Mẹjitọ ṣie lẹ tlọ́n Estonie bo yì Allemagne to Wẹkẹ-Whàn awetọ whenu, podọ finẹ wẹ n’yin jiji te. Enẹgodo wẹ yé jẹ awuwle ji nado sẹtẹn yì Canada. Owhé tintan he gbè mí nọ sẹpọ Ottawa to Canada yin ohọ̀ pẹvi de he yè sá osẹ̀n wewe do bọ koklo lẹ nọ yin bibẹ demẹ ga. Mí jẹhẹ́n taun, amọ́ e whè gbau, mí nọ mọ azìn dù to núdùdù afọnnu tọn whenu.

To gbèdopo, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ hia Osọhia 21:3, 4 na onọ̀ ṣie. Nuhe e plọn lọ yinuwadeji sọmọ bọ e bẹ avi. Okún nugbo lọ tọn whẹ́n, podọ otọ́ ṣie po onọ̀ ṣie po yawu yinukọn bo yí baptẹm.

Mẹjitọ ṣie lẹ ma sè Glẹnsigbe sọmọ, amọ́, yé ylọ nugbo lọ dọ nujọnu. Diblayin to sibigbe lẹpo, otọ́ ṣie nọ plan yẹn po nọviyọnnu ṣie Sylvia po yì lizọnyizọn lọ mẹ, eyin e tlẹ wazọ́n to ozán he jẹnukọn lọ blebu mẹ to azọ́nwatẹn etọn fie yè nọ wà gànzọ́n te to Sudbury to Ontario. Podọ to osẹ lẹpo mẹ, whẹndo mítọn nọ plọn Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn dopọ. Papa po Mama po do owanyi na Jiwheyẹwhe do ahun ṣie mẹ. Ehe whàn mi nado klan gbẹzan ṣie do wiwe na Jehovah to 1956, whenue n’do owhe ao. Owanyi sisosiso yetọn na Jehovah ko hẹn mi lodo to gbẹzan ṣie blebu mẹ.

Whenue n’ko yí gbedewema to wehọmẹ daho godo, n’masọ na ayidonugo sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn sọmọ ba. N’nọ lẹndọ eyin n’lẹzun gbehosọnalitọ, n’ma na mọ akuẹ he pé gbede nado wà nuhe nọ jlo mi sọn ovu, enẹ wẹ nado do agahun bo disa gbọn ogbẹ̀ lọ blebu mẹ. N’mọ azọ́n do azọ́nwatẹn ladio tọn de to lẹdo ṣie mẹ, fie n’nọ wazọ́n te taidi agbán-hotọ, yèdọ azọ́n de he n’yiwanna taun. N’nọ wazọ́n to zánmẹ lẹ, enẹ nọ zọ́n bọ n’nọ saba gọ̀n opli, bosọ nọ dogbẹ́ hẹ mẹhe ma yiwanna Jiwheyẹwhe paali lẹ. To godo mẹ, ayihadawhẹnamẹnu ṣie he yin pinplọn gbọn Biblu dali whàn mi nado basi diọdo lẹ.

N’sẹtẹn yì Oshawa to Ontario. To finẹ n’dukosọna Ray Norman po nọviyọnnu etọn Lesli po, gọna gbehosọnalitọ devo lẹ. Yemẹpo wẹ yí mi ganji. Whenue n’mọ ayajẹ yetọn, enẹ whàn mi nado vọ́ yanwle ṣie lẹ gbeje pọ́n. Yé dotuhomẹna mi nado yin gbehosọnalitọ, bọ n’bẹjẹeji to septembre 1966. N’do ayajẹ taun, podọ gbẹzan ṣie ma ylan. Amọ́, nupaṣamẹ he na diọ gbẹzan ṣie delẹ to tepọn mi.

Whenue n’gbẹ́ pò to wehọmẹ daho, n’doalọwemẹ nado yì sẹ̀n to Bẹtẹli to Toronto to Canada. To nukọn  mẹ whenue n’yin gbehosọnalitọ, n’yin oylọ-basina nado wá sẹ̀n to Bẹtẹli na owhe ẹnẹ. Amọ́ na n’yiwanna Lesli taun wutu, n’dibu dọ eyin n’kẹalọyi oylọ-basinamẹ ehe, n’ma nasọ mọ ẹn gbede ba. To godo mẹ, whenue n’ko hodẹ̀ vivẹ́ na ojlẹ dindẹn godo, n’kẹalọyi oylọ-basinamẹ lọ nado yì Bẹtẹli, bo do edabọ na Lesli po awubla po.

N’wazọ́n to avọ̀yantẹn Bẹtẹli tọn podọ to nukọn mẹ taidi wekantọ de. To ojlẹ lọ mẹ, Lesli lẹzun gbehosọnalitọ titengbe to Gatineau to Québec. N’nọ saba kanse dee lehe nulẹ to yìyì do na Lesli, podọ eyin nudide dagbe lọ janwẹ n’basi nugbonugbo. Enẹgodo, nupaṣamẹ ayidego tọn de jọ to gbẹzan ṣie mẹ. Ray he yin mẹdaho Lesli tọn yin oylọ-basina wá Bẹtẹli. Ohọ̀ he mẹ n’te wẹ yè ze e do! Ehe zọ́n bọ họntọnjiji yẹn po Lesli po tọn sọ gọ̀ bẹ. Mí wlealọ to gbeegbe sinsẹ̀nzọn ṣie to Bẹtẹli pé owhe ẹnẹ pẹẹ, enẹ wẹ to 27 février 1971.

Yẹn po Lesli po yin azọ́ndena do agun flansegbe tọn de mẹ to Québec. To owhe kleun delẹ godo, e paṣa mi taun dọ n’yin azọ́ndena taidi nugopọntọ lẹdo tọn whenue n’do owhe 28. N’mọdọ n’ko whè gbau bo masọ pegan, amọ́, hogbe he to Jelemia 1:7, 8 mẹ lẹ na mi tuli. Amọ́ na Lesli basi asidan mọto tọn delẹ wutu, e nọ vẹawuna ẹn nado mọ amlọndọ. Enẹwutu, nawẹ azọ́n lẹdo tọn gán pà mí gbọn? Etomọṣo, Lesli dọmọ: “Eyin Jehovah biọ to mí si nado wà nude, be mí ma dona tẹnpọn nado wà ẹ ya?” Mí kẹalọyi oylọ-basinamẹ lọ, bo duvivi azọ́n lẹdo tọn na owhe 17.

Alọnu ṣie nọ ján taun to azọ́n lẹdo tọn mẹ, bọ n’ma nọ mọ whenu na Lesli sọmọ. Amọ́, nudevo tin he n’dona plọn. To lundi afọnnu fuu dopo, ogàn họngbo ji tọn mítọn dọnú. Mí ma mọ mẹde to ohọ̀n lọ ji, amọ́ mí mọ ohà de he mẹ tafoji-vọ̀, atin-sinsẹ́n, yìnnọsin didà, blẹdi, ovẹn dopo, kọfo lẹ, gọna wekanhlanmẹ de he ji yinkọ ma te, ehe mẹ yè kàn do dọmọ: “Plan asi we na mì ni yì deayidai.” Azán dagbedagbe de wẹ, bọ owhè sọ hùn ganji. Amọ́ n’dọna Lesli dọ n’dona wleawuna hodidọ susu, enẹwutu mí ma gán yì. E mọnukunnujẹemẹ, amọ́ e vẹna ẹn pẹẹde. Dile n’to aisinsin to tafo ṣie tó, ayihadawhẹnamẹnu ṣie jẹ avùnho hẹ mi ji. N’lẹnnupọndo Efesunu lẹ 5:25, 28 ji. Be hogbe Jehovah tọn enẹlẹ ma to tulina mi nado hò numọtolanmẹ asi e tọn lẹ pọ́n wá? To whenue n’ko hodẹ̀ godo, n’dọna Lesli dọ, “E yá mí ni yì,” podọ e vivi na ẹn taun. Mí kùnhún sọyi tọ̀sisa dagbedagbe de tó, bo tẹ́ tafoji-vọ̀ mítọn do kọmẹ, podọ mí duvivi dopo to azán ayajẹ tọn mítọn hugan lẹ mẹ tọn. Amọ́, n’gbẹ́ penugo bo wleawuna hodidọ ṣie lẹ.

Fihe mí wazọ́n lẹdo tọn te lẹ ma whè, podọ yé hẹn ayajẹ wá na mí taun, yèdọ bẹsọn Colombie-Britannique kakayi Terre-Neuve. Todin, ojlo vuwhenu tọn ṣie nado do agahun yì ofi voovo lẹ to hẹndi mọ. N’lẹnnupọndo Wehọmẹ Giliadi tọn ji, amọ́ n’ma jlo paali nado yin didohlan tògodo taidi mẹdehlan. E nọ di na mi dọ gbẹtọ vonọtaun wẹ mẹdehlan lẹ yin, podọ n’ma mọdọ enẹ na pà mi. Gbọnvona enẹ, n’sọ to budi dọ n’gán yin didohlan otò Aflika tọn de mẹ  fie azọ̀n po awhàn po to nugbà te. Fie n’te ko yọ́n na mi.

To 1992, whenue azọ́n mítọn ṣẹṣẹ gọ̀ bẹ to otò he yin apadewhe Union Soviétique hohowhenu tọn lẹ mẹ, yè kanse mí eyin e na jlo mí nado sẹtẹn yì Estonie taidi mẹdehlan lẹ. E paṣa mí taun, amọ́ mí hodẹ̀ gandego. Whladopo dogọ mí lẹndọ, ‘Eyin Jehovah biọ to mí si nado wà nude, be mí ma dona tẹnpọn nado wà ẹ ya?’ Mí kẹalọyi bọ n’dọna dee dọ, ‘E ma ylan, mí ma kuku jei Aflika.’

To afọdopolọji, mí jẹ Estonie-gbè plọn ji. Whenue mí ko to otò lọ mẹ na osun kleun delẹ godo, mí yin oylọ-basina nado bẹ azọ́n lẹdo tọn jẹeji. Mí dona dla agun 46 pọ́n gọna kándo delẹ to otò Baltique tọn atọ̀n mẹ podọ to Kaliningrad to Russie. Ehe zẹẹmẹdo dọ mí dona tẹnpọn bo plọn Lettonie-gbè, Lituanie-gbè po Russie-gbè po. E ma bọawu paali. Ṣogan, vivẹnudido mítọn lẹ yinuwado họntọn mítọn lẹ ji sisosiso bọ yé gọalọna mí. To 1999, alahọ de yin didoai to Estonie bọ n’yin azọ́ndena nado sẹ̀n to wedegbẹ́ alahọ tọn lọ mẹ to pọmẹ hẹ mẹmẹsunnu Toomas Edur, Lembit Reile, gọna Tommi Kauko.

Mí wá yọ́n Kunnudetọ susu he ko yin bibẹyi Sibérie to ojlẹ de mẹ wayi. Mahopọnna ninọmẹ gànpamẹninọ tọn he vẹawu he mẹ yé jugbọn lẹ bosọ yin kinklan sọn whẹndo yetọn lẹ go, yé ma gblehomẹ bo hẹnmẹdohomẹ. Yé hẹn ayajẹ po zohunhun yetọn po go to lizọnyizọn lọ mẹ. Ehe gọalọna mí nado mọdọ mí gán doakọnnanu bosọ hẹn ayajẹ mítọn go etlẹ yin to ninọmẹ he vẹawu lẹ mẹ.

Na owhe susu lẹ, mí hẹn alọnu mítọn ján sọmọ bọ mí ma tlẹ nọ mọ whenu nado gbọjẹ, podọ agbọ́ wá jẹ Lesli pé ji sinsinyẹn. Mí ma yawu yọnẹn dọ azọ̀n he nọ yin fibromyalgie wẹ zọ́n bọ agbọ́ nọ pé e sọmọ. Mí jẹ nulẹnpọn ji sinsinyẹn nado lẹkọyi Canada. Whenue mí yin oylọ-basina nado yì wehọmẹ hagbẹ wedegbẹ́ alahọ tọn lẹ tọn to Patterson, New York to États-Unis, n’do ayihaawe eyin e gán pà mí. Amọ́ whenue mí ko hodẹ̀ vẹkuvẹku godo, mí yigbe nado yì. Jehovah dona nudide lọ. To whenue mí to wehọmẹ ehe wẹ Lesli wá mọ nukunpedomẹgo dotowhé tọn he e do hudo etọn yí. Ehe zọ́n bọ mí penugo bo gọ̀ nuwiwa mítọn lẹ bẹ dile mí ko nọ wà do.

To zánmẹ gbèdopo to 2008, whenue mí ko lẹkọwa Estonie godo, yè ylọ mi to alokan ji sọn tatọ́-tẹnnọ mítọn bo kanse mi eyin mí na kẹalọyi azọ́ndenamẹ de nado yì Congo. E gbàhundona mi taun, titengbe na n’dona na gblọndo to wunkẹngbe. N’ma dọho de na Lesli to afọdopolọji, na n’yọnẹn dọ enẹ na do amlọnmadọ na ẹn to ozán enẹ mẹ. Amọ́ yẹnlọsu wẹ ma wá mọ amlọndọ, na n’to dẹ̀ho do ahunmẹdunamẹnu ṣie lẹ ji gando Aflika go wutu.

To wunkẹngbe whenue n’dọho lọ na Lesli, mí dọna míde dọ: “Jehovah to oylọ-basina mí nado yì Aflika. Eyin mí ma tẹ́n ẹn pọ́n, nawẹ mí gán yọnẹn  gbọn eyin e ma na pà mí bọ mí nasọ duvivi etọn?” Enẹwutu, whenue mí ko nọ Estonie na owhe 16 godo, mí do agahun yì Kinshasa to Congo. Wekantẹn alahọ tọn lọ tin to lẹdo he to abọẹ de mẹ, bosọ do jipa whanpẹnọ de. Dopo to onú tintan he Lesli ze do ohọ̀ mítọn mẹ lẹ mẹ wẹ kalti de he ko to e si sọn whenue mí tlọ́n Canada. Hogbe ehelẹ wẹ yin kinkan do kalti lọ ji: “Taidi atin de, nọ vùn to fidepope he a yin dido do.” Whenue mí ko mọ mẹmẹsunnu lẹ, deanana plọnmẹ Biblu delẹ, bosọ duvivi ayajẹ he gbẹzan mẹdehlan tọn nọ hẹnwa delẹ tọn godo, mí gọ̀ ayajẹ mítọn mọ to sinsẹ̀nzọn lọ mẹ. To nukọn mẹ, mí do lẹblanulọkẹyi lọ nado yì dla alahọ otò Aflika tọn 13 devo lẹ pọ́n. Enẹ hùn dotẹnmẹ dotena mí nado plọn nususu gando gbẹtọ voovo lẹ go. Obu ṣie dai tọn lẹ busẹ, bọ mí dopẹna Jehovah dọ e do mí hlan Aflika.

To Congo, mẹlẹ ze núdùdù yọyọ susu donukọnna mí taidi owánvu lẹ, yèdọ nudelẹ he n’nọ lẹn dai dọ mí ma gán dù. Amọ́ whenue mí mọdọ mẹmẹsunnu mítọn lẹ nọ dù onú ehelẹ, mílọsu dọ́ yé pọ́n bosọ yiwanna.

Mí sọ penugo bo hẹn alọgọ kọgbọ tọn po gbigbọmẹ tọn po sọyi whèzẹtẹn-waji otò lọ tọn fie awhànpa gufọntọ lẹ tọn lẹ nọ tọ́nawhàn gbétatò lẹ bo nọ gbleawuna yọnnu po ovivu lẹ po te. Suhugan mẹmẹsunnu lẹ tọn wẹ jẹhẹ́n taun. Ṣogan, todido dolido yetọn to fọnsọnku mẹ, owanyi yetọn na Jehovah, podọ nugbonọ-yinyin yetọn na titobasinanu Jehovah tọn yinuwado mí ji sisosiso. Mí yin whinwhàn nado vọ́ nuyise mítọn lẹ gbeje pọ́n bosọ hẹn yé lodo. Mẹmẹsunnu mítọn delẹ hẹn owhé po ogle yetọn lẹ po bu. Enẹ flinnu mi dọ onú agbasa tọn lẹ gán yawu busẹ, amọ́ haṣinṣan mítọn po Jehovah po wẹ họakuẹ hugan. Mahopọnna awusinyẹnnamẹnu enẹlẹ, e ma yá bọ mẹmẹsunnu mítọn lẹ ni wule. Awusọhia nukunta tọn yetọn nọ na mí tuli nado pehẹ nuhahun agbasalilo tọn mítọn lẹ po adọgbigbo po.

To ojlẹ delẹ godo, nupaṣamẹ devo sọ jọ. Mí yin azọ́ndena do alahọ Hong Kong tọn mẹ. Mí ma lẹn pọ́n dọ mí na nọgbẹ̀ to Asie! Amọ́ whenue mí ko mọ godonọnamẹ owanyinọ Jehovah tọn to azọ́ndenamẹ mítọn devo lẹ mẹ godo, mí kẹalọyi  oylọ-basinamẹ lọ. To 2013, po avi po wẹ mí jo họntọn vivẹ́ mítọn lẹ po nujiawu Aflika tọn lẹ po do, podọ mí ma yọ́n nuhe to tepọn mí lẹ.

Hong Kong yin tòdaho he hunnukun taun de, diọdo nankọ die ehe yin na mí. E ma bọawu paali nado plọn Chine-gbè. Amọ́ mẹmẹsunnu lẹ dokuavọna mí po zohunhun po, podọ mí sọ yiwanna núdùdù lẹdo lọ tọn taun. Azọ́n lọ to adàgblo po awuyiya po, amọ́ aigba-kuẹ po họ̀kuẹ po sọ jideji to aliho ayidego tọn mẹ. Enẹwutu, Hagbẹ Anademẹtọ lọ basi dide nuyọnẹn tọn lọ nado sà suhugan aigba po ohọ̀ alahọ lọ tọn lẹ po. Ojlẹ kleun de to enẹgodo to 2015, mí yin azọ́ndena do Corée du Sud, fie mí to sinsẹ̀n te to alọnu. Tofi, mí sọ dona plọn ogbè he ma bọawu paali de, amọ́ homẹ mítọn nọ hùn dọ dile etlẹ yindọ nususu wẹ pò bọ mí na plọn, họntọn mítọn lẹ nọ mọdọ mí to vivẹnudo nado do Corée-gbè.

E ma nọ bọawu to whelẹponu nado jihọntọn yọyọ lẹ, ṣogan mí mọdọ eyin mí ze afọdide tintan nado nọ hẹ́jo mẹdevo lẹ, mí gán yawu yọ́n yé dogọ. Mí ko mọdọ nuhe mẹmẹsunnu mítọn lẹ do to kọndopọ mẹ lẹ sù hugan nuhe hẹn yé gbọnvo lẹ, podọ Jehovah dá mí to aliho jiawu de mẹ bọ mí gán hùn ahun mítọn bo jihọntọn madosọha lẹ.—2 Kọl. 6:11.

Mí ko mọdọ nujọnu wẹ e yin nado nọ kẹalọyi gbẹtọ lẹ dile Jehovah nọ wà do, podọ nado nọ doayi owanyi po anademẹ Jehovah tọn lẹ po go to gbẹzan mítọn mẹ. Whedepopenu he mí gbọjọ kavi tindo ayihaawe eyin mẹdevo lẹ kẹalọyi mí, mí nọ vọ́ kalti kavi wekanhlanmẹ tulinamẹ tọn he họntọn mítọn lẹ dohlan mí lẹ hia. Matin ayihaawe, mí ko plọn sọn numimọ lẹ mẹ dọ Jehovah nọ na gblọndo odẹ̀ mítọn lẹ tọn, bosọ nọ vọ́ jidide po huhlọn po na mí.

To owhe lẹ gblamẹ, yẹn po Lesli po ko plọn dọ nujọnu wẹ e yin nado mọ whenu na ode awetọ mahopọnna lehe alọnu mítọn nọ ján do. Mí ko sọ mọdọ e nọ yọ́n nado nọ dọ fànfún do ode awetọ go titengbe whenue mí to ogbè yọyọ de plọn. Podọ to ozán lẹpo mẹ, mí nọ tẹnpọn nado flin nudagbe de he go mí na dopẹna Jehovah gando.

Nado dọ hójọhó, n’nọ lẹn dai dọ n’ma gán yin mẹdehlan kavi nọ otò devo lẹ mẹ pọ́n gbede. Etomọṣo, n’ko plọn dọ awuvivinu wẹ e nọ yin nado yọnẹn dọ nulẹpo wẹ yọnbasi po alọgọ Jehovah tọn po. Hogbe yẹwhegán Jelemia tọn lẹ wẹ nọ wá ayiha mẹ na mi, he dọmọ: “Jehovah E, hiẹ ko blẹ mi.” (Jel. 20:7) Na nugbo tọn, e ko na mí awuvivinu he paṣamẹ taun lẹ po dona he mí ma gán lẹn gbede lẹ po, bo tlẹ sọ hẹn ojlo ṣie nado do agahun di. Mí ko do agahun yì fisusu hugan lehe n’gán ko lẹn do whenue n’to pẹvi, bo tlẹ sọ yì dla alahọ lẹ pọ́n lẹdo aihọn pé. To azọ́ndenamẹ mítọn lẹpo mẹ, n’yọ́n pinpẹn godonọnamẹ po gbigbọ mẹdezejo tọn Lesli tọn po tọn sisosiso.

Mí nọ tẹnpọn to whelẹponu nado flindọ, owanyi he mí do na Jehovah wẹ nọ whàn mí nado wà ehe lẹpo. Nudagbe he mí to vivi etọn dù to egbehe lẹ dohia dọ e na jiawu taun nado nọgbẹ̀ kakadoi, yèdọ whenue Jehovah na “hùn alọ [etọn bo] hẹn pekọ wá na ojlo nutogbẹ̀ lẹpo tọn.”—Salm. 145:16.