1, 2. Whẹwhinwhẹ́n dagbe tẹlẹ wẹ mí do nado nọ do owanyi nugbo hia ode awetọ?

MÍ TINDO whẹwhinwhẹ́n dagbe lẹ nado nọ do owanyi nugbo hia ode awetọ. Etẹwẹ yin delẹ to yé mẹ? Doayi lehe howhinwhẹn gbọdo ehelẹ na gblọndo kanbiọ enẹ tọn do go dọmọ: “A dike owanyi nugbo po nugbonọ-yinyin po yì sọn dè we blo. . . . To whenẹnu, hiẹ na mọ nukundagbe po wuntuntun po to nukun Jiwheyẹwhe po gbẹtọ po tọn mẹ.” “Mẹhe tindo owanyi nugbo nọ hẹn ale wá na ede.” “Mẹdepope he nọ doafọna dodowiwa po owanyi nugbo po na mọ ogbẹ̀.”—Howh. 3:3, 4; 11:17, Odò.; 21:21.

² Howhinwhẹn ehelẹ donù whẹwhinwhẹ́n atọ̀n go he wutu mí dona nọ do owanyi nugbo hia. Tintan, owanyi nugbo didohia nọ zọ́n bọ mí nọ họakuẹ to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Awetọ, mílọsu nọ mọaleyi eyin mí do owanyi nugbo hia. Di apajlẹ, mí nọ wleawuna haṣinṣan he dẹn-to-aimẹ de hẹ mẹdevo lẹ. Atọ̀ntọ, afọdidona owanyi nugbo na hẹn dona sọgodo tọn lẹ wá na mí, ehe bẹ ogbẹ̀ madopodo hẹn. Na nugbo tọn, mí do whẹwhinwhẹ́n dagbe lẹ nado setonuna nuflinmẹ Jehovah tọn lọ he dọmọ: ‘Mì nọ yí owanyi nugbo po lẹblanu po do yinuwa hẹ ode awetọ.’—Zek. 7:9.

3. Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

³ To hosọ ehe mẹ, mí na mọ gblọndo kanbiọ ẹnẹ delẹ tọn. Mẹnu lẹ wẹ mí dona nọ do owanyi nugbo hia? Etẹwẹ mí gán plọn sọn owe Luti tọn mẹ gando owanyi nugbo didohia go? Nawẹ mí gán nọ do owanyi nugbo hia to egbehe gbọn? Ale tẹlẹ wẹ mẹhe nọ do owanyi nugbo hia lẹ nọ mọ?

4. Nawẹ mí gán hodo apajlẹ Jehovah tọn bo nọ do owanyi nugbo hia gbọn? (Malku 10:29, 30)

⁴ Dile mí ko dọ do to hosọ he wayi mẹ, mẹhe yiwanna Jehovah bosọ nọ sẹ̀n ẹn lẹ kẹdẹ wẹ e nọ do owanyi nugbo etọn hia, enẹ wẹ numọtolanmẹ sisosiso owanyi he dẹn-to-aimẹ tọn. (Dan. 9:4) Mí nọ jlo na “hodo apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn, taidi ovi yiwanna lẹ.” (Efe. 5:1) Enẹwutu, ojlo mítọn wẹ nado wleawuna numọtolanmẹ sisosiso, yèdọ owanyi nugbo na mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po.—Hia Malku 10:29, 30.

5, 6. Etẹwẹ gán gọalọna mí nado mọnukunnujẹ owanyi nugbo mẹ dogọ?

⁵ Matin ayihaawe, a na yigbe dọ, lehe mí mọnukunnujẹ nuhe owanyi nugbo zẹẹmẹdo mẹ sọ, mọ wẹ mí nọ jlo na do e hia sinsẹ̀n-basitọ hatọ mítọn lẹ dogọ do niyẹn. Nado hẹn nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando owanyi nugbo go siso deji, mì gbọ mí ni pọ́n vogbingbọn he e do hẹ nugbonọ-yinyin, yèdọ hogbe de he mẹlẹ nọ saba zan na owanyi nugbo. Lẹnnupọndo apajlẹ ehe ji.

 ⁶ To egbehe, mí gán dọ dọ mẹhe wazọ́n to azọ́nwhé de na owhe susu yin azọ́nwatọ nugbonọ de. Amọ́, to owhe enẹ lẹpo gblamẹ, e gán nọma mọ depope to mẹhe do azọ́nwhé lọ lẹ mẹ pọ́n. E gán nọma kọngbedopọ hẹ osẹ́n azọ́nwhé enẹ tọn lẹ. E ma yiwanna azọ́nwhé lọ, amọ́ homẹ etọn hùn nado do azọ́n de he nọ gọalọna ẹn nado mọ akuẹ. E na zindonukọn nado to azọ́nwa to finẹ kakajẹ whenue e yí gbọjẹ whenu gaa tọn, adavo e mọ azọ́n he pọnte hugan de to fidevo.

7, 8. (a) Etẹwẹ nọ whàn mẹde nado do owanyi nugbo hia? (b) Naegbọn mí na do gbadopọnna wefọ delẹ sọn owe Luti tọn mẹ?

⁷ Dile e yin didohia do to  hukan 6tọ mẹ, vogbingbọn he to nugbonọ-yinyin po owanyi nugbo po ṣẹnṣẹn wẹ mẹwhinwhàn mẹde tọn. To ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ, etẹwẹ nọ whàn devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado do owanyi nugbo hia? Mẹhe do owanyi nugbo hia lẹ ma wàmọ na yé to dandannu glọ wutu gba, amọ́ na ahun yetọn whàn yé nado wàmọ wutu wẹ. Lẹnnupọndo apajlẹ Davidi tọn ji. Ahun etọn whàn ẹn nado do owanyi nugbo hia họntọn vivẹ́ etọn Jonatani, dile etlẹ yindọ otọ́ Jonatani tọn jlo na hù i. Owhe susu to okú Jonatani tọn godo, Davidi gbẹ́ zindonukọn nado nọ do owanyi nugbo hia visunnu Jonatani tọn, he nọ yin Mẹfiboṣẹti.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Mí gán plọn nususu gando owanyi nugbo go, eyin mí lẹnnupọndo wefọ delẹ ji to owe Biblu tọn he nọ yin Luti mẹ. Etẹlẹ wẹ mí gán plọn gando owanyi nugbo go sọn mẹhe go owe enẹ donù lẹ dè? Nawẹ mí gán yí nuplọnmẹ ehelẹ do yizan mẹ to agun mítọn mẹ gbọn? *

9. Naegbọn Naomi wá tadona kọ̀n dọ Jehovah wẹ to nukundiọsọ emi?

⁹ To owe Luti tọn mẹ, mí mọ otàn Naomi, ovisi etọn Luti, po dawe budisi Jiwheyẹwhe tọ́ de he nọ yin Boazi po tọn, yèdọ hẹnnumẹ asu Naomi tọn de. Na huvẹ tọ́n to Islaeli wutu, Naomi, asu etọn po visunnu yetọn awe lẹ po sẹtẹn yì Moabi. To whenue yé to dọ́n, asu Naomi tọn kú. Visunnu etọn awe lẹ dà asi, amọ́ e blawu dọ yelọsu wá kú. (Luti 1:3-5; 2:1) Adángbòmẹ ehelẹ zọ́n bọ Naomi gbọjọ petepete. E jẹflumẹ sọmọ bo wá tadona kọ̀n dọ Jehovah wẹ to nukundiọsọ emi. Doayi lehe e dọ numọtolanmẹ etọn lẹ gando Jiwheyẹwhe go  do go dọmọ: “Alọ Jehovah tọn ko lilẹ́ jẹagọdo mi.” “Ganhunupotọ lọ ko hẹn gbẹzan ṣie zun vivẹ́ taun.” E sọ dọmọ: “Jehovah wẹ diọnukunsọ mi bọ Ganhunupotọ lọ wẹ hẹn nugbajẹmẹji wá ji e?”—Luti 1:13, 20, 21.

10. Nawẹ Jehovah yinuwa gando hogbe flumẹjijẹ tọn Naomi tọn lẹ go gbọn?

¹⁰ Nawẹ Jehovah yinuwa gando hogbe flumẹjijẹ tọn Naomi tọn lẹ go gbọn? E ma gbẹ́ devizọnwatọ etọn he jẹflumẹ lọ dai. Kakatimọ, e do awuvẹmẹ hia ẹ. Jehovah mọnukunnujẹemẹ dọ, “kọgbidinamẹ sọgan hẹn nuyọnẹntọ dàlẹ̀.” (Yẹwh. 7:7) Amọ́, Naomi do hudo alọgọ tọn nado mọdọ Jehovah tin po emi po. Alọgọ tẹwẹ Jiwheyẹwhe na ẹn? (1 Sam. 2:8) E whàn Luti nado yinuwa bo do owanyi nugbo hia Naomi. Luti desọn ojlo mẹ bo yí homẹdagbe do gọalọna asu-nọ̀ etọn he ko gbọjọ lọ nado yọnẹn dọ Jehovah gbẹ́ yiwanna ẹn. Etẹwẹ mí plọn sọn apajlẹ Luti tọn mẹ?

11. Naegbọn mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu homẹdagbenọ lẹ po nọ gọalọna mẹhe to ayimajai mẹ lẹ?

¹¹ Owanyi nugbo nọ whàn mí nado gọalọna mẹhe to ayimajai mẹ lẹ. Kẹdẹdile Luti gbọṣi Naomi dè do, to egbehe mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu homẹdagbenọ lẹ po nọ zindonukọn nado to alọgọna mẹhe to agun lọ mẹ bo gbọjọ kavi jẹflumẹ lẹ. Yé yiwanna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po, podọ yé nọ jlo vẹkuvẹku nado wà nuhe go yé pé lẹpo nado gọalọna yé. (Howh. 12:25, Odò.; 24:10) Ehe sọgbe hẹ tudohomẹnamẹ apọsteli Paulu tọn lọ he dọmọ: ‘Mì nọ dọho homẹmiọnnamẹ tọn na mẹhe jẹflumẹ lẹ, mì nọ gọalọna madogánnọ lẹ bo nọ fahomẹ hẹ mẹlẹpo.’—1 Tẹs. 5:14.

12. To paa mẹ, etẹwẹ yin aliho dagbe hugan lọ nado gọalọna mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu he jẹflumẹ de?

¹² To paa mẹ, aliho dagbe hugan he mẹ a gán gọalọna mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu de te wẹ nado nọ dotoaina ẹn bo nọ vọ́ jide na ẹn dọ a yiwanna ẹn. Jehovah nọ yọ́n pinpẹn ayidonugo he a gbọn homẹdagbe dali na lẹngbọ họakuẹ etọn de tọn taun. (Salm. 41:1) Howhinwhẹn lẹ 19:17 dọmọ: “Mẹhe nọ do nukundagbe hia agbátọnọ to yinyan na Jehovah, Ewọ nasọ suahọ ẹ na nuhe e wà.”

13. Vogbingbọn tẹwẹ to Luti po Ọlpa po ṣẹnṣẹn, podọ naegbọn nudide Luti tọn do yin azọ́n owanyi nugbo tọn de? (Pọ́n yẹdide he to wepa ji.)

¹³ Mí nọ mọnukunnujẹ nuhe owanyi nugbo zẹẹmẹdo mẹ dogọ, eyin mí gbadopọnna nuhe jọ do Naomi go to okú asu etọn po visunnu etọn awe lẹ po tọn godo. Whenue Naomi sè dọ “Jehovah ko lẹ́ ayidonugo etọn hlan omẹ etọn lẹ bo ko na yé núdùdù,” e basi dide nado lẹkọyi whé. (Luti 1:6) Ovisi etọn awe lẹ hodo e. Amọ́ whenue yé to aliji, whla atọ̀n wẹ Naomi dotuhomẹna yé nado lẹkọyi Moabi. Etẹwẹ jọ? Mí hia dọmọ: “Ọlpa donùnùgo na asu-nọ̀ etọn bo lẹkọ dedo. Ṣigba, Luti tẹdo asu-nọ̀ etọn go.” (Luti 1:7-14) Whenue Ọlpa de nado lẹkọyi Moabi, e yinuwa sọgbe hẹ ayinamẹ Naomi tọn, bosọ wà nuhe yin nukundo sọn e si. Amọ́, Luti uwọ wà humọ. Uwọ lọsu vò nado yì, amọ́ na owanyi nugbo he e do na Naomi he to nuhudo  mẹ wutu, e basi dide nado gbọṣi e dè bo gọalọna ẹn. (Luti 1:16, 17) Luti de ma nado jo Naomi do, e ma yin na e to dandannu glọ wutu, amọ́ na e jlo nado wàmọ wutu. Nudide Luti tọn yin azọ́n owanyi nugbo tọn de. Etẹwẹ mí gán plọn sọn kandai ehe mẹ?

14. (a) To egbehe, nudide tẹwẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu owanyinọ lẹ po nọ basi? (b) Sọgbe hẹ Heblu lẹ 13:16, avọ́sinsan tẹlẹ wẹ nọ hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn?

¹⁴ Owanyi nugbo nọ yì zẹ̀ nuhe yin nukundo go. To egbehe, dile e yindo to hohowhenu, susu mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po tọn wẹ ko de nado nọ do owanyi nugbo hia yisenọ hatọ lẹ, etlẹ yin mẹhe yé ma yọnẹn nukun sọ nukun lẹ. Di apajlẹ, eyin yé sè dọ nugbajẹmẹji jọwamọ tọn de jọ, to afọdopolọji yé nọ jlo na yọ́n lehe yé gán gọalọ gbọn. Whenue mẹde to jujugbọn ninọmẹ sinsinyẹn lẹ mẹ to agun lọ mẹ, yé ma nọ whleawu nado yì omẹ mọnkọ dè bo gọalọna ẹn to aliho he yọ́n-na-yizan lẹ mẹ. Taidi Makedonianu owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ, yé nọ wà zẹ̀ nuhe yin nukundo go. Yé nọ yí yede do sanvọ́, bo nọ na nuhe “tlẹ zẹ̀ nugopipe yetọn go” nado gọalọna mẹmẹsunnu yetọn he to nuhudo mẹ lẹ. (2 Kọl. 8:3) Lehe homẹ Jehovah tọn dona ko nọ hùn do gbigbọ owanyi tọn mọnkọ go do sọ!—Hia Heblu lẹ 13:16.

15, 16. Nawẹ Luti dohia dọ emi ma yawu hònúpla gbọn?

¹⁵ Mí gán plọn nuhọakuẹ susu eyin mí gbadopọnna lehe Luti gọalọna Naomi do. Mì gbọ mí ni pọ́n delẹ to yé mẹ.

¹⁶ Ma nọ yawu hònúpla blo. Whenue Luti dọ dọ emi na hodo asu-nọ̀ emitọn Naomi yì Juda, ewọ jẹagọdo to bẹjẹeji. Amọ́ Luti ma hònúpla. Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? “Whenue Naomi mọdọ Luti tẹkudeji nado hodo e, e masọ tẹnpọn nado diọlinlẹnna ẹn ba.”—Luti 1:15-18.

17. Etẹwẹ na gọalọna mí ma nado nọ yawu hònúpla?

¹⁷ Nuplọnmẹ lọ: E nọ biọ homẹfa nado gọalọna mẹhe jẹflumẹ lẹ, amọ́ agbọ́ yetọn ma dona yawu pé mí. Mẹmẹyọnnu de he do hudo alọgọ tọn gán gbẹ́ to tintan whenu. * Amọ́, owanyi nugbo na whàn mí nado wà nuhe go mí pé lẹpo ma nado jo e do. (Gal. 6:2) Todido mítọn wẹ yindọ to nukọn mẹ, e na wá kẹalọyi alọgọ họntọn tọn mítọn bo yigbe dọ mí ni gọalọna emi nado duto flumẹjijẹ emitọn ji.

18. Etẹwẹ gán ko vẹna Luti?

¹⁸ Ma nọ gblehomẹ blo. Whenue Naomi po Luti po wá Bẹtlẹhẹm, Naomi mọ kọmẹnu etọn hoho lẹ. E dọna yé dọmọ: “Gigọ́ wẹ n’zọ̀n do tọ́njẹgbonu, ṣigba Jehovah hẹn mi lẹkọwa asigbá-alọgbá.” (Luti 1:21) Yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe e na ko ṣí na Luti whenue e sè bọ Naomi dọ onú mọnkọ lẹ! Luti ko wà nuhe go e pé lẹpo nado gọalọna Naomi. E viavi hẹ ẹ, miọnhomẹna ẹn, bosọ zingbejizọnlin hẹ ẹ na azán susu. Mahopọnna enẹ lẹpo, Naomi dọ dọ: “Jehovah hẹn mi lẹkọwa asigbá-alọgbá.” Hogbe Naomi tọn enẹlẹ dohia dọ e ma tlẹ yọ́n pinpẹn godonọnamẹ Luti tọn, mẹhe ma jo e do paali. Lehe enẹ gán ko vẹna Luti do sọ! Etomọṣo, e gbọṣi Naomi dè.

19. Etẹwẹ na gọalọna mí ma nado jo mẹhe to ayimajai mẹ de do?

¹⁹ Nuplọnmẹ lọ: To egbehe, mẹmẹyọnnu he to ayimajai mẹ de gán dọhona mí to aliho he na gbleawuna mí mẹ to bẹjẹeji, mahopọnna tukla planplan he mí ko jẹ nado gọalọna ẹn. Amọ́, mí nọ tẹnpọn ma nado gblehomẹ. Mí ma nọ jo mẹmẹyọnnu mítọn he to nuhudo mẹ lọ do, podọ mí nọ biọ dọ Jehovah ni gọalọna  mí nado mọ aliho de he mẹ mí na miọnhomẹna ẹn te.—Howh. 17:17.

20. Etẹwẹ na Luti huhlọn he e do hudo etọn nado zindonukọn?

²⁰ Nọ namẹ tuli to ogàn he jẹ mẹ. Luti do owanyi nugbo hia Naomi, amọ́ todin, uwọ lọsu do hudo tulinamẹ tọn. Podọ, Jehovah whàn Boazi nado na ẹn tuli. Boazi dọna Luti dọmọ: “Na Jehovah ni suahọ we na nuhe a ko wà lẹ, ale pipé de nisọ yin nina we sọn Jehovah Jiwheyẹwhe Islaeli tọn dè, awà mẹhe tọn glọ hiẹ ko wá nado dín fibẹtado te.” Hogbe homẹmiọnnamẹ tọn enẹlẹ yinuwado Luti ji sisosiso. Luti gblọnna Boazi dọmọ: “Hiẹ ko miọnhomẹna mi bo ko sọ dọho jidevọnamẹ tọn na devizọnwatọ towe.” (Luti 2:12, 13) Hogbe Boazi tọn he wá do gànmẹ enẹlẹ na Luti huhlọn he e do hudo etọn nado zindonukọn.

21. Dile Isaia 32:1, 2 dọ do, etẹwẹ mẹho agun tọn mẹtọnhopọntọ lẹ nọ wà?

²¹ Nuplọnmẹ lọ: Mẹhe nọ do owanyi nugbo hia mẹdevo lẹ lọsu nọ do hudo tulinamẹ tọn to whedelẹnu. Kẹdẹdile Boazi vọ́ jide na Luti dọ emi doayi homẹdagbe he e dohia Naomi go do, to egbehe mẹho agun tọn ayidonugotọ lẹ nọ pà mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu po he nọ gbọn owanyi dali gọalọ lẹ bosọ nọ dohia yé dọ emi yọ́n pinpẹn alọgọ yetọn tọn. Mẹpipa zohunhunnọ he wá do gànmẹ mọnkọ lẹ na na mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po huhlọn he sin hudo yé do nado zindonukọn.—Hia Isaia 32:1, 2.

22, 23. Nawẹ pọndohlan Naomi tọn diọ gbọn, podọ etẹwutu? (Salmu lẹ 136:23, 26)

²² To ojlẹ delẹ godo, Boazi gbọn alọtútlú dali basi nunina núdùdù tọn na Luti po Naomi po. (Luti 2:14-18) Nawẹ Naomi yinuwa gando alọtútlú Boazi tọn go gbọn? E dọmọ: “Ewọ ni yin didona gbọn Jehovah dali, mẹhe ma gboawupo to owanyi nugbo etọn mẹ hlan mẹhe togbẹ̀ po mẹhe ko kú lẹ po.”  (Luti 2:20a) Diọdo nankọ die ehe yin na Naomi! To ojlẹ de mẹ wayi, e ko dọ po avi po dọmọ: “Jehovah . . . diọnukunsọ mi,” amọ́ todin e yí ayajẹ do dawhá dọmọ: “Jehovah . . . ma gboawupo to owanyi nugbo etọn mẹ.” Etẹwẹ gán ko gọalọna Naomi nado diọ pọndohlan etọn?

²³ To godo mẹ, Naomi jẹ alọ Jehovah tọn mọ ji to gbẹzan etọn mẹ. Jehovah ko yí Luti zan nado gọalọna ẹn to gbejizọnlin yetọn wá Juda whenu. (Luti 1:16) Naomi sọ mọ alọ Jehovah tọn whenue Boazi, yèdọ dopo to “mẹflitọ” yetọn lẹ mẹ, gbọn owanyi po alọtútlú po dali wleawu nudelẹ tọn na yọnnu awe ehelẹ. * (Luti 2:19, 20b) E gán ko dọna ede dọ ‘Todin, n’mọnukunnujẹemẹ dọ Jehovah ma jo mi do pọ́n gbede. E tin po yẹn po to ojlẹ ehe lẹpo mẹ!’ (Hia Salmu lẹ 136:23, 26.) Lehe Naomi dona ko yọ́n pinpẹn etọn do sọ dọ agbọ́ emitọn ma pé Luti po Boazi po! Mí gán yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe yé omẹ atọ̀n lẹpo na ko jaya gando kọdetọn jiawu enẹ go do.

24. Naegbọn mí nọ jlo na to owanyi nugbo dohia yisenọ hatọ mítọn lẹ zọnmii?

²⁴ Etẹwẹ mí ko plọn sọn owe Luti tọn mẹ gando owanyi nugbo go? Owanyi nugbo nọ whàn mí ma nado yawu hònúpla gando mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu he to ayimajai mẹ lẹ po go. E sọ nọ whàn mí nado basi avọ́sinsan lẹ nado gọalọna yé. Mẹho agun tọn lẹ dona nọ na tuli he wá do gànmẹ mẹhe nọ do owanyi nugbo hia mẹdevo lẹ. Mí nọ jaya tlala, eyin mí doayi lehe mẹhe to nuhudo mẹ lẹ nọ gọ̀ huhlọn yetọn mọyi to gbigbọ-liho do go. (Owalọ 20:35) Amọ́, etẹwẹ yin whẹwhinwhẹ́n titengbe he wutu mí nọ zindonukọn nado nọ do owanyi nugbo hia? Na mí jlo na hodo apajlẹ Jehovah tọn bosọ hẹn homẹ etọn hùn wutu wẹ, yèdọ mẹlọ he “gọ́ na owanyi nugbo.”—Eks. 34:6; Salm. 33:22.