1, 2. Etẹwẹ wekantọ de dọ, podọ etẹ ji wẹ mí na dọhodo to hosọ ehe mẹ?

TO EGBEHE, gbẹtọ livi susu lẹ wẹ nọ sọalọakọ́n dọ emi yí Jesu sè, amọ́ yé ma nọ kẹalọyi nuplọnmẹ etọn lẹ. (2 Tim. 4:3, 4) Na nugbo tọn, wekantọ de dọ to gbèdopo dọmọ: “Eyin ‘Jesu’ devo de tin to ṣẹnṣẹn mítọn to egbé bo nọ dọ nulẹ dile Jesu tintan lọ wà do . . . , be mí na gbẹ́ ẹ dai dile mí wà do to owhe fọtọ́n donù awe die wẹ ya? . . . Gblọndo lọ nọ saba yin: Gbau, mí na wàmọ.”

² To owhe kanweko tintan whenu, mẹsusu wẹ sè nuplọnmẹ Jesu tọn lẹ bosọ mọ azọ́njiawu he e wà lẹ, amọ́ yé gbẹ́ nado do yise hia to ewọ mẹ. Etẹwutu? To hosọ he wayi mẹ, mí gbadopọnna whẹwhinwhẹ́n ẹnẹ he wutu mẹlẹ dahli na nue Jesu dọ bosọ wà lẹ. Mì gbọ mí ni dọhodo whẹwhinwhẹ́n ẹnẹ devo lẹ ji. Dile mí to mọwà, mí na mọ nuewutu gbẹtọ lẹ nọ gbẹ́ hodotọ Jesu tọn lẹ dai to egbehe gọna nue mí gán wà ma nado yin hinhẹn dahli.

3. Nudide tẹwẹ Jesu bayi he hẹn mẹdelẹ dahli?

³ To whenue Jesu to aigba ji, e dogbẹ́ hẹ gbẹtọ wunmẹ lẹpo. E dùnú dopọ hẹ adọkunnọ lẹ po omẹ nukundeji lẹ po, amọ́ e sọ yí whenu etọn susu zan hẹ wamọnọ lẹ po agbátọnọ lẹ po. Humọ, e do awuvẹmẹ hia mẹhe nọ yin pinpọnhlan to paa mẹ taidi “ylandonọ lẹ.” Dodonọ-jlatọ delẹ dahli na nue Jesu wà wutu. Yé kanse devi etọn lẹ dọmọ: “Naegbọn mìwlẹ nọ dù bo nọ nù hẹ tòkuẹ-ṣinyantọ lẹ po ylandonọ lẹ po?” Jesu gblọnna  yé dọmọ: “Mẹhe to gángán lẹ ma nọ tindo nuhudo dotozọ́nwatọ tọn gba, adavo mẹhe to azọ̀njẹ lẹ. Yẹn ma wá nado ylọ dodonọ lẹ gba, adavo ylandonọ lẹ hlan lẹnvọjọ kọ̀n.”—Luku 5:29-32.

4. Sọgbe hẹ nue yẹwhegán Isaia dọ, etẹwẹ Ju lẹ dona ko donukun gando Mẹsia lọ go?

⁴ Etẹwẹ Owe-wiwe lẹ dọ? Owhe susu lẹ jẹnukọnna wiwá Mẹsia lọ tọn, yẹwhegán Isaia dohia dọ aihọn ma na kẹalọyi ewọ. Dọdai lọ dọmọ: “E yin vivlẹko bọ gbẹtọ lẹ dapana ẹn . . . E taidi dọ nukunmẹ etọn yin whiwhla do mí wẹ nkọ. E yin vivlẹko bọ mí gbẹ́ ẹ dai.” (Isa. 53:3) Dọdai lọ dọ dọ “gbẹtọ lẹ” na dapana Mẹsia lọ, enẹwutu Ju owhe kanweko tintan whenu tọn enẹlẹ dona donukun dọ Jesu na yin gbigbẹdai.

5. To egbehe, nukun tẹwẹ mẹsusu nọ yí do pọ́n hodotọ Jesu tọn lẹ?

⁵ Be mí nọ pehẹ nuhahun dopolọ to egbehe ya? Gbau. Sinsẹ̀ngán susu lẹ nọ yí ayajẹ do kẹalọyi omẹ nukundeji lẹ, adọkunnọ lẹ podọ mẹhe aihọn nọ pọnhlan di nuyọnẹntọ lẹ taidi hagbẹ sinsẹ̀n yetọn lẹ tọn. Sinsẹ̀ngán ehelẹ nọ wàmọ dile etlẹ yindọ walọyizan po aliho gbẹninọ tọn omẹ enẹlẹ tọn po ma nọ saba sọgbe hẹ nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ. Sinsẹ̀ngán dopolọ lẹ nọ tindo pọndohlan agọ̀ gando devizọnwatọ zohunhunnọ Jehovah tọn he tindo walọ wiwe lẹ go, na aihọn ehe ma nọ pọ́n yé hlan di mẹjọmẹ lẹ wutu. Dile Paulu dọ do, mẹhe yè nọ ‘yí nukunpẹvi do pọ́n’ lẹ wẹ Jiwheyẹwhe de. (1 Kọl. 1:26-29) Humọ, to nukun Jehovah tọn mẹ, devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹpo wẹ họakuẹ.

6. Etẹwẹ Jesu dọ to Matiu 11:25, 26 mẹ, podọ nawẹ mí gán hodo apajlẹ etọn gbọn?

⁶ Etẹwẹ gán gọalọna mí ma nado dahli? (Hia Matiu 11:25, 26.) Ma dike nukun he aihọn lọ nọ yí do pọ́n omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ni yinuwado ji we blo. Nọ kẹalọyi dọ whiwhẹnọ lẹ kẹdẹ wẹ Jehovah nọ yizan nado wà ojlo etọn. (Salm. 138:6) Podọ, nọ lẹnnupọndo onú planplan he e to wiwadotana gbọn mẹhe aihọn lọ nọ pọnhlan taidi mẹhe ma yin nuyọnẹntọ kavi ma sewé lẹ gblamẹ ji.

7. Naegbọn Jesu do ylọ Falesi lẹ dọ yẹnuwatọ lẹ, podọ nawẹ yé yinuwa gbọn?

⁷ Jesu yí adọgbigbo do de yẹnuwiwa sinsẹ̀n tọn azán etọn gbè tọn lẹ gbà. Di apajlẹ, e hùngona yẹnuwiwa Falesi lẹ tọn, mẹhe nọ na ayidonugo alọ yetọn lẹ kiklọ́ hugan nukunpipedo mẹjitọ yetọn lẹ go. (Mat. 15:1-11) Nue Jesu dọ lẹ gán o paṣa devi etọn lẹ. Enẹwutu, yé kanse e dọmọ: “Be hiẹ yọnẹn dọ Falesi lẹ dahli to whenuena yé sè nuhe a dọ ya?” Jesu gblọn dọmọ: “Atin he Otọ́ ṣie olọn mẹ tọn ma do lẹpo wẹ na yin hinhọ̀nsẹ. Mì jo yé do. Alihiamẹtọ nukuntọ́nnọ wẹ yé. Enẹwutu, eyin nukuntọ́nnọ do ali hia nukuntọ́nnọ, yé omẹ awe lẹ na jai do odò mẹ.” (Mat. 15:12-14) Jesu ma dike nuyiwa agọ̀ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ tọn ni glọnalina ẹn nado dọ nugbo.

8. Nawẹ Jesu dohia gbọn dọ e ma yin sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lẹpo wẹ Jiwheyẹwhe nọ kẹalọyi?

⁸ Jesu sọ de sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lalo lẹ gbà. E ma dọ dọ nuplọnmẹ sinsẹ̀n tọn lẹpo wẹ Jiwheyẹwhe nọ kẹalọyi. Kakatimọ, e dọ dọ mẹsusu lẹ wẹ na to aliho gblagada he nọ planmẹ yì vasudo lọ ji, to whenuena e yindọ omẹ vude poun wẹ na to aliho bibó he nọ planmẹ yì ogbẹ̀ mẹ lọ ji. (Mat. 7:13, 14) E hẹn ẹn họnwun dọ mẹdelẹ na do yede hia di Jiwheyẹwhe sẹ̀ntọ, amọ́ na nugbo tọn, yé ma to ewọ sẹ̀n. E na avase dọmọ: “Mì họ́ mìde gando yẹwhegán lalo lẹ go he nọ wá mì dè to avọ̀ lẹngbọ tọn mẹ, ṣigba ohla nuwledutọ lẹ wẹ yé  to homẹ. Gbọn sinsẹ́n yetọn lẹ dali wẹ mì na yọ́n yé.”—Mat. 7:15-20.

9. Etẹwẹ yin delẹ to sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lalo he Jesu hùngona lẹ mẹ?

⁹ Etẹwẹ Owe-wiwe lẹ dọ? Biblu dọ dọdai dọ Mẹsia lọ na gọ́ na zohunhun na ohọ̀ Jehovah tọn. (Salm. 69:9; Joh. 2:14-17) Zohunhun enẹ whàn Jesu nado hùngona nuplọnmẹ po aṣa sinsẹ̀n tọn lalo lẹ po. Di apajlẹ, Falesi lẹ yise dọ alindọn yin jọmaku; Jesu ka plọnmẹ dọ oṣiọ lẹ to amlọndọ. (Joh. 11:11) Sadusi lẹ gbẹ́ dọ fọnsọnku de ma tin; amọ́ Jesu fọ́n họntọn etọn Lazalọsi sọnku. (Joh. 11:43, 44; Owalọ 23:8) Falesi lẹ plọnmẹ dọ biọwá po Jiwheyẹwhe po wẹ nọ deanana nulẹpo; Jesu plọnmẹ dọ gbẹtọvi lẹ gán bayi dide vlavo eyin yé na sẹ̀n Jiwheyẹwhe kavi lala.—Mat. 11:28.

10. Naegbọn nuplọnmẹ mítọn lẹ nọ hẹn mẹsusu dahli?

¹⁰ Be mí nọ pehẹ nuhahun dopolọ to egbehe ya? Gbau. Mẹsusu lẹ wẹ nọ dahli na nuplọnmẹ sinai do Biblu ji mítọn lẹ nọ de nuplọnmẹ sinsẹ̀n lalo tọn lẹ gbà wutu. Sinsẹ̀ngán lẹ nọ plọn agunvi yetọn lẹ dọ Jiwheyẹwhe nọ sayana mẹylankan lẹ to zòmẹ. Yé nọ yí nuplọnmẹ lalo ehe zan nado dobuna gbẹtọ lẹ bosọ duklunọ do yé ji. Taidi devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ he nọ sẹ̀n Jiwheyẹwhe owanyinọ lọ, mí nọ hùngona nuplọnmẹ lalo enẹ. Sinsẹ̀ngán lẹ sọ nọ plọnmẹ dọ alindọn yin jọmaku. Mí nọ dohia dọ nuplọnmẹ enẹ ma to Biblu mẹ. Na eyin e ko yin nugbo dai wẹ, fọnsọnku ma na ko yin dandan. Podọ, to vogbingbọn mẹ na nuplọnmẹ biọwá tọn he sinsẹ̀n susu kẹalọyi, mí nọ plọnmẹ dọ mẹdopodopo wẹ do mẹdekannujẹ nudide bibayi tọn bo gán de nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe. Nawẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ nọ yinuwa gbọn? To paa mẹ, yé nọ gblehomẹ sinsinyẹn!

11. Sọgbe hẹ nuhe Jesu dọ to Johanu 8:45-47 mẹ, etẹwẹ Jiwheyẹwhe biọ to omẹ etọn lẹ si?

¹¹ Etẹwẹ gán gọalọna mí ma nado dahli? Eyin mí yiwanna nugbo lọ, mí dona nọ kẹalọyi nuhe Jiwheyẹwhe dọ lẹ. (Hia Johanu 8:45-47.) To vogbingbọn mẹ na Satani Lẹgba, mí nọ nọte gligli to nugbo lọ mẹ. Mí ma nọ gbẹkọ nuyise mítọn lẹ go gbede. (Joh. 8:44) Jiwheyẹwhe  biọ dọ omẹ emitọn lẹ ni “tindo wangbẹna sinsinyẹn na nuhe yin ylankan” bo “tẹdo nuhe yin dagbe go” dile Jesu wà do.—Lom. 12:9; Heb. 1:9.

12. Naegbọn aliho he mẹ Jesu kú te do hẹn Ju susu dahli?

¹² Nudevo tẹwẹ sọ yin zannu ahlida tọn na Ju lẹ to azán Jesu tọn gbè? Paulu dọmọ: “Míwlẹ to yẹwheho Klisti he yin hùhù do pòtin ji tọn dọ, ehe yin ahlidanu de na Ju lẹ.” (1 Kọl. 1:23) Naegbọn aliho he mẹ Jesu kú te dotukla Ju susu? Na yewlẹ tọn, okú Jesu tọn to yatin ji do e hia taidi sẹ́nhẹngbatọ de podọ ylandonọ de, e ma yin Mẹsia lọ.—Deut. 21:22, 23.

13. Etẹwẹ mẹhe dahli na Jesu tọn wutu lẹ gboawupo nado kẹalọyi?

¹³ Ju he dahli na Jesu tọn wutu lẹ gboawupo nado mọnukunnujẹemẹ dọ ewọ yin homẹvọnọ, dọ owhẹ̀ agọ̀ wẹ yin sisadokọna ẹn, podọ dọ ewọ yin nuyiwa hẹ to aliho mawadodo tọn mẹ wẹ. Mẹhe dawhẹna Jesu lẹ tùnafọ whẹdida dodo ji. Hagbẹ whẹdatẹn daho hugan Ju lẹ tọn yawu pli, podọ lehe yé yinuwa do ma sọgbe to aliho depope mẹ. (Luku 22:54; Joh. 18:24) Kakati whẹdatọ lẹ ni dotoaina whẹsadokọnamẹ gọna kunnudenu he yin nina sọta Jesu lẹ po mẹnukuntamahopọn po, yelọsu lẹ wẹ dín ‘kunnudenu lalo tọn sọta Jesu nado sọgan hù i.’ To whenue enẹ ma pà yé, yẹwhenọgán lọ tẹnpọn nado sisẹ́ Jesu na e nido dọ nude he na zọ́n bọ yé na dọ dọ e hùwhẹ. Ehe ma sọgbe hẹ nujinọtedo whẹdida tọn he yin alọkẹyi lẹ to aliho depope mẹ. (Mat. 26:59; Malku 14:55-64) Podọ, to whenue Jesu yin finfọnsọnku godo, whẹdatọ mawadodonọ enẹlẹ na “fataka-kuẹ susu” awhànfuntọ Lomunu he to yọdò etọn ṣọ́ lẹ nado hẹn otàn lalo de gbayipe gando nuewutu yọdò lọ do to ovọ́ go.—Mat. 28:11-15.

14. Dọdai tẹwẹ Owe-wiwe lẹ dọ gando okú Mẹsia lọ tọn go?

¹⁴ Etẹwẹ Owe-wiwe lẹ dọ? Dile etlẹ yindọ Ju susu to azán Jesu tọn gbè ma to nukundo dandan dọ Mẹsia lọ ni kú, doayi nue Owe-wiwe lẹ dọ dọdai etọn go dọmọ: “E ko ze ogbẹ̀  etọn jo, yèdọ kakajẹ okú bo ko yin hihia dogọ sẹ́nhẹngbatọ lẹ; ewọ hẹn ylando mẹsusu tọn, bo vẹvẹ do ota sẹ́nhẹngbatọ lẹ tọn mẹ.” (Isa. 53:12) Enẹwutu, Ju lẹ ma do whẹwhinwhẹ́n depope nado dahli to whenue Jesu yin hùhù taidi ylandonọ de.

15. Whẹsadokọnamẹ tẹlẹ sọta Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ hẹn mẹdelẹ dahli?

¹⁵ Be mí nọ pehẹ nuhahun dopolọ to egbehe ya? Gbau! Jesu yin whẹsadokọna bosọ yin whẹdana to aliho mawadodo tọn mẹ, podọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko jiya nuyiwahẹmẹ agọ̀ dopolọ lẹ tọn. Doayi apajlẹ delẹ go. To owhe 1930 po 1940 lẹ po gblamẹ to États-Unis, mí yì whẹ̀ nukọn whlasusu nado yiavùnlọna mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn mítọn. Whẹdatọ delẹ nọ dohia gànna-gànna dọ emi gbẹwanna mí. To Québec to Canada, Ṣọṣi po Gandudu po wazọ́n alọ to alọ mẹ nado diọnukunsọ azọ́n mítọn. Wẹnlatọ susu wẹ yin súsú do gànmẹ na yé lá Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na kọmẹnu yetọn lẹ poun wutu. To Allemagne Nazi, mẹmẹsunnu jọja nugbonọ susu wẹ yin hùhù gbọn gandudu lọ dali. Podọ, to owhe agọe tọn lẹ mẹ, mẹmẹsunnu mítọn susu lẹ to Russie wẹ yin whẹsadokọna bo yin súsú do gànmẹ na yé dọhodo Biblu ji wutu, yèdọ nude he aṣẹpatọ lẹ nọ pọnhlan di “owùnu taun.” Yé tlẹ dosẹ́n gando Owe-Wiwe lẹ—Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn go to Russie-gbè mẹ bo dọ dọ e yin “owe owùnọ” de, na e yí yinkọ Jehovah tọn zan wutu.

16. Dile 1 Johanu 4:1 zinnudeji do, naegbọn mí ma dona dike na lalo he mẹlẹ nọ do gando omẹ Jehovah tọn lẹ go lẹ ni hẹn mí buali?

¹⁶ Etẹwẹ gán gọalọna mí ma nado dahli? Nọ dindona nudọnamẹ nugbo lẹ. To Yẹwhehodidọ Osó ji tọn etọn mẹ, Jesu na avase todoaitọ etọn lẹ dọ mẹdelẹ na “gbọn lalo dali dọ nuylankan wunmẹwunmẹ lẹ” do yé go. (Mat. 5:11) Satani wẹ yin asisa lalo ehelẹ tọn. E nọ sisẹ́ agọjẹdomẹtọ lẹ nado hẹn lalo ylankan lẹ gbayipe gando mẹhe yiwanna nugbo lọ lẹ go. (Osọ. 12:9, 10) Mí dona gbẹ́ lalo he agọjẹdomẹtọ mítọn lẹ nọ do lẹ dai. Mí ma dona dike gbede na lalo mọnkọ lẹ ni gbàhundona mí kavi dekanpona yise mítọn.—Hia 1 Johanu 4:1.

17. Nawẹ nujijọ he wá aimẹ jẹnukọnna okú Jesu tọn lẹ gán ko hẹn mẹdelẹ dahli gbọn?

¹⁷ Ojlẹ vude jẹnukọnna okú etọn, dopo to apọsteli 12 lẹ mẹ de Jesu hia. Apọsteli devo mọ́n ẹn whla atọ̀n, podọ apọsteli lẹpo wẹ gbẹ́ ẹ dai to whèjai he jẹnukọnna okú etọn. (Mat. 26:14-16, 47, 56, 75) Enẹ ma paṣa Jesu. E tlẹ ko dọ dọdai dọ onú mọnkọ lẹ na jọ. (Joh. 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) To whenue mẹdelẹ mọ ehe, yé gán o dahli bo dọ dọ, ‘Eyin mọ wẹ apọsteli Jesu tọn lẹ yinuwa do, be emi ma jlo na yin dopo to yé mẹ!’

18. Dọdai tẹlẹ wẹ nujijọ he lẹdo okú Jesu tọn lẹ hẹndi?

¹⁸ Etẹwẹ Owe-wiwe lẹ dọ? Owhe kanweko susu lẹ jẹnukọn, Jehovah ko dehia to Ohó etọn mẹ dọ Mẹsia lọ na yin didehia po fataka-kuẹ 30 po. (Zek. 11:12, 13) Mẹdehiatọ lọ na yin dopo to họntọn vivẹ́ Jesu tọn lẹ mẹ. (Salm. 41:9) Yẹwhegán Zekalia sọ wlan dọ: “Linú lẹngbọhọtọ lọ bo gbọ lẹngbọpa lọ ni gbàdo.” (Zek. 13:7) Kakati gbẹtọ ahunjijlọnọ lẹ ni dahli na nujijọ ehelẹ wutu, yise yetọn dona ko yin hinhẹn lodo to whenue yé mọ bọ dọdai ehelẹ to hẹndi mọ do Jesu go.

19. Etẹwẹ gbẹtọ ahunjijlọnọ lẹ yọnẹn?

¹⁹ Be mí nọ pehẹ nuhahun dopolọ to egbehe ya? Gbau. To ojlẹ mítọn mẹ, Kunnudetọ he yin yinyọnẹn ganji delẹ ko jo nugbo do bo lẹzun atẹṣitọ, bo ko sọ tẹnpọn nado dọ̀n mẹdevo  lẹ do awhàn yetọn mẹ. Yé ko hẹn linlin agọ̀ po nugbo daa lẹ po gbayipe, podọ yé ko sọ dolalo dokọna Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ gànna-gànna gbọn linlinnamẹnu lẹ po Intẹnẹt po gblamẹ. Amọ́, gbẹtọ ahunjijlọnọ lẹ ma yin hinhẹn dahli. Kakatimọ, yé yọnẹn dọ Biblu ko dọ dọdai dọ onú mọnkọ lẹ na jọ.—Mat. 24:24; 2 Pita 2:18-22.

20. Etẹwẹ gán gọalọna mí ma nado yin hinhẹn dahli gbọn mẹhe ko jo nugbo lọ do lẹ dali? (2 Timoti 4:4, 5)

²⁰ Etẹwẹ gán gọalọna mí ma nado dahli? Mí dona zindonukọn nado hẹn yise mítọn lodo gbọn nupinplọn po dẹ̀hiho whẹwhẹ po dali, podọ gbọn alọnu mítọn hinhẹn ján to azọ́n he Jehovah dena mí lọ mẹ dali. (Hia 2 Timoti 4:4, 5.) Eyin mí wleawuna yise, ahun mítọn ma na gbàdo whenue mí sè linlin agọ̀ lẹ. (Isa. 28:16) Owanyi mítọn na Jehovah, Ohó etọn po mẹmẹsunnu mítọn lẹ po na gọalọna mí ma nado dike mẹhe ko jo nugbo lọ do lẹ ni hẹn mí dahli.

21. Dile etlẹ yindọ suhugan mẹlẹ tọn nọ gbẹ́ owẹ̀n mítọn dai to egbehe, nujikudo tẹwẹ mí gán tindo?

²¹ To owhe kanweko tintan whenu, mẹsusu dahli bosọ gbẹ́ Jesu dai. Etomọṣo, mẹsusu devo lẹ kẹalọyi i. Omẹ ehelẹ bẹ e whè gbau dopo to hagbẹ Sanhedlin Ju lẹ tọn mẹ, podọ etlẹ yin “yẹwhenọ susu” hẹn. (Owalọ 6:7; Mat. 27:57-60; Malku 15:43) Mọdopolọ to egbehe, gbẹtọ livi susu lẹ ma yin hinhẹn dahli. Etẹwutu? Na yé yọ́n nugbo he to Owe-wiwe mẹ lẹ bosọ yiwanna yé wutu. Ohó Jiwheyẹwhe tọn dọmọ: “Mẹhe yiwanna osẹ́n towe lẹ nọ tindo jijọho susugege; nudepope ma gán hẹn yé dahli.”—Salm. 119:165.