Atin Olivieli Tọn de He Vùn to Ohọ̀ Jiwheyẹwhe Tọn Mẹ

TO AIGBA Islaeli tọn ji, wẹ atin de wujẹgbonu te he e ma yọnbasi nado hù sẹ̀. Etlẹ yin to whenuena e yin sinsán liai, atinta etọn nọ de alà yọyọ lẹ jẹgbonu. Podọ to whenuena sinsẹ́n etọn lẹ yin gbingbẹ̀n, e nọ na amì susugege mẹhe tindo e he sọgan yin yiyizan na núdùdù didà, miyọ́n titá, wiwejininọ, po nusisá po.

Sọgbe hẹ oló hohowhenu tọn de heyin kinkàndai to owe Biblu tọn heyin Whẹdatọ tọn mẹ, “atin lẹ tọ́n yì to ojlẹ de ji nado doahọlu de do yé ji.” Atin zungbo mẹ tọn tẹwẹ yin nudide tintan yetọn? E mayin devo de hugan atin sinsinyẹn, he nọ de sinsẹ́n susugege tọ́n olivieli tọn gba.—Whẹdatọ 9:8.

Hugan owhe 3 500 lẹ die wayi, yẹwhegán Mose basi zẹẹmẹ Islaeli tọn taidi ‘aigba dagbe de, aigba olivieli lẹ tọn de.’ (Deutelonomi 8:7, 8) Etlẹ yin to egbehe, atin olivieli tọn lẹ gbẹsọ tin to lẹdo lọ mẹ sọn dodonu Osó Hẹlmọni tọn ji to agewaji jẹ bẹbẹnu Bẹeli-ṣeba tọn to hùwaji. Yé gbẹsọ doaṣọna Danfafa hùto Ṣalọni tọn, lẹdo osé póplònọ Samalia tọn lẹ, po agbàdo dojo Galili tọn lẹ po.

Biblu kàntọ lẹ nọ saba yí atin olivieli tọn zan to linlẹn yẹhiadonu tọn de mẹ. Adà atin ehe tọn lẹ nọ yinuwa nado basi yẹhiadonu lẹblanu Jiwheyẹwhe tọn, opagbe fọnsọnku tọn, po gbẹzan ayajẹnọ whẹndo tọn po. Pinpọn atin olivieli tọn tlíntlín na gọalọna mí nado mọnukunnujẹ alọdlẹndonu Owe-wiwe tọn ehelẹ mẹ bo nasọ hẹn pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn na atin vonọtaun ehe he kọnawudopọ hẹ pipòtọ nudida lẹ tọn to gigopipana Basitọ etọn mẹ siso deji.—Psalm 148:7, 9.

Atin Kànṣankànṣan Olivieli Tọn

Atin olivieli tọn de ma nọ dọnmẹdogo to mimọ ẹn to tintan whenu na taun tọn gba. E ma nọ dite jẹ olọn lẹ mẹ taidi kedali Lẹbanọni tọn he nọ dite taun delẹ gba. Owhlẹ etọn lẹ ma nọ họakuẹ taidi atin fili tọn lẹ gba, podọ vùnvùn etọn ma nọ dọn nukun dogo taidi enẹ heyin atin almọdi tọn gba. (Ohàn Sọlọmọni tọn 1:17; Amọsi 2:9) Adà titengbe hugan atin olivieli tọn ma nọ yin mimọ gba—yèdọ tin to aigba glọ. Adọ̀ he dlẹnkan etọn lẹ, he sọgan dite na mẹtlu 6 to aigba glọ podọ yido tlọlọ taun lẹ, wẹ yin họ̀nhungàn lọ na sinsẹ́n didetọn po lunluntọ́n atin lọ tọn po.

Adọ̀ mọnkọtọn lẹ nọ hẹn atin olivieli tọn he tin to aigba osó tọn ji lẹ penugo nado lùn akúdido de tọ́n to whenuena atin he tin to agbàdo mẹ to odò lẹ ko nọ kú na akúdido. Adọ̀ lọ lẹ nọ hẹn ẹn penugo nado to sinsẹ́n olivieli tọn lẹ detọ́n na owhe kanweko susu  lẹ, dile etlẹ yindọ atin agónọ lọ sọgan taidi nuhe yọ́n na nake kẹdẹ poun. Nuhe atin kànṣankànṣan ehe tindo nuhudo etọn lẹpo wẹ tẹnmẹ nado whẹ́n po aigba he mẹ jẹhọn tin te po na e nido sọgan gbọ̀, vò sọn ogbé kavi zùnkan devo lẹ he sọgan hẹn wánvú awugblenamẹ tọn lẹ si. Eyin obiọ bọawu ehelẹ yin jijẹ e kọ̀n, atin dopo na na nuhe sọ̀ amì lítlì 57 to owhe dopo mẹ.

Matin ayihaawe Islaelivi lẹ yiwanna olivieli na amì họakuẹ etọn wutu. Miyọngban he tindo sekan lẹ he nọ zan amì olivieli tọn nọ tá hinhọ́n do owhé yetọn lẹ gbè. (Levitiku 24:2) Amì olivieli tọn yin onú titengbe de to núdùdù didà mẹ. E nọ basi hihọ́na ayú sọta owhè, podọ e nọ wleawuna adí na nukiklọ na Islaelivi lẹ. Gbado, ovẹn, po olivieli po wẹ yin jinukun titengbe aigba lọ tọn lẹ. Awugbopo olivieli tọn nado de sinsẹ́n tọ́n na gbọnmọ dali yin nugbajẹmẹji de na whẹndo Islaelivi tọn de.—Deutelonomi 7:13; Habbakuk 3:17.

Ṣigba, na taun tọn amì olivieli tọn tin susugege. Mose dlẹnalọdo Aigba Opagbe tọn taidi ‘aigba olivieli lẹ tọn’ vlavo na olivieli wẹ yin atin he nọ yin dido gbayipe hugan to lẹdo lọ mẹ wutu. Lẹnunnuyọnẹntọ onú jọwamọ lẹ tọn owhe-kanweko-fọtọ̀nnukunẹnẹtọ tọn H. B. Tristram basi zẹẹmẹ olivieli tọn taidi “atin dopo he gbayipe hugan to otò lọ mẹ.” Na nuhọakuẹ po susugege etọn po wutu, amì olivieli tọn tlẹ nọ yin yiyizan taidi akuẹ akọjọpli tọn gbọn lẹdo Méditerranée tọn blebu mẹ. Jesu Klisti lọsu na edetiti dlẹnalọdo ahọ́ de heyin linlẹn nado yin “ojlẹ kanweko amì [olivieli, NW] tọn.”—Luku 16:5, 6.

‘Taidi Alà Atin Olivieli Tọn Lẹ’

Atin dagbe olivieli tọn lọ gbọn gbesisọ dali basi yẹdenanu dona sọn olọn mẹ wá lẹ tọn. Nawẹ gbẹtọ budisi-Jiwheyẹwhe tọ́ de na yin ahọsuna gbọn? “Asi towe na taidi ovẹn sinsẹ́nnọ to asabọ́ owhé towe tọn,” wẹ psalm-kàntọ lọ jihàn dọ. “Visunnu towe lẹ na taidi [atin-vú, NW] olivieli [tọn] lẹ, lẹdo tafo towe pé.” (Psalm 128:3) Etẹwẹ yin “atin-vú atin olivieli tọn” ehelẹ, podọ naegbọn psalm-kàntọ lọ yí yé jlẹdo visunnu lẹ go?

Atin olivieli tọn yin vonọtaun to enẹ mẹ dọ e nọ de ovi yọyọ lẹ tọ́n gbọzangbọzan sọn dodonu etọn. a Eyin na yọnhowhe wutu, atin daho lọ ma gbẹsọ to sinsẹ́n detọn dile e nọ wà do to ojlẹ de mẹ wayi, glesi lẹ sọgan dike atin-vú lẹ, kavi atin yọyọ lẹ, ni whẹ́n kaka yé nado lẹzun adà titengbe atin lọ tọn de. To ojlẹ de godo, atin dowhenu tọn lọ na tindo atin yọyọ, huhlọnnọ atọ̀n kavi ẹnẹ lẹdo e pé, taidi visunnu lẹ lẹdo tafo de. Atin-vú ehelẹ tindo dodonu dopolọ, podọ yé nọ tindo mahẹ to jinukun dagbe olivieli tọn lẹ didetọ́n mẹ.

Ninọmẹ atin olivieli tọn ehe gbọn gbesisọ dali basi yẹhiadonu lehe visunnu po viyọnnu lẹ po sọgan whẹ́n bo lodo to yise mẹ tọn do, na adọ̀ dolido gbigbọmẹ tọn mẹjitọ yetọn lẹ tọn lẹ wutu. Dile ovi lẹ whẹ́n mẹho, yé lọsu nọ tindo mahẹ to sinsẹ́n didetọ́n po godoninọna mẹjitọ yetọn lẹ po mẹ, he nọ jaya nado mọ ovi yetọn lẹ to Jehovah sẹ̀n to pọmẹ hẹ yé.—Howhinwhẹn lẹ 15:20.

“Otodo Atin de Tọn Tin”

Otọ́ mẹhomẹ de he to Jehovah sẹ̀n nọ hùnhomẹ to ovi jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn etọn lẹ mẹ. Ṣigba ovi ehe dopolọ lẹ nọ blawu to whenuena otọ́ yetọn ‘yì aliho aihọn lẹpo tọn ji’ to godo mẹ. (1 Ahọlu lẹ 2:2) Nado gọalọna mí nado pehẹ nugbajẹmẹji whẹndo tọn mọnkọtọn de, Biblu na jide mí dọ fọnsọnku na tin.—Johanu 5:28, 29; 11:25.

Job, otọ́ ovi susu tọn, yọ́n gliwhiwhe gbẹzan gbẹtọ tọn ganji. E yí ì jlẹdo vounvoun de go he yọ́ to niyaniya mẹ. (Job 1:2; 14:1, 2) Job jlo okú vẹkuvẹku taidi aliho de nado tọ́nsọn awufiẹsa etọn mẹ, bo pọ́n yọdo hlan taidi otẹn hihọ́ tọn de sọn ehe mẹ ewọ sọgan lẹkọwa sọn. “Eyin mẹde kú, be ewọ nasọ nọgbẹ̀ ba?” Wẹ Job kanse. Enẹgodo e gbọn jidide dali gblọn dọmọ: “Azán sinsinyẹn ṣie tọn lẹpo gbè wẹ yẹn na do nọtepọn, kaka [kọgbọ, NW] ṣie na do wá. Hiẹ [Jehovah] na ylọ yẹn nasọ siọ we: hiẹ do ko tindo ojlo de hlan azọ́n alọ towe lẹ tọn.”—Job 14:13-15.

Nawẹ Job basi dohia nujikudo etọn tọn dọ Jiwheyẹwhe na ylọ emi jẹgbonu sọn yọdo mẹ gbọn? Gbọn atin de dali wẹ, he zẹẹmẹ bibasi etọn dohia dọ e yọnbasi dọ ewọ ni to alọdlẹndo olivieli. “Na otodo atin de tọn tin,” wẹ Job dọ. “Eyin yè sán ẹn liai, dọ e nasọ tọ́nkẹ̀n.” (Job 14:7) Atin olivieli tọn de sọgan yin sinsán liai, ṣigba enẹ  ma na hù i gba. Eyin atin lọ yin hinhọ̀n kẹdẹ wẹ e na kú. Eyin adọ̀ etọn lẹ gbẹ́ pò to finẹ, atin lọ nasọ tọ́nkẹ̀n whladopo dogọ po huhlọn heyin hinhẹn jẹ yọyọ po.

Eyin akúdido ojlẹ gaa tọn de tlẹ hẹn atin olivieli tọn hoho de nado hú tlala, atinta he ko finyọ́n lọ sọgan sọ jọ̀. “Yin adọ̀ etọn tlẹ dohó to aigba mẹ, bọ dodonu etọn sọ kú to aigba mẹ; ganṣo gbọn wandide osin tọn mẹ e nasọ tọ́nkun, bosọ dè alà lẹ jẹgbonu taidi nudido [yọyọ, NW] de.” (Job 14:8, 9) Job nọgbẹ̀ to aigba húhú, kọ́gudu tọn de ji to fie ewọ na vlavo tọn ko doayi atinta atin olivieli tọn susu he taidi nuhe ko hú bo masọ tindo ogbẹ̀ lẹ tin te. Ṣigba, to whenuena jikun wá, atin “kúkú” mọnkọtọn de nọ gọwá ogbẹ̀ podọ atin yọyọ de nọ tọ́nsọn adọ̀ etọn lẹ mẹ taidi dọ “nudido yọyọ de” wẹ eyin nkọtọn. Nugopipe ayidego tọn ehe nado gọwá ogbẹ̀ hẹn lẹnunnuyọnẹntọ jinukun lẹ tọn Tunisie tọn de nado dọ: “Yè sọgan dọ po gbesisọ po dọ atin olivieli tọn lẹ yin jọmaku.”

Kẹdẹdile glesi de nọ jlo vẹkuvẹku nado mọ bọ atin olivieli tọn etọn he ko hú lẹ ni tọ́nkun whladopo dogọ do, mọwẹ Jehovah jlo vẹkuvẹku nado fọ́n devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ sọnku do niyẹn. E to nukọnpọnhlan na ojlẹ lọ to whenuena omẹ nugbonọ lẹ taidi Ablaham po Sala po, Isaki po Lebeka po, gọna omẹ susu devo lẹ na yin hinhẹngọwa ogbẹ̀. (Matiu 22:31, 32) Lehe e na jiawu nado dokuavọna oṣiọ lẹ lẹkọ bosọ mọ yé nado to gbẹnọ to aliho gigọ́ po sinsẹ́nnọ lẹ po mẹ whladopo dogọ do sọ!

Atin Olivieli Yẹhiadonu Tọn

Lẹblanu Jiwheyẹwhe tọn yin didohia to mẹnukuntamahopọn etọn lẹ mẹ podọ ga to awuwiwlena fọnsọnku etọn mẹ. Apọsteli Paulu yí atin olivieli tọn zan nado basi dohia lehe lẹblanu Jehovah tọn dlẹnkan jẹ gbẹtọ lẹ dè do mahopọnna akọ̀ po dodonu yetọn po. Na owhe kanweko susu lẹ Ju lẹ nọ doawagun to yedelẹ mẹ na yinyin gbẹtọ dide Jiwheyẹwhe tọn lẹ, yèdọ ‘kúnkàn Ablaham tọn.’—Johanu 8:33; Luku 3:8.

Yinyin jiji do akọta Juvi lẹ tọn mẹ mayin nubiọtomẹsi de na nukundagbe sọn olọn mẹ wá mimọyi to ede mẹ gba. Ṣigba devi fliflimẹ Jesu tọn lẹ yin Ju, podọ yé tindo lẹblanulọkẹyi yinyin gbẹtọvi tintan he na yin dide gbọn Jiwheyẹwhe dali nado wleawuna okún dopagbe Ablaham tọn lẹ. (Gẹnẹsisi 22:18; Galatianu lẹ 3:29) Paulu yí devi Juvi ehelẹ jlẹdo alà atin olivieli yẹhiadonu tọn lẹ go.

Suhugan Ju jọwamọ tọn lẹ gbẹ́ Jesu dai, bo hẹn yedelẹ ma nado pegan taidi hagbẹ sọgodo “lẹngbọpa pẹvi,” kavi “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn” lẹ. (Luku 12:32; Galatianu lẹ 6:16) Gbọnmọ dali, yé wá taidi alà yẹhiadonu olivieli tọn he ko yin sinsán sẹ̀ lẹ. Mẹnu lẹ wẹ na yí otẹn yetọn? To owhe 36 W.M., Kosi lẹ yin dide nado lẹzun apadewhe okún Ablaham tọn. E taidi dọ Jehovah ko sán alà olivieli gbémẹ tọn lẹ bo ko dó do atin olivieli jipa mẹ tọn lẹ go wẹ nkọtọn. Mẹhe na wleawuna okún dopagbe Ablaham tọn lẹ na bẹ gbẹtọ akọta lẹpo tọn lẹ hẹn. Klistiani Kosi lẹ sọgan lẹzun ‘mahẹtọ to adọ̀ dojo olivieli tọn mẹ.’—Lomunu lẹ 11:17.

Na glesi de, alà olivieli gbémẹ tọn de dido do atin olivieli jipa mẹ tọn de go ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe gba podọ “jẹagọdo jọwamọ go.” (Lomunu lẹ 11:24) Owe lọ The Land and the Book basi zẹẹmẹ dọmọ: “Dó dagbe lọ do gbémẹ tọn lọ go, podọ, dile Arabe lẹ nọ dọ do, e na gbawhàn gbémẹ tọn, ṣigba hiẹ ma sọgan diọ aliho nuyiwa lọ tọn bo tindo kọdetọn dagbe gba.” Mọdopolọ wẹ e paṣa Klistiani Juvi lẹ to whenuena Jehovah “to whẹwhẹwhenu dla [kosi] lẹ pọ́n . . . nado  dè gbẹtọ to yé mẹ na oyín etọn.” (Owalọ lẹ 10:44-48; 15:14) Nalete, ehe yin ohia he họnwun de dọ lẹndai Jiwheyẹwhe tọn hinhẹndi ma sinai do akọta dopo de ji gba. Lala, na “to akọta lẹpo mẹ, mẹhe dibusi i, bo wazọ́n dodo, wẹ yè kẹalọyi to e dè.”—Owalọ lẹ 10:35.

Paulu dohia dọ to whenuena e yindọ “alà” Juvi mawadodonọ heyin atin olivieli tọn lẹ ko yin sinsán sẹ̀, onú dopolọ sọgan jọ do mẹdevo depope he gbọn goyiyi po tolivivẹ po dali ma gbọṣi nukundagbe Jehovah tọn mẹ go. (Lomunu lẹ 11:19, 20) Ehe na taun tọn dohia dọ lẹblanu majẹhẹ Jiwheyẹwhe tọn ma dona yin yíyí nukunpẹvi do pọ́n gbede gba.—2 Kọlintinu lẹ 6:1.

Amì Sisa Namẹ

Owe-wiwe lẹ basi alọdlẹndonu paa po yẹhiadonu tọn lẹ po do yizan amì olivieli tọn go. To ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ, apà po awugble lẹ po nọ yin ‘biblá po amì po’ nado hẹn nuyiwa hinhẹnjẹ gángán tọn yin niyaniya tọn. (Isaia 1:6) Sọgbe hẹ oló Jesu tọn dopo, Samalianu kọmẹnu dagbe lọ kọ̀n amì olivieli tọn po ovẹn po do awugble dawe he e dukosọ hẹ to aliho he yì Jẹliko ji tọn lẹ mẹ.—Luku 10:34.

Amì olivieli tọn sisá do ota nọ miọnawunamẹ bosọ nọ hẹn pọngbọ wá namẹ. (Psalm 141:5) Podọ to nukunpipedo whẹho awutu gbigbọmẹ tọn lẹ go, Klistiani mẹho lẹ sọgan ‘sá amì na hagbẹ agun lọ tọn de to yinkọ Jehovah tọn mẹ.’ (Jakobu 5:14) Ayinamẹ owanyinọ he wá sọn Biblu po odẹ̀ sọn ahun mẹ wá mẹho lẹ tọn po mẹ do ota yisenọ hatọ he to awutu jẹ to gbigbọ-liho yetọn lẹ tọn mẹ yin yiyijlẹdo amì olivieli tọn he nọ hẹn pọngbọ wá go. Po awuvivi po, to hogbe oló Heblu tọn mẹ gbẹtọ dagbe de nọ yin zẹẹmẹ basina to whedelẹnu taidi “amì olivieli tọn wiwe-ṣeke de.”

“Atin Olivieli Tọn de He Vùn to Ohọ̀ Jiwheyẹwhe Tọn Mẹ”

To pọndohlan nuagokun he ko wayi lẹ tọn mẹ, e mayin nupaṣamẹ dọ devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgan yin yiyijlẹdo atin olivieli tọn lẹ go gba. Davidi jlo na taidi “atin [olivieli tọn, NW] de he vùn to ohọ̀ Jiwheyẹwhe tọn mẹ.” (Psalm 52:8) Kẹdẹdile whẹndo Islaelivi tọn lẹ nọ saba tindo atin olivieli tọn lẹ lẹdo ohọ̀ yetọn pé do, mọwẹ Davidi jlo nado dọnsẹpọ Jehovah bosọ dè sinsẹ́n lẹ tọ́n hlan pipà Jiwheyẹwhe tọn.—Psalm 52:9.

To whenuena yé yin nugbonọ hlan Jehovah, ahọluduta akọta-awe Juda tọn tin taidi “atin olivieli omú de, he yọnwhanpẹ na sinsẹ́n dagbedagbe [podọ to wunmẹ mẹ, NW].” (Jẹlemia 11:15, 16) Ṣigba omẹ Juda tọn lẹ hẹn otẹn nukundagbe tọn enẹ bu to whenuena ‘yé gbẹ́ nado setonuna ohó Jehovah tọn lẹ bosọ zinzọnlin to yẹwhe devo lẹ godo.’—Jẹlemia 11:10.

Nado lẹzun atin olivieli tọn he vùn to ohọ̀ Jiwheyẹwhe tọn mẹ de, mí dona setonuna Jehovah bosọ tindo ojlo nado kẹalọyi mẹplọnlọ lọ gbọn ehe dali e ‘nọ sán alà lẹ sẹ̀’ na mí nido sọgan dè sinsẹ́n Klistiani tọn susu dogọ tọ́n. (Heblu lẹ 12:5, 6) Humọ, kẹdẹdile atin jọwamọ olivieli tọn de nọ tindo nuhudo adọ̀ he dlẹnkan taun lẹ tọn nado lùn ojlẹ akúdido tọn de tọ́n do, mí dona hẹn adọ̀ gbigbọmẹ tọn mítọn lẹ lodo nado sọgan doakọnna whlepọn lẹ po homẹkẹn po.—Matiu 13:21; Kọlọsinu lẹ 2:6, 7.

Atin olivieli tọn basi yẹdenanu Klistiani nugbonọ lẹ tọn, he sọgan nọ mayin yinyọnẹn gbọn aihọn lọ dali ṣigba yin yinyọnẹn ganji gbọn Jiwheyẹwhe dali. Eyin omẹ mọnkọtọn de kú to titonu ehe mẹ, ewọ nasọ nọgbẹ̀ whladopo dogọ to aihọn yọyọ he ja lọ mẹ.—2 Kọlintinu lẹ 6:9; 2 Pita 3:13.

Atin olivieli tọn he e ma yọnbasi nado hù sẹ̀ he nọ to sinsẹ́n detọ́n whemẹwhemẹ lọ flin mí opagbe Jiwheyẹwhe tọn dọmọ: “Dile azán atin tọn te wẹ azán omẹ ṣie lẹ tọn na te, omẹ ṣie lẹ na dugbẹ azọ́n alọ yetọn mẹ tọn dẹn.” (Isaia 65:22) Opagbe dọdai tọn enẹ na yin hinhẹndi to aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ.—2 Pita 3:13.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 25]

Atinta agónọ hohowhenu tọn de heyin mimọ to Jávea, Agbegbe Alicante tọn, to Espagne

 [Yẹdide lẹ to weda 26]

Atin flinflin olivieli tọn lẹ to Agbegbe Granada tọn, to Espagne

Atin olivieli hohowhenu tọn de to gbonu adó Jelusalẹm tọn lẹ

Biblu donu alà lẹ dido do atin olivieli tọn de go

Atin olivieli tọn he ko poyọnho ehe yin lilẹdo pé gbọn alà atin-vu tọn lẹ dali