Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè

Be Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ kẹalọyi nuyizan amasinzọ́nwiwa tọn depope heyin dide sọn ohùn mẹ wẹ ya?

Gblọndo dodonu tọn lọ wẹ yindọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ma nọ kẹalọyi ohùn gba. Mí yise sinsinyẹn dọ osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn do ohùn ji ma nọ yin didiọ nado sọgbe hẹ linlẹn he to didiọ lẹ gba. Etomọṣo, whẹho yọyọ lẹ nọ fọ́n na ohùn sọgan yin kinklán do nugonu titengbe ẹnẹ mẹ po adà flinflin nugonu enẹlẹ tọn lẹ po mẹ todin wutu. To nudide bibasi vlavo nado kẹalọyi enẹlẹ mẹ, Klistiani de dona lẹnnupọn zẹ̀ yọnbasi alemọyi po owù mẹgopinpọn amasinzọ́nwiwa tọn lẹ po go. Ahunmẹdunamẹnu etọn dona yin nuhe Biblu dọ po yọnbasi nugandomẹgo lọ tọn po do haṣinṣan etọn hẹ Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ ji.

Whẹho titengbe lẹ bọawu taun. Taidi alọgọnamẹnu de nado mọ nuhewutu enẹ do yin mọ, mì gbọ mí ni gbadopọnna dodonu Owe-wiwe, whenuho, po amasinzọ́nwiwa tọn delẹ po.

Jehovah Jiwheyẹwhe dọna tọgbo mímẹpo tọn Noa dọ ohùn dona yin nuyiwa hẹ taidi nude heyin vonọtaun. (Gẹnẹsisi 9:3, 4) To godo mẹ, osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn hlan Islaeli do wiwe-yinyin ohùn tọn hia dọmọ: “Podọ mẹdepope e yin finẹ sọn owhé Islaeli tọn lọ mẹ, kavi ojonọ lọ mẹ . . . he dù ohùn hunkọ de tọn; yẹn na zé nukunmẹ ṣie do alindọn nẹ ji he dù ohùn.” Gbọn gbigbẹ́ osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn dai dali, Islaelivi de sọgan bẹpla mẹdevo lẹ; gbọnmọ dali, Jiwheyẹwhe yidogọ dọmọ: “[Yẹn] bo nasọ sán ẹn sẹ̀ sọn omẹ etọn lẹ ṣẹnṣẹn.” (Levitiku 17:10) To godo mẹ, to opli de ji to Jelusalẹm, apọsteli lẹ po sunnu mẹho lẹ po degbè dọ mí dona ‘joagọ sọn ohùn kọ̀n.’ Mọwiwà yin onú titengbe taidi agọjijo sọn fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn po boṣiọ-sinsẹ̀n po kọ̀n.—Owalọ lẹ 15:28, 29.

Etẹwẹ ‘agọjijo’ na ko zẹẹmẹdo to whenẹnu dọ́n? Klistiani lẹ ma dù ohùn, vlavo ohùn jọnun kavi he ko yin hihòdopọ; mọjanwẹ yé ma dù olàn kanlin he mayin gbègbòna de tọn do niyẹn. Nuhe sọ yin gbigbẹdai wẹ núdùdù he yè yí ohùn dogọ lẹ, taidi pẹtẹ ohùn tọn. Ohùn dùdù to aliho enẹlẹ depope mẹ na gbà osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn.—1 Samuẹli 14:32, 33.

Suhugan gbẹtọ lẹ tọn to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ ma na ko yin tuklado do ohùn dùdù ji gba, dile mí sọgan mọ do sọn nukinkan Tertullien (owhe kanweko awetọ po atọ̀ntọ W.M. po) tọn mẹ do. To gbeyiyi hlan whẹsadokọnamẹ lalo tọn lẹ dọ Klistiani lẹ nọ dù ohùn mẹ, Tertullien donu akọ̀ he nọ hẹn whiwhle yetọn lẹ lodo gbọn ohùn nùnù dali lẹ go. E sọ doayi e go ga dọ “to whenuena aihun de to yinyin didohia to aihundatẹn lọ, [mẹhe] tindo nugbla nukunkẹn tọn delẹ ko nù ohùn mẹhe huwhẹ̀ lọ tọn . . . taidi pọngbọ de na adingbé yetọn.”

Nuyiwa mọnkọtọn lẹ (eyin Lomunu delẹ tlẹ nọ wà yé na whẹwhinwhẹ́n agbasalilo tọn lẹ wutu) ma sọgbe na Klistiani lẹ gba: “Mí ma tlẹ nọ yí ohùn kanlin lẹ tọn dogọ núdùdù jọwamọ tọn mítọn lẹ gba,” wẹ Tertullien dọ. Lomunu lẹ nọ yí núdùdù he mẹ ohùn tin te lẹ zan taidi whlepọn tenọgligo-hinhẹn tọn de na Klistiani nugbonọ lẹ. Tertullien yidogọ dọmọ: “Todin, yẹn kanse we dọ, onú wunmẹ tẹwẹ e na yin, dọ to whenuena hiẹ deji [dọ Klistiani lẹ] na joagọ sọn ohùn kanlin lẹ tọn kọ̀n po wangbẹna sinsinyẹn po, dọ hiẹ ni lẹndọ yé na yin nukunkẹnnọ na ohùn gbẹtọvi tọn?”

To egbehe, gbẹtọ vude lẹ na lẹndọ osẹ́n Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ tọn lẹ sọgan yin huzẹdeji eyin dotozọnwatọ de dọ dọ yé ni dó ohùn. To whenuena e yindọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ jlo nado to gbẹnọ zọnmii na jide tọn, mí nọ magbè nado setonuna osẹ́n Jehovah tọn do ohùn ji. Etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo to nukunnumọjẹnumẹ nuyiwa amasinzọ́nwiwa egbezangbe tọn mẹ?

Dile ohùn lọ blebu didó lẹzun nuhe gbayipe to Wẹkẹ Whàn II godo, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mọ dọ ehe jẹagọdo osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn—podọ mí gbẹsọ yí enẹ sè. Etomọṣo, amasinzọ́nwiwa ko diọ to ojlẹ lẹ gblamẹ. To egbehe, suhugan ohùn didó lẹ tọn ma nọ yin ohùn blebu gba ṣigba dopo to adà titengbe etọn lẹ mẹ: (1) nugonu vẹẹ ohùn tọn lẹ; (2) nugonu wéwé ohùn tọn lẹ; (3) plaquettes; (4)  plasma (sérum), heyin adà osin tọn nkọtọn lọ. Sinai do ninọmẹ awutunọ lọ tọn ji, dotozọnwatọ lẹ sọgan kàn nugonu vẹẹ ohùn tọn lẹ, nugonu wéwé ohùn tọn lẹ, plaquettes, kavi plasma. Didó namẹ apadewhe nugonu titengbe ohùn tọn mọnkọtọn lẹ nọ dike na ohùn blebu dopo gee ni yin mimá to awutunọ susu lẹ ṣẹnṣẹn. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yise dọ alọkikẹyi ohùn blebu kavi depope to nugonu titengbe ẹnẹ enẹlẹ mẹ gbà osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn. Na taun tọn, titẹdo teninọ sinai-do-Biblu ji ehe go ko basi hihọ́na yé sọn owù susu lẹ si, he bẹ awutu mọnkọtọn lẹ hẹn taidi Hépatite po SIDA po he sọgan yin bibẹplamẹ gbọn ohùn gblamẹ.

Ṣigba, to whenuena e yindọ ohùn sọgan yin azọ́nwadeji zẹ̀ nugonu titengbe enẹlẹ go, kanbiọ lẹ nọ fọ́n gando adà flinflin he nọ yin dide sọn nugonu titengbe ohùn tọn lẹ mẹ go. Nawẹ adà flinflin enẹlẹ nọ yin yiyizan gbọn, podọ etẹwẹ Klistiani de dona gbadopọnna to whenuena e to nudide bibasi do yé ji?

Ohùn yin nuhe gẹdẹ de. Yèdọ etlẹ yin plasma lọ  —heyin 90 to kanweko ji osin tọn—nọ bẹ hormone, ojẹ he mayin jọwamọ tọn lẹ, enzymes, po onú dojo lẹ po, gọna osin agbasamẹ tọn po yovojẹ lẹ po hẹn. Plasma sọ nọ bẹ onú dojo agbasamẹ tọn devo lẹ hẹn ga taidi albumine, nuhe nọ hẹn ohùn nado sinyẹn lẹ, po osin agbasamẹ tọn he nọ hoavùn sọta awutu lẹ po. Lẹnunnuyọnẹn wintinwintinnọ lẹ nọ klán dovo bosọ nọ yí osin agbasamẹ plasma tọn lẹ susu zan. Di apajlẹ, nuhe nọ hẹn ohùn sinyẹn VIII ko yin didóna mẹhe nọ dihun po awubibọ po lẹ. Kavi eyin mẹde yin hunhundonuvo na awutu delẹ, doto lẹ sọgan na ayinamẹ gamma globuline didó tọn, heyin dide sọn plasma ohùn mẹhe ko jẹ awutu lọ bo ma sọgan sọ vọ́ jẹ pọ́n gbede lẹ tọn mẹ. Osin agbasamẹ tọn devo lẹ taidi plasma nọ yin yiyizan to amasinzọ́nwiwa liho, ṣigba dehe yin nùdego to aga lọ basi dohia lehe nugonu titengbe ohùn tọn de (plasma) sọgan yin azọ́nwadeji nado mọ adà flinflin devo lẹ do tọn hia. a

Kẹdẹdile plasma ohùn tọn sọgan yin asisa adà flinflin ohùn tọn voovo lẹ do, nugonu titengbe devo lẹ (nugonu vẹẹ; nugonu wéwé, plaquettes) sọgan yin azọ́nwadeji nado klán nugonu flinflin lẹ dovo. Di apajlẹ, nugonu wéwé ohùn tọn lẹ sọgan yin asisa interférons po interleukines po tọn, he nọ yin yiyizan nado penukundo azọ̀n bẹplamẹ virus po agbasa wiwọ̀ tọn lẹ po go. Plaquettes lẹ sọgan yin azọ́nwadeji nado de nuhe nọ hù apà de jẹgbonu. Podọ amasin devo lẹ to yinyin awuwlena he bẹ (e whè gbau to bẹjẹeji) nuhe nọ yin dide sọn nugonu ohùn tọn mẹ lẹ hẹn. Nukunpedomẹgo mọnkọtọn lẹ mayin nugonu titengbe ohùn tọn enẹlẹ didó gba; yé nọ saba bẹ adà he whè kavi flinflin yetọn lẹ hẹn. Be Klistiani lẹ dona kẹalọyi adà flinflin ehelẹ to nukunpedomẹgo amasinzọnwiwa tọn mẹ wẹ ya? Mí ma sọgan dọ gba. Biblu ma basi zẹẹmẹ gigọ́ lẹ gba, enẹwutu Klistiani de dona basi nudide edetiti tọn sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu etọn to Jiwheyẹwhe nukọn.

Mẹdelẹ na gbẹ́ nudepope heyin dide sọn ohùn mẹ (etlẹ yin adà flinflin heyin awuwlena po linlẹn lọ po nado basi hihọ́ he mayin tlọlọ tọn namẹ na ojlẹ gli de lẹ) dai. Enẹ wẹ yin lehe yé mọnukunnujẹ gbedide Jiwheyẹwhe tọn mẹ nado ‘joagọ sọn ohùn kọ̀n’ do. Yé nọ lẹnnupọn dọ osẹ́n etọn hlan Islaeli biọ dọ ohùn heyin didesẹ sọn nudida de mẹ ni yin ‘kinkọ̀n do aigba.’ (Deutelonomi 12:22-24) Naegbọn enẹ do yin onú titengbe? Eyọn, nado wleawuna gamma globuline, nuhe nọ hẹn ohùn sinyẹn he nọ yin dide sọn ohùn mẹ, po mọmọ po, nọ biọ dọ ohùn ni yin yíyí bosọ yin azọ́nwadeji. Enẹwutu, Klistiani delẹ nọ gbẹ́ onú mọnkọtọn lẹ dai, kẹdẹdile yé nọ gbẹ́ ohùn blebu kavi nugonu titengbe ẹnẹ etọn lẹ didó dai do. Teninọ ahundoponọ, he sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu yetọn dona yin sisi na.

Klistiani devo lẹ nọ basi nudide to aliho he gbọnvo mẹ. Yé lọsu lẹ nọ gbẹ́ ohùn blebu, nugonu vẹẹ lẹ, nugonu wéwé lẹ, plaquettes lẹ kavi plasma didó dai. Ṣogan, yé sọgan dike dotozọnwatọ de ni penukundo yé go po adà flinflin heyin dide sọn nugonu titengbe ohùn tọn lẹ mẹ po. Yèdọ vogbingbọn lẹ tlẹ sọgan tin tofi ga. Klistiani dopo sọgan kẹalọyi gamma globuline didó, ṣigba e sọgan yigbe kavi gọ̀n ma yigbe na oyẹ́n de he tindo nude heyin dide sọn nugonu vẹẹ kavi wéwé ohùn tọn lẹ mẹ. Nalete, to bladopọ mẹ, etẹwẹ sọgan hẹn Klistiani delẹ nado wá tadona lọ kọ̀n dọ yé sọgan kẹalọyi adà flinflin ohùn tọn lẹ didó?

“Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè” to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ  Tọn (Flansegbe) 1^er juin 1990 tọn mẹ, dọ dọ osin agbasamẹ tọn plasma tọn lẹ (adà flinflin lẹ) nọ sà sọn ohùn yọnnu hohonọ de tọn mẹ biọ tito ohùn tọn he tin to ovò ovivu he tin to adọgo etọn mẹ tọn mẹ. Gbọnmọ dali immunoglobuline nọ sà sọn onọ̀ de dè biọ ovi etọn mẹ, bo nọ wleawuna hihọ́ họakuẹ lẹ sọta awutu. To ovò, dile nugonu ohùn vẹẹ ovivu de tọn lẹ dotana tedidi gbẹzan gbesisọ tọn yetọn, adà he nọ hẹn oxygène yetọn nọ yin azọ́nwadeji. Apadewhe etọn nọ lẹzun bilirubine, he nọ dasá ahọ́nkan lọ biọ onọ̀ lọ mẹ bo nọ yin didesẹ dopọ hẹ osin gbigble agbasamẹ tọn onọ̀ lọ tọn lẹ. Klistiani delẹ sọgan dotana dọ to whenuena e yindọ adà ohùn tọn lẹ sọgan biọ mẹdevo mẹ to ninọmẹ jọwamọ tọn ehe mẹ, yé sọgan kẹalọyi adà flinflin ohùn tọn de heyin dide sọn plasma kavi nugonu ohùn tọn lẹ mẹ.

Be nugbo lọ dọ linlẹn lẹ po nudide he sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu lẹ po sọgan gbọnvo zẹẹmẹdo dọ whẹho lọ mayin nujọnu wẹ ya? Lala. Onú titengbe wẹ e yin. Ṣogan, whẹho bọawu dodonu tọn de tin. Nudọnamẹ aga tọn lẹ dohia dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ gbẹ́ didó ohùn blebu tọn po adà titengbe ohùn tọn etọn lẹ po dai. Biblu degbena Klistiani lẹ nado ‘joagọ sọn nuhe yè yí do sánvọ hlan boṣiọ lẹ kọ̀n podọ sọn ohùn po galilọ po kọ̀n.’ (Owalọ lẹ 15:29) Humọ, to whenuena e wá jẹ adà flinflin depope he adà titengbe ohùn tọn bẹhẹn lẹ ji, Klistiani dopodopo, to ayihamẹlinlẹnpọn sọwhiwhe tọn po odẹ̀ tọn po godo, dona basi nudide he sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu na ede.

Mẹsusu na jlo nado kẹalọyi nukunpedomẹgo depope he taidi nuhe sọgan ze alemọyi afọdopolọji tọn donukọnnamẹ, etlẹ yin nukunpedomẹgo de he tindo owù agbasalilo tọn lẹ, dile e yin nugbo do na nuhe yin dide sọn ohùn mẹ lẹ do. Klistiani ahundoponọ de na dovivẹnu nado tindo pọndohlan he gbloada, jlẹkaji tọn de he bẹ onú susu hẹn hugan adà agbasa tọn poun lẹ. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yọ́n pinpẹn vivẹnudido lẹ tọn nado wleawuna nukunpedomẹgo dagbe amasinzọ́nwiwa tọn lẹ, podọ yé nọ lẹnnupọndo owù po alemọyi po he tin to nukunpedomẹgo depope mẹ ji. Etomọṣo, to whenuena e wá jẹ nuhe yin dide sọn ohún mẹ lẹ ji, yé nọ yí sọwhiwhe do lẹnnupọn do nuhe Jiwheyẹwhe dọ ji podọ haṣinṣan mẹdetiti tọn yetọn hẹ Ogbẹ̀-Namẹtọ mítọn.—Psalm 36:9.

Dona nankọtọn die na Klistiani de nado tindo jidide mọnkọtọn dile psalm-kàntọ lọ wà do mẹhe wlan dọmọ: “OKLUNỌ Jiwheyẹwhe wẹ owhè de po awọ̀yinu de po: OKLUNỌ na na ojọmiọn po gigo po omẹ; [Jehovah, NW] ma to na whlẹn onú dagbe de do yé he to zọnlin jlọjlọ zìn lẹ. OKLUNỌ . . . E . . . donanọ wẹ mẹhe dotudo gowe lọ.”!—Psalm 84:11, 12.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin to weda 30]

KANBIỌ HE YÈ NA AYINAMẸ ETỌN NADO KANSE DOTO LẸ

Eyin hiẹ pannukọn mẹzizẹ kavi nukunpedomẹgo de he sọgan bẹ nuhe yin dide sọn ohùn mẹ de hẹn, kanse dọ:

Be dotozọnwatọ lẹpo he e bẹhẹn yọnẹn dọ, taidi dopo to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mẹ, yẹn na gbè dọ ohùn didó depope (ohùn blebu, nugonu vẹẹ lẹ, nugonu wéwé lẹ, plaquettes kavi plasma ohùn tọn) ni ma yin nina mi to ninọmẹ depope glọ ya?

Eyin amasin depope he na yin ayinamẹ etọn na sọgan yin bibasi sọn plasma ohùn tọn, nugonu vẹẹ kavi wéwé lẹ mẹ, kavi sọn plaquettes mẹ, kanse dọ:

Be amasin lọ ko yin bibasi sọn dopo to nugonu titengbe ẹnẹ ohùn tọn lẹ mẹ wẹ ya? Eyin mọwẹ, be hiẹ sọgan basi zẹẹmẹ nuhe e bẹhẹn lẹ tọn ya?

Sọha nẹmu amasin heyin dide sọn ohùn mẹ ehe tọn wẹ sọgan yin yiyizan, podọ to aliho tẹ mẹ?

Eyin ayihadawhẹnamẹnu ṣie na mi dotẹnmẹ nado kẹalọyi adà flinflin ehe, owù amasinzọnwiwa tọn tẹlẹ wẹ tin to finẹ?

Eyin ayihadawhẹnamẹnu ṣie whàn mi nado gbẹ́ adà flinflin ehe dai, nukunpedomẹgo devo tẹwẹ sọgan sọ yin yiyizan?

To whenuena yẹn ko lẹnnupọndo whẹho ehe ji yinukọn dogọ, whetẹnu wẹ yẹn sọgan dọna we gando nudide ṣie go?