1, 2. (a) Naegbọn asu po asi po he ṣẹṣẹ wlealọ lẹ dona nọ dejido Jehovah go? (Salmu lẹ 37:3, 4) (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

BE ALỌWLE towe to aliji wẹ ya kavi a ṣẹṣẹ wlealọ? Eyin mọ wẹ, ayihaawe ma tin dọ a to nukọnpọnhlan nado duvivi ogbẹ̀ tọn to pọmẹ hẹ mẹhe a yiwanna sisosiso lọ. Na nugbo tọn, alọwle do avùnnukundiọsọmẹnu etọn lẹ, podọ nudide titengbe lẹ tin he yè dona basi. Lehe mì nọ yinuwa gando avùnnukundiọsọmẹnu po nudide enẹlẹ po go do, na yinuwado ayajẹ mìtọn taidi asu po asi po de ji to owhe he ja lẹ mẹ. Eyin mì nọ ganjẹ Jehovah go, mì na nọ basi nudide nuyọnẹn tọn lẹ, bọ alọwle mìtọn na lodo, podọ mì na do ayajẹ dogọ. Eyin mì gboawupo nado nọ yí ayinamẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ do yizan mẹ, e họnwun dọ mì na pehẹ nuhahun he na hẹn tukla wá alọwle mìtọn mẹ lẹ, ehe na dekọtọn do awubla mẹ.—Hia Salmu lẹ 37:3, 4.

² Dile etlẹ yindọ alọwlemẹ yọyọ lẹ wẹ hosọ ehe dọhona tlọlọ, e sọ dọhodo avùnnukundiọsọmẹnu he asu po asi po he wlealọ lẹpo gán pehẹ lẹ ji. E na zinnudo nuhe mí gán plọn sọn apajlẹ he sunnu po yọnnu po nugbonọ he go Biblu donù delẹ zedai mẹ ji. Apajlẹ Biblu tọn ehelẹ plọn mí nudelẹ he mí gán yí do yizan mẹ to adà voovo gbẹzan mítọn tọn lẹ mẹ, kakajẹ alọwle mítọn mẹ. Mí nasọ mọ nuhe mí gán plọn sọn apajlẹ asu po asi po egbezangbe tọn delẹ tọn mẹ.

3, 4. Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ alọwlemẹ yọyọ lẹ gán pehẹ?

³ Mẹdelẹ gán nọ na tuli alọwlemẹ yọyọ lẹ nado zan gbẹzan he mẹlẹpo nọ zan to paa mẹ to egbehe. Di apajlẹ, mẹjitọ po  hẹnnumẹ devo lẹ po gán gbidikọna asu po asi po de nado jẹ viji ji dile e gán yawu yọnbasi do. Kavi họntọn po hagbẹ whẹndo tọn ahundoponọ lẹ po gán na tuli alọwlemẹ yọyọ lẹ nado họ̀ owhé bosọ họ̀ onú dagbedagbe lẹ gọ́ e mẹ.

⁴ Eyin ayiha asu po asi po de tọn ma to ote, yé gán basi nudide he gán tlọ yé do ahọ́ daho mẹ lẹ. Todin, e na biọ dọ asu po asi po lọ ni nọ wazọ́n na gànhiho susu nado suahọ enẹlẹ sọn okọ̀. Agbasazọ́n gán jẹ whenu he yé dona yizan na oplọn mẹdetiti tọn, sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn po lizọnyizọn lọ po hòyí ji. Asu po asi po lọ tlẹ sọgan jẹ opli lẹ hù dù ji nado wà gàngodo-zọ́n po linlẹn lọ po nado mọ akuẹ dogọ, kavi nado hẹn ẹn diun dọ azọ́n ma na wá gble do yé. Taidi kọdetọn de, dotẹnmẹ hundote dagbedagbe lẹ nado gbloada na sinsẹ̀nzọn yetọn na Jehovah nọ gbọ yé go.

5. Etẹwẹ a plọn sọn apajlẹ Klaus po Marisa po tọn mẹ?

⁵ Numimọ lẹ dohia dọ gbẹzan mítọn zize sinai do agbasanu susu tintindo ji ma nọ hẹn ayajẹ wá. Lẹnnupọndo nuhe asu po asi po de he nọ yin Klaus po Marisa po plọn to whẹho ehe mẹ ji. * To bẹjẹeji alọwle yetọn tọn, yé omẹ awe lẹ nọ wazọ́n na whenu-gigọ́ nado sọgan zan gbẹzan fẹẹmẹninọ tọn. Amọ́, yé ma do pekọ nujọnu tọn. Klaus yigbe dọmọ: “Agbasanu he mí do lẹ hugan nuhe sin hudo mí do, amọ́ to gbigbọ-liho, mí ma do yanwle depope. Nado dọ hójọhó, gbẹzan mítọn gọ́ na magbọjẹ po tukla po.” Vlavo hiẹ lọsu ko doayi e go dọ ayiha zizedo agbasanu lẹ bibẹpli ji ma hẹn pekọ wá na we. Eyin mọ wẹ, ma gbọjọ blo. Dogbigbapọnna apajlẹ mẹdevo lẹ tọn gán gọalọna we to adà ehe mẹ. Jẹnukọn whẹ́, mì gbọ mí ni lẹnnupọndo nuhe asu lẹ gán plọn sọn apajlẹ Ahọlu Jehoṣafati tọn mẹ ji.

6. Sọgbe hẹ ayinamẹ he to Howhinwhẹn lẹ 3:5, 6 mẹ, nawẹ Ahọlu Jehoṣafati pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu sinsinyẹn de gbọn?

⁶ Asu lẹ emi, be azọngban mìtọn lẹ nọ húagbọ́ mì to whedelẹnu wẹ ya? Eyin mọ wẹ, apajlẹ Ahọlu Jehoṣafati tọn gán wà dagbe na mì. Taidi ahọlu de, Jehoṣafati do azọngban lọ nado penukundo dagbemẹninọ akọta lọ blebu tọn go! Nawẹ e penukundo azọ́ndenamẹ titengbe ehe go gbọn? Jehoṣafati wà nuhe go e pé nado basi hihọ́na mẹhe to glọ etọn lẹ. E gbá figángán lẹ do tòdaho Juda tọn lẹ mẹ bosọ bẹ awhànpa huhlọnnọ de pli, ehe bẹ awhànfuntọ 1 160 000 linlán hẹn. (2 Otàn. 17:12-19) To nukọn mẹ, Jehoṣafati pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu sinsinyẹn de. Awhànpa daho Amọninu lẹ tọn, Moabinu lẹ tọn, gọna omẹ lẹdo osó tọn Seili tọn lẹ tọn wá tọ́nawhàn Jehoṣafati, whẹndo etọn po omẹ etọn lẹ po. (2 Otàn. 20:1, 2) Etẹwẹ Jehoṣafati wà? E lẹhlan Jehovah nado biọ alọgọ po huhlọn po. Ehe sọgbe hẹ ayinamẹ nuyọnẹn tọn he to Howhinwhẹn lẹ 3:5, 6 mẹ. (Hia.) Odẹ̀ whiwhẹ tọn Jehoṣafati tọn he yin kinkandai to 2 Otànnugbo lẹ 20:5-12 mẹ, do obá he mẹ e dejido Otọ́ olọn mẹ tọn owanyinọ  etọn go jẹ hia. Nawẹ Jehovah na gblọndo na odẹ̀ Jehoṣafati tọn gbọn?

7. Nawẹ Jehovah na gblọndo na odẹ̀ Jehoṣafati tọn gbọn?

⁷ Jehovah dọhona Jehoṣafati gbọn Levinu de he nọ yin Jahaziẹli gblamẹ. Jehovah dọmọ: “Mì nọ otẹn mìtọn lẹ mẹ bo nọte guun bosọ mọ whlẹngán Jehovah tọn do ota mìtọn mẹ.” (2 Otàn. 20:13-17) Ayihaawe ma tin dọ e ma yin aṣa nado funawhàn to aliho ehe mẹ! Ṣigba, Jehovah dè wẹ anademẹ ehelẹ wá sọn; e ma yin sọn gbẹtọvi de dè. Po jidide mlẹnmlẹn to Jiwheyẹwhe etọn mẹ po, Jehoṣafati wà kẹdẹdile anademẹ yin nina ẹn do. Whenue ewọ po omẹ lọ lẹ po yì pé kẹntọ lọ lẹ, e ma de awhànfuntọ azọ́nyọnẹntọ hugan lẹ donukọn gba, amọ́ hànsinọ he ma sọawhànnu lẹ. Jehovah ma jo Jehoṣafati do; E gbawhàn awhànpa kẹntọ lọ lẹ tọn.—2 Otàn. 20:18-23.

8. Etẹwẹ asu lẹ gán plọn sọn apajlẹ Jehoṣafati tọn mẹ?

⁸ Asu lẹ emi, mì gán plọnnu sọn apajlẹ Jehoṣafati tọn mẹ. Hiẹ wẹ do azọngban lọ nado penukundo dagbemẹninọ whẹndo towe tọn go, enẹwutu wẹ a do nọ wazọ́n sinsinyẹn nado basi hihọ́na whẹndo towe bosọ nọgodona ẹn. Eyin a pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu lẹ, a gán mọdọ emi do nugopipe lọ nado didẹ nuhahun lọ na dewe. Amọ́, nọ duto ayilinlẹn lọ nado nọ ganjẹ huhlọn towe titi go ji. Kakatimọ, nọ biọ alọgọ Jehovah tọn to odẹ̀ mẹdetiti tọn mẹ. Humọ, nọ hodẹ̀ vẹkuvẹku hẹ asi towe. Nọ dín anademẹ sọn Jehovah dè gbọn Biblu gọna owe he titobasinanu etọn wleawuna lẹ pinplọn dali, bosọ nọ yí ayinamẹ he a mọ lẹ do yizan mẹ. Mẹdevo lẹ sọgan nọma nọ kọngbedopọ hẹ nudide sinai do Biblu ji he a basi lẹ, podọ yé tlẹ gán dọna we dọ alẹ̀ wẹ a hùn. Yé sọgan dọ dọ akuẹ po nuhe e gán họ̀ lẹ po wẹ na basi hihọ́na whẹndo towe hugan. Amọ́, ma wọn apajlẹ Jehoṣafati tọn blo. E dejido Jehovah go bo do ehe hia gbọn nuyiwa etọn lẹ dali. Jehovah ma jo dawe nugbonọ enẹ do, podọ e ma na jo hiẹ lọsu do. (Salm. 37:28; Heb. 13:5) Etẹwẹ asu po asi po lẹ gán wà nado hẹn ẹn diun dọ yé omẹ awe lẹ do ayajẹ?

9. Etẹwẹ mí gán dọ gando yẹwhegán Isaia po asi etọn po go?

⁹ Yẹwhegán Isaia po asi etọn po ze gbẹzan yetọn sinai do sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn ji. Yẹwhegán de wẹ Isaia yin, podọ e yọnbasi taun dọ asi etọn lọsu yin azọ́ndena nado dọ dọdai lẹ, na e yin yiylọdọ “yẹwhegán-yọnnu lọ.” (Isa. 8:1-4) Taidi asu po asi po de, e họnwun dọ Isaia po asi etọn po ze ayiha do sinsẹ̀n-bibasi yetọn hlan Jehovah ji. Apajlẹ dagbe nankọ die yé zedai na asu po asi po lẹ to egbehe!

10. Nawẹ dọdai Biblu tọn lẹ pinplọn gán gọalọna asu po asi po lẹ nado magbe nado wà nuhe go yé pé lẹpo na Jehovah gbọn?

¹⁰ To egbehe, asu po asi po lẹ gán ze gbẹzan yetọn sinai do Jehovah sinsẹ̀n ji, gbọn nuhe go yé pé lẹpo wiwà to sinsẹ̀nzọn etọn mẹ dali. Yé gán hẹn jidide yetọn to Jehovah mẹ lodo, eyin yé nọ plọn dọdai Biblu tọn lẹ dopọ bo nọ doayi lehe yé nọ mọ hẹndi to whepoponu do go. * (Titu 1:2) Yé gán lẹnnupọndo mahẹ he yé sọgan tindo to hẹndi dọdai Biblu tọn delẹ tọn mẹ ji. Di apajlẹ, yé gán tindo mahẹ to hẹndi dọdai Jesu tọn lọ he dohia dọ wẹndagbe lọ na yin lilá to aigba lọ blebu ji whẹpo opodo lọ nido wá mẹ. (Mat. 24:14) Lehe asu po asi po de kudeji dọ dọdai Biblu tọn lẹ nọ mọ hẹndi sọ, mọ wẹ yé na magbe dogọ nado wà nuhe go yé pé lẹpo na Jehovah do niyẹn.

11. Etẹwẹ Pliskila po Akuila po penugo bo wà, podọ etẹwutu?

¹¹ Asu po asi po jọja lẹ gán plọnnu sọn Pliskila po Akuila po dè, yèdọ asu po asi po de he nọ tòdaho Lomu tọn mẹ. Yé sè wẹndagbe lọ gando Jesu go bo lẹzun Klistiani. Ayihaawe ma tin dọ, yé do pekọ to ninọmẹ yetọn mẹ. Amọ́, gbẹzan yetọn diọ to ajiji mẹ whenue Ahọluigbagán Klaudiu degbe dọ Ju lẹpo ni tlọ́n Lomu. Lẹnnupọndo nuhe enẹ zẹẹmẹdo na Pliskila po Akuila po ji. Yé dona tlọ́n lẹdo he yé jẹakọ hẹ mẹ, bo yì sawhé do fiyọyọ devo bosọ gọ̀ azọ́n gòhọ gbigbá tọn yetọn bẹjẹeji to lẹdo yọyọ de mẹ. Be diọdo he wá gbẹzan yetọn mẹ ehe zọ́n bọ yé hò onú Ahọluduta lọ tọn lẹ do apadopo wẹ ya? E họnwun dọ a yọ́n gblọndo kanbiọ enẹ tọn. To owhé yọyọ yetọn gbè to Kọlinti, Akuila po Pliskila po jẹ alọgọ ji to agun he to finẹ mẹ, bosọ wazọ́n dopọ hẹ apọsteli Paulu nado hẹn mẹmẹsunnu he to finẹ lẹ lodo. To nukọn mẹ, yé sẹtẹn yì fidevo he nuhudo wẹnlatọ lẹ tọn sù te lẹ. (Owalọ 18:18-21; Lom. 16:3-5) Gbẹzan dagbedagbe he bẹ dona lẹ hẹn nankọ die yé dona ko duvivi etọn dopọ!

12. Naegbọn asu po asi po de dona ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ dai?

¹² To egbehe, asu po asi po lẹ sọgan hodo apajlẹ Pliskila po Akuila po tọn gbọn Ahọluduta lọ zizedo otẹn tintan mẹ dali. Ojlẹ dagbe hugan lọ na asu po asi po de nado dọhodo yanwle gbẹzan yetọn tọn lẹ ji wẹ whenue yé to họntọn mẹ. Eyin yé basi nudide dopọ bo dovivẹnu nado jẹ yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ kọ̀n to pọmẹ, yé nọ tindo dotẹnmẹ hundote dogọ nado mọ alọ Jehovah tọn to gbẹzan yetọn mẹ. (Yẹwh. 4:9, 12) Lẹnnupọndo apajlẹ Russell po Elizabeth po tọn ji. Russell dọ dọ, “To whenue mí to họntọn mẹ, mí dọhodo nuhe yin yanwle gbigbọmẹ tọn mítọn taun lẹ ji.” Elizabeth dọ dọ, “Mí do hodọdopọ enẹ, na eyin e wá yá bọ mí pannukọn nudide voovo lẹ, mí na hẹn ẹn diun dọ yé ma na glọnalina mí nado jẹ yanwle enẹlẹ kọ̀n.” Ninọmẹ Russell po Elizabeth po tọn na yé dotẹnmẹ nado sẹtẹn yì Micronésie nado sẹ̀n to fie nuhudo wẹnlatọ lẹ tọn sù te.

13. Sọgbe hẹ Salmu lẹ 28:7, etẹwẹ na yin kọdetọn lọ eyin mí nọ dejido Jehovah go?

 ¹³ Taidi Russell po Elizabeth po, asu po asi po susu lẹ wẹ ko hẹn gbẹzan yetọn bọawu, bo basi nudide nado de whenu dovo dile e yọnbasi do na azọ́n yẹwhehodidọ po mẹpinplọn po tọn lọ. Eyin asu po asi po de ze yanwle dagbe lẹ dai to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ, bosọ wazọ́n dopọ nado jẹ yé kọ̀n, ale susu wẹ e na hẹnwa. Yé na mọ lehe Jehovah na penukundo yé go do, bọ jidide yetọn to ewọ mẹ na jideji, podọ yé na tindo ayajẹ nujọnu tọn.—Hia Salmu lẹ 28:7.

14. Nawẹ apọsteli Pita po asi etọn po dohia dọ yé dejido opagbe he to Matiu 6:25, 31-34 mẹ go gbọn?

¹⁴ Asu po asi po lẹ gán sọ plọnnu sọn apajlẹ apọsteli Pita po asi etọn po tọn mẹ. Nudi osun ṣidopo whenue Pita dukosọna Jesu whla tintan godo, e dona basi nudide titengbe de. Azọ́n whèhuhu tọn wẹ Pita nọ wà nado penukundo whẹndo etọn go. Enẹwutu, whenue Jesu basi oylọna ẹn nado hodo e na whenu-gigọ́, Pita dona lẹnnupọndo ninọmẹ whẹndo etọn tọn ji whẹ́. (Luku 5:1-11) Pita basi dide nado hodo Jesu to azọ́n yẹwhehodidọ tọn etọn mẹ. Nudide nuyọnẹn tọn wẹ e basi! Podọ, mí do whẹwhinwhẹ́n dagbe nado wá tadona kọ̀n dọ asi Pita tọn nọgodona nudide etọn. Biblu dohia dọ to fọnsọnku Jesu tọn godo, e whè gbau, asi Pita tọn zingbejizọnlin hẹ ẹ na ojlẹ de. (1 Kọl. 9:5) Ayihaawe ma tin dọ apajlẹ etọn taidi asi Klistiani de zọ́n bọ Pita do awuvivo hodidọ tọn nado na ayinamẹ asu po asi po Klistiani lẹ. (1 Pita 3:1-7) E họnwun dọ Pita po asi etọn po dejido opagbe Jehovah tọn go dọ Ewọ na penukundo yé go, eyin yé ze Ahọluduta lọ do otẹn tintan mẹ to gbẹzan yetọn mẹ.—Hia Matiu 6:25, 31-34.

15. Etẹwẹ a plọn sọn apajlẹ Tiago po Esther po tọn mẹ?

¹⁵ Eyin a ko wlealọ e ko yì owhe delẹ todin, nawẹ a gán gbẹ́ zindonukọn nado to awuwlena ojlo lọ nado gbloada na lizọnyizọn towe gbọn? Aliho dopo wẹ nado plọnnu sọn apajlẹ asu po asi po devo lẹ tọn mẹ. A gán hia hosọ debọdo-dego lọ lẹ “Yé Ze Yede Jo sọn Ojlo mẹ Wá.” Hosọ mọnkọ lẹ wẹ gọalọna Tiago po Esther po, yèdọ asu po asi po de sọn Brésil, nado wleawuna ojlo sinsinyẹn lọ nado sẹ̀n to fie nuhudo sù te. Tiago dọ dọ: “Dile mí to numimọ lehe Jehovah gọalọna devizọnwatọ etọn lẹ to egbehe do tọn hia, mílọsu nọ jlo na hodo anademẹ Jehovah tọn lẹ bo mọ alọgọ etọn.” To godo mẹ, yé sẹtẹn yì Paraguay, fie yé to sinsẹ̀n te to aigba-denamẹ Portugal-gbè tọn ji sọn 2014. Esther dọmọ: “Wefọ de he mímẹ awe lẹ yiwanna taun wẹ Efesunu lẹ 3:20. Whlasusu wẹ mí ko mọdọ hogbe enẹlẹ mọ hẹndi to sinsẹ̀nzọn mítọn na Jehovah mẹ.” To wekanhlanmẹ enẹ hlan Efesunu lẹ mẹ, Paulu dọ dọ Jehovah na wà susu tlala na mí hugan nuhe mí biọ. Lehe opagbe enẹ yin nugbo do sọ!

16. Mẹnu lẹ dè wẹ asu po asi po jọja lẹ gán dín ayinamẹ sọn whenue yé to nulẹnpọn do yanwle gbẹ̀mẹ tọn yetọn lẹ ji?

¹⁶ To egbehe, asu po asi po jọja lẹ gán mọaleyi sọn apajlẹ mẹdevo he ko plọn nado nọ ganjẹ Jehovah go lẹ tọn mẹ. Asu po asi po delẹ sọgan ko yí owhe susu lẹ zan to lizọnyizọn whenu-gigọ́ tọn mẹ. Naegbọn mì ma na kàn ayinamẹ biọ yé eyin mì to nulẹnpọn do yanwle mìtọn lẹ ji? Aliho devo niyẹn nado nọ dohia dọ mì dejido Jehovah go. (Howh. 22:17, 19) Mẹho agun tọn lẹ lọsu gán gọalọna alọwlemẹ jọja lẹ nado ze yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ dai bosọ jẹ yé kọ̀n.

17. Etẹwẹ jọ do Klaus po Marisa po go, podọ etẹwẹ mí plọn sọn apajlẹ yetọn mẹ?

 ¹⁷ Amọ́ to whedelẹnu, nudide mítọn nado gbloada na lizọnyizọn mítọn gán nọma yì do lehe mí lẹn do. Lẹnnupọndo apajlẹ Klaus po Marisa po he go mí donù to bẹjẹeji tọn ji. To whenue alọwle yetọn ko basi owhe atọ̀n, yé sẹtẹn sọn owhé yetọn gbè bo ze yede jo nado wazọ́n họ̀gbigbá tọn to alahọ Finlande tọn mẹ. Ṣigba, yé sè dọ yé ma na tindo dotẹnmẹ nado nọ finẹ hugan osun ṣidopo. Ehe hẹn awàkan mẹ kú yé to bẹjẹeji. Amọ́ e ma dẹn bọ yé yin oylọ-basina nado plọn Arabe-gbè, podọ todin yé to sinsẹ̀n to aigba-denamẹ Arabe-gbè tọn de ji to otò devo mẹ. Whenue Marisa lẹnnupọndo nuhe ko wayi lẹ ji, e yigbe dọmọ: “E nọ dobu nado tlọ́n lẹdo he yè ko jẹakọ hẹ de mẹ bo dejido Jehovah go mlẹnmlẹn. Amọ́, n’ko mọ lehe Jehovah ko gọalọna mí to whelẹponu to aliho madonukun lẹ mẹ do. To whenue n’ko do numimọ ehe tọn godo, jidide ṣie to Jehovah mẹ sinyẹn deji.” Dile apajlẹ ehe dohia do, a gán deji dọ Jehovah na suahọ we to whepoponu, eyin a nọ dejido ewọ go mlẹnmlẹn.

18. Etẹwẹ alọwlemẹ lẹ gán wà nado to jidedo Jehovah go zọnmii?

¹⁸ Nunina de wẹ alọwle yin sọn Jehovah dè. (Mat. 19:5, 6) E nọ jlo dọ alọwlemẹ lẹ ni duvivi nunina enẹ tọn. (Howh. 5:18) Asu po asi po jọja lẹ emi, naegbọn mì ma na lẹnnupọndo lehe mì to gbẹzan mìtọn zan do ji? Be mì to nuhe go mì pé lẹpo wà nado dohia Jehovah obá he mẹ mì yọ́n pinpẹn nuhe e na mì lẹ tọn jẹ ya? Mì nọ dọhona Jehovah to odẹ̀ mẹ. Mì nọ dín nunọwhinnusẹ́n he gando ninọmẹ mìtọn go lẹ to Ohó etọn mẹ. Enẹgodo, mì nọ hodo ayinamẹ he Jehovah nọ na mì lẹ. Mì gán kudeji dọ mì na do ayajẹ to gbẹ̀mẹ bosọ mọ dona lẹ yí, eyin mì ze gbẹzan alọwle tọn mìtọn sinai do sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn ji!