1. Nawẹ mí gán nọ yí whenu zan dopọ hẹ Jehovah gbọn?

 MÍ NỌ yiwanna nado yí whenu zan dopọ hẹ mẹhe onú yetọn nọ duahunmẹna mí lẹ. Homẹ asu po asi po lẹ tọn nọ hùn taun nado yí whenu zan dopọ hẹ ode awetọ. Jọja lẹ nọ yiwanna gbẹdido hẹ họntọn vivẹ́ yetọn lẹ. Podọ, mímẹpo wẹ nọ yọ́n pinpẹn ojlẹ he mí nọ yizan dopọ hẹ yisenọ hatọ lẹ tọn. Amọ́ hú popolẹpo, mí nọ yiwanna nado yí whenu zan dopọ hẹ Jiwheyẹwhe mítọn. Mí gán wàmọ, eyin mí nọ hodẹ̀ hlan ẹn, nọ hia Ohó etọn, bosọ nọ lẹnayihamẹpọn do lẹndai etọn po jẹhẹnu dagbedagbe etọn lẹ po ji. Na nugbo tọn, whenu he mí nọ yizan dopọ hẹ Jehovah họakuẹ taun!—Salm. 139:17.

2. Avùnnukundiọsọmẹnu tẹwẹ mí nọ pehẹ?

² Dile etlẹ yindọ mí yiwanna nado nọ yí whenu zan dopọ hẹ Jehovah, mí nọ pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu de. Alọnu mítọn nọ ján taun, ehe gán hẹn ẹn vẹawuna mí nado mọ whenu na nuwiwa gbigbọmẹ tọn lẹ. Agbasazọ́n, azọngban whẹndo tọn lẹ po nuwiwa dandan tọn devo lẹ po gán nọ yí whenu mítọn susu sọmọ bọ mí gán nọ mọdọ mí ma do whenu paali nado hodẹ̀, plọnnu kavi lẹnayihamẹpọn.

3. Nudevo tẹwẹ gán sọ dù whenu mítọn?

³ Nudevo de sọ tin he gán dù whenu mítọn to mayọnẹn mẹ. Eyin ayiha mítọn ma to ote, mí gán na dotẹnmẹ nuwiwa delẹ he ma ylan to yede mẹ nado fìn whenu he mí gán yizan nado dọnsẹpọ Jehovah dogọ. Di apajlẹ, lẹnnupọndo whẹho ayidedai tọn ji. Mímẹpo wẹ e nọ wà dagbe na nado diọ nuwiwa  mítọn lẹ to whedelẹnu. Amọ́ eyin etlẹ yin ayidedai dagbe de, e gán yí whenu mítọn sọmọ bọ mí ma na mọ whenu susu na nuwiwa gbigbọmẹ tọn lẹ. Mí dona nọ flindọ ayidedai ma yin nuhe yin nujọnu hugan lọ.—Howh. 25:27; 1 Tim. 4:8.

4. Etẹwẹ mí na gbadopọnna todin?

⁴ To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna nuhewutu mí dona nọ ze nujọnu lẹ do otẹn tintan mẹ. Mí nasọ dọhodo lehe mí gán nọ yí whenu mítọn zan hẹ Jehovah to aliho dagbe hugan mẹ do ji, gọna lehe mí gán mọaleyi do eyin mí nọ yí whenu mítọn zan to aliho nuyọnẹn tọn ehe mẹ.

5. Nawẹ dogbigbapọnna ayinamẹ he to Efesunu lẹ 5:15-17 mẹ gán gọalọna jọja de nado de aliho gbẹninọ tọn dagbe hugan lọ gbọn?

⁵ De aliho gbẹninọ tọn dagbe hugan lọ. Nuhe nọ saba duahunmẹna jọja lẹ wẹ nado zan gbẹzan yetọn to aliho dagbe hugan mẹ. To alọ de mẹ, ayinamẹtọ wehọmẹ tọn lẹ gọna hagbẹ whẹndo tọn mayisenọ lẹ gán nọ na yé tuli nado doafọna wepinplọn dahodaho nado sọgan wá do agbasazọ́n he pekuẹ de to gbẹ̀mẹ. Matin ayihaawe, afọdidona onú mọnkọ lẹ na dù suhugan whenu yetọn tọn. To alọ devo mẹ, mẹjitọ lẹ po họntọn lẹ po to agun mẹ gán nọ na tuli jọja lẹ nado yí gbẹzan yetọn do sẹ̀n Jehovah. Etẹwẹ gán gọalọna jọja he yiwanna Jehovah de nado basi nudide dagbe hugan lọ? E na mọaleyi eyin e hia Efesunu lẹ 5:15-17 bosọ lẹnayihamẹpọn deji. (Hia.) To wefọ ehelẹ hihia godo, jọja de gán kanse ede dọ: ‘Etẹwẹ yin “ojlo Jehovah tọn”? Nudide tẹwẹ na hẹn homẹ etọn hùn? Yanwle tẹwẹ na gọalọna mi nado yí whenu ṣie zan to aliho dagbe hugan mẹ?’ Flindọ, “ylankan wẹ azán lẹ,” podọ titonu he ji Satani to gandu do ehe na wá vivọnu to madẹnmẹ. Nuyọnẹnnu wẹ e na yin dọ mí ni nọ zan gbẹzan mítọn to aliho de he na hẹn homẹ Jehovah tọn hùn mẹ.

6. Nudide tẹwẹ Malia basi, podọ naegbọn enẹ do yin nudide nuyọnẹn tọn de?

⁶ Nọ ze nujọnu lẹ do otẹn tintan mẹ. To whedelẹnu, whenu mítọn yiyizan to aliho dagbe hugan mẹ nọ biọ dọ mí ni basi nudide to nuwiwa awe he ma ylan to yede mẹ lẹ ṣẹnṣẹn. Kandai he mí jẹakọ hẹ ganji de, enẹ wẹ dehe gando dlapọn Jesu tọn yì owhé Malia po Malta po tọn gbè go zinnudo nuagokun enẹ ji. Ayihaawe ma tin dọ, na homẹ Malta tọn hùn nado yí jonọ Jesu tọn wutu, alọtútlú whàn ẹn nado jẹ awuwlena núdùdù susu ji. To ojlẹ enẹ mẹ, Malia zọ̀n do dotẹnmẹ dlapọn lọ tọn go bo sinai to apá na Oklunọ etọn bo to todoaina nuplọnmẹ etọn lẹ. Dile etlẹ yindọ ayihaawe ma tin dọ mẹwhinwhàn dagbe hugan wẹ Malta tindo, Malia “ko de adà he yọ́n hugan” lọ. (Luku 10:38-42, Odò.) To ojlẹ de godo, Malia gán ko wọnji nuhe yè dà to gbenẹgbe lẹ go, amọ́ mí gán kudeji dọ e ma wọn nuhe e plọn sọn Jesu dè lẹ gbede. Kẹdẹdile Malia yọ́n pinpẹn whenu enẹ he e yizan hẹ Jesu tọn do, mí nọ yọ́n pinpẹn whenu he mí nọ yizan hẹ Jehovah tọn. Nawẹ mí gán nọ yí whenu enẹ zan to aliho dagbe hugan mẹ gbọn?

7. Naegbọn e do jẹ dọ mí ni nọ yí whenu mítọn zan na dẹ̀hiho, nupinplọn po ayihamẹlinlẹnpọn po?

⁷ Mọnukunnujẹemẹ dọ odẹ̀, nupinplọn po ayihamẹlinlẹnpọn po yin apadewhe sinsẹ̀n-bibasi mítọn tọn. Whenue mí to dẹ̀ho, mí nọ dọhodopọ hẹ Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn he yiwanna mí sisosiso. (Salm. 5:7) Whenue mí to Biblu plọn, mí nọ mọ “oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn,” yèdọ mẹhe yin Asisa nuyọnẹn lẹpo tọn.  (Howh. 2:1-5) Whenue mí to ayihamẹlẹnpọn, mí nọ lẹnnupọndo jẹhẹnu dagbedagbe Jehovah tọn lẹ po lẹndai jiawu etọn na nudida lẹpo po ji gọna lehe lẹndai enẹ gando mí go do. Be aliho dagbe devo de sọ pọnte humọ nado yí whenu towe zan ya? Todin, nawẹ mí gán mọaleyi to gigọ́ mẹ sọn whenu vude he mí tindo mẹ gbọn?

8. Etẹwẹ mí gán plọn sọn lehe Jesu yí whenu etọn zan to danfafa ji do mẹ?

⁸ Eyin e yọnbasi, nọ dín nọtẹn he to abọẹ de. Lẹnnupọndo apajlẹ Jesu tọn ji. Whẹpo e do bẹ lizọnyizọn aigba ji tọn etọn jẹeji, e yí azán 40 zan to danfafa ji. (Luku 4:1, 2) To nọtẹn he to abọẹ enẹ, Jesu gán hodẹ̀ hlan Jehovah bosọ lẹnayihamẹpọn do nuhe yin ojlo Otọ́ etọn tọn na ẹn ji. Ayihaawe ma tin dọ mọwiwà zọ́n bọ e wleawudaina whlepọn he e na pehẹ to ojlẹ kleun de godo lẹ. Nawẹ a gán mọaleyi sọn apajlẹ Jesu tọn mẹ gbọn? Eyin a yin hagbẹ whẹndo daho de tọn, e gán nọma bọawuna we to whelẹponu nado mọ fie to abọẹ de to whégbè. To ninọmẹ enẹ mẹ, a gán dín ofi dagbe de to gbonu. Nuhe Julie nọ wà niyẹn eyin e jlo na yí whenu zan dopọ hẹ Jehovah to odẹ̀ mẹ. Ewọ po asu etọn po nọ nọ̀ ohọ̀ pẹvi de mẹ to France, podọ e nọ vẹawuna ẹn nado to edeṣo bo ma yin ayihafẹsẹna. Julie dọmọ: “Enẹwutu n’nọ disa yì gbọjẹtẹn de egbesọegbesọ. To finẹ, n’gán nọ dee ṣo bo ma yin ayihafẹsẹna bosọ dọhona Jehovah nugbonugbo.”

9. Mahopọnna dọ alọnu Jesu tọn nọ ján taun, nawẹ e dohia gbọn dọ haṣinṣan emitọn hẹ Jehovah họakuẹ na emi?

⁹ Alọnu Jesu tọn nọ ján taun. To lizọnyizọn aigba ji tọn etọn whenu, gbẹtọgun lẹ nọ hodo e sọn fide jẹ fide, podọ yemẹpo wẹ nọ jlo dọ ni yí whenu zan hẹ emi. To gbèdopo, “tòdaho lọ pete pli do ohọ̀n [de] nukọn” nado mọ ẹn. Etomọṣo, Jesu nọ mọ whenu nado hẹn haṣinṣan mẹdetiti tọn etọn hẹ Jehovah lodo. Whẹpo ai nido họ́n, e mọ “fihe to olá de,” yèdọ fie e gán yí whenu zan edeṣo hẹ Otọ́ etọn te.—Malku 1:32-35.

10, 11. Sọgbe hẹ Matiu 26:40, 41, ayinamẹ he wá do gànmẹ tẹwẹ Jesu na devi etọn lẹ to jipa Gẹtsemani tọn mẹ, amọ́ etẹwẹ jọ?

¹⁰ To ozán godo tọn he Jesu yizan to aigba ji mẹ, dile lizọnyizọn etọn to vivọnu wá, e sọ dín fie to abọẹ de, yèdọ fie e gán lẹnayihamẹpọn bo hodẹ̀ te. E mọ ofi mọnkọ to jipa Gẹtsemani tọn mẹ. (Mat. 26:36) To finẹ, Jesu na ayinamẹ he wá do gànmẹ delẹ devi etọn lẹ gando dẹ̀hiho go.

¹¹ Lẹnnupọndo nuhe jọ ji. Whenue yé wá jipa Gẹtsemani tọn mẹ, ozán ko kú taun, vlavo ogàn wiawe zánmẹ tọn ko hò bo zẹ̀ e go. Jesu biọ to apọsteli lọ lẹ si nado “nọ nukle” podọ e yì nado hodẹ̀. (Mat. 26:37-39) Amọ́,  whenue e to dẹ̀ho, yé jẹ amlọndọ ji. Whenue Jesu mọdọ yé to amlọndọ, e sọ na yé tuli whladopo dogọ nado “gbọṣi nukle bo nọ hodẹ̀ to whepoponu.” (Hia Matiu 26:40, 41.) E yọnẹn dọ yé ko jẹflumẹ bọ agbọ́ sọ pé yé. Awuvẹmẹ whàn Jesu nado mọnukunnujẹemẹ dọ “agbasa yin madogánnọ.” Amọ́, whenue Jesu sọ yì dẹ̀ho gbé whla awe devo lẹ, e lẹkọwa bo mọdọ devi etọn lẹ ko sọ to amlọndọ kakati nado to dẹ̀ho.—Mat. 26:42-45.

12. Etẹwẹ mí gán wà eyin to whedelẹnu mí jẹflumẹ kavi agbọ́ pé mí sọmọ bọ mí ma gán hodẹ̀?

¹² Nọ de ojlẹ dagbe lọ. To whedelẹnu, mí gán jẹflumẹ kavi agbọ́ gán pé mí sọmọ bọ mí ma na penugo nado hodẹ̀. Eyin enẹ jọ do gowe, yọnẹn dọ e ma yin hiẹ kẹdẹ wẹ e nọ ṣí mọ na. Etẹwẹ a gán wà? Mẹdelẹ he tindo aṣa lọ nado nọ hodẹ̀ hlan Jehovah to vivọnu azán de tọn ko mọdọ e nọ gọalọ taun eyin yè wàmọ to whèjai whenue agbọ́ ma ko pé mẹ gbau. Mẹdevo lẹ ko mọdọ ninọmẹ he mẹ yé nọ do hodẹ̀ gán wà dagbe taun. Amọ́ etẹwẹ lo, eyin magbọjẹ lẹ húagbọ́ we kavi a gbọjọ sọmọ bọ a ma gán hodẹ̀? Dọ numọtolanmẹ towe lẹ na Jehovah. A gán kudeji dọ Otọ́ lẹblanunọ mítọn na mọnukunnujẹ gowe.—Salm. 139:4.

13. Nawẹ nuyizan lẹtliki tọn lẹ gán yinuwa do whenu he mí nọ yizan hẹ Jehovah ji gbọn?

¹³ Nọ nọavùnte sọta ayihafẹsẹnamẹnu lẹ whenue a to nuplọn. Dẹ̀hiho ma yin aliho dopo gee lọ he mẹ mí gán hẹn haṣinṣan mítọn hẹ Jehovah lodo te. Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọn po opli lẹ yìyì po gán sọ gọalọna mí nado dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe dogọ. Be nude tin he a gán wà nado yí whenu he a nọ yizan na nupinplọn podọ to opli lẹ ji zan to aliho dagbe hugan mẹ ya? Kanse dewe dọ, ‘Etẹwẹ nọ jlo na fẹayihasẹna mi to opli lẹ ji kavi to whenue n’jlo na plọnnu?’ Be oylọ alokan ji tọn, kavi wekanhlanmẹ lẹ to nuyizan lẹtliki tọn towe devo lẹ ji wẹ ya? To egbehe, gbẹtọ liva susu lẹ wẹ tindo azọ́nwanu he nọ yọ́n-na-yizan ehelẹ. Dodinnanutọ delẹ dọ dọ whenue mí to tintẹnpọn nado ze ayiha do fidopo, alokan apòmẹ tọn de tintindo to apá poun gán fẹayihasẹna mí. Weyọnẹntọ de dọ dọ: “Ayiha mẹtọn ma nọ to nuhe wà yè te ji. E nọ to fidevo.” Jẹnukọnna plidopọ lẹ, mí nọ saba yin didọna nado ze nuyizan lẹtliki tọn mítọn lẹ do ninọmẹ de mẹ he ma na fẹayihasẹna mẹdevo lẹ. Be mí gán nọ wà nudopolọ to whenue mí to mídeṣo, na nuyizan lẹtliki tọn mítọn lẹ nikaa fẹayihasẹna mí  bo doalọtena whenu he mí to yiyizan dopọ hẹ Jehovah ya?

14. Sọgbe hẹ Filipinu lẹ 4:6, 7, nawẹ Jehovah na gọalọna mí nado ze ayiha do fidopo gbọn?

¹⁴ Biọ alọgọ Jehovah tọn nado nọ ze ayiha do fidopo. Eyin a doayi e go dọ ayiha towe ma to fidopo whenue a to nuplọn kavi to opli agun tọn de ji, biọ alọgọ Jehovah tọn. Eyin a to nuhà kavi do magbọjẹ, e gán nọma bọawuna we nado ze ahunmẹdunamẹnu towe lẹ do apadopo bo ze ayiha do onú gbigbọmẹ tọn lẹ ji, amọ́ nujọnu wẹ e yin dọ a ni wàmọ. Nọ hodẹ̀ nado biọ jijọho he na basi hihọ́na ahun towe po “nugopipe apọ̀nmẹ tọn” towe po.—Hia Filipinu lẹ 4:6, 7.

15. Etẹwẹ yin dopo to ale he whenu yiyizan dopọ hẹ Jehovah nọ hẹnwa lẹ mẹ?

¹⁵ Eyin a nọ yí whenu zan nado dọhona Jehovah, dotoaina ẹn bosọ lẹnnupọndo ewọ ji, a na mọ ale susu yí. Gbọnna? Tintan, a na nọ basi nudide dagbe lẹ. Biblu na mí jide dọ “mẹhe nọ zinzọnlin hẹ nuyọnẹntọ na yọnnuin.” (Howh. 13:20) Enẹwutu, lehe a to whenu yizan dopọ hẹ Asisa nuyọnẹn tọn lọ, yèdọ Jehovah sọ, mọ wẹ a na lẹzun nuyọnẹntọ dogọ do niyẹn. A na mọnukunnujẹ lehe yè nọ hẹn homẹ etọn hùn do mẹ dogọ, bo nasọ yọ́n lehe a gán dapana nudide he ma nọ hẹn homẹ etọn hùn lẹ bibasi do.

16. Nawẹ whenu yiyizan dopọ hẹ Jehovah nọ hẹn mẹpinplọn mítọn pọnte dogọ gbọn?

¹⁶ Awetọ, a na hẹn mẹpinplọn towe pọnte dogọ. Whenue mí to Biblu plọn hẹ mẹde, dopo to yanwle titengbe hugan mítọn lẹ mẹ wẹ nado gọalọna nuplọntọ mítọn nado dọnsẹpọ Jehovah. Lehe mí nọ dọhodopọ hẹ Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn sọ, mọ wẹ owanyi he mí do na ẹn na siso deji do, podọ mọ wẹ mí na pegan dogọ do niyẹn nado plọn nuplọntọ mítọn lẹ nado yiwanna ewọ. Ehe yin nugbo to whẹho Jesu tọn mẹ. E basi zẹẹmẹ Otọ́ etọn tọn po hogbe ahundopo tọn he do owanyi hia lẹ po sọmọ bọ hodotọ nugbonọ etọn lẹ ma gán nọma yiwanna Jehovah.—Joh. 17:25, 26.

17. Naegbọn dẹ̀hiho po nupinplọn po nọ gọalọna mí nado hẹn yise mítọn lodo?

¹⁷ Atọ̀ntọ, yise towe na lodo dogọ. Lẹnnupọndo nuhe nọ jọ ji whenue a biọ anademẹ, homẹmimiọn kavi godonọnamẹ Jiwheyẹwhe tọn to odẹ̀ mẹ. Whedepopenu he Jehovah na gblọndo odẹ̀ mọnkọ lẹ tọn, yise towe to ewọ mẹ nọ lodo dogọ. (1 Joh. 5:15) Nudevo tẹwẹ sọgan sọ hẹn yise towe lodo? Oplọn mẹdetiti tọn wẹ. To popolẹpo mẹ, “yise nọ bọdo nuhe yin sisè lọ go.” (Lom. 10:17) Amọ́, nado hẹn yise lodo nọ biọ nususu hú nado bẹ oyọnẹn pli poun. Nudevo tẹwẹ mí dona wà?

18. Na apajlẹ nuhewutu mí dona nọ lẹnayihamẹpọn tọn.

¹⁸ Mí dona nọ lẹnayihamẹpọn do nuhe plọn  mí te ji. Lẹnnupọndo apajlẹ mẹhe kàn Salmu lẹ 77tọ tọn ji. E jẹflumẹ, na e lẹndọ ewọ po Islaelivi hatọ etọn lẹ po ko hẹn nukundagbe Jehovah tọn bu wutu. Magbọjẹ mọnkọ lẹ nọ do amlọnmadọ́ na ẹn to zánmẹ. (Wefọ 2-8tọ) Etẹwẹ e wà? E dọna Jehovah dọmọ: “Yẹn na nọ lẹnayihamẹpọn do azọ́n towe lẹpo ji bo nasọ nọ lẹnnupọn sisosiso do nuyiwa towe lẹ ji.” (Wefọ 12tọ) Na nugbo tọn, salmu-kantọ lọ yọ́n nuhe Jehovah ko wà na omẹ Etọn lẹ to hohowhenu lẹ ganji, amọ́ dawe he tindo magbọjẹ ehe nọ to kinkanse ede dọ: “Be Jiwheyẹwhe ko wọn nado do nukundagbe hia wẹ, kavi homẹgble etọn ko hẹnalọdotena lẹblanu etọn wẹ ya?” (Wefọ 9tọ) Salmu-kantọ lọ lẹnayihamẹpọn do azọ́n Jehovah tọn lẹ ji, podọ do nugbo lọ ji dọ Jiwheyẹwhe ko do lẹblanu po awuvẹmẹ etọn po hia to hohowhenu. (Wefọ 11tọ) Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? Salmu-kantọ lọ wá kudeji dọ Jehovah ma na gbẹ́ omẹ Etọn lẹ dai gbede. (Wefọ 15tọ) To aliho dopolọ mẹ, yise towe na lodo dogọ dile a to ayihamẹlẹnpọn do nuhe Jehovah ko wà na omẹ etọn lẹ gọna nuhe e ko wà na hiẹ lọsu titi lẹ ji.

19. Aliho devo tẹ mẹ wẹ mí nasọ mọaleyi sọn whenu yiyizan hẹ Jehovah mẹ te?

¹⁹ Ẹnẹtọ podọ dehe yin nujọnu hugan lọ wẹ yindọ, owanyi towe na Jehovah na siso dogọ. Owanyi, yèdọ jẹhẹnu de he yin nujọnu hugan devo depope na whàn we nado nọ setonuna Jehovah bo nọ basi avọ́sinsan lẹ nado hẹn homẹ etọn hùn, podọ nado doakọnna whlepọn depope. (Mat. 22:37-39; 1 Kọl. 13:4, 7; 1 Joh. 5:3) Nudepope ma gán yin nujọnu hú họntọnjiji pẹkipẹki hẹ Jehovah!—Salm. 63:1-8.

20. Etẹwẹ a to linlẹn nado wà nado nọ fli ojlẹ he a nọ yizan hẹ Jehovah?

²⁰ Flindọ dẹ̀hiho, nupinplọn po ayihamẹlinlẹnpọn po yin adà sinsèn-bibasi mítọn tọn lẹ. Taidi Jesu, nọ dín fie to abọẹ lẹ nado nọ yí whenu zan dopọ hẹ Jehovah. Nọ dapana ayihafẹsẹnamẹnu he ma yin dandan tọn lẹ. Nọ biọ Jehovah dọ ni gọalọna we nado ze ayiha do fidopo to whenue a to alọdo to nuwiwa gbigbọmẹ tọn lẹ mẹ. Eyin a nọ yí whenu towe zan to aliho dagbe hugan mẹ todin, Jehovah na yí ogbẹ̀ madopodo to aihọn yọyọ etọn mẹ do suahọ we.—Malku 4:24.