1. Sọgbe hẹ Salmu lẹ 118:5-7, etẹwẹ na miọnhomẹna mí, whenue mí mọ míde to ṣokẹdẹ kavi nuhahun lẹ húagbọ́ mí?

BE E ko jọ pọ́n bọ a mọ dewe to ṣokẹdẹ, bo mọdọ emi ma do mẹde he gán gọalọna emi nado duto nuhahun he pehẹ emi te de ji ya? Mẹsusu wẹ ko do numọtolanmẹ mọnkọ, etlẹ yin devizọnwatọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ. (1 Ahọ. 19:14) Eyin enẹ wá jọ do gowe, flindọ Jehovah dopà dọ: ‘Yẹn ma na jo we do gbede podọ yẹn ma na gbẹ́ we dai gbede.’ Enẹwutu, mí gán dọ po jide po dọ: “Jehovah wẹ alọgọtọ ṣie; yẹn ma na dibu.” (Heb. 13:5, 6) Apọsteli Paulu wẹ kàn hogbe enẹlẹ hlan yisenọ hatọ etọn lẹ to Jude to nudi owhe 61tọ W.M. Nuhe e dọ lẹ flin mí numọtolanmẹ Salmu-kantọ lọ tọn he to Salmu lẹ 118:5-7 mẹ.—Hia.

2. Etẹ ji wẹ mí na dọhodo to hosọ ehe mẹ, podọ etẹwutu?

² Taidi salmu-kantọ lọ, Paulu plọn sọn numimọ edetiti tọn mẹ dọ Jehovah wẹ Alọgọtọ emitọn. Di apajlẹ, owhe awe linlán whẹpo Paulu do kàn wekanhlanmẹ etọn hlan Heblu lẹ, e zingbejizọnlin owùnọ de gbọn ohù he to adán ji de ji. (Owalọ 27:4, 15, 20) Jẹnukọnna gbejizọnlin enẹ, podọ to gbejizọnlin lọ blebu whenu, Jehovah dohia dọ emi yin Alọgọtọ de na Paulu to aliho voovo mẹ. Mí na dọhodo atọ̀n to yé mẹ ji. Jehovah yí Jesu po angẹli lẹ po, mẹhe tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ gọna yisenọ hatọ lẹ zan nado gọalọna ẹn. Nulinlẹnpọn do nuhe jọ do Paulu go lẹ ji na hẹn jidide mítọn to opagbe Jiwheyẹwhe tọn dọ emi na gọalọna mí mẹ lodo dogọ.

3. Etẹwẹ Paulu gán ko to kinkanse ede, podọ etẹwutu?

³ Paulu do hudo alọgọ tọn. To nudi owhe 56 W.M., gbẹtọgun de dọ̀n ẹn jẹgbonu tẹmpli lọ tọn to Jelusalẹm bo tẹnpọn nado hù i. To wunkẹngbe, whenue Paulu yin hinhẹn wá Sanhedlin lọ nukọn, kẹntọ etọn lẹ dibla tlẹ́n do flinflin. (Owalọ 21:30-32; 22:30; 23:6-10) To ojlẹ enẹ mẹ, Paulu gán ko to kinkanse ede dọ ‘kakajẹ whetẹnu wẹ n’gán doakọnna nuyiwahẹmẹ agọ̀ ehe jẹ?’

4. Nawẹ Jehovah yí Jesu zan nado gọalọna Paulu gbọn?

⁴ Alọgọ tẹwẹ Paulu mọyi? To ozán he bọdo gbeegbe Paulu yin wiwle go mẹ, “Oklunọ” Jesu ṣite to apá na ẹn bo dọmọ: “Gboadọ! Na kẹdẹdile hiẹ ko to kunnude mlẹnmlẹn gando go e to Jelusalẹm do, mọ wẹ hiẹ dona sọ dekunnu to Lomu do ga.” (Owalọ 23:11) Tulinamẹ he wá do gànmẹ nankọ die! Jesu pà Paulu na e dekunnu to Jelusalẹm wutu. Podọ, e dopà na ẹn dọ e na yì Lomu awuyẹyẹ-afọyẹyẹ bo nasọ dekunnu to finẹ ga. To whenue Paulu ko mọ jidenamẹ ehe yí godo, e dona ko mọ ede to hihọ́ glọ taidi ovi pẹvi de to awà otọ́ etọn tọn lẹ mẹ.

5. Nawẹ Jehovah yí angẹli de zan nado gọalọna Paulu gbọn? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)

⁵ Nuhahun devo tẹlẹ wẹ Paulu pehẹ? Nudi owhe awe to nujijọ he wá aimẹ to Jelusalẹm ehelẹ godo, Paulu do tọjihun de jei Italie bọ yujẹhọn de fọ́n bo sinyẹn sọmọ bọ mẹhe to ohún lọ mẹ lẹpo wẹ mọ okú yetọn hlan. Amọ́, Paulu ma dibu. Etẹwutu? E dọna mẹhe po e po to ohún lọ mẹ lẹ dọmọ: “To zánmẹ, angẹli Jiwheyẹwhe he yẹn nọ sẹ̀n podọ mẹhe yẹn nọ basi sinsẹ̀nzọn wiwe hlan lọ tọn de ṣite to apá na mi bo dọmọ: ‘A dibu blo, Paulu. Hiẹ dona ṣite to Sesali nukọn, podọ, pọ́n! Na towe tọn wutu Jiwheyẹwhe na whlẹn mẹhe do tọjihun hẹ we lẹpo.’” Jehovah yí angẹli de zan nado vọ́ jide na Paulu dile e ko wà na ẹn do wayi gbọn Jesu gblamẹ. Podọ, Paulu jẹ Lomu dile Jehovah ko dọ do.—Owalọ 27:20-25; 28:16.

6. Opagbe Jesu tọn tẹwẹ gán na mí huhlọn, podọ etẹwutu?

⁶ Alọgọ tẹwẹ mí nọ mọyi? Jesu na gọalọna mí dile e wà na Paulu do. Di apajlẹ, Jesu dopà na hodotọ etọn lẹpo dọmọ: “Yẹn tin po mì po to azán lẹpo gbè kakajẹ vivọnu titonu lọ tọn.” (Mat. 28:20) Hogbe Jesu tọn enẹlẹ nọ na mílọsu huhlọn. Etẹwutu? Na azán delẹ nọ wá vẹawuna mí nado doakọnna. Di apajlẹ, eyin mẹvivẹ mítọn de kú, mí dona doakọnna awufiẹsa lọ, e ma yin na azán kleun delẹ poun, amọ́ vlavo na owhe susu. Mẹdevo lẹ dona diahi hẹ nuhahun he nọ zọnpọ hẹ mẹhowhe lẹ. Na mẹdelẹ, yé nọ pehẹ numọtolanmẹ apọṣimẹ sinsinyẹn tọn to azán delẹ  ji. Mahopọnna ehe lẹpo, mí nọ mọ huhlọn yí nado doakọnna, na mí yọnẹn dọ Jesu tin hẹ mí to “azán lẹpo” ji, etlẹ yin to azán he dózin do mí hugan to gbẹzan mítọn mẹ lẹ ji.—Mat. 11:28-30.

7. Sọgbe hẹ Osọhia 14:6, nawẹ Jehovah nọ gọalọna mí gbọn to egbehe?

⁷ Ohó Jiwheyẹwhe tọn hẹn mí deji dọ Jehovah na yí angẹli etọn lẹ do gọalọna mí. (Heb. 1:7, 14) Di apajlẹ, angẹli lẹ nọ gọalọna mí bo nọ deanana mí whenue mí to yẹwheho “wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn” dọ na gbẹtọ lẹ sọn “akọta lẹpo, hẹnnu lẹpo, po ogbè lẹpo” po mẹ.—Mat. 24:13, 14; hia Osọhia 14:6.

8. Nawẹ Jehovah yí awhàngán de zan nado gọalọna Paulu gbọn?

⁸ Alọgọ tẹwẹ Paulu mọyi? To owhe 56 W.M., Jesu na jide Paulu dọ, e na jẹ Lomu. Amọ́, Ju he to Jelusalẹm lẹ blasé nado hù Paulu. Whenue awhàngán Lomu tọn lọ, Klaudiu Lisia sè dogbọn sébibla lọ dali, e wá alọgọ na Paulu. To afọdopolọji, nado bayi hihọ́na Paulu, Klaudiu ze e do alọmẹ na awhànfuntọ lẹ nado plan ẹn yì Sesalea he to nudi kilomẹtlu 105 do Jelusalẹm. To finẹ, Ayimatẹn-gán Feliksi degbe dọ yè ni to Paulu ‘ṣọ́ to họ̀nmẹ Hẹlọdi tọn.’ Enẹ zọ́n bọ Paulu gán sọn alọ mẹhe jlo na hù i lẹ tọn mẹ.—Owalọ 23:12-35.

9. Nawẹ Ayimatẹn-gán Festu gọalọna Paulu gbọn?

⁹ To owhe awe godo, Paulu gbẹ́ pò to gànmẹ to Sesalea. Todin, Festu wẹ jẹ otẹn Feliksi tọn mẹ taidi ayimatẹn-gán yọyọ lọ. Ju lẹ vẹ̀ Festu nado dike na Paulu ni yin whẹdana to Jelusalẹm, amọ́ e gbẹ́. Vlavo ayimatẹn-gán lọ ko sè dọ Ju lẹ “to tito basi nado tọ̀pọwuna Paulu bo hù i to aliji.”—Owalọ 24:27–25:5.

10. Nawẹ Ayimatẹn-gán Festu yinuwa gbọn to whenue Paulu vọ́ owhẹ̀ ylọ nado yin whẹdana to Sesali dè?

¹⁰ To nukọn mẹ, owhẹ̀ Paulu tọn yin didọ to Sesalea. Na Festu jlo na “mọ nukundagbe Ju lẹ tọn” wutu, e kanse Paulu dọmọ: ‘Be hiẹ jlo nado hẹji yì Jelusalẹm nado yin whẹdana to dọ́n to nukọn ṣie wẹ?’ Paulu yọnẹn dọ e yọnbayi dọ emi ni yin hùhù to Jelusalẹm podọ, e sọ yọ́n nue e gán wà nado whlẹn ogbẹ̀ ede tọn bo jẹ Lomu bosọ zindonukọn to lizọnyizọn etọn mẹ. E dọmọ: “Yẹn vọ́ owhẹ̀ ṣie ylọ to Sesali dè!” To whenue Festu dewe dopọ hẹ ayinamẹtọ etọn lẹ godo, e dọna Paulu dọmọ: “Hiẹ ko vọ́ owhẹ̀ ylọ to Sesali dè; Sesali dè wẹ hiẹ nasọ yì.” Nudide he Festu bayi enẹ, whlẹn Paulu sọn alọ kẹntọ etọn lẹ tọn mẹ. To nukọn mẹ, Paulu na wá jẹ Lomu to fie dẹn tlala do Ju he to dindin na hù i lẹ.—Owalọ 25:6-12.

11. Hogbe jidevọnamẹ tọn Isaia tọn tẹlẹ ji wẹ Paulu sọgan ko lẹnnupọn do?

¹¹ To whenue Paulu to awuwle nado bẹ gbejizọnlin etọn yì Italie jẹeji, e gán ko to nulẹnpọn do avase he yẹwhegán Isaia na gando mẹhe nọ diọnukunsọ Jehovah lẹ go ji dọmọ: “Mì kàn ayiha wintinwintin de, ṣigba e na yin hinhẹngble! Mì dọ nuhe jlo mì, ṣigba e ma na tindo kọdetọn dagbe, na Jiwheyẹwhe tin hẹ mí!” (Isa. 8:10) Paulu yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe na gọalọna emi, podọ enẹ na ko na ẹn huhlọn nado pehẹ whlepọn he to nukọn ja lẹ.

12. Nawẹ Juliu yinuwa hẹ Paulu gbọn, podọ etẹ go wẹ Paulu na ko doayi?

¹² To owhe 58 W.M., Paulu bẹ gbejizọnlin etọn yì Italie jẹeji. Na e yin gàntọ de wutu, e yin zize do alọmẹ na awhàngán Lomu tọn de he nọ yin Juliu. Bẹsọn whenẹnu, Juliu tindo aṣẹ nado sayana Paulu kavi yinuwa hẹ ẹ po homẹdagbe po. Nawẹ e na yí aṣẹpipa etọn zan gbọn? To aihọngbè, to ofi tintan he yé  nọte te, ‘Juliu do homẹdagbe hia Paulu taun bo na ẹn dotẹnmẹ nado yì họntọn etọn lẹ dè.’ To nukọn mẹ, Juliu tlẹ whlẹn ogbẹ̀ Paulu tọn. Gbọnna? Awhànfuntọ lẹ jlo na hù gàntọ he to ohún lọ mẹ lẹpo, amọ́ Juliu glọnalina yé. Etẹwutu? E “magbe nado whlẹn Paulu.” Matin ayihaawe, Paulu na ko doayi e go dọ Jehovah wẹ to awhàngán lọ yizan nado do homẹdagbe hia emi.—Owalọ 27:1-3, 42-44.

13. Nawẹ Jehovah gán yí mẹhe tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ zan gbọn?

¹³ Alọgọ tẹwẹ mí nọ mọyi? Eyin e sọgbe hẹ lẹndai etọn, Jehovah gán yí gbigbọ wiwe huhlọnnọ etọn zan nado sisẹ́ mẹhe to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ nado wà ojlo etọn. Ahọlu Sọlomọni wlan dọmọ: “Ahun ahọlu de tọn taidi asisa osin tọn lẹ to alọ Jehovah tọn mẹ. E nọ deanana ẹn hlan fidepope he jlo E.” (Howh. 21:1) Etẹwẹ howhinwhẹn ehe zẹẹmẹdo? Gbẹtọvi lẹ gán kùn osinwhín de nado diọkọna asisa osin tọn de yì fie jlo yé lẹ. Mọdopolọ, Jehovah gán yí gbigbọ etọn zan nado diọ linlẹn na gandutọ lẹ nado jẹ lẹndai etọn kọ̀n. To whenẹnu, mẹhe tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ nọ yin whinwhàn nado bayi nudide he na hẹn ale wá na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ.—Yijlẹdo Ẹzla 7:21, 25, 26 go.

14. Sọgbe hẹ Owalọ lẹ 12:5, mẹnu lẹ wẹ mí dona nọ hodẹ̀ na?

¹⁴ Etẹwẹ mí gán wà? Mí gán hodẹ̀ “do ota ahọlu lẹ tọn mẹ podọ do ota mẹhe tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹpo tọn mẹ,” to whenue mí lẹhlan omẹ ehelẹ nado basi nudide he gán yinuwado gbẹzan Klistiani tọn mítọn po lizọnyizọn mítọn po ji. (1 Tim. 2:1, 2, Odò.; Nẹh. 1:11) Dile Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ wà do, mílọsu sọgan hodẹ̀ vẹkuvẹku hlan Jiwheyẹwhe do mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn he to gànpamẹ lẹ po tamẹ. (Hia Owalọ lẹ 12:5; Heb. 13:3) Humọ, mí gán hodẹ̀ do gàntọ-ṣọ́tọ he nọ penukundo mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn he to gànpamẹ lẹ go po tamẹ. Mí gán vẹ̀ Jehovah nado yinuwa do linlẹn omẹ enẹlẹ tọn ji, bo whàn yé nado yinuwa di Juliu bo “jọmẹ” hẹ yisenọ hatọ mítọn he tin to gànpamẹ lẹ.—Owalọ 27:3. Odò.

15, 16. Nawẹ Jehovah yí Alistaku po Luku po zan nado gọalọna Paulu gbọn?

¹⁵ Alọgọ tẹwẹ Paulu mọyi? To whenue Paulu to aliji jei Lomu, whlasusu wẹ Jehovah yí yisenọ hatọ etọn lẹ zan nado gọalọna ẹn. Mì gbọ mí ni pọ́n apajlẹ delẹ.

¹⁶ Gbẹdohẹmẹtọ nugbonọ Paulu tọn awe  delẹ, enẹ wẹ Alistaku po Luku po bayi dide nado zọnhẹ ẹ yì Lomu. * Yé desọn ojlo mẹ nado ze gbẹ̀ yetọn do owù mẹ do gọalọna Paulu, dile etlẹ yindọ Jesu ma na jide depope to yé omẹ awe lẹ mẹ dọ yé na jẹ Lomu awuyẹyẹ-afọyẹyẹ. To nukọn mẹ, to gbejizọnlin sinsinyẹn enẹ whenu wẹ yé wá yọnẹn te dọ nude ma na wà yé. Enẹwutu, whenue Alistaku po Luku po biọ tọjihun lọ mẹ to Sesalea, Paulu dona ko hodẹ̀ ahundopo tọn hlan Jehovah, bo dopẹna ẹn dọ e yí yisenọ hatọ adọgbotọ awe ehelẹ zan nado gọalọna emi.—Owalọ 27:1, 2, 20-25.

17. Nawẹ Jehovah yí yisenọ hatọ Paulu tọn lẹ zan nado gọalọna ẹn gbọn?

¹⁷ To gbejizọnlin Paulu tọn whenu, whlasusu wẹ yisenọ hatọ etọn lẹ gọalọna ẹn. Di apajlẹ, to whenue yé jẹ tọjihun-glintẹn Sidoni tọn, Juliu na dotẹnmẹ Paulu nado “yì họntọn etọn lẹ dè bosọ duvivi nukunpedomẹgo yetọn tọn.” To nukọn mẹ, to tòdaho Puteoli tọn mẹ, Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po ‘mọ mẹmẹsunnu lẹ, bọ omẹ ehelẹ vẹ̀ yé nado gbọṣi yé dè na azán ṣinawe.’ Dile Klistiani he nọ nọ̀ ofi voovo enẹlẹ to nukunpedo nuhudo Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ tọn po go, ayihaawe ma tin dọ numimọ mẹjlọdote tọn he Paulu nọ má hẹ yé lẹ na ko hẹn ayajẹ daho wá na yé. (Yijlẹdo Owalọ 15:2, 3 go.) To whenue Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po ko vọ́ huhlọn mọyi godo, yé zindonukọn to gbejizọnlin yetọn mẹ.—Owalọ 27:3; 28:13, 14.

18. Etẹwẹ whàn Paulu nado dopẹna Jiwheyẹwhe bo mọ adọgbigbo yí?

¹⁸ To whenue Paulu dedo Lomu, e sọgan ko lẹnnupọndo nuhe e kàn hlan agun he to tòdaho enẹ mẹ ji owhe atọ̀n die wayi dọmọ: “Yẹn ko to jijlo vẹkuvẹku na owhe susu nado wá mì dè.” (Lom. 15:23) Amọ́, e ma na ko lẹndọ, emi na wá finẹ taidi gàntọ. Lehe e na ko yin tulinamẹnu na ẹn do sọ nado mọ bọ mẹmẹsunnu Lomu tọn lẹ to tepọn ẹn to alitó nado dọnudo e! “To whenue Paulu mọ yé, e dopẹna Jiwheyẹwhe bo mọ adọgbigbo yí.”  (Owalọ 28:15) Doayi e go dọ, Paulu dopẹna Jiwheyẹwhe to whenue e mọ mẹmẹsunnu lẹ. Etẹwutu? Whladopo dogọ, na Paulu mọdọ, Jehovah wẹ to yisenọ hatọ ehelẹ yizan nado gọalọna ẹn wutu.

19. Sọgbe hẹ 1 Pita 4:10, nawẹ Jehovah gán yí mí zan nado gọalọna mẹhe to nuhudo mẹ lẹ gbọn?

¹⁹ Etẹwẹ mí gán wà? Be a yọ́n mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu delẹ po to agun towe mẹ, he to pipehẹ ayimajai, na manọna kavi ninọmẹ sinsinyẹn devo lẹ wutu ya? Kavi vlavo na mẹyiwanna yetọn de kú wutu. Eyin mí doayi e go dọ mẹde to nuhudo mẹ, mí gán vẹ̀ Jehovah dọ ni gọalọna mí nado dọ kavi wà nude he na do homẹdagbe po owanyi po hia. Hogbe kavi nuyiwa mítọn lẹ gán yin tulinamẹ he sin hudo mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu mítọn tindo pẹẹ. (Hia 1 Pita 4:10) * Mẹhe mí gọalọna to aliho mọnkọ mẹ lẹ gán vọ́ wleawuna jidide mlẹnmlẹn to opagbe Jehovah tọn lọ mẹ dọ: “Yẹn ma na jo mì do gbede podọ yẹn ma na gbẹ́ mì dai gbede.” Ayihaawe ma tin dọ enẹ na ko hẹn homẹ hiẹ lọsu tọn hùn.

20. Naegbọn mí gán dọ po jide po dọ: “Jehovah wẹ alọgọtọ ṣie”?

²⁰ Dile e yindo na Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po, mílọsu nọ pehẹ ninọmẹ delẹ to gbẹ̀mẹ he nọ taidi yujẹhọn sinsinyẹn. To ojlẹ enẹlẹ mẹ, mí gán gọ́ na adọgbigbo, na mí yọnẹn dọ Jehovah tin po mí po wutu. E nọ yí Jesu po angẹli lẹ po zan nado gọalọna mí. Humọ, nado jẹ lẹndai etọn kọ̀n, Jehovah gán yí mẹhe to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ zan nado gọalọna mí. Podọ, dile susu mítọn gán ko do numimọ etọn do, Jehovah gán yí gbigbọ wiwe etọn zan nado whàn devizọnwatọ etọn lẹ nado wá alọgọ na Klistiani hatọ yetọn lẹ. Enẹwutu, taidi Paulu, mí tindo whẹwhinwhẹ́n lẹpo nado dọ po jide po dọmọ: “Jehovah wẹ alọgọtọ ṣie; yẹn ma na dibu. Etẹwẹ gbẹtọ sọgan wà na mi?”—Heb. 13:6.