1. Ninọmẹ sinsinyẹn tẹwẹ Jehoaṣi, Uzia po Josia po pehẹ?

 MÍ NI dọ dọ a lẹzun ahọlu de na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ whenue a gbẹ́ pò to pẹvi kavi to aflanmẹ! Nawẹ a na yí huhlọn po aṣẹpipa towe po zan gbọn? Biblu dọho gando jọja susu he lẹzun ahọlu to Juda lẹ go. Di apajlẹ, owhe 7 poun wẹ Jehoaṣi tindo bọ Uzia do owhe 16, podọ Josia tindo owhe 8 to whenue yé lẹzun ahọlu. Lẹnnupọndo lehe enẹ na ko vẹawuna yé do sọ ji! Mahopọnna lehe ninọmẹ yetọn lẹ vẹawu do sọ, yemẹpo wẹ mọ alọgọ he sin hudo yé do yí nado duto avùnnukundiọsọmẹnu lẹ ji podọ nado do kọdetọn dagbe to gbẹ̀mẹ.

2. Naegbọn mí dona na ayidonugo apajlẹ Jehoaṣi, Uzia po Josia po tọn lẹ?

² Mílẹ ma yin ahọlu kavi ahọsi lẹ, amọ́ mí gán plọn nuhọakuẹ lẹ sọn omẹ atọ̀n he go Biblu donù ehelẹ dè. Yé basi nudide dagbe lẹ, amọ́ yé sọ basi ylankan lẹ ga. Apajlẹ yetọn na gọalọna mí nado mọ nuhewutu mí dona nọ de gbẹdohẹmẹtọ dagbe lẹ, yin whiwhẹnọ zọnmii bosọ zindonukọn nado to Jehovah dín.

3. Nawẹ Ahọlu Jehoaṣi yinuwa gando anademẹ Yẹwhenọ Daho Jehoiada tọn lẹ go gbọn?

³ Hodo apajlẹ Jehoaṣi tọn bo nọ basi nudide nuyọnẹn tọn lẹ. Whenue Ahọlu Jehoaṣi yin jọja, e basi nudide nuyọnẹn tọn de. Na otọ́ etọn masọ pò togbẹ̀ wutu, e hodo anademẹ Yẹwhenọ Daho nugbonọ lọ, yèdọ Jehoiada tọn. Yẹwhenọ ehe plọn Jehoaṣi taidi visunnu etọn titi. Gbọnmọ dali, Jehoaṣi basi nudide nuyọnẹn tọn lọ nado sẹ̀n Jehovah bosọ gọalọna akọta lọ nado wà nudopolọ. Jehoaṣi tlẹ basi tito na tẹmpli Jehovah tọn nido yin vivọjlado.—2 Otàn. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Nawẹ mí nọ mọaleyi gbọn eyin mí yiwanna gbedide Jehovah tọn lẹ bosọ nọ setonuna yé? (Howhinwhẹn lẹ 2:1, 10-12)

 ⁴ Eyin yè to pinplọn we to alọnu nado yiwanna Jehovah bosọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo etọn lẹ, be onú họakuẹ de na we wẹ yè te. (Hia Howhinwhẹn lẹ 2:1, 10-12.) Mẹjitọ towe lẹ gán plọnazọ́n we to aliho susu lẹ mẹ. Pọ́n lehe otọ́ mẹmẹyọnnu de he nọ yin Katya tọn gọalọna ẹn nado basi nudide dagbe lẹ do. Egbesọegbesọ, eyin otọ́ etọn ze e jei wehọmẹ, e nọ dọhodo wefọ azán lọ tọn ji hẹ ẹ. E dọmọ: “Hodọdopọ enẹlẹ gọalọna mi nado didẹ ninọmẹ sinsinyẹn he n’nọ pannukọn to azán lọ gblamẹ lẹ.” Amọ́ etẹwẹ lo eyin anademẹ sinai do Biblu ji he mẹjitọ towe lẹ nọ na we lẹ nọ taidi aliglọnnamẹnu de na we? Etẹwẹ gán gọalọna we nado kẹalọyi anademẹ yetọn lẹ? Mẹmẹyọnnu de he nọ yin Anastasia flindọ mẹjitọ emitọn lẹ nọ yí whenu zan nado basi zẹẹmẹ nuhewutu yé do ze osẹ́n delẹ dai tọn. E dọmọ: “Enẹ gọalọna mi nado nọ pọ́n osẹ́n lọ lẹ hlan, e ma yin taidi aliglọnnamẹnu lẹ poun amọ́ taidi hihọ́-basinamẹ owanyinọ de.”

5. Nawẹ walọyizan towe lẹ na yinuwado mẹjitọ towe lẹ po Jehovah po ji gbọn? (Howhinwhẹn lẹ 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Dile a to ayinamẹ Owe-wiwe tọn he a nọ mọyi lẹ yí do yizan mẹ, a na hẹn mẹjitọ towe lẹ jaya. Hú popolẹpo, a na hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn bo nasọ wleawuna họntọnjiji he na dẹn-to-aimẹ de hẹ ewọ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 22:6; 23:15, 24, 25.) Be enẹ ma na we whẹwhinwhẹ́n dagbe nado hodo apajlẹ Jehoaṣi tọn whenue e gbẹ́ yin jọja wá?

6. Ayinamẹ mẹnu lẹ tọn wẹ Jehoaṣi jẹ todoaina ji, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ lẹ? (2 Otànnugbo lẹ 24:17, 18)

⁶ Plọnnu sọn nudide ylankan Jehoaṣi tọn lẹ mẹ. To okú Jehoiada tọn godo, Jehoaṣi basi dide nado dogbẹ́ ylankan lẹ. (Hia 2 Otànnugbo lẹ 24:17, 18.) E de nado dotoaina ahọvi Juda tọn he ma yiwanna Jehovah lẹ. Matin ayihaawe, a na kọngbedopọ dọ Jehoaṣi dona ko dapana ogbẹ́ ylankan enẹlẹ. (Howh. 1:10) Kakatimọ, e dotoaina họntọn-yintọ etọn lẹ. Na nugbo tọn, whenue Zekalia he yin hẹnnumẹ Jehoaṣi tọn tẹnpọn nado gbẹnuna ẹn, e degbe dọ yè ni hù i. (2 Otàn. 24:20, 21; Mat. 23:35) Lehe enẹ ylan bosọ blawu do sọ! Jehoaṣi bẹ gbẹzan etọn jẹeji ganji, amọ́ e blawu dọ e wá lẹzun atẹṣitọ podọ hlọnhutọ de. Wagbọ-wagbọ etọn, devizọnwatọ etọn titi lẹ wẹ hù i. (2 Otàn. 24:22-25) Lehe gbẹzan etọn na ko gbọnvo do sọ eyin e zindonukọn nado dotoaina Jehovah po mẹhe yiwanna Ewọ lẹ po! Etẹwẹ a plọn sọn apajlẹ etọn mẹ?

7. Mẹnu lẹ wẹ a dona de di họntọn? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)

⁷ Dopo to nuhe mí gán plọn sọn nudide ylankan he Jehoaṣi basi lẹ mẹ wẹ yindọ, mí  dona de họntọn he na do nuyiwadomẹji dagbe do mí ji lẹ, enẹ wẹ họntọn he yiwanna Jehovah bosọ jlo na hẹn homẹ etọn hùn lẹ. E ma biọ dọ mí ni nọ de gbẹdohẹmẹtọ mítọn lẹ to mẹhe do owhe dopolọ hẹ mí lẹ kẹdẹ ṣẹnṣẹn. Flindọ Jehoaṣi whè hú họntọn etọn Jehoiada to owhe mẹ taun. Mahopọnna mẹhe a na de taidi họntọn lẹ, nọ kanse dewe dọ: ‘Be yé nọ gọalọna mi nado hẹn yise ṣie to Jehovah mẹ lodo ya? Be yé nọ na mi tuli nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ ya? Be yé nọ dọho gando Jehovah po nugbo họakuẹ etọn lẹ po go ya? Be yé nọ do sisi na nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ ya? Be nuhe otó ṣie jlo na sè lẹ kẹdẹ wẹ yé nọ dọna mi ya kavi yé nọ do adọgbigbo nado gbẹnuna mi eyin n’ṣì afọ ze?’ (Howh. 27:5, 6, 17) Nado dọ hójọhó, eyin họntọn towe lẹ ma yiwanna Jehovah, be a ma do hudo yetọn. Amọ́, eyin a do họntọn he yiwanna Jehovah lẹ, ma jo yé do blo, na yé na nọ gọalọna we to whepoponu wutu!—Howh. 13:20.

8. Eyin mí nọ zan nọtẹn gbẹdido Intẹnẹt tọn lẹ, etẹwẹ mí dona hẹn do ayiha mẹ?

⁸ Nọtẹn gbẹdido Intẹnẹt ji tọn lẹ gán yin aliho dagbe de nado nọ dọhodopọ hẹ hẹnnumẹ po họntọn lẹ po. Etomọṣo mẹsusu wẹ nọ zan aliho hodọdopọ tọn ehe nado hẹn awuji mẹdevo lẹ, bo nọ ze fọto po video nuhe yé họ̀ kavi wleawuna lẹ po tọn do e ji. Eyin a nọ yí nọtẹn gbẹdido Intẹnẹt ji tọn zan, kanse dewe dọ: ‘Be ojlo ṣie wẹ nado hẹn awuji mẹdevo lẹ ya? Be yanwle ṣie wẹ nado hẹn mẹdevo lẹ lodo ya, kavi nado ze de e daga? Be n’to dotẹnmẹ na mẹhe nọ yí nuyizan ehe zan lẹ nado yinuwado linlẹn, hodidọ po nuyiwa ṣie lẹ po ji to aliho ylankan mẹ wẹ ya?’ Mẹmẹsunnu Nathan Knorr he sẹ̀n taidi dopo to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ dọmọ: “Ma nọ tẹnpọn nado hẹn homẹ gbẹtọ tọn hùn blo. Eyin a wàmọ, a ma na wá hẹn homẹ mẹdepope tọn hùn to godo mẹ. Nọ hẹn homẹ Jehovah tọn hùn, podọ a na hẹn homẹ mẹhe yiwanna ẹn lẹpo tọn hùn.”

9. Etẹwẹ Jehovah gọalọna Uzia nado wà? (2 Otànnugbo lẹ 26:1-5)

⁹ Nọ hodo apajlẹ nudide dagbe he Uzia basi lẹ tọn. To whenue Ahọlu Uzia gbẹ́ yin jọja, ewọ yin whiwhẹnọ. E plọn “nado nọ dibusi Jiwheyẹwhe nugbo lọ.” Podọ Jehovah dona ẹn na suhugan owhe 68 he e nọgbẹ̀ na lẹ tọn. (Hia 2 Otànnugbo lẹ 26:1-5.) Uzia gbawhàn kẹntọ akọta lọ tọn susu lẹ tọn bosọ hẹn ẹn diun dọ Jelusalẹm yin hihọ́-basina. (2 Otàn. 26:6-15) Matin ayihaawe, homẹ Uzia tọn dona ko hùn do nuhe Jiwheyẹwhe gọalọna ẹn nado wà lẹpo go.—Yẹwh. 3:12, 13.

10. Nawẹ nulẹ wá yì do na Uzia?

¹⁰ Nọ plọnnu sọn nudide ylankan Uzia tọn lẹ mẹ. To paa mẹ, Ahọlu Uzia nọ saba biọ to mẹdevo lẹ si nado hodo anademẹ etọn lẹ. Be ehe zọ́n bọ e lẹndọ emi gán wà nudepope he jlo emi wẹ ya? Na nugbo tọn, to gbèdopo Uzia de nado biọ tẹmpli Jehovah tọn mẹ bo gbọn sakla dali tẹnpọn nado mẹ̀ nuyọnwan to agbà lọ ji, yèdọ nuhe ahọlu lẹ ma tindo aṣẹ nado wà. (2 Otàn. 26:16-18) Yẹwhenọ Daho Azalia tẹnpọn nado jla pọndohlan etọn do, amọ́ Uzia gblehomẹ sinsinyẹn. E blawu dọ Uzia hẹn yinkọ dagbe nugbonọ-yinyin tọn etọn gble, podọ Jehovah yí pòzọ̀n do hò e. (2 Otàn. 26:19-21) Lehe gbẹzan etọn na ko gbọnvo do sọ, eyin e ko hẹn whiwhẹ etọn go wẹ!

11. Walọyizan tẹlẹ wẹ gán dohia eyin mí yin whiwhẹnọ kavi lala? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)

¹¹ To whenue Uzia lẹzun huhlọnnọ, e wọn dọ Jehovah wẹ yin Asisa huhlọn po adọkun emitọn lẹ po tọn. Etẹwẹ yin nuplọnmẹ lọ na mí? Mí na wà dagbe nado nọ flinnu mídelẹ dọ Jehovah dè wẹ dona po lẹblanulọkẹyi mítọn lẹ po nọ wá sọn. Mí dona nọ na gigo Jehovah na nuhe mí  penugo nado wà lẹ, kakati nado nọ yí nùgo gando nuwadotana mítọn lẹ go. b (1 Kọl. 4:7) Mí dona nọ gbọn whiwhẹ dali mọnukunnujẹemẹ dọ mapenọ wẹ mí yin bosọ do hudo mẹplọnlọ tọn. Mẹmẹsunnu de he ko do owhe 60 linlán wlan dọmọ: “N’ko plọn ma nado nọ gblehomẹ kavi gbọjọ eyin mẹdevo lẹ doayi nuṣiwa ṣie lẹ go. Eyin yè domẹplọnlọ go e na n’ma yinuwa po nuyọnẹn po wutu, n’nọ tẹnpọn nado basi vọjlado bosọ zindonukọn.” Nugbo lọ wẹ yindọ, eyin mí nọ dibusi Jehovah bosọ nọ hẹn pọndohlan whiwhẹ tọn go gando míde go, mí na do kọdetọn dagbe to gbẹ̀mẹ.—Howh. 22:4.

12. Whenue Josia yin jọja, nawẹ e dín Jehovah gbọn? (2 Otànnugbo lẹ 34:1-3)

¹² Nọ hodo apajlẹ nudide dagbe Josia tọn lẹ tọn. Josia gbẹ́ to aflanmẹ whenue e jẹ Jehovah dín ji. E jlo na plọnnu gando Jehovah go bosọ wà ojlo Etọn. Etomọṣo, gbẹninọ ma bọawuna ahọlu jọja ehe. E dona ze afọdide nujikudo tọn nado nọgodona sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke, na sinsẹ̀n-bibasi lalo gbayipe taun wutu. Na nugbo tọn, e yinuwa po adọgbigbo po! Whẹpo Josia do dó owhe 20, e jẹ sinsẹ̀n-bibasi lalo desẹ sọn akọta lọ mẹ ji.—Hia 2 Otànnugbo lẹ 34:1-3.

13. Etẹwẹ klandowiwe bibasi na Jehovah zẹẹmẹdo na we?

¹³ Eyin a tlẹ gbẹ́ yin jọja taun, a gán de nado hodo apajlẹ Josia tọn bo nọ dín Jehovah bosọ plọn nado nọ yiwanna jẹhẹnu Etọn lẹ. Afọdide dagbe enẹ na whàn we nado klan dewe do wiwe na ewọ. Etẹwẹ klandowiwe enẹ na zẹẹmẹdo to gbẹzan egbesọegbesọ tọn towe mẹ? Luke he yí baptẹm whenue e do owhe 14 dọmọ: “Bẹsọn din sọyi, n’na nọ ze Jehovah sinsẹ̀n do otẹn tintan mẹ to gbẹzan ṣie mẹ bosọ tẹnpọn nado hẹn homẹ etọn hùn.” (Malku 12:30) Dona nankọ die enẹ na yin na we eyin a jlo na wà nudopolọ!

14. Na apajlẹ lehe jọja delẹ to nuyiwa di Ahọlu Josia do tọn.

¹⁴ Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ a gán pehẹ taidi devizọnwatọ Jehovah tọn jọja de? Johan he yí baptẹm whenue e do owhe 12 dọho gando kọgbidinamẹnu he e pehẹ sọn klasigbẹ́ etọn lẹ dè nado nù siga lẹtlikinọ go. Nado mọ huhlọn  bo duto kọgbidinamẹ enẹ ji, Johan flinnu ede dọ siga mọnkọ gán yinuwado agbasalilo etọn po haṣinṣan etọn hẹ Jehovah po ji to aliho agọ̀ mẹ. Rachel he yí baptẹm to whenue e do owhe 14 dọ nuhe gọalọna ẹn nado duto avùnnukundiọsọmẹnu he e pehẹ to wehọmẹ lẹ ji. E dọmọ: “N’nọ tẹnpọn nado yí nuhe n’nọ mọ lẹ jlẹdo onú gbigbọmẹ tọn de go. Di apajlẹ, nuplọnmẹ he dọho gando whenuho go de gán flin mi kandai Biblu tọn kavi dọdai de. Kavi hodọdopọ de gán flinnu mi gando yọ́n-na-yizan wefọ de tọn go he n’gán má hẹ mẹde.” Avùnnukundiọsọmẹnu he a to pipehẹ lẹ gán gbọnvona Ahọlu Josia tọn lẹ, amọ́ a gán yin nuyọnẹntọ podọ nugbonọ di ewọ. Ahididi hẹ whlepọn lẹ to jọja whenu towe na wleawudaina we nado pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu devo lẹ to owhe he ja lẹ mẹ.

15. Etẹwẹ gọalọna Josia nado sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po? (2 Otànnugbo lẹ 34:14, 18-21)

¹⁵ To whenue Ahọlu Josia tindo owhe 26, e jẹ tẹmpli lọ vọjlado ji. To azọ́n enẹ whenu, “owe Osẹ́n Jehovah tọn he yin nina gbọn Mose gblamẹ lọ” yin mimọ. Whenue ahọlu lọ sè dile e to yinyin hihia, e basi diọdo nado setonuna nuhe yin kinkan do e mẹ to afọdopolọji. (Hia 2 Otànnugbo lẹ 34:14, 18-21.) Be e na jlo we nado nọ hia Biblu whẹwhẹ ya? Eyin a ko to vivẹnudo nado wàmọ, nawẹ e to yìyì do? Be a nọ dohiagona wefọ he gán gọalọna we lẹ ya? Luke he go mí donù wayi, nọ kàn nuagokun he e mọ lẹ dai do owe de mẹ. Be onú mọnkọtọn de bibasi na gọalọna we nado flin wefọ kavi nuagokun he a yiwanna lẹ ya? Lehe a to Biblu yọnẹn bosọ to wanyina ẹn do sọ, mọ wẹ a na jlo nado sẹ̀n Jehovah dogọ do niyẹn. Podọ taidi Ahọlu Josia, a na yin whinwhàn nado yinuwa to kọndopọ mẹ hẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn.

16. Naegbọn Josia do jai jẹ nuṣiwa sinsinyẹn de mẹ, podọ etẹwẹ mí sọgan plọn sọn e mẹ?

¹⁶ Plọnnu sọn nudide ylankan Josia tọn mẹ. Whenue Josia do nudi owhe 39, e ṣì nude wà he zọ́n bọ e hẹn ogbẹ̀ etọn bu. E dejido ede go kakati nado dín anademẹ Jehovah tọn.  (2 Otàn. 35:20-25) Etẹwẹ yin nuplọnmẹ lọ? Mahopọnna owhe he mí do kavi whenue gbọ́n mí ko to Biblu plọn, mí dona zindonukọn nado to Jehovah dín. Ehe nọ biọ dọ mí ni nọ hodẹ̀ whẹwhẹ nado biọ anademẹ etọn, nọ plọn Ohó etọn, bosọ nọ mọaleyi sọn ayinamẹ Klistiani he whèwhín lẹ tọn mẹ. To whenẹnu, ayihaawe matin dọ mí na dapana nuṣiwa sinsinyẹn lẹ bosọ tindo ayajẹ dogọ.—Jak. 1:25.

17. Tadona tẹ kọ̀n wẹ mí gán wá gando kandai ahọlu Juda tọn atọ̀n lọ lẹ tọn go?

¹⁷ Jọja whenu nọ hùn dotẹnmẹ dagbe lẹ dote. Kandai Jehoaṣi, Uzia po Josia po tọn lẹ dohia dọ jọja lẹ gán basi nudide nuyọnẹn tọn lẹ bosọ hẹn homẹ Jehovah tọn hùn to gbẹzan yetọn mẹ. Nugbo wẹ dọ dile mí ko mọ do, mí gán nọma tindo kọdetọn dagbe dandan. Etomọṣo, mí gán wà nudagbe he ahọlu ehelẹ wà bo dapana nuṣiwa yetọn lẹ. To whenẹnu mí gán donukun dọ mí na tindo kọdetọn dagbe.

18. Apajlẹ Owe-wiwe tọn tẹlẹ wẹ dohia dọ a gán do ayajẹ to gbẹ̀mẹ? (Sọ pọ́n yẹdide lọ.)

¹⁸ Owe-wiwe lẹ bẹ kandai jọja devo lẹ he dọnsẹpọ Jehovah, tindo nukundagbe etọn, bosọ tindo ayajẹ tọn hẹn. Davidi yin dopo to yé mẹ. To whenue e to jọja, e de nado nọ adà Jiwheyẹwhe tọn mẹ, podọ to nukọn mẹ, e lẹzun ahọlu nugbonọ de. Na nugbo tọn, e ṣì nudelẹ wà to whedelẹnu, amọ́ to popolẹpo mẹ, e mọ nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn. (1 Ahọ. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Eyin a plọnnu gando gbẹzan Davidi tọn po sinsẹ̀nzọn nugbonọ-yinyin tọn etọn po go, enẹ gán na we tuli bosọ whàn we. Kavi a gán plọnnu dogọ gando apajlẹ Malku kavi Timoti tọn go. A na mọdọ yé sẹ̀n Jehovah sọn jọja whenu po nugbonọ-yinyin po. Nudide yetọn nado wàmọ hẹn homẹ Jehovah tọn hùn bọ yelọsu sọ tindo ayajẹ ga.

19. Nawẹ a gán wá tindo ayajẹ to gbẹ̀mẹ gbọn?

¹⁹ Lehe a nọ zan ogbẹ̀ towe do todin wẹ na magbe nuhe gbẹzan towe na yin to sọgodo tọn. Eyin a nọ dejido Jehovah go bọ e ma yin do nukunnumọjẹnumẹ towe titi go, e na zọ́n bọ Ewọ na nọ deanana afọdide towe lẹ. (Howh. 20:24) A gán do ayajẹ bosọ mọ dona lẹ yí to gbẹ̀mẹ. Flindọ Jehovah nọ yọ́n pinpẹn nuhe a nọ wà na ẹn lẹ tọn. Aliho dagbe tẹ mẹ wẹ a sọ sọgan zan gbẹzan towe te bọ e nasọ pọnte hú nado sẹ̀n Otọ́ owanyinọ olọn mẹ tọn mítọn?