo kanbiọ ehe tọn, mì gbọ mí ni lẹnnupọndo onú atọ̀n delẹ ji he mí na wà dagbe nado nọ hẹn do ayiha mẹ whenue mí to Biblu hia.

4. Nawẹ Jenẹsisi 18:20, 21 gọna Deutelonomi 10:17 hẹn jidide mítọn to whẹdida Jehovah tọn lẹ mẹ lodo gbọn?

⁴ Biblu ma nọ na nudọnamẹ lẹpo gando nujijọ de go to whepoponu. Di apajlẹ, mí yọnẹn dọ Davidi do lẹnvọjọ nujọnu tọn hia gando nuṣiwa etọn lẹ go. (Salm. 51:2-4) Amọ́, gbẹtọ alọpa tẹwẹ dawe he gbà osẹ́n Gbọjẹzan tọn lọ yin? Be nuhe e ṣiwà lọ vẹna ẹn ya? Be e ko vẹtolina osẹ́n Jehovah tọn lẹ wayi wẹ ya? Be e ko dovọ́na avase he yin nina wayi lẹ kavi tlẹ gbẹ́ yé dai wẹ ya? Biblu ma dọ. Etomọṣo, mí gán kudeji dọ: Jehovah “ma nọ dawhẹ agọ̀ gbede.” (Deut. 32:4) E nọ ze nudide etọn lẹ sinai do nudọnamẹ he gando whẹho de go lẹpo ji, e ma yin do yèdọ-yèdọ lẹ, nuvẹun kavi nudevo he nọ saba sisẹ́ gbẹtọ lẹ nado dawhẹ agọ̀ lẹ ji. (Hia Jenẹsisi 18:20, 21; Deutelonomi 10:17.) Lehe mí to nuplọn gando Jehovah po nujinọtedo etọn lẹ po go sọ, mọ wẹ mí nọ dejido whẹdida etọn lẹ go dogọ do niyẹn. Eyin kandai Biblu tọn de tlẹ fọ́n kanbiọ delẹ dote he mí ma gán na gblọndo na todin, nuhe mí yọnẹn gando Jiwheyẹwhe mítọn go lẹ ko pé nado kudeji dọ ewọ “yin dodonọ to aliho etọn lẹpo ji.”—Salm. 145:17.

5. Nawẹ mape nọ yinuwado aliho he mẹ mí nọ dawhẹ te ji gbọn? (Sọ pọ́n apotin lọ “ Mape Nọ Yinuwado Pọndohlan Mítọn Gando Whẹdida Dodo Go Ji.”)

⁵ Mape nọ yinuwado aliho he mẹ mí nọ dawhẹ te ji. Jiwheyẹwhe dá mí to apajlẹ etọn  mẹ, enẹwutu, mí nọ jlo vẹkuvẹku dọ gbẹtọ lẹ ni yin nuyiwa hẹ to aliho dodo tọn mẹ. (Jen. 1:26) Amọ́, na mí yin mapenọ wutu, mí gán wá tadona he ma sọgbe kọ̀n gando whẹho lẹ go, etlẹ yin whenue mí lẹndọ mí do nudọnamẹ lẹpo. Di apajlẹ, flin lehe e vẹna Jona do whenue Jehovah de nado do lẹblanu hia Ninevenu lẹ. (Jona 3:10–4:1) Amọ́, pọ́n nuhe yin kọdetọn lọ. Ogbẹ̀ Ninevenu he lẹnvọjọ 120 000 linlán tọn wẹ yin whinwhlẹngán! To godo mẹ, Jona wẹ dona vọ́ pọndohlan etọn jlado, e ma yin Jehovah.

6. Naegbọn Jehovah ma to dandannu glọ nado basi zẹẹmẹ nudide etọn lẹ tọn na mí?

⁶ Jehovah ma to dandannu glọ nado basi zẹẹmẹ nudide etọn lẹ tọn na gbẹtọvi lẹ. Na nugbo tọn, to hohowhenu, Jehovah na dotẹnmẹ devizọnwatọ etọn lẹ nado dọ nuhe yé lẹn gando nudide he e basi kavi dehe e jlo na basi lẹ go. (Jen. 18:25; Jona 4:2, 3) Podọ to whedelẹnu, e basi zẹẹmẹ nudide etọn lẹ tọn. (Jona 4:10, 11) Etomọṣo, Jehovah ma to dandannu glọ nado basi zẹẹmẹ nudide etọn lẹ tọn na mí. Taidi Mẹdatọ mítọn, e ma do hudo gbekọndopọ mítọn tọn whẹpo bo nado wà nude kavi to whenue e ko wà ẹ godo.—Isa. 40:13, 14; 55:9.

7. Avùnnukundiọsọmẹnu tẹwẹ mí gán pehẹ, podọ etẹwutu?

⁷ Matin ayihaawe, mí kẹalọyi mlẹnmlẹn dọ Jehovah nọ wà nuhe sọgbe to whelẹponu. Amọ́, e gán nọ vẹawuna mí nado dejido gbẹtọvi he yin afọzedaitọ etọn lẹ go. Mí gán kanse míde eyin anademẹ Jehovah tọn lẹ wẹ mẹhe tindo aṣẹpipa jẹ obá de mẹ to titobasinanu etọn mẹ enẹlẹ nọ hodo nugbonugbo kavi yetọn titi. Mẹhe nọgbẹ̀ to ojlẹ Biblu tọn mẹ delẹ gán ko lẹn nudopolọ. Lẹnnupọndo apajlẹ he yin nùdego to  hukan 3tọ mẹ lẹ ji. Hẹnnumẹ dawe he gbà osẹ́n Gbọjẹzan tọn lọ tọn de gán kanse eyin Mose kanhose Jehovah nugbonugbo whẹpo bọ kú-whẹ̀ lọ do yin didá. Podọ, họntọn Ulia Hetinu lọ tọn de gán ko wá tadona kọ̀n dọ Davidi yí otẹn he mẹ e te taidi ahọlu zan nado dapana yasanamẹ he e jẹna nugbonugbo lọ. Nugbo lọ wẹ yindọ mí ma gán dọ dọ mí dejido Jehovah go eyin mí ma dejido afọzedaitọ etọn aigba ji tọn lẹ go, enẹ wẹ, mẹhe go Jehovah dejido lẹ.

8. Kanṣiṣa tẹwẹ tin to nuhe yin didọ to Owalọ lẹ 16:4, 5 mẹ po lehe nulẹ nọ yì do to agun Klistiani tọn mẹ to egbehe po ṣẹnṣẹn?

⁸ To egbehe, Jehovah nọ deanana adà aigba ji tọn titobasinanu etọn tọn gbọn “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ” gblamẹ. (Mat. 24:45) Taidi hagbẹ anademẹtọ owhe kanweko tintan whenu tọn, afanumẹ ehe nọ penukundo omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go lẹdo aihọn pé, bo nọ na anademẹ mẹho agun tọn lẹ. (Hia Owalọ lẹ 16:4, 5.) Podọ, mẹho lẹ lọsu nọ hodo anademẹ lọ lẹ to agun lẹ mẹ. Mí nọ dohia dọ mí dejido aliho he mẹ Jehovah nọ wà nulẹ te go, eyin mí nọ setonuna anademẹ he titobasinanu etọn po mẹho lẹ po nọ na mí lẹ.

9. Whetẹnu wẹ e gán vẹawuna mí nado kọngbedopọ hẹ nudide he mẹho lẹ basi, podọ etẹwutu?

⁹ To whedelẹnu, e gán nọ vẹawuna mí nado kọngbedopọ hẹ nudide he mẹho lẹ basi. Di apajlẹ, to owhe agọe tọn lẹ mẹ, vọjlado ko yin bibasi gando agun po lẹdo delẹ po go. To ninọmẹ delẹ mẹ, mẹho lẹ ko biọ to wẹnlatọ lẹ si nado kọnawudopọ hẹ agun devo, na Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mítọn lẹ nido nọ yin yiyizan to aliho dagbe hugan mẹ. Eyin yè biọ to mí si nado kọnawudopọ hẹ agun yọyọ de, e gán vẹawuna mí nado jo họntọn mítọn lẹ po whẹndo mítọn po do. Be mẹho lẹ nọ mọ anademẹ yí sọn Jiwheyẹwhe dè gando agun  he mẹ wẹnlatọ dopodopo na yin didohlan go wẹ ya? Lala. Podọ, ehe gán zọ́n bọ e na vẹawuna mí nado hodo anademẹ he mí nọ mọyi lẹ. Amọ́, Jehovah nọ dejido mẹho lẹ go nado basi nudide mọnkọ lẹ, podọ mílọsu dona nọ dejido yé go. *

10. Sọgbe hẹ Heblu lẹ 13:17, naegbọn mí dona nọ kọngbedopọ hẹ mẹho lẹ?

¹⁰ Naegbọn mí dona nọ kọngbedopọ hẹ mẹho lẹ bo nọ nọgodona nudide he yé basi lẹ, etlẹ yin to whenue nudide enẹlẹ ma jẹ mítọn ji? Na mọwiwà nọ gọalọ nado hẹn pọninọ go to omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ṣẹnṣẹn. (Efe. 4:2, 3) Agun lẹ nọ tindo kọdetọn dagbe eyin mẹlẹpo gbọn whiwhẹ dali kẹalọyi nudide he pipli mẹho lẹ tọn basi lẹ. (Hia Heblu lẹ 13:17.) Hú popolẹpo, mí nọ dohia Jehovah dọ mí dejido ewọ go, eyin mí nọ kọngbedopọ hẹ mẹhe e deazọ́nna nado penukundo mí go lẹ.—Owalọ 20:28.

11. Etẹwẹ gán gọalọna mí nado hẹn jidide mítọn to anademẹ he mẹho lẹ nọ na mí lẹ mẹ lodo?

¹¹ Mí gán hẹn jidide mítọn to anademẹ he mẹho lẹ nọ na mí lẹ mẹ lodo, eyin mí nọ flindọ yé nọ hodẹ̀, bo nọ biọ gbigbọ wiwe to whenue yé to nulẹnpọn do whẹho he gando agun lọ go lẹ ji. Yé sọ nọ yí sọwhiwhe do gbadopọnna nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn tangan delẹ gọna anademẹ he titobasinanu Jehovah tọn nọ wleawuna lẹ. Ojlo vivẹ́ yetọn wẹ nado hẹn homẹ Jehovah tọn hùn bosọ penukundo omẹ etọn lẹ go to aliho dagbe hugan mẹ dile yé penugo do. Sunnu nugbonọ ehelẹ yọnẹn dọ emi na dogbè na Jiwheyẹwhe na nuhe dù aliho he mẹ yé nọ penukundo azọngban yetọn lẹ go te. (1 Pita 5:2, 3) Lẹnnupọndo ehe ji: To aihọn he akọ̀, sinsẹ̀n po tonudidọ po ko klan ehe mẹ, omẹ Jehovah tọn lẹ to Jiwheyẹwhe nugbo dopo kẹdẹ lọ sẹ̀n to pọmẹ podọ to jijọho mẹ. Eyin Jehovah ma to didona titobasinanu etọn wẹ, ehelẹ depope ma gán yin wiwadotana!

12. Etẹlẹ ji wẹ mẹho lẹ dona lẹnnupọndo whenue yé jlo na yọnẹn eyin mẹde lẹnvọjọ?

¹² Jehovah ko ze azọngban pinpẹn lọ do alọmẹ na mẹho lẹ nado hẹn agun lọ do wiweji. Eyin Klistiani de waylando sinsinyẹn de, Jehovah nọ donukun dọ mẹho lẹ ni basi dide eyin mẹlọ gán gbẹ́ yin hagbẹ agun lọ tọn kavi lala. Dopo to nuhe yé dona wà lẹ mẹ wẹ nado pọ́n eyin mẹlọ lẹnvọjọ nugbonugbo sọn ylando etọn mẹ. Mẹlọ gán dọ dọ emi lẹnvọjọ, amọ́ be e gbẹwanna nuhe e wà lọ nugbonugbo a? Be e ko magbe ma nado vọ́ jai jẹ ylando dopolọ mẹ ya? Eyin gbẹdido ylankan lẹ wẹ zọ́n bọ e jai jẹ ylando lọ mẹ, be e ko wleawufo nado sánkanna gbẹdido enẹlẹ ya? Mẹho lẹ nọ hodẹ̀ bo nọ lẹnnupọndo onú ehelẹ ji po alọgọ Owe-wiwe lẹ tọn po, podọ yé nọ na ayidonugo pọndohlan ylanwatọ lọ tọn gando nuhe jọ lọ go. Enẹgodo, yé nọ basi dide eyin ylanwatọ lọ na gbẹ́ to hagbẹ agun lọ tọn yin kavi lala. To ninọmẹ delẹ mẹ, e dona yin didesẹ sọn agun mẹ.—1 Kọl. 5:11-13.

13. Etẹwẹ gán na mí lẹnpọn whenue họntọn kavi hẹnnumẹ mítọn de yin didesẹ sọn agun mẹ?

¹³ Nawẹ jidide mítọn to mẹho lẹ mẹ gán yin whiwhlepọn gbọn? Eyin mẹhe yin didesẹ sọn agun mẹ lọ ma yin họntọn vivẹ́ kavi hẹnnumẹ mítọn de, mí gán kẹalọyi nudide mẹho lẹ tọn po awubibọ po. Amọ́, mí ni dọ dọ mẹhe yin didesẹ sọn agun mẹ lọ yin họntọn vivẹ́ mítọn de? Mí gán tindo ayihaawe eyin mẹho lẹ gbadopọnna kunnudenu lẹpo, kavi eyin yé dawhẹ sọgbe hẹ aliho Jehovah tọn lẹ nugbonugbo. Etẹwẹ gán gọalọna mí nado hẹn pọndohlan he sọgbe go gando nudide lọ go.

14. Etẹwẹ gán gọalọna mí eyin nudide he mẹho lẹ basi to whẹho ylanwatọ de tọn mẹ gando mí go tlọlọ?

 ¹⁴ Mí na wà dagbe nado nọ flindọ tito mẹdesẹ sọn agun mẹ tọn yin tito Jehovah tọn, podọ e nọ wà dagbe na agun lọ bo gán sọ wà dagbe na ylanwatọ lọ. Eyin ylanwatọ he ma lẹnvọjọ de yin dotẹnmẹ na nado gbọṣi agun lọ mẹ, e gán yinuwado mẹdevo lẹ ji to aliho ylankan mẹ. (Gal. 5:9) Humọ, e gán nọma yọ́n obá he mẹ ylando etọn sinyẹn jẹ, podọ e gán mọdọ e ma biọ dọ emi ni jla pọndohlan po nuyiwa emitọn lẹ po do, nado gọ̀ nukundagbe Jehovah tọn mọyi. (Yẹwh. 8:11) Mí gán kudeji dọ whenue mẹho lẹ to nudide basi nado pọ́n eyin mẹde dona yin didesẹ sọn agun mẹ kavi lala, yé nọ ylọ azọngban yetọn dọ nujọnu. Yé nọ mọnukunnujẹemẹ dọ taidi whẹdatọ lẹ to Islaeli hohowhenu tọn, “e ma yin gbẹtọ wẹ zọ́n azọ́n whẹdida tọn [yé], ṣigba Jehovah wẹ.”—2 Otàn. 19:6, 7.

15. Naegbọn mí dona nọ dejido anademẹ Jehovah tọn lẹ go todin hugan gbede pọ́n?

¹⁵ Dile titonu ehe to sisẹpọ vivọnu, mí dona nọ dejido aliho he mẹ Jehovah nọ wà nulẹ te go hugan gbede pọ́n. Etẹwutu? To nukunbibia daho lọ whenu, mí gán mọ anademẹ lẹ yí he na taidi nupaṣamẹ, nuhe ma yọ́n-na-yizan kavi nuhe ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe. Na nugbo tọn, Jehovah ma na dọhona mí tlọlọ. Ayihaawe ma tin dọ afọzedaitọ dide etọn lẹ gblamẹ wẹ e na na anademẹ lẹ gbọn. E ma yin ojlẹ lọ niyẹn nado mọhodọdo anademẹ lẹ go kavi do ayihaawe gando yé go bo kanse dọ ‘Be Jehovah dè janwẹ anademẹ ehe wá sọn nugbonugbo a, kavi mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ lọsu wẹ to linlẹn yetọn titi lẹ dọ?’ Nawẹ a na yinuwa gbọn to ojlẹ vonọtaun whenuho gbẹtọvi tọn enẹ mẹ? Nukun he a nọ yí do pọ́n anademẹ yẹwhehọluduta tọn lẹ todin wẹ na do enẹ hia. Eyin a nọ dejido anademẹ he mí nọ mọyi to egbehe lẹ go bosọ nọ wleawufo nado setonuna yé, ayihaawe ma tin dọ a na wà nudopolọ to nukunbibia daho lọ whenu.—Luku 16:10.

16. Nawẹ jidide mítọn to whẹdida Jehovah tọn lẹ mẹ gán yin whiwhlepọn to sọgodo he to yakẹ de gbọn?

¹⁶ Nudevo tin he ji mí na wà dagbe nado lẹnnupọndo—enẹ wẹ whẹdida Jehovah tọn lẹ to vivọnu titonu ehe tọn. Todido mítọn wẹ yindọ mẹhe ma ko to Jehovah sẹ̀n lẹ, ehe bẹ hẹnnumẹ mayisenọ mítọn lẹ hẹn ni wàmọ whẹpo opodo lọ nido wá. Amọ́ to Amagẹdọni whenu, Jehovah na yí Jesu zan nado dawhẹna mẹdopodopo. (Mat. 25:31-33; 2 Tẹs. 1:7-9) E ma yin míwlẹ wẹ na basi dide mẹhe jẹna lẹblanu Jehovah tọn kavi lala lẹ tọn. (Mat. 25:34, 41, 46) Be mí na penugo bo dejido whẹdida Jehovah tọn lẹ go ya, kavi  yé na yin zannu ahlida tọn de na mí? E họnwun dọ mí dona hẹn jidide mítọn to Jehovah mẹ lodo todin na mí nido dejido ewọ go mlẹnmlẹn to sọgodo.

17. Nawẹ mí na mọaleyi sọn whẹdida Jehovah tọn lẹ mẹ gbọn to vivọnu titonu ehe tọn?

¹⁷ Yí nukun homẹ tọn do pọ́n numọtolanmẹ mítọn to aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ whenue mí na mọ kọdetọn whẹdida Jehovah tọn lẹ tọn. Sinsẹ̀n lalo na ko busẹ, podọ nudopolọ wẹ e na yin na tito ajọwiwa tọn nukunkẹnnọ lọ po gandudu he ko gbidikọna gbẹtọvi lẹ bosọ hẹn awufiẹsa mayọnjlẹ lẹ wá na yé to whenuho gblamẹ lẹ po. Nuhahun agbasalilo tọn, yọnhowhe po okú mẹyiwanna lẹ tọn po, ma nasọ yin apadewhe gbẹzan egbesọegbesọ tọn mítọn tọn ba. Satani po aovi lẹ po na yin ginglọn na owhe fọtọ́n. Kọdetọn atẹṣiṣi yetọn tọn lẹ na ko busẹ. (Osọ. 20:2, 3) Enẹwutu, lehe homẹ mítọn na hùn do sọ dọ mí dejido aliho he mẹ Jehovah nọ wà nulẹ te go!

18. Etẹwẹ apajlẹ Islaelivi lẹ tọn he yin kinkandai to Sọha lẹ 11:4-6 po 21:5 po mẹ gán plọn mí?

¹⁸ To aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ, be mí na pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu delẹ he gán whlé jidide mítọn to aliho he mẹ Jehovah nọ wà nulẹ te mẹ pọ́n wẹ ya? Di apajlẹ, lẹnnupọndo nuhe jọ ojlẹ vude whenue Islaelivi lẹ tọ́n sọn kanlinmọgbenu to Egipti ji. Mẹdelẹ jẹ nuhlundọ ji na yé ma mọ núdùdù he yé ko nọ duvivi etọn dai lẹ wutu, podọ yé ma yọ́n pinpẹn manna he Jehovah wleawu etọn na yé tọn. (Hia Sọha lẹ 11:4-6; 21:5.) Be nudopolọ gán jọ do mílọsu go to vivọnu nukunbibia daho lọ tọn ya? Mí ma yọ́n azọ́n he e na biọ nado jla aimẹ do to vasudo lọ godo bosọ hẹn aigba lọ zun paladisi vudevude. E yọnbasi dọ azọ́n susu na tin nado wà, podọ gbẹninọ gán nọma bọawu to bẹjẹeji. Be mí na hlunnudọ gando nuhe Jehovah wleawu etọn na mí to ojlẹ enẹ mẹ lẹ go wẹ ya? Nudopo họnwun: Eyin mí nọ yọ́n pinpẹn awuwledainanu Jehovah tọn lẹ tọn todin, e yọnbasi dọ mí ni wà nudopolọ to whenẹnu.

19. Nawẹ a na basi bladopọ nuagokun he to hosọ ehe mẹ lẹ tọn gbọn?

¹⁹ Aliho he mẹ Jehovah nọ wà nulẹ te nọ sọgbe to whelẹponu. Mí dona do nujikudo enẹ. Mí sọ dona nọ dejido mẹhe Jehovah deazọ́nna nado hẹn ẹn diun dọ anademẹ etọn lẹ yin hihodo lẹ go. Ma wọn nuhe Jehovah dọ gbọn yẹwhegán etọn Isaia gblamẹ lẹ gbede blo, e dọmọ: “Huhlọn mìtọn na tin to abọẹninọ po jidide mlẹnmlẹn po mẹ.”—Isa. 30:15.