1918—E Ko Yì Owhe Kanweko Todin
Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 1er janvier 1918 tọn bẹjẹeji po hogbe ehelẹ po: “Etẹwẹ mí na donukun to owhe 1918 tọn gblamẹ?” Wẹkẹ-Whàn tintan lọ gbẹ́ to núgbà to Europe, amọ́ po nujijọ he wá aimẹ to bẹjẹeji owhe lọ tọn lẹ po, e taidi dọ onú dagbe lẹ to nukọn ja na Biblu Plọntọ lẹ po aihọn lọ blebu po.
GBẸTỌ LẸ TO HODỌ GANDO JIJỌHO GO
To 8 janvier 1918, to hodidọ de whenu to Pipli Dẹ́mẹnu États-Unis tọn lẹ tọn nukọn, Togán Woodrow Wilson slẹ afọdide 14 delẹ he e lẹndọ yé yin dandan nado tindo “jijọho dodo tọn he na dẹn-to-aimẹ.” E de linlẹn lọ tọ́n dọ nuwadopọ ni tin to akọta voovo lẹ ṣẹnṣẹn, awhànfunnu lẹ ni depò, podọ “ogbẹ́ akọta lẹpo to pọmẹ tọn de” ni yin didoai, ehe na hẹn ale wá na “otò lẹpo, yèdọ daho po pẹvi po.” “Afọdide Wiẹnẹ” he go e donù lọ lẹ wá yin yiyizan to nukọn mẹ to Alẹnu Akọta lẹ tọn didoai whenu, podọ to hodidọ do Gbekọndopọ Versailles tọn ji whenu, ehe hẹn Wẹkẹ-Whàn tintan lọ wá vivọnu.
DUDUTO NUKUNDIỌSỌMẸTỌ LẸ JI
Mahopọnna hunyanhunyan he tin to owhe he jẹnukọn lọ gblamẹ, * e taidi dọ Biblu Plọntọ lẹ lọsu to nukundo ojlẹ jijọho tọn de, dile nujijọ he wá aimẹ to opli whemẹwhemẹ tọn Watch Tower Bible and Tract Society tọn ji lẹ dohia do.
To opli ehe he yin bibasi to 5 janvier 1918 ji, sunnu nukundeji susu he yin didesẹ sọn Bẹtẹli lẹ tẹnpọn nado gbẹ́ nọ deanana titobasinanu lọ. Richard H. Barber, he yin nugopọntọ tomẹyitọ nugbonọ de hodẹ̀ to bẹjẹeji opli lọ tọn. To linlin azọ́n owhe he wayi tọn nina godo, vòbibla whemẹwhemẹ tọn bọdego nado de anadenanutọ lẹ. Mẹmẹsunnu Barber de Joseph Rutherford po mẹmẹsunnu ṣidopo devo lẹ po. Enẹgodo whẹ̀yidọtọ de he to adà nukundiọsọmẹtọ lẹ tọn mẹ slẹ sunnu ṣinawe devo lẹ, he bẹ mẹdelẹ he yin didesẹ sọn Bẹtẹli hẹn. Ṣigba, e ma pà yé. Suhugan mẹhe to Ogbẹ́ Watch Tower tọn mẹ lẹ tọn de Mẹmẹsunnu Joseph Rutherford po mẹmẹsunnu nugbonọ ṣidopo devo lẹ po gbọn vòbibla dali nado yin anadenanutọ lẹ.
Mẹmẹsunnu susu he wá otẹn lọ mẹ lẹ ylọ opli ehe dọ “opli he whenu yé yin didona te hugan.” Ṣigba, ayajẹ yetọn ma dẹn-to-aimẹ.
NUYIWA GBẸTỌ LẸ TỌN GANDO LE MYSTÈRE ACCOMPLI GO
Na osun susu lẹ, Biblu Plọntọ lẹ ko to owe lọ Le mystère accompli má pé. Wehiatọ ahunjijlọnọ lẹ kẹalọyi nugbo Biblu tọn he e bẹhẹn lẹ.
E. F. Crist he yin nugopọntọ tomẹyitọ de to Canada dọho gando asu po asi po de go he hia Le mystère accompli bo kẹalọyi nugbo lọ to osẹ atọ́n poun gblamẹ! E dọmọ: “Asu po asi po lọ ze yede jo pete bo to nukọnyi to aliho ayidego tọn mẹ.”
Dawe de mọ owe lọ yí bo má nuhe e hia lẹ hẹ họntọn etọn lẹ to afọdopolọji. Owẹ̀n he e bẹhẹn yinuwadeji sisosiso. E basi zẹẹmẹ dọmọ: “N’to zọnlinzin to tòhomẹ-liho de ji bọ nude flẹ jẹ abọ́ ji na mi, n’lẹndọ bliki de wẹ, amọ́ e paṣa mi dọ owe lọ ‘Le mystère accompli’ wẹ. N’hẹn ẹn wá whégbè bo hia ẹ fó. . . . N’wá sè dọ yẹwhehodọtọ de . . . wẹ to adi ji bo yìn owe lọ dlan gbọn fleṣenu . . . N’kudeji mlẹnmlẹn dọ nuyiwa etọn enẹ hẹn todido wá na mẹsusu to gbẹ̀mẹ hugan nudevo depope he ewọ ko wà to gbẹzan etọn mẹ. . . . Homẹgble yẹwhehodọtọ lọ tọn zọ́n bọ mí wá to gigopana Jiwheyẹwhe todin.”
E ma yin yẹwhehodọtọ enẹ kẹdẹ wẹ yinuwa to aliho mọnkọ mẹ. Aṣẹpatọ Canada tọn lẹ hẹnalọdotena owe lọ mimá to 12 février 1918, bo dọ matin kunnudenu dọ e bẹ hodidọ gufinfọn tọn lẹ hẹn he jẹagọdo awhànfunfun. To ojlẹ kleun de godo, aṣẹpatọ États-Unis tọn lẹ wà nudopolọ. Ahọluzọnwatọ lẹ gbeje Bẹtẹli lọ po azọ́nwatẹn etọn lẹ po pọ́n to New York, Pennsylvanie podọ to Californie nado dín kunnudenu sọta anadenanutọ titobasinanu lọ tọn lẹ. To 14 mars 1918, Azọ́nwatẹn Whẹdida tọn États-Unis tọn hẹnalọdotena Le mystère accompli bo dọ dọ, zinjẹgbonu po mimá etọn po ma nọgodona awhànfunfun, ehe gbà Osẹ́n lọ he gando nuyiwa taidi amẹ́ go.
YÉ YIN WIWLE DO GÀNPAMẸ!
To 7 mai 1918, Azọ́nwatẹn Whẹdida tọn lọ mọ gbedide yí nado wle mẹmẹsunnu Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, po Clayton Woodworth po. Yè sawhẹdokọna yé dọ yé “gbọn sẹ́nhẹngba, mẹbublu po ojlo mẹdetiti tọn po dali fọ́n atẹṣiṣi dote, bo ma yin nugbonọ podọ tonusetọ na pipli awhànfuntọ États-Unis tọn lẹ tọn blebu.” Yè jẹ owhẹ̀ yetọn dọ ji bẹsọn 5 juin 1918, ṣigba e yọnbasi taun dọ yé ni yin wiwle do gànmẹ. Etẹwutu?
Whẹ̀yidọtọ daho États-Unis tọn dọ dọ, Osẹ́n he gando nuyiwa taidi amẹ́ go, ehe yè sawhẹdokọna mẹmẹsunnu lẹ dọ yé gbà lọ, yin “avùnhonu dagbe sọta linlẹn oklọ tọn hinhẹn gbayipe.” To 16 mai 1918, Pipli Dẹ́mẹnu lẹ tọn jẹagọdo dọ Osẹ́n ehe ni yin vivọjlado, yèdọ vọjlado de he sọgan zọ́n bọ mẹhe de zinjẹgbonu de tọ́n “he yin nugbo, po mẹwhinwhàn dagbe po, gọna lẹndai he sọgbe lẹ” na yin hihọ́-basina. Le mystère accompli ji wẹ hodọdopọ yetọn sinai do hugan. Gando owe ehe go, kandai tangan Pipli Dẹ́mẹnu États-Unis tọn lẹ tọn, dọmọ: “Apajlẹ wunmẹ linlẹn oklọ tọn hinhẹn gbayipe tọn de he gán hẹnnugble hugan wẹ owe lọ ‘Le mystère accompli’ . . . Onú dopo gee he e nọ wà wẹ nado sisẹ́ awhànfuntọ lẹ ma nado nọgodona otò lọ, podọ nado na tuli mẹlẹ . . . ma nado ze yinkọ dai na awhànfunfun.”
To 20 juin 1918, pipli whẹdatọ lẹ tọn de mọdọ mẹmẹsunnu ṣinatọ̀n lọ lẹ hùwhẹ he yin sisadokọna yé lẹpo. To wunkẹngbe, whẹdatọ-gán lọ lá gbèta godo tọn. E dọmọ: “Linlẹn sinsẹ̀n tọn oklọ tọn he mẹhe yè ylọwhẹ ehelẹ zinjẹgbonu bo to mimá pé po zohunhun po lọ . . . yin owùnu taun hugan pipli Awhànfuntọ Allemagne tọn dopo. . . . Osẹ́nbá he na hò yé dona sinyẹn taun.” To osẹ awe godo, mẹmẹsunnu ṣinatọ̀n ehelẹ yin hinhẹn yì Gànpa Daho otò tọn mẹ to Atlanta, Géorgie bo dona sẹ̀ngàn na owhe 10 jẹ 20.
AZỌ́N YẸWHEHODIDỌ TỌN LỌ ZINDONUKỌN
To ojlẹ enẹ mẹ, Biblu Plọntọ lẹ pehẹ nukundiọsọmẹ sinsinyẹn. Wekantẹn Dodinnanu Otò tọn (FBI), yí sọwhiwhe do gbeje azọ́n mẹmẹsunnu lẹ tọn pọ́n, bo bayi kandai fọtọ́n susu lẹ gandego. Kandai lọ lẹ dohia dọ mẹmẹsunnu mítọn lẹ magbe nado zindonukọn to yẹwhehodidọ yetọn mẹ.
To wekanhlanmẹ de mẹ hlan FBI, anadenanutọ posu tọn de to Orlando, Floride, wlan dọmọ: “[Biblu Plọntọ lẹ] to sadi pé to tòpẹvi lọ mẹ sọn whédegbè jẹ whédegbè podọ zánmẹ wẹ yé nọ wàmọ te hugan. . . . E taidi dọ yé magbe nado zindonukọn bo to hunyanhunyan hẹnwa.”
Awhàngán de sọn Azọ́nwatẹn Awhànfunfun tọn kanwehlan FBI nado na linlin gando nuyiwa Frederick W. Franz tọn lẹ go, mẹhe wá sẹ̀n taidi dopo to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ. Awhàngán lọ wlan dọmọ: “F. W. Franz . . . yí zohunhun do to bladopọ fọtọ́n susu owe lọ ‘Le mystère accompli’ tọn lẹ sà.”
Charles Fekel, mẹhe wá yin dopo to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ ga, pehẹ homẹkẹn sinsinyẹn. Aṣẹpatọ lẹ wle e na e to owe lọ Le mystère accompli má pé wutu bosọ gbeje wekanhlanmẹ mẹdetiti tọn etọn lẹ pọ́n. E yin súsú do gànpamẹ to Baltimore, Maryland na osun dopo, bo nọ yin pinpọnhlan di “kẹntọ jonọ de sọn Autriche.” Dile e yí jintli do to kunnudena mẹhe to hokanse e lẹ, e flin hogbe Paulu tọn lẹ he tin to 1 Kọlintinu lẹ 9:16 mẹ he dọmọ: “Dindọn wẹ e na yin na mi eyin yẹn ma lá wẹndagbe lọ!” *
Gbọnvona yẹwhehodidọ zohunhun tọn yetọn, Biblu Plọntọ lẹ sọ yí zohunhun do ze kandai de gbọn gbẹtọ lẹ ji, he mẹ yé na doalọ nado biọ dọ mẹmẹsunnu he to gànmẹ to Atlanta lẹ ni yin didetọn. Anna K. Gardner dọmọ: “Mí ma nọ gọ̀n nude ma wà gbede. Whenue mẹmẹsunnu lẹ to gànpamẹ, azọ́n devo he mí nọ wà wẹ nado yì mọ mẹhe na doalọwemẹ nado do godonọnamẹ yetọn hia lẹ. Mí nọ yì sọn họndekọn jẹ họndekọn. Gbẹtọ susu lẹ wẹ doalọwemẹ! Mí nọ dọna mẹlọ lẹ dọ Klistiani nugbo wẹ sunnu ehelẹ bo yin wiwle do gànmẹ to aliho mawadodo tọn mẹ.”
PLIDOPỌ LẸ
To ojlẹ awusinyẹn tọn ehe mẹ, plidopọ lẹ nọ saba yin bibasi nado vọ́ huhlọnna mẹmẹsunnu lẹ to gbigbọ-liho. Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn dọmọ: “Plidopọ kande linlán . . . wẹ yin bibasi to owhe lọ mẹ . . . Mí mọ linlin ojlofọndotenamẹ tọn lẹ yí gando plidopọ ehe lẹpo go. Plidopọ he jẹnukọn lẹpo yin bibasi to vivọnu ojlẹ alunlun tọn kavi to bẹjẹeji afò-whenu tọn; ṣigba todin, plidopọ lẹ nọ yin bibasi to osun lẹpo mẹ to owhe lọ gblamẹ.”
Ahunjijlọnọ lẹ gbẹ́ to alọkẹyi wẹndagbe lọ. To Plidopọ de ji to Cleveland, Ohio, nudi gbẹtọ 1 200 wẹ wá bọ omẹ 42 yí baptẹm, ehe mẹ visunnu jọja de tin te he “yiwanna Jiwheyẹwhe bosọ yọ́n pinpẹn klandowiwe tọn, podọ ehe sọgan yinuwado mẹhe wà mẹho na ẹn bo ma ko ze afọdide enẹ nkọ lẹ ji.”
ETẸWẸ NA JỌ BỌDEGO?
Jei vivọnu owhe 1918 tọn, Biblu Plọntọ lẹ ma yọ́n nuhe sọgodo bẹhẹn na yé. Azọ́nwatẹn yetọn he to Brooklyn delẹ yin sisà, podọ tatọ́-tẹnnọ lọ yin tẹnsẹna yì Pittsburgh, Pennsylvanie. Whenue mẹhe to anadenanu lẹ gbẹ́ to gànpamẹ, Ogbẹ́ Watch Tower tọn basi tito opli whemẹwhemẹ tọn yetọn tọn do 4 janvier 1919. Etẹwẹ na jọ bọdego?
Mẹmẹsunnu mítọn lẹ sinyẹnlin to azọ́n yetọn kọ̀n. Na yé kudeji taun dọ kọdetọn dagbe na tin wutu, hosọ owhe tọn he yé de na 1919 wẹ: “Adánwanu depope he yè jlẹdo gowe ma na wà nude.” (Isa. 54:17, Biblu Gun Alada) Ehe whàn yé nado wleawufo nado pehẹ ninọmẹ depope he na wá sọawuhia, hẹn yise yetọn lodo bosọ na yé huhlọn nado wà azọ́n pligidi he to nukọnna yé lọ.
^ huk. 6 Pọ́n hosọ lọ, “Il y a cent ans: 1917” to Annuaire 2017 Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ, weda 172-176.
^ huk. 22 Pọ́n Otàn Gbẹzan tọn Charles Fekel tọn he hosọ etọn yin “Les joies que procure la persévérance dans toute bonne œuvre” (Ayajẹ He Akọndidonanu to Azọ́n Dagbe Lẹpo Kọ̀n Nọ Hẹnwa) to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 15 novembre 1970 [Flansegbe] tọn mẹ.
