1, 2. Sọgbe hẹ 1 Pita 4:7, 8, etẹwẹ na gọalọna mí nado doakọnna avùnnukundiọsọmẹnu lẹ?

DILE mí to dindọnsẹpọ opodo “azán godo tọn lẹ” tọn, e yọnbasi dọ mí ni pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu sinsinyẹn lẹ. (2 Tim. 3:1) Di apajlẹ, to nujijla vòbibla tọn de godo, hunyanhunyan po danuwiwa gbẹtọgun zingidinọ lẹ tọn po hẹn kinklan wá otò whèyihọ-waji Aflika tọn de mẹ. Na osun ṣidopo linlán, mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po ma sọgan sẹtẹn matin nuhiha, na yé tin to lẹdo de he mẹ avùn lọ sinyẹn te wutu. Etẹwẹ gọalọna yé nado doakọnna nuhahun enẹlẹ? Mẹdelẹ penugo nado mọ fibẹtado to owhé mẹmẹsunnu lẹ tọn gbè to lẹdo he do hihọ́ de mẹ. Mẹmẹsunnu de dọ dọ: “To ninọmẹ mọnkọ mẹ, e vivi na mi taun dọ họntọn lẹ tin to apá na mi. Mí penugo nado na tuli ode awetọ.”

² To whenue “nukunbibia daho lọ” na bẹjẹeji, mí na yọ́n pinpẹn etọn taun dọ mí tindo họntọn dagbe he yiwanna mí lẹ. (Osọ. 7:14) Enẹwutu, nujọnu wẹ e yin nado wleawuna haṣinṣan họntọnjiji tọn he lodo lẹ todin madọngbàn. (Hia 1 Pita 4:7, 8.) Mí sọgan plọn nususu sọn numimọ Jelemia tọn mẹ, mẹhe họntọn etọn lẹ gọalọna nado lùn ojlẹ he jẹnukọnna vasudo Jelusalẹm tọn lẹ tọ́n. * Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Jelemia tọn gbọn?

3. (a) Naegbọn Jelemia sọgan ko jlo nado klan ede dovo? (b) Etẹwẹ Jelemia hẹn zun yinyọnẹn na wekantọ etọn Baluki, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ?

³ Na nudi owhe 40, Jelemia nọgbẹ̀ to gbẹtọ nugbomadọtọ lẹ ṣẹnṣẹn, ehe bẹ kọmẹnu etọn lẹ, podọ vlavo hẹnnumẹ he wá sọn  tòpẹvi etọn Anatọti mẹ delẹ hẹn. (Jel. 11:21; 12:6) Etomọṣo, ewọ ma klan ede dovo. Na nugbo tọn, e dọ numọtolanmẹ etọn lẹ na wekantọ nugbonọ etọn Baluki, podọ mílọsu wá yọ́n ehelẹ to godo mẹ. (Jel. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) E yọnbasi taun nado lẹndọ dile Baluki to nujijọ ayidego tọn he gando Jelemia go lẹ kàn dai, yé omẹ awe lẹ wá wleawuna numọtolanmẹ po sisi sisosiso po na ode awetọ.—Jel. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Etẹwẹ Jehovah biọ to Jelemia si nado wà, podọ nawẹ azọ́ndenamẹ ehe hẹn họntọnjiji Jelemia po Baluki po tọn lodo dogọ gbọn?

⁴ Na owhe susu, Jelemia yí adọgbigbo do na avase Islaelivi lẹ gando nugbajẹmẹji he ja Jelusalẹm ji lọ go. (Jel. 25:3) Whedevonu he Jehovah tẹnpọn nado na tuli gbẹtọ lọ lẹ nado lẹnvọjọ, ewọ biọ to Jelemia si nado kàn avase Emitọn lẹ do owe-hihá de mẹ. (Jel. 36:1-4) Dile Jelemia po Baluki po to azọ́n he Jiwheyẹwhe dena yé ehe wà dopọ, yèdọ nuhe na ko yí osun susu lẹ, ayihaawe ma tin dọ hodọdopọ yetọn lẹ hẹn yise ode awetọ tọn lodo.

5. Nawẹ Baluki dohia dọ emi yin họntọn dagbe de na Jelemia gbọn?

⁵ Whenue ojlẹ sọ̀ na nuhe to owe-hihá lọ mẹ lẹ nido yin hihia, e biọ dọ Jelemia ni ganjẹ họntọn etọn Baluki go nado lá owẹ̀n lọ. (Jel. 36:5, 6) Baluki yí adọgbigbo do hẹn azọ́ndenamẹ etọn he bẹ owù hẹn lọ di. Be a sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe homẹ Jelemia tọn dona ko hùn taun do sọ whenue Baluki biọ awánu tẹmpli lọ tọn mẹ bo wà nuhe yin bibiọ to e si lọ ya? (Jel. 36:8-10) Ahọvi Juda tọn lẹ sè nuhe Baluki wà, podọ yé degbena ẹn nado yí ogbè lélé do hia owe-hihá lọ na yelọsu! (Jel. 36:14, 15) Ahọvi lọ lẹ de nado dọ nuhe Jelemia dọ lẹ na Ahọlu Jehoiakimi. Amọ́ yé gbọn mẹtọnhopọn dali dọna Baluki dọmọ: “Mì yì bo whlá mìde, yèdọ hiẹ po Jelemia po, mì sọ dike mẹdepope yọ́n fie mì te blo.” (Jel. 36:16-19) Ayinamẹ dagbe nankọ die!

6. Nawẹ Jelemia po Baluki po yinuwa gbọn to whenue yè diọnukunsọ yé?

 ⁶ To whenue Ahọlu Jehoiakimi sè nuhe Jelemia kàn lẹ, e gblehomẹ sọmọ bo fiọ owe-hihá lọ, bosọ degbe dọ Jelemia po Baluki po ni yin wiwle. Ṣigba, ahun Jelemia tọn ma gbàdo. Jelemia yí owe-hihá devo bo ze e jo na Baluki, podọ dile e to owẹ̀n Jehovah tọn dọtọ́n, Baluki kàn “ohó he to owe-hihá he Ahọlu Jehoiakimi Juda tọn ko yí miyọ́n do fiọ lọ mẹ lẹpo.”—Jel. 36:26-28, 32.

7. Etẹwẹ azọ́nwiwa dopọ Jelemia po Baluki po tọn sọgan ko hẹn yọnbasi?

⁷ Mẹhe jugbọn whlepọn de mẹ to pọmẹ lẹ nọ saba lẹzun họntọn vivẹ́. Enẹwutu, e sọgbe nado lẹndọ, dile Jelemia po Baluki po to azọ́nwadopọ nado vọ́ awuwlena owe-hihá he ahọlu kanylantọ lọ Jehoiakimi hẹngble, yé na ko sọ yiwanna jẹhẹnu ode awetọ yetọn lẹ tọn dogọ. Nawẹ mí sọgan mọaleyi sọn apajlẹ sunnu nugbonọ awe enẹlẹ tọn mẹ gbọn?

8. Etẹwẹ sọgan hẹn ẹn vẹawuna mí nado jihọntọn vivẹ́ lẹ, podọ naegbọn mí ma dona hònúpla?

⁸ E sọgan nọ vẹawuna mí nado dọ homẹ na mẹdevo lẹ, vlavo na mẹde ko hẹn awugblena mí to ojlẹ de mẹ wayi wutu. (Howh. 18:19, 24) Kavi mí sọgan nọ mọdọ mí ma do whenu po huhlọn po sọmọ nado wleawuna họntọnjiji nujọnu tọn lẹ. Ṣigba, mí ma dona hònúpla. Eyin mí jlo dọ mẹmẹsunnu mítọn lẹ ni nọ tin to apá mítọn to whlepọn lẹ whenu, mí dona plọn nado nọ yí ahun po ayiha mítọn lẹpo po do dejido yé go bẹsọn din. Afọdide titengbe de wẹ ehe yin nado jihọntọn nugbo lẹ.—1 Pita 1:22.

9. (a) Nawẹ Jesu dohia dọ emi dejido họntọn emitọn lẹ go gbọn? (b) Nawẹ hodọdopọ ahundopo tọn sọgan gọalọna we nado hẹn haṣinṣan towe hẹ mẹdevo lẹ lodo dogọ gbọn? Na apajlẹ de.

⁹ Jesu dohia dọ emi dejido họntọn emitọn lẹ go gbọn hodọdopọ ahundopo tọn lẹ tintindo hẹ yé dali. (Joh. 15:15) Mí sọgan hodo apajlẹ etọn eyin mí nọ dọhona mẹdevo lẹ gando nuhe hẹn ayajẹ wá na mí lẹ, ahunmẹdunamẹnu po flumẹjijẹ mítọn lẹ po go. Nọ dotoai po sọwhiwhe po eyin mẹde to hodọna we, to whenẹnu, a sọgan doayi e go dọ mì omẹ awe lẹ tindo linlẹn, numọtolanmẹ po yanwle susu po to kọndopọ mẹ. Lẹnnupọndo apajlẹ mẹmẹyọnnu Cindy he do owhe 29 tọn ji. E jihọntọn hẹ mẹmẹyọnnu Marie-Louise he do owhe 67 bo yin gbehosọnalitọ de. Cindy po Marie-Louise po nọ wazọ́n dopọ to lizọnyizọn lọ mẹ to jeudi afọnnu lẹpo, podọ yé nọ voawu nado dọho hẹ ode awetọ do whẹho voovo lẹ ji. Cindy dọmọ: “N’yiwanna hodọdopọ nujọnu tọn lẹ tintindo hẹ họntọn lẹ, na ehe nọ gọalọna mi nado yọ́n yé bo mọnukunnujẹ yé mẹ ganji dogọ.” Họntọnjiji nọ lodo to fie ayajẹ po hodọdopọ ahundopo  tọn po tin te. Taidi Cindy, eyin a nọ ze afọdide tintan lọ nado tindo hodọdopọ ayajẹ tọn po ahundopo tọn po hẹ mẹdevo lẹ, e yọnbasi dọ họntọnjiji mìtọn ni sinyẹn deji.—Howh. 27:9.

10. Sọgbe hẹ Howhinwhẹn lẹ 27:17, etẹ mẹ wẹ azọ́nwiwa dopọ hẹ yisenọ hatọ lẹ sọgan dekọtọn do?

¹⁰ Dile e yindo na Jelemia po Baluki po, eyin mí to azọ́nwadopọ hẹ yisenọ hatọ lẹ bo doayi jẹhẹnu họakuẹ yetọn lẹ go, mí nọ plọnnu sọn yé dè bo nọ vẹ́ po yé po dogọ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 27:17.) Di apajlẹ, nawẹ e nọ te na we eyin a to lizọnyizọn lọ mẹ bo mọdọ họntọn towe yiavùnlọna yise etọn po adọgbigbo po kavi yí ahundopo do dọho gando Jehovah po lẹndai etọn lẹ po go? E yọnbasi dọ a nasọ yiwanna ẹn dogọ.

11, 12. Na apajlẹ de he dohia dọ mahẹ tintindo to lizọnyizọn lọ mẹ sọgan gọalọna mí nado hẹn haṣinṣan mítọn hẹ mẹdevo lẹ lodo.

¹¹ Lẹnnupọndo numimọ awe delẹ ji he dohia dọ azọ́nwiwa dopọ to lizọnyizọn lọ mẹ nọ dọ̀n mí sẹpọ ode awetọ. Mẹmẹyọnnu Adeline he do owhe 23 biọ to họntọn etọn Candice si nado zọnhẹ ẹ nado yì dekunnu to aigba-denamẹ he ji yè ma nọ saba dọyẹwheho te de ji. E dọmọ: “Mí jlo na yidogọna zohunhun mítọn bo duvivi lizọnyizọn lọ tọn dogọ. Mí omẹ awe lẹ do hudo nuhe na dozolanmẹna mí to gbigbọ-liho tọn.” Nawẹ azọ́nwiwa dopọ hẹn ale wá na yé gbọn? Adeline dọmọ: “To vivọnu azán dopodopo tọn, mí nọ dọhodo numọtolanmẹ mítọn lẹ, nuhe yinuwado mí ji to hodọdopọ mítọn hẹ gbẹtọ lẹ whenu po lehe mí mọdọ Jehovah to anadena mí to lizọnyizọn mítọn mẹ do po ji. Mí omẹ awe lẹ nọ duvivi hodọdopọ he siso enẹlẹ tọn, podọ mí tlẹ sọ wá yọ́n ode awetọ ganji dogọ.”

¹² Laïla po Marianne po he yin mẹmẹyọnnu tlẹnnọ awe delẹ sọn France, sẹtẹn yì Bangui, yèdọ tatọ́-tònọ Centrafrique tọn he mẹ gbẹtọ sù te taun, nado dọyẹwheho na osẹ atọ́n. Laïla dọmọ: “Yẹn po Marianne po do gbemanọpọ delẹ, amọ́ hodọdopọ dagbe po owanyi nugbo po zọ́n bọ haṣinṣan mítọn wá lodo taun. Dile n’doayi e go dọ Marianne nọ diọada po  awubibọ po, dọ e yiwanna mẹhe to lẹdo lọ mẹ lẹ, bosọ tindo zohunhun na lizọnyizọn lọ, owanyi po sisi he n’tindo na ẹn po jideji.” E ma biọ dọ a ni sẹtẹn yì tògodo nado duvivi dona enẹlẹ tọn. Whedepopenu he a to yẹwhehodọ to aigba-denamẹ agun towe tọn ji hẹ mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu de, dotẹnmẹ hundote de niyẹn nado jẹakọ hẹ ewọ dogọ, podọ nado hẹn haṣinṣan he to ṣẹnṣẹn mìtọn lodo.

13. Avùnnukundiọsọmẹnu tẹwẹ mí sọgan pehẹ eyin mí to azọ́nwadopọ pẹkipẹki hẹ họntọn mítọn lẹ?

¹³ To whedelẹnu, eyin mí to azọ́nwadopọ pẹkipẹki hẹ họntọn mítọn lẹ, e ma yin nugopipe yetọn lẹ kẹdẹ go wẹ mí nọ doayi, ṣigba awugbopo yetọn lẹ ga. Etẹwẹ sọgan gọalọna mí nado duto avùnnukundiọsọmẹnu ehe ji? Whladopo dogọ, lẹnnupọndo apajlẹ Jelemia tọn ji. Etẹwẹ gọalọna ẹn nado ze ayiha do jẹhẹnu mẹdevo lẹ tọn ji bo miọnnukundo awugbopo yetọn lẹ?

14. Etẹwẹ Jelemia plọn sọn Jehovah dè, podọ nawẹ ehe gọalọna ẹn gbọn?

¹⁴ E yọnbasi dọ Jelemia wẹ kàn owe he tindo yinkọ etọn lọ, podọ e yọnbasi dọ ewọ wẹ sọ kàn owe 1 Ahọlu lẹ po 2 Ahọlu lẹ po tọn. Matin ayihaawe, azọ́ndenamẹ enẹ gọalọna ẹn taun nado doayi lẹblanu Jehovah tọn na gbẹtọvi mapenọ lẹ go. Di apajlẹ, e yọnẹn dọ whenue Ahọlu Ahabi lẹnvọjọ sọn walọyizan ylankan etọn lẹ mẹ, Jehovah ma dike bọ ewọ ni yí nukun do mọ vasudo whẹndo etọn blebu tọn to gbẹwhenu etọn. (1 Ahọ. 21:27-29) Mọdopolọ, Jelemia yọnẹn dọ nuhe Manasse wà lẹ tlẹ sọ hẹn homẹgblena Jehovah hú dehe Ahabi wà lẹ. Etomọṣo, Jehovah jona Manasse, na ewọ lẹnvọjọ wutu. (2 Ahọ. 21:16, 17; 2 Otàn. 33:10-13) Kandai enẹlẹ wẹ na ko gọalọna Jelemia nado hodo apajlẹ homẹfa po lẹblanu Jiwheyẹwhe tọn po tọn dile ewọ to nuyiwa hẹ họntọn vivẹ́ etọn lẹ.—Salm. 103:8, 9.

15. Nawẹ Jelemia hodo apajlẹ homẹfa Jehovah tọn gbọn to whenue Baluki yin ayihafẹsẹna?

¹⁵ Lẹnnupọndo lehe Jelemia yinuwa hẹ Baluki do ji to whenue ewọ yin ayihafẹsẹna na ojlẹ de to azọ́ndenamẹ etọn mẹ. Kakati agbọ́ họntọn etọn Baluki tọn ni yawu pé e, Jelemia yí wẹndomẹ homẹdagbe tọn Jiwheyẹwhe tọn he ka bẹ hójọhó hẹn do gọalọna ẹn. (Jel. 45:1-5) Etẹlẹ wẹ mí sọgan plọn sọn kandai ehe mẹ?

16. Sọgbe hẹ Howhinwhẹn lẹ 17:9, etẹwẹ mí dona wà nado hẹn họntọnjiji mítọn lẹ dote?

¹⁶ Na nugbo tọn, mí ma sọgan donukun pipé-yinyin sọn mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po si. Enẹwutu, whenue mí ko lẹzun họntọn vivẹ́ yetọn lẹ godo, mí dona dovivẹnu vẹkuvẹku nado hẹn haṣinṣan yọyọ enẹlẹ dote. Eyin họntọn mítọn lẹ ṣinuwa, e sọgan biọ dọ mí ni yí homẹdagbe po ahundopo po do na yé ayinamẹ he sinai do Ohó Jiwheyẹwhe tọn ji. (Salm. 141:5) Podọ eyin yé gbleawuna mí, mí dona nọ jona yé. To whenue mí ko jona yé godo, mí dona dapana ayilinlẹn lọ nado nọ gọwá nuṣiwa he wayi lẹ ji to nukọn mẹ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 17:9.) Lehe e yin nujọnu taun to ojlẹ awusinyẹn tọn ehelẹ mẹ do sọ nado nọ ze ayidonugo do nugopipe mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po tọn lẹ ji kakati ni yin do awugbopo yetọn lẹ ji! Mọwiwà nọ hẹn haṣinṣan he tin to ṣẹnṣẹn mítọn lodo, podọ mí na do hudo họntọn vivẹ́ lẹ tọn to nukunbibia daho lọ whenu.

17. Nawẹ Jelemia dohia dọ emi yin họntọn nugbo de to ojlẹ ayimajai tọn lẹ mẹ gbọn?

¹⁷ Yẹwhegán Jelemia dohia dọ emi yin họntọn nugbo de to ojlẹ ayimajai tọn lẹ mẹ. Di apajlẹ, whenue ahọluzọnwatọ họ̀nmẹ tọn lọ Ebẹdi-melẹki whlẹn Jelemia na ewọ nikaa kú do osindò he gọ́ na ogbọ̀n de mẹ godo, Ebẹdi-melẹki dibu dọ ahọvi lẹ na wadanu do emi go.  To whenue Jelemia sè ehe, ewọ ma gbọṣi abọẹ, bo lẹndọ họntọn emitọn lọsu na kàn ayiha de nado gán. Dile etlẹ yindọ Jelemia yin wiwle sú, e wà nuhe go e pé nado nọgodona họntọn etọn Ebẹdi-melẹki gbọn opagbe homẹmiọnnamẹ tọn Jehovah tọn mimá hẹ ẹ dali.—Jel. 38:7-13; 39:15-18.

18. Sọgbe hẹ Howhinwhẹn lẹ 17:17, nawẹ mí dona nọ yinuwa do to whenue họntọn de to jujugbọn ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ?

¹⁸ To egbehe, mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po nọ pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu voovo lẹ. Di dohia, susu yetọn nọ jiya nugbajẹmẹji jọwamọ tọn kavi dehe gbẹtọ nọ hẹnwa lẹ tọn. Whenue enẹ jọ, delẹ to mí mẹ sọgan penugo nado yí họntọn enẹlẹ do owhé mítọn gbè. Mẹdevo lẹ sọgan penugo nado gọalọna yé to akuẹzinzan-liho. Ṣigba, mímẹpo wẹ sọgan vẹ̀ Jehovah nado gọalọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po. Eyin mí sè dọ mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu de jẹflumẹ, mí sọgan nọma yọ́n nuhe mí na dọ kavi lehe mí na yinuwa do. Ṣigba, mímẹpo wẹ sọgan yí nude wà nado gọalọ. Di apajlẹ, mí sọgan de whenu dovo nado nọpọ́ hẹ họntọn mítọn. Mí sọgan dotoaina ẹn po awuvẹmẹ po dile e to hodọ. Podọ mí sọgan má wefọ homẹmiọnnamẹ tọn he mí yiwanna hugan de hẹ ẹ. (Isa. 50:4) Nujọnu hugan lọ wẹ nado nọ tin to apá na họntọn mítọn lẹ to whenue yé do hudo mítọn.—Hia Howhinwhẹn lẹ 17:17.

19. Nawẹ họntọn vivẹ́ lẹ yinyin todin na gọalọna mí to sọgodo gbọn?

¹⁹ Mí dona magbe nado wleawuna haṣinṣan he lodo lẹ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po bosọ hẹn e go gligli bẹsọn din. Etẹwutu? Na kẹntọ mítọn lẹ na tẹnpọn nado klan mí gbọn lalo lẹ po nudọnamẹ agọ̀ lẹ po yiyizan dali. Yé na tẹnpọn nado hò ota mítọn dopọ. Ṣigba, vivẹnudido yetọn lẹ ma na pà yé. Yé ma na penugo nado sánkanna haṣinṣan owanyi tọn he tin to ṣẹnṣẹn mítọn. Nudepope he yé wà ma na hẹn haṣinṣan he mí wleawuna lẹ gble. Na nugbo tọn, họntọnjiji enẹlẹ na nọ aimẹ kakajẹ vivọnu titonu ehe tọn, podọ kakadoi!