Yì hosọ lẹ ji

Yì todowhinnu hosọ lẹ tọn ji

HOSỌ OPLỌN TỌN 10

Mẹlẹpo Wẹ Gán Gọalọna Nuplọntọ lẹ Nado Pegan Na Baptẹm

Mẹlẹpo Wẹ Gán Gọalọna Nuplọntọ lẹ Nado Pegan Na Baptẹm

“Awutugonu dopodopo . . . nọ yidogọna whinwhẹ́n agbasa lọ tọn.”—EFE. 4:16.

OHÀN 85 Mì Nọ Kẹalọyi Ode Awetọ

BLADOPỌ *

1, 2. Mẹnu lẹ wẹ gán gọalọna nuplọntọ de nado pegan na baptẹm?

MẸMẸYỌNNU Amy he nọ nọ̀ Fidji dọ dọ: “N’yiwanna nue plọn n’te to Biblu mẹ. N’yọnẹn dọ nugbo lọ wẹ. Amọ́, whenue n’wá jẹ awukọndopọ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po ji, wẹ n’bayi diọdo he jẹ lẹ nado pegan na baptẹm.” Apajlẹ Amy tọn do nugbo titengbe ehe hia: E gán bọawuna Biblu plọntọ de dogọ nado yinukọn bo pegan na baptẹm, eyin e mọ alọgọ mẹdevo lẹ tọn to agun lọ mẹ.

2 Wẹnlatọ dopodopo wẹ gán yí adà de wà na agun lọ nido tindo jideji. (Efe. 4:16) Gbehosọnalitọ de he nọ yin Leilani bo nọ nọ̀ Vanuatu dọ dọ: “Mẹlẹ nọ dọ dọ, mẹdopo wẹ nọ jivi amọ́ otò wẹ nọ plọn. N’lẹndọ ehe yin nugbo ga to azọ́n mẹhẹnzun devi tọn mẹ; e nọ saba biọ alọgọ mẹlẹpo tọn to agun mẹ nado hẹn mẹde wá nugbo lọ mẹ.” Hagbẹ whẹndo tọn lẹ, họntọn lẹ kavi mẹplọntọ lẹ, mẹlẹpo wẹ nọ yí adà yetọn yetọn lẹ wà na ovi de nido whèwhín. Yé nọ wà ehe gbọn tulinina ovi lọ po onú titengbe lẹ pinplọn ẹn po dali. Mọdopolọ, wẹnlatọ lẹ gán nọ na ayinamẹ po tuli po nuplọntọ lẹ, bo nọ ze apajlẹ dagbe dai na yé, na yé nido pegan na baptẹm.—Howh. 15:22.

3. Etẹwẹ a plọn sọn nue Ana, Dorin po Leilani po dọ lẹ mẹ?

3 Naegbọn wẹnlatọ he to anadena oplọn de nọ yọ́n pinpẹn alọgọ he wẹnlatọ devo lẹ gán nọ na nuplọntọ etọn lẹ tọn? Doayi nue Ana he yin gbehosọnalitọ titengbe de to Moldavie dọ go dọmọ: “Whenue nuplọntọ de jẹ nukọnyiyi bayi ji, e nọ vẹawu dọ mẹdopo gee ni hẹn pekọ wá na nuhudo etọn lẹpo.” Dorin he yin gbehosọnalitọ titengbe to otò dopolọ mẹ dọ dọ, “Wẹnlatọ devo lẹ nọ saba dọho de he nọ yinuwado ahun nuplọntọ lọ tọn ji taun, yèdọ nude he n’ma na ko lẹnnupọndeji pọ́n.” Leilani donù whẹwhinwhẹ́n devo go bo dọmọ: “Owanyi po awuyadomẹ he nọ yin didohia nuplọntọ lẹ po gán gọalọna yé nado yọ́n mẹhe omẹ Jehovah tọn lẹ yin nugbonugbo.”—Joh. 13:35.

4. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

4 Amọ́, a gán nọ kanse dewe dọ, ‘Nawẹ n’gán gọalọna nuplọntọ de nado yinukọn gbọn, eyin e ma tlẹ yin yẹn wẹ to anadena oplọn lọ?’ Mì gbọ mí ni gbadopọnna nue mí gán wà eyin mẹde bayi oylọna mí wá oplọn de tẹnmẹ, podọ nue mí gán wà eyin nuplọntọ de jẹ opli lẹ wá ji. Mí nasọ mọ lehe mẹho agun tọn lẹ gán gọalọna nuplọntọ lẹ nado pegan na baptẹm do.

WHENUE MẸDE BAYI OYLỌNA WE WÁ OPLỌN DE TẸNMẸ

Eyin yè biọ to asi we nado wá nọ oplọn de tẹnmẹ, wleawuna nupinplọn lọ ganji (Pọ́n hukan 5-7tọ)

5. Adà tẹwẹ a na yiwà to whenue mẹde biọ to asi we nado wá nọ oplọn de tẹnmẹ?

5 To plọnmẹ Biblu de tẹnmẹ, azọngban mẹplọntọ lọ tọn wẹ nado gọalọna nuplọntọ lọ nado mọnukunnujẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Eyin mẹplọntọ lọ biọ to asi we nado plan ẹn yì, a dona mọ dewe di alọgọtọ etọn. Azọ́n towe wẹ nado gọalọna ẹn. (Yẹwh. 4:9, 10) Etẹwẹ a gán wà taun nado yin alọgọtọ dagbe de to oplọn de whenu?

6. Eyin a jlo na hodo mẹde yì oplọn de tẹnmẹ, nawẹ a gán yí nunọwhinnusẹ́n he to Howhinwhẹn lẹ 20:18 mẹ do yizan mẹ gbọn?

6 Nọ wleawuna oplọn lọ. Jẹnukọn whẹ́, biọ to mẹplọntọ lọ si nado dọho pẹẹde na we gando nuplọntọ lọ go. (Hia Howhinwhẹn lẹ 20:18.) A gán kanse e dọ: “Etẹwẹ yin ninọmẹ nuplọntọ lọ tọn? Etẹ ji mì jlo na plọnnu do? Etẹwẹ yin yanwle towe to oplọn ehe whenu? Be nudelẹ tin he n’dona wà kavi ma dona wà to oplọn lọ whenu ya? Etẹwẹ n’gán wà nado gọalọna nuplọntọ lọ nado yinukọn?” Nugbo wẹ dọ mẹplọntọ lọ ma na dọ aṣlihó nuplọntọ lọ tọn lẹ tọ́n, amọ́ nue e dọ lẹ gán gọalọ. Mẹdehlan de he nọ yin Joy nọ tindo hodọdopọ ehe nkọ hẹ mẹhe nọ plan ẹn yì plọnmẹ Biblu etọn tẹnmẹ lẹ. E yigbe dọ: “Hodọdopọ ehe nọ gọalọna mẹhe po yẹn po zọ̀n lọ nado do ojlo hia to nuplọntọ lọ mẹ bo yọ́n lehe e na gọalọ to oplọn lọ whenu do.”

7. Naegbọn a dona wleawu eyin a jlo na hodo mẹde yì oplọn de tẹnmẹ?

7 Eyin mẹde bayi oylọna we wá oplọn de tẹnmẹ, e na yọ́n dọ a ni wleawuna nupinplọn lọ. (Ẹzla 7:10) Mẹmẹsunnu Dorin he yin nùdego wayi dọmọ: “N’nọ yiwanna taun eyin mẹhe hodo mi wleawuna oplọn lọ. To whenẹnu, e gán do mahẹ to e mẹ to aliho dagbe mẹ.” Humọ, e họnwun dọ nuplọntọ lọ na doayi e go dọ mì omẹ awe lẹ wleawu ganji, podọ ehe na yin apajlẹ dagbe de na ẹn. Eyin a ma tlẹ penugo nado wleawuna nupinplọn de kitokito, e whè gbau, yí whenu zan nado yọ́n nuagokun he nupinplọn lọ bẹhẹn lẹ.

8. Nawẹ a gán hẹn ẹn diun dọ odẹ̀ he a hò to plọnmẹ Biblu de whenu na do zẹẹmẹ gbọn?

8 Odẹ̀ nọ yí adà titengbe de wà to oplọn de whenu, enẹwutu, lẹnnupọn jẹnukọn do nue a na dọ ji, eyin yè biọ to asi we nado hodẹ̀. To whenẹnu, odẹ̀ towe na do zẹẹmẹ dogọ. (Salm. 141:2) Hanae, he nọ nọ̀ Japon gbẹ́ nọ flin odẹ̀ he mẹmẹyọnnu de he nọ hodo mẹplọntọ etọn nọ hò lẹ. E dọmọ: “N’doayi haṣinṣan pẹkipẹki he e do hẹ Jehovah go, podọ n’jlo na taidi ewọ. N’sọ mọdọ mẹlẹ yiwanna mi, whenue e ylọ yinkọ ṣie to odẹ̀ etọn lẹ mẹ.”

9. Sọgbe hẹ Jakọbu 1:19, etẹwẹ a gán wà nado yin alọgọtọ dagbe to oplọn de whenu?

9 Nọ gọalọna mẹplọntọ lọ to oplọn lọ whenu. Omamuyovbi, gbehosọnalitọ titengbe de to Nigéria dọ dọ: “Alọgọtọ dagbe nọ dotoai ganji to oplọn de whenu. E nọ gọalọ to aliho dagbe mẹ, amọ́ e ma nọ dọho zẹjlẹgo, podọ e nọ flindọ mẹplọntọ lọ wẹ to anadena oplọn lọ.” Nawẹ a gán yọ́n whenue podọ lehe a gán dọho to oplọn de whenu do gbọn? (Howh. 25:11) Yí sọwhiwhe do dotoai whenue mẹplọntọ lọ po nuplọntọ lọ po to hodọ. (Hia Jakọbu 1:19.) To whenẹnu kẹdẹ wẹ a na wleawufo nado gọalọ eyin e biọ domọ. Na nugbo tọn, a dona yí wuntuntun zan. Di apajlẹ, a ma na jlo na lẹ̀ hógle, gbòhódonù na mẹplọntọ lọ kavi ké ohó devo lao. Amọ́, po gblọndo, apajlẹ kavi kanbiọ kleunkleun lẹ po, a gán gọalọ nado hẹn nuagokun he ji mì to nuplọn do lọ họnwun. To whedelẹnu, a gán nọ mọdọ emi ma do onú kaka de bo na yidogọ. Ṣigba, eyin a pà nuplọntọ lọ bo do ojlo nujọnu tọn hia to ewọ mẹ, a ko wà nususu nado gọalọna ẹn na e nido yinukọn.

10. Nawẹ numimọ towe gán gọalọna nuplọntọ de gbọn?

10 Nọ má numimọ towe hẹ ẹ. Eyin e biọ domọ, a gán dọ lehe a mọ nugbo do, lehe a duto avùnnukundiọsọmẹnu de ji do, kavi lehe a mọ alọ Jehovah tọn to gbẹzan towe mẹ do na nuplọntọ lọ to kleun mẹ. (Salm. 78:4, 7) Numimọ towe gán yin nue sin hudo nuplọntọ lọ do pẹẹ. E gán hẹn yise etọn lodo kavi na ẹn tuli nado zindonukọn bo pegan na baptẹm. Podọ, e na gọalọna ẹn nado yọ́n lehe e gán duto whlepọn he e to pipehẹ de ji do. (1 Pita 5:9) Gabriel he nọ nọ̀ Brésil bo yin gbehosọnalitọ todin, flin nue gọalọna ẹn to whenue e to Biblu plọn. E dọmọ: “Whenue n’sè numimọ mẹmẹsunnu lẹ tọn, n’plọn dọ Jehovah nọ mọ avùnnukundiọsọmẹnu he pehẹ mí te lẹ. Podọ eyin e pà yé bọ yé dudeji, be e gán pà yẹnlọsu ga.”

WHENUE NUPLỌNTỌ LỌ WÁ OPLI

Mímẹpo wẹ gán na tuli nuplọntọ de nado zindonukọn bo nọ wá opli lẹ (Pọ́n hukan 11tọ)

11, 12. Naegbọn mí dona nọ yí zohunhun do dokuavọna nuplọntọ de he wá opli?

11 Eyin nuplọntọ de na pegan na baptẹm, e dona nọ yì opli agun tọn lẹ to gbesisọ mẹ, bosọ nọ mọaleyi sọn yé mẹ. (Heb. 10:24, 25) E yọnbayi dọ mẹplọntọ lọ ni bayi oylọna ẹn wá opli whla tintan. To whenue e wá, mímẹpo gán na ẹn tuli nado zindonukọn bo nọ wá Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ. Na taun tọn, nawẹ mí gán wàmọ gbọn?

12 Nọ yí zohunhun do dokuavọna nuplọntọ lọ. (Lom. 15:7) Eyin mí yí nuplọntọ lọ ganji to opli lẹ ji, e yọnbayi dọ ni bọawuna ẹn dogọ nado zindonukọn bo nọ wá Plitẹnhọ mẹ. Dọnudo nuplọntọ lọ po zohunhun po, bo do e hia mẹdevo lẹ, amọ́ dike ni voawu. Ma dọ dọ e ko to alọ dagbe mẹ blo, mẹplọntọ lọ gán gbọwhenu do wá, kavi do azọngban devo lẹ he go e na penukundo. Na ayidonugo sọwhiwhe tọn nue dọ nuplọntọ lọ te lẹ, bo do ojlo nujọnu tọn hia to ewọ mẹ. Eyin a yí i po zohunhun po, nawẹ enẹ na yinuwadeji gbọn? Doayi apajlẹ Dmitrii tọn go, mẹhe yí baptẹm to owhe delẹ die wayi bo to sinsẹ̀n todin taidi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn. E flin whenue e wá opli whla tintan, bo dọmọ: “Mẹmẹsunnu de mọ mi bọ n’to ote to kọho bo to bu ji, podọ e yí homẹdagbe do plan mi biọ Plitẹnhọ lọ mẹ. Mẹsusu wẹ wá dọnudo mi. E paṣa mi taun. E vivi na mi sọmọ bọ e na ko jlo mi dọ mí ni nọ bayi opli to azán lẹpo ji to osẹ lọ mẹ. N’ma ko mọ nú mọnkọ pọ́n to fidevo.”

13. Nawẹ walọyizan towe gán yinuwado Biblu plọntọ de ji gbọn?

13 Nọ ze apajlẹ dagbe dai. Walọyizan towe gán hẹn nuplọntọ lọ kudeji dọ emi ko mọ nugbo lọ. (Mat. 5:16) Vitalii he to sinsẹ̀n todin di gbehosọnalitọ de to Moldavie dọ dọ: “N’doayi lehe mẹdevo lẹ to agun lọ mẹ nọ nọgbẹ̀, nọ lẹnnupọn bosọ nọ yinuwa do go. Ehe hẹn mi kudeji dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ to Jiwheyẹwhe nugbo lọ sẹ̀n.”

14. Nawẹ apajlẹ towe gán gọalọna mẹde nado to nukọnyi gbọn?

14 Nado pegan na baptẹm, nuplọntọ lọ dona yí nue plọn e te lẹ do yizan mẹ. Ehe ma nọ bọawu to whelẹponu. Amọ́, eyin nuplọntọ lọ doayi lehe nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ yíyí do yizan mẹ ko hẹn ale wá na we do go, e gán yin whinwhàn nado hodo apajlẹ towe. (1 Kọl. 11:1) Lẹnnupọndo apajlẹ Hanae he go mí donù wayi tọn ji. E dọmọ: “Mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po yin apajlẹ jọnun nue plọn n’te lẹ tọn. N’mọ lehe n’gán nọ namẹ tuli bo nọ jonamẹ, gọna lehe n’gán nọ do owanyi hia do. Ohó dagbe mẹdevo lẹ tọn wẹ yé nọ dọ to whelẹponu. Ojlo ṣie wẹ nado hodo apajlẹ yetọn.”

15. Nawẹ Howhinwhẹn lẹ 27:17 gọalọna mí nado mọ nuewutu mí dona jihọntọn hẹ nuplọntọ de dile e zindonukọn bo to opli lẹ wá gbọn?

15 Nọ jihọntọn hẹ nuplọntọ lọ. Dile nuplọntọ lọ zindonukọn bo to opli lẹ wá, nọ do ojlo nujọnu tọn hia to ewọ mẹ. (Flp. 2:4) Naegbọn a ma na tẹnpọn nado jẹakọ hẹ ẹ dogọ? A gán nọ pà ẹ na diọdo dagbe he bayi e te lẹ, bo kanhose e gando oplọn etọn, whẹndo etọn, po azọ́n etọn po go, amọ́ ma nọ kàn kanbiọ tlintlindo dindin tọn lẹ sè e blo. Hodọdopọ mọnkọ lẹ gán zọ́n bọ mì na vẹ́ dogọ. Eyin a jihọntọn hẹ nuplọntọ lọ, a na gọalọna ẹn nado pegan na baptẹm. (Hia Howhinwhẹn lẹ 27:17.) Hanae to sinsẹ̀n todin taidi gbehosọnalitọ whepoponu tọn. E flin whla tintan he e yì opli bo dọmọ: “Dile n’to họntọn lẹ ji to agun lọ mẹ, n’nọ to jejeji na opli lẹ, podọ n’nọ yì yé eyin onú tlẹ ṣikọna mi. N’yiwanna gbẹdido hẹ họntọn ṣie yọyọ lẹ, podọ ehe gọalọna mi nado gbà-gbẹ́ mẹhe ma do nuyise dopolọ hẹ mi lẹ tọn. N’jlo na dọnsẹpọ Jehovah gọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu ṣie lẹ po dogọ. Enẹwutu, n’bayi dide nado yí baptẹm.”

16. Nudevo tẹwẹ a gán wà nado gọalọna nuplọntọ de nado voawu to agun lọ mẹ?

16 Dile nuplọntọ lọ zindonukọn nado to diọdo lẹ bayi, gọalọna ẹn nado mọdọ ewọ yin apadewhe agun lọ tọn. A gán wàmọ, eyin a nọ hẹjómẹ. (Heb. 13:2) Denis he to sinsẹ̀n todin to Moldavie flin whenue e gbẹ́ to Biblu plọn bo dọmọ: “Whlasusu wẹ yẹn po asi e po yin oylọ-bayina nado wá nọpọ́ hẹ mẹmẹsunnu lẹ. Mí sè lehe yé ko mọ bọ Jehovah gọalọna yé do. Enẹ na mí tuli. Dotẹnmẹ hundote enẹlẹ gọalọna mí nado kudeji dọ mí jlo na sẹ̀n Jehovah, podọ dọ ogbẹ̀ jiawu de to sẹdotẹnmẹ na mí.” Whenue nuplọntọ de ko lẹzun wẹnlatọ, a gán sọ bayi oylọna ẹn nado hodo we yì lizọnyizọn lọ mẹ. Diego, yèdọ wẹnlatọ de sọn Brésil dọ dọ: “Mẹmẹsunnu susu wẹ bayi oylọna mi nado hodo yé yì lizọnyizọn lọ mẹ. Aliho dagbe hugan lọ niyẹn nado jẹakọ hẹ yé ganji. Dile n’to mọwà, n’plọn nususu bosọ dọnsẹpọ Jehovah po Jesu po dogọ.”

NAWẸ MẸHO AGUN TỌN LẸ GÁN GỌALỌ GBỌN?

Mẹho lẹ emi, ojlo nujọnu tọn he mì nọ dohia to nuplọntọ lẹ mẹ gán gọalọna yé nado yinukọn (Pọ́n hukan 17tọ)

17. Nawẹ mẹho lẹ gán gọalọna nuplọntọ lẹ gbọn?

17 Mì nọ mọ whenu na nuplọntọ lẹ. Mẹho agun tọn lẹ emi, owanyi po ojlo he mì dohia nuplọntọ lẹ po gán gọalọna yé nado pegan na baptẹm. Be mì gán nọ dọho hẹ nuplọntọ lẹ whẹwhẹ to opli lẹ ji a? Yé na mọdọ mì nọ hò emitọn pọ́n eyin mì nọ flin yinkọ yetọn, titengbe whenue yé jẹ gblọndo na ji. Be mì gán vọ́ tito mìtọn jlado nado nọ hodo wẹnlatọ lẹ whẹwhẹ eyin yé jlo na plọn Biblu hẹ mẹlẹ a? Mì gán yinuwado nuplọntọ de ji hugan nue mì gán lẹn. Gbehosọnalitọ de he nọ yin Jackie bo nọ nọ̀ Nigéria dọ dọ: “Nuplọntọ susu wẹ e nọ paṣa eyin yé sè dọ mẹmẹsunnu he hodo mi wá oplọn yetọn tẹnmẹ yin mẹho agun tọn. Biblu plọntọ de dọ dọ: ‘Sinsẹ̀ngán ṣie ma na wàmọ pọ́n. Adọkunnọ lẹ kẹdẹ dè wẹ e nọ yì, bọ akuẹ wẹ yé sọ nọ na ẹn whẹ́!’” Todin, nuplọntọ enẹ nọ wá opli lẹ.

18. Nawẹ mẹho lẹ gán hẹn azọngban he yin dide na yé sọgbe hẹ Owalọ lẹ 20:28 di gbọn?

18 Mì nọ plọnazọ́n mẹplọntọ lẹ bosọ nọ na yé tuli. Mẹho agun tọn lẹ emi, mì do azọngban pinpẹn lọ nado gọalọna wẹnlatọ lẹ nado do kọdetọn dagbe to lizọnyizọn yetọn mẹ, ehe bẹ azọ́n Biblu pinplọnmẹ tọn hẹn. (Hia Owalọ lẹ 20:28.) Eyin mẹde nọ kuwinyan nado deanana oplọn de na a to finẹ wutu, a gán dọna ẹn dọ emi na deanana oplọn lọ. Jackie he go mí donù wayi dọ dọ: “Mẹho lẹ nọ saba kanhose mi gando plọnmẹ Biblu ṣie lẹ go. Eyin n’pehẹ nuhahun whenue n’to anadena plọnmẹ Biblu de, yé nọ na mi ayinamẹ yọ́n-na-yizan lẹ.” Mẹho lẹ gán wà nususu nado na tuli mẹplọntọ lẹ bo whàn yé nado zindonukọn. (1 Tẹs. 5:11) Jackie yidogọ dọ: “N’nọ yiwanna eyin mẹho lẹ na mi tuli, bo dọna mi dọ emi yiwanna azọ́n sinsinyẹn he wà n’te. Hogbe enẹlẹ nọ fakọna mi, kẹdẹdile osin fifá nọ fakọnamẹ to yozò whenu do. Mẹpipa yetọn nọ vọ́ jide na mi, bo nọ yidogọna ayajẹ he azọ́n Biblu pinplọnmẹ tọn nọ hẹnwa na mi.”—Howh. 25:25.

19. Ayajẹ tẹwẹ mímẹpo gán tindo?

19 Eyin mí ma tlẹ to anadena plọnmẹ Biblu de to alọnu din, mí gán gbẹ́ gọalọna mẹde nado pegan na baptẹm. Eyin mí ma tlẹ nọ dọho susu, mí gán yí gblọndo he mí wleawuna ganji lẹ do nọgodona mẹplọntọ de to oplọn de whenu. Mí gán do họntọn nuplọntọ lẹ whenue yé wá Plitẹnhọ mẹ, bosọ yin apajlẹ dagbe lẹ na yé. Podọ, mẹho agun tọn lẹ gán gọalọna nuplọntọ lẹ, eyin yé nọ mọ whenu na yé, nọ plọnazọ́n mẹplọntọ lẹ bosọ nọ pà yé. Na nugbo tọn, etẹwẹ sọgan sọ hẹn ayajẹ wá na mí hugan nado yọnẹn dọ mí to etlẹ yin adà kẹnnẹ-kẹnnẹ de yiwà nado gọalọna mẹde nado wá yiwanna Otọ́ mítọn Jehovah bosọ sẹ̀n ẹn?

OHÀN 79 Plọn Yé Nado Hẹn Tenọgligo

^ huk. 5 To alọnu, e ma yin mímẹpo wẹ do lẹblanulọkẹyi lọ nado nọ deanana plọnmẹ Biblu de. Amọ́, mẹlẹpo wẹ gán gọalọna mẹde nado pegan na baptẹm. To hosọ ehe mẹ, mí na mọ lehe dopodopo mítọn gán gọalọna nuplọntọ de nado jẹ yanwle enẹ kọ̀n do.