1. Nujijọ ojlofọndotenamẹ tọn tẹwẹ to tepọn Ju he to kanlinmọgbenu lẹ?

 OJLẸ ayajẹ tọn de wẹ e yin na Ju lẹ. Jehovah Jiwheyẹwhe “whàn gbigbọ Ahọlu Kilusi Pẹlsia tọn” nado tún Islaelivi he ko yí owhe susu zan to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ dote. Ahọlu lọ degbe dọ Ju lẹ ni lẹkọyi otò yetọn mẹ “bo vọ́ ohọ̀ Jehovah Jiwheyẹwhe Islaeli tọn gbá.” (Ẹzla 1:1, 3) Gbedide he hẹnmẹ jaya nankọ die! Ehe zẹẹmẹdo dọ sinsẹ̀n-bibasi Jiwheyẹwhe nugbo lọ tọn na yin hinhẹn gọwá aigba he e ko na omẹ etọn lẹ lọ ji.

2. Kọdetọn dagbe tẹwẹ Ju he lẹkọ sọn kanlinmọgbenu lẹ tindo to tintan whenu?

² To 537 J.W.M., kanlinmọ tintan lẹ lẹkọwa Jelusalẹm, he yin tatọ́-tònọ Ahọluduta Juda tọn to hùwaji. E ma dẹn bọ Ju he lẹkọ enẹlẹ jẹ azọ́n tẹmpli lọ tọn ji, bọ to nudi 536 J.W.M., yé ko do dodonu etọn lẹ ai!

3. Nukundiọsọmẹ tẹwẹ Ju lẹ pehẹ?

³ Amọ́, tlolo he kanlinmọ dai tọn ehelẹ bẹ tẹmpli lọ gbigbá jẹeji, yé jẹ pipehẹ nukundiọsọmẹ sinsinyẹn ji. Akọta he lẹdo yé lẹ “to omẹ Juda tọn lẹ hẹn gbọjọ mapote bo to ahungbadona yé ma nado gbá ohọ̀ lọ.” (Ẹzla 4:4) Ninọmẹ lọ ma bọawu, podọ e sọ wá vantan dogọ. To 522 J.W.M., ahọlu yọyọ Pẹlsia tọn de he nọ yin Altakẹlikesi jẹ gandu ji. * Nukundiọsọmẹtọ lẹ mọ diọdo ehe taidi dotẹnmẹ de nado doalọtena azọ́n họgbigbá tọn lọ mlẹnmlẹn, podọ yé “ze osẹ́n donukọn do to ayiha kàn nado hẹn tukla wá.” (Salm. 94:20) Yé do wekanhlanmẹ de hlan Ahọlu Altakẹlikesi bo dọ dọ Ju lẹ to tito basi nado ṣiatẹ  sọta ẹ. (Ẹzla 4:11-16) Ahọlu lọ yí lalo yetọn lẹ sè bo degbe dọ azọ́n tẹmpli gbigbá tọn lọ ni doalọte. (Ẹzla 4:17-23) Enẹwutu, azọ́n he tẹmpli gbátọ ayajẹnọ ehelẹ to wiwà doalọte mlẹnmlẹn.—Ẹzla 4:24.

4. Nawẹ Jehovah yinuwa gando nukundiọsọmẹ he fọndote gando tẹmpli lọ vivọgbá go gbọn? (Isaia 55:11)

⁴ Kosi he nọ nọ̀ aigba lọ ji lẹ gọna gandutọ Pẹlsia tọn delẹ magbe nado hẹnalọdotena tẹmpli lọ vivọgbá. Amọ́, Jehovah jlo dọ tito họgbigbá tọn lọ ni zindonukọn, podọ e nọ hẹn lẹndai etọn lẹ di to whelẹponu. (Hia Isaia 55:11.) E de yewhegán adọgbotọ de he nọ yin Zekalia bo do numimọ debọdo-dego he whànmẹ taun ṣinatọ̀n delẹ hia ẹ, ehe ewọ lọsu má hẹ Ju lẹ nado na yé tuli. Numimọ he vọ́ jidenamẹ enẹlẹ gọalọna yé nado mọdọ yé ma dona dibu na nukundiọsọmẹtọ yetọn lẹ to aliho depope mẹ, bosọ dotuhomẹna yé nado zindonukọn to azọ́n Jehovah tọn mẹ. To numimọ atọ́ntọ mẹ, Zekalia mọ miyọ́ngbán-tin de po atin olivie tọn awe po.

5. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

⁵ Mímẹpo wẹ nọ gbọjọ to whedelẹnu. Enẹwutu, mí gán mọaleyi eyin mí lẹnnupọndo tuli he Jehovah na Islaelivi lẹ gbọn numimọ Zekalia tọn atọ́ntọ lọ gblamẹ ji. Nukunnumimọjẹ numimọ ehe mẹ gán gọalọna mí nado sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po whenue mí to pipehẹ nukundiọsọmẹ, whenue mí pannukọn diọdo de, podọ whenue mí mọ anademẹ he mẹ mí ma mọnukunnujẹ de yí. To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna onú ehelẹ.

6. Nawẹ numimọ he gando miyọ́ngbán-tin po atin olivie tọn awe lẹ po go he yin nùdego to Zekalia 4:1-3 mẹ, na tuli Ju lẹ gbọn? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)

⁶ Hia Zekalia 4:1-3. Numimọ miyọ́ngbán-tin de po atin olivie tọn awe lẹ po tọn na tuli Ju lẹ nado pehẹ nukundiọsọmẹ. Gbọnna? Be a doayi e go dọ amì nọ to sisà biọ miyọ́ngbán-tin lọ mẹ madoalọte ya? Atin olivie tọn awe nọ kọ̀n amì do nuhẹnnu de mẹ, bọ nuhẹnnu lọ nọ na amì miyọ́ngbán ṣinawe he to miyọ́ngbán-tin lọ go lẹ dopodopo. Amì ehe nọ zọ́n bọ miyọ́ngbán lọ lẹ nọ to jìjì madoalọte. Zekalia kanse dọmọ: “Etẹwẹ onú ehelẹ zẹẹmẹdo?” Angẹli lọ gblọn po owẹ̀n he wá sọn Jehovah dè ehe po dọmọ: “‘E ma yin gbọn awhànpa kavi huhlọn de dali wẹ gba, ṣigba gbọn gbigbọ ṣie dali,’ wẹ Jehovah awhànpa lẹ tọn dọ.” (Zek. 4:4, 6) Amì he to tintọ́n sọn atin lọ lẹ mẹ nọtena gbigbọ wiwe huhlọnnọ Jehovah tọn, enẹ wẹ huhlọn madogbó etọn. Awhànpá huhlọnnọ Ahọluigba Pẹlsia tọn lẹpo ma sọtẹ́n yijlẹdo huhlọn he gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn tindo go. Po godonọnamẹ Jehovah tọn po, mẹhe to tẹmpli lọ gbá lẹ na penugo nado doakọnna nukundiọsọmẹ depope bo dotana azọ́n yetọn. Owẹ̀n tulinamẹ tọn nankọ die! Onú dopo gee he Ju lẹ na wà wẹ nado dejido Jehovah go bosọ jẹ azọ́n ji whladopo dogọ. Nuhe yé wà pẹẹ niyẹn, dile etlẹ yindọ alọhẹndotenamẹ lọ gbẹ́ pò to ote.

7. Diọdo tẹwẹ hẹn kọgbọ wá na mẹhe to tẹmpli lọ vọ́ gbá lẹ jẹ obá de mẹ?

⁷ Diọdo de zọ́n bọ mẹhe to tẹmpli lọ gbá lẹ mọ kọgbọ jẹ obá de mẹ. Diọdo tẹwẹ? To 520 J.W.M., ahọlu yọyọ de he nọ yin Daliusi I jẹ gandu ji to Pẹlsia. To owhe awetọ gandudu etọn tọn mẹ, e doayi e go dọ alọhẹndotenamẹ he gando tẹmpli lọ gbigbá go ma sọgbe hẹ osẹ́n. Enẹwutu, e degbe dọ azọ́n lọ dona yin tadona. (Ẹzla 6:1-3) Wẹndomẹ ehe tata paṣa mẹsusu, amọ́ ahọlu lọ sọ wà humọ. E degbe dọ akọta he lẹdo yé lẹ ni ma hẹnalọdotena azọ́n họ̀gbigbá tọn lọ blo, podọ dọ yé dona basi nunina akuẹ po nudevo he sin hudo Ju lẹ  do po tọn nado dotana azọ́n lọ! (Ẹzla 6:7-12) Taidi kọdetọn de, Ju lẹ dotana tẹmpli lọ gbigbá to nudi owhe ẹnẹ godo, to 515 J.W.M.—Ẹzla 6:15.

8. Naegbọn a gán gboadọ eyin a pehẹ nukundiọsọmẹ?

⁸ Mọdopolọ to egbehe, sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn susu wẹ nọ pehẹ nukundiọsọmẹ. Di apajlẹ, mẹdelẹ nọ nọ̀ otò he mẹ azọ́n mítọn nọ yin aliglọnna te. To otò enẹlẹ mẹ, mẹmẹsunnu lẹ gán yin wiwle bo yin “hinhẹn yì ayimatẹn-gán lẹ po ahọlu lẹ po nukọn,” bọ ehe nọ yin okunnu de na omẹ enẹlẹ. (Mat. 10:17, 18) To whedelẹnu, eyin gandudu otò de tọn diọ, enẹ gán hẹn kọgbọ wá. Kavi whẹdatọ ahundoponọ de gán basi nudide de he na zọ́n bọ mí na vò dogọ nado sẹ̀n Jehovah. Kunnudetọ devo lẹ nọ pehẹ nukundiọsọmẹ wunmẹ devo. Yé nọ nọ̀ otò he mẹ yé vò taun nado sẹ̀n Jehovah te, amọ́ hagbẹ whẹndo tọn he magbe nado glọnalina yé nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe yetọn lẹ nọ diọnukunsọ yé. (Mat. 10:32-36) To ninọmẹ susu mẹ, eyin nukundiọsọmẹtọ lẹ mọdọ vivẹnudido yetọn nado hù awàkan mẹ na hẹnnumẹ yetọn he yin kunnudetọ lẹ ma pà yé, yé gbọ bo nọ johodo. Podọ, to ninọmẹ delẹ mẹ, mẹhe diọnukunsọ mí sinsinyẹn to dai lẹ ko wá lẹzun Kunnudetọ zohunhunnọ lẹ. Eyin a pehẹ nukundiọsọmẹ, ma gbọjọ blo! Gboadọ. Jehovah to godona we po gbigbọ wiwe huhlọnnọ etọn po, enẹwutu ma dibuna nudepope blo!

9. Naegbọn Ju delẹ jẹflumẹ whenue dodonu tẹmpli yọyọ lọ tọn yin didoai?

⁹ To whenue dodonu tẹmpli yọyọ lọ tọn yin didoai, delẹ to Ju mẹhomẹ lẹ mẹ viavi. (Ẹzla 3:12) Yé ko mọ gigo tẹmpli he Sọlomọni gbá lọ tọn, podọ yé mọdọ tẹmpli yọyọ he to yinyin gbigbá lọ “gbọnvo pete” na hoho lọ. (Hag. 2:2, 3) Vogbingbọn he to tẹmpli hoho lọ po yọyọ lọ po ṣẹnṣẹn vẹawuna yé nado kẹalọyi. Numimọ Zekalia tọn na gọalọna yé nado duto flumẹjijẹ yetọn ji. Gbọnna?

10. Nawẹ hogbe angẹli lọ tọn he yin kinkandai to Zekalia 4:8-10 mẹ lẹ gọalọna Ju lẹ nado duto flumẹjijẹ yetọn ji gbọn?

¹⁰ Hia Zekalia 4:8-10. Etẹ na dọ wẹ angẹli lọ te whenue e dọ dọ Ju lẹ “na jaya bo na mọ nujlẹkàn lọ to alọ [ayimatẹn-gán Ju lọ] Zelubabẹli tọn mẹ”? Nujlẹkàn yin azọ́nwanu de he nọ yin yiyizan nado pọ́n eyin nude jlọ ganji kavi sọgbe. Gbọnmọ dali, angẹli lọ to jidena  omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dọ dile etlẹ yindọ tẹmpli yọyọ lọ ma dọ̀n ayidonugo sọ tintan lọ to nukun mẹdelẹ tọn mẹ, e na yin tadona, bo nasọ sọgbe hẹ nujinọtedo Jehovah tọn lẹ. Homẹ etọn na hùn do e go, enẹwutu, naegbọn homẹ Ju lẹ tọn ma nado hùn? Nuhe yin nujọnu na Jehovah wẹ yindọ sinsẹ̀n-bibasi ni yin hinhẹn gọwá tẹmpli yọyọ lọ mẹ sọgbe hẹ nubiọtomẹsi etọn lẹ. Eyin Ju lẹ ze ayiha do sinsẹ̀n-bibasi hlan Jehovah to aliho he ewọ kẹalọyi mẹ po nukundagbe etọn mimọyi po ji, yé na gọ̀ ayajẹ yetọn mọ.

11. Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn delẹ nọ pehẹ to egbehe?

¹¹ E ma nọ saba bọawuna susu mítọn nado pannukọn diọdo lẹ. Azọ́ndenamẹ mẹdelẹ tọn wá diọ to whenue yé ko sẹ̀n to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn wunmẹ de mẹ na owhe susu lẹ godo. Mẹdelẹ to dandannu glọ nado jo lẹblanulọkẹyi he yé yiwanna taun de do na mẹhowhe wutu. E sọgbe nado jẹflumẹ eyin diọdo mọnkọ lẹ gando mí go. To tintan whenu, mí gán nọma mọnukunnujẹ nudide lọ mẹ to gigọ́ mẹ kavi nọma kọngbedopọ hẹ nudide lọ. Mí gán jẹdò aliho he mẹ nulẹ nọ yì to ojlẹ de mẹ wayi te tọn. Podọ mí gán jẹflumẹ, bo na lẹndọ to ninọmẹ yọyọ mítọn mẹ, mí masọ yọ́n-na-yizan na Jehovah sọmọ ba. (Howh. 24:10) Nawẹ numimọ Zekalia tọn gán gọalọna mí nado to dagbe hugan mítọn na Jiwheyẹwhe zọnmii gbọn?

12. Nawẹ numimọ Zekalia tọn gán gọalọna mí nado duto flumẹjijẹ ji gbọn whenue ninọmẹ mítọn lẹ diọ?

¹² E na bọawuna mí dogọ nado pehẹ diọdo lẹ, eyin mí nọ pọ́n nulẹ hlan to pọndohlan Jehovah tọn mẹ. E to onú ayidego tọn lẹ wadotana to egbehe, podọ mí tindo lẹblanulọkẹyi mayọnjlẹ lọ nado yin azọ́nwatọgbẹ́ etọn lẹ. (1 Kọl. 3:9) Azọ́ndenamẹ mítọn lẹ gán diọ, amọ́ owanyi he Jehovah do na mí ma na diọ. Enẹwutu, eyin diọdo titobasinanu lọ tọn de gando gowe tlọlọ, ma nọ to whẹwhinwhẹ́n he zọ́n lẹ kanse dewe mapote blo. Kakati nado nọ to “azán he wayi lẹ” flin mapote, hodẹ̀ bo biọ dọ Jehovah ni gọalọna we nado mọ adà dagbe diọdo lọ tọn lẹ. (Yẹwh. 7:10) Kakati nado nọ ze ayiha do nuhe a ma gán sọ wà ba lẹ ji, na ayidonugo nuhe a gán wà lẹpo. Numimọ Zekalia tọn plọn mí dọ nujọnu wẹ e yin nado nọ hẹn pọndohlan dagbe go. Gbọnmọ dali, mí na hẹn ayajẹ po nugbonọ-yinyin mítọn po go etlẹ yin to whenue ninọmẹ mítọn lẹ diọ.

13. Naegbọn Islaelivi delẹ gán ko mọdọ anademẹ lọ nado gọ̀ jẹ tẹmpli lọ gbá ji ma sọgbe?

¹³ Azọ́n tẹmpli vivọ́gba tọn lọ yin alọhẹndotena. Etomọṣo, sunnu he yin dide nado deanananu lẹ, enẹ wẹ Yẹwhenọ Daho Jeṣua (Jọṣua) po Ayimatẹn-gán Zelubabẹli po “jẹ ohọ̀ Jiwheyẹwhe tọn he to Jelusalẹm lọ vọ́ gbá ji.” (Ẹzla 5:1, 2) Nudide enẹ gán taidi nuhe ma sọgbe to nukun Ju delẹ tọn mẹ. Azọ́n tẹmpli lọ gbigbá tọn ma yin zize whlá do kẹntọ lẹ, yèdọ mẹhe na dín aliho lẹpo nado doalọtena ẹn. Sunnu azọngbannọ awe lọ lẹ, yèdọ Jọṣua po Zelubabẹli po do hudo jidevọnamẹ tọn dọ yé tindo godonọnamẹ Jehovah tọn. Yé ka mọ godonọnamẹ ehe yí. Gbọnna?

14. Sọgbe hẹ Zekalia 4:12, 14, jidevọnamẹ tẹwẹ Yẹwhenọ Daho Jọṣua po Ayimatẹn-gán Zelubabẹli po mọyi?

¹⁴ Hia Zekalia 4:12, 14. To adà numimọ Zekalia tọn ehe mẹ, angẹli lọ dehia yẹwhegán nugbonọ Jehovah tọn dọ atin olivie tọn awe lẹ nọtena “mẹyiamisisadode awe” lọ lẹ, enẹ wẹ Jọṣua po Zelubabẹli po. To yẹhiadonu-liho, sunnu awe ehelẹ “to ote to apá na Oklunọ aigba pete tọn,” yèdọ Jehovah. Gbégbò daho nankọ die! Jehovah dejido yé go. Enẹwutu, Islaelivi hatọ yetọn lẹ tindo whẹwhinwhẹ́n lẹpo nado dejido nudide he yé basi lẹ po anademẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ po go, mahopọnna aliho he mẹ yé yin nina te.

15. Nawẹ mí gán dohia gbọn dọ mí nọ na sisi anademẹ Jehovah tọn he to Ohó etọn mẹ lẹ?

¹⁵ Dopo to aliho he mẹ Jehovah gbẹ́ nọ na anademẹ omẹ eton lẹ te to egbehe wẹ gbọn Ohó etọn Biblu gblamẹ. To kandai wiwe enẹ mẹ, e dọna mí lehe mí na sẹ̀n ẹn to aliho he ewọ kẹalọyi mẹ te do. Nawẹ mí gán dohia gbọn dọ mí nọ na sisi anademẹ he mí nọ mọyi gbọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn gblamẹ lẹ? Gbọn ayidonugo sọwhiwhe ton nina ẹn gọna whenu yiyizan nado mọnukunnujẹemẹ dali. Nọ kanse dewe dọ: ‘Whenue n’to Biblu kavi owe mítọn de hia, be n’nọ nọte bo nọ lẹnayihamẹpọn ya? Be n’nọ dín zẹẹmẹ nugbo Biblu tọn “he [e] vẹawu nado mọnukunnujẹemẹ” lẹ tọn ya? Kavi n’nọ yìn nukun gbọn nudọnamẹ lọ lẹ ji poun?’ (2 Pita 3:16) Eyin mí nọ yí whenu nado lẹnnupọndo nuhe Jehovah to pinplọn mí lẹ ji, mí na penugo bo hodo anademẹ etọn bosọ wà azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn dotana.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Eyin mí ma mọnukunnujẹ anademẹ he mí mọyi sọn “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ” dè de mẹ to gigọ́ mẹ, etẹwẹ na gọalọna mí nado kọngbedopọ hẹ anademẹ enẹ?

 ¹⁶ Aliho devo he mẹ Jehovah nọ na anademẹ lẹ te wẹ gbọn “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ” gblamẹ. (Mat. 24:45) To whedelẹnu, afanumẹ ehe gán na anademẹ de, he mẹ mí ma mọnukunnujẹ to gigọ́ mẹ. Di apajlẹ, mí gán mọ anademẹ tangan lẹ yí he na gọalọna mí nado wleawudaina nugbajẹmẹji jọwamọ tọn, ehe vlavo mí lẹndọ e ma gán jọ to lẹdo mítọn mẹ. Kavi mí gán lẹndọ afanumẹ lọ nọ nọ̀ aṣeji zẹjlẹgo to azọ̀n bẹplamẹ de whenu. Etẹwẹ mí dona wà eyin e taidi na mí dọ anademẹ he yin nina lẹ ma yọ́n-na-yizan? Mí gán lẹnnupọndo lehe Islaelivi lẹ mọaleyi do ji to whenue yé hodo anademẹ he yin nina gbọn Jọṣua po Zelubabẹli po gblamẹ lẹ. Mí gán sọ lẹnnupọndo kandai Biblu tọn devo he mí ko hia lẹ ji. To whedelẹnu, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ mọ anademẹ he taidi nuhe ma yọ́n-na-yizan to nukun gbẹtọ tọn mẹ lẹ yí, amọ́ anademẹ ehelẹ wẹ wá whlẹn ogbẹ̀ yetọn gán.—Whẹ. 7:7; 8:10.

17. Nuyiwadomẹji tẹwẹ numimọ miyọ́ngbán-tin po atin olivie tọn awe lẹ po tọn tindo do Ju lẹ ji?

¹⁷ Numimọ atọ́ntọ Zekalia tọn gán taidi nuhe whègli, amọ́ e gọalọna Ju lẹ nado tindo pọndohlan dagbe gando azọ́n po sinsẹ̀n-bibasi yetọn po go. Podọ, whenue yé yinuwa sọgbe hẹ nuhe Zekalia mọ, yé mọ godonọnamẹ owanyinọ Jehovah tọn po anademẹ etọn po. Jehovah yí gbigbọ wiwe huhlọnnọ etọn do gọalọna yé, na yé nido zindonukọn to azọ́n yetọn mẹ bo gọ̀ ayajẹ yetọn mọ.—Ẹzla 6:16.

18. Nawẹ numimọ Zekalia tọn gán yinuwado jiwe gbọn?

¹⁸ Numimọ Zekalia tọn gando miyọ́ngbán-tin po atin olivie tọn awe lẹ po go gán yinuwado gbẹzan towe ji sisosiso. Dile mí dọ do wayi, e gán gọalọna we nado mọ huhlọn he a do hudo etọn nado pehẹ nukundiọsọmẹtọ lẹ, ayajẹ he sin hudo a do eyin ninọmẹ towe diọ, gọna jidide he a do hudo etọn nado setonu whenue a mọ anademẹ he mẹ a ma mọnukunnujẹ de yí. Etẹwẹ a dona wà eyin a pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu lẹ to gbẹ̀mẹ? Tintan, nọ mọ nuhe Zekalia mọ, enẹ wẹ kunnudenu lọ dọ Jehovah to nukunpedo omẹ Etọn lẹ go. Enẹgodo, nọ yinuwa sọgbe hẹ nuhe a mọ gbọn jidide do Jehovah go dali, bosọ zindonukọn nado to sinsẹ̀n-basi hlan ẹn po ahun towe lẹpo po. (Mat. 22:37) Eyin a wàmọ, Jehovah na gọalọna we nado sẹ̀n ewọ po ayajẹ po kakadoi.—Kol. 1:10, 11.