Homẹkẹn Hẹn Jideji Wá to Antioku

TO WHENUENA homẹkẹn gbajẹgbonu to okú Stefani he yin hùhù na sinsẹ̀n wutu tọn godo, devi Jesu tọn susu wẹ họnyi sọn Jelusalẹm. Dopo to nọtẹn he mẹ yé yì na fibẹtado wẹ Antioku, Silia, heyin kilomẹtlu 550 hlan agewaji. (Owalọ lẹ 11:19) Nujijọ he bọdego to finẹ lẹ yinuwa do aliho nuwiwa whenuho Klistiani tọn blebu ji. Nado mọnukunnujẹ nuhe jọ lọ mẹ, e na yọn-na-yizan nado yọ́n onú vude gando Antioku go.

Na nuhe gando tòdaho Ahọluigba Lomu tọn lẹ go, to gbigblo, kọdetọn dagbe tintindo, po nujọnu-yinyin po mẹ Lomu po Alexandrie po kẹdẹ wẹ hugan Antioku. Tòdaho Silia tọn ehe dugán do agosú hùto agewaji whèzẹtẹn Méditerranée tọn ji. Antioku (Antakya, Turquie egbezangbe tọn) tin to Tọ̀sisa he siso bosọ gblo tlala Oronte tọn tó, ehe ṣaka ẹ dopọ hẹ bato-glintẹn etọn, Seleukia Pieria, he dẹn na kilomẹtlu 32. E nọ deanana dopo to aliho ajọwiwa tangan he tin to Lomu po Agbadò Tigris- Euphrate tọn po ṣẹnṣẹn. Taidi ahọ́nkan ajọwiwa tọn de, e nọ wà ajọ́ hẹ ahọluigba lọ blebu bosọ nọ mọ nuwiwa gbẹtọ wunmẹ lẹpo tọn, he nọ hẹn linlin lẹ wá gando gbigbayipe sinsẹ̀n tọn to filẹpo to lẹdo Lomu tọn mẹ go.

Sinsẹ̀n po tamẹnuplọnmẹ Glẹki tọn po ko gbayipe to Antioku. Ṣigba “to ojlẹ Klisti tọn mẹ sinsẹ̀n lalo klandovo hohowhenu tọn lẹ po tamẹnuplọnmẹ lẹ po to lilẹzun whẹho nuyise mẹdopodopo tọn, dile gbẹtọ lẹ gbọn mẹdekannujẹ dali nọ dín pekọ sinsẹ̀n tọn na nuhahun mẹdetiti tọn po mẹwhinwhàn yetọn lẹ po,” wẹ whenuho-kàntọ Glanville Downey dọ. (A History of Antioch in Syria) Mẹsusu mọ pekọ to sinsẹ̀n-nuplọnmẹ yise to Jiwheyẹwhe dopo mẹ tọn, hùnwhẹ lẹ, po walọdagbe sinsẹ̀n Ju lẹ tọn po mẹ.

Pipli daho Juvi lẹ tọn ko sawhé do Antioku sọn didoai tòdaho lọ tọn whenu gbọ́n to 300 J.W.M. E yin sọha-yí-na nado yì gbẹtọ sọha 20 000 jẹ 60 000, he bẹ 10 to kanweko ji gbẹtọ lẹ tọn hẹn. Whenuho-kàntọ Josephus dọ dọ hukan gandudu ahọlu lẹ tọn heyin Séleucides tọn na tuli Ju lẹ nado sawhé do tòdaho lọ mẹ, bosọ na yé jlọjẹ tovi-yinyin tọn mlẹnmlẹn. To ojlẹ enẹ mẹ, Owe-wiwe Heblu tọn lẹ tin-to-aimẹ to Glẹkigbe mẹ. Ehe dozolanmẹna ojlo awuvẹmẹtọ lẹ tọn to mẹwhinwhàn Mẹssia-yinyin Juvi lẹ tọn mẹ. Enẹwutu, mẹdiọzun Juvi susu ko yin bibasi to Glẹkinu lẹ ṣẹnṣẹn. Whẹwhinwhẹ́n ehe lẹpo hẹn Antioku yin aigba dagbe de na azọ́n gbẹtọ lẹ hinhẹnzun devi Klistiani tọn.

Kunnudide Hlan Kosi Lẹ

Suhugan hodotọ Jesu tọn heyin homẹkẹndo he gbàpe sọn Jelusalẹm lẹ má yise yetọn hẹ Ju lẹ kẹdẹ. Ṣigba, to Antioku devi delẹ sọn Kiplu po Silene po dọho hlan ‘Glẹkigbe-dotọ lẹ.’ (Owalọ lẹ 11:20)  Dile etlẹ yindọ yẹwhehodidọ hlan Ju Glẹkigbe-dotọ lẹ po mẹdiọzun Juvi lẹ po ko to nukọnzindo sọn Pẹntikọsti owhe 33 W.M. tọn mẹ gbọ́n, yẹwhehodidọ to Antioku taidi onú yọyọ de. E mayin didọ hlan Ju lẹ kẹdẹ gba. Na nugbo tọn, Kosi Kọneliọsi po whẹndo etọn po ko lẹzun devi lẹ. Ṣigba Jehovah dona na numimọ de apọsteli Pita nado hẹn ẹn tindo nujikudo gbesisọ-yinyin yẹwhehodidọ hlan Kosi lẹ, kavi gbẹtọ akọta lẹ tọn tọn.—Owalọ lẹ 10:1-48.

To tòdaho de he bẹ lẹdo daho he sọ dẹn-to-aimẹ Juvi lẹ tọn de hẹn gọna okẹn susu to Ju lẹ po Kosi lẹ po ṣẹnṣẹn de mẹ, mẹhe mayin Ju lẹ to kunnudide mọyi bosọ to gbeyi to aliho dagbe mẹ hlan wẹndagbe lọ. E họnwun dọ Antioku ze ninọmẹ dagbe de dai na kọdetọn mọnkọtọn, podọ ‘gbẹtọ susu lẹzun yisenọ.’ (Owalọ lẹ 11:21) Podọ to whenuena mẹdiọzun Juvi, he nọ basi sinsẹ̀n hlan yẹwhe kosi tọn lẹ dai, lẹzun Klistiani lẹ, yé yin hinhẹn pegan to aliho vonọtaun mẹ nado dekunnu hlan Kosi devo he gbẹsọ to mọ wà lẹ.

To sisè gando kọdetọn lẹ go to Antioku, agun he tin to Jelusalẹm do Balnaba hlan finẹ nado basi dodinnanu. Nudide enẹ yin nuyọnẹnnu bosọ yin owanyi tọn. Kiplu-nu de wẹ e yin, taidi mẹdelẹ he ko jẹ yẹwhehodọ hlan mẹhe mayin Ju lẹ ji. Balnaba na ko voawu to Kosi Antioku tọn lẹ ṣẹnṣẹn. To godo mẹ, yé na ko pọ́n ẹn hlan taidi hagbẹ lẹdo de he taidi yetọn tọn de. a E sọgan vẹawu azọ́n he to yinyin wiwà lọ. Enẹwutu “whenuena e jẹ finẹ, bo mọ ojọmiọn Jiwheyẹwhe tọn, homẹ etọn hùn, e sọ yí ohó do jlahomẹdona yé omẹ pó, dọ, po awuwiwle to ayiha mẹ po wẹ yé ni yí do sẹ̀bọ Oklunọ dogo,” podọ “gbẹtọ susu wẹ yè sọ hia dogọ́ Oklunọ.”—Owalọ lẹ 11:22-24.

“Whẹwhinwhẹ́n he sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe na kọdetọn dagbe azọ́n fliflimẹ tọn to Antioku, sọgan ko yin dọ to tòdaho ehe mẹ mẹdehlan lẹ ma dona dibu na Juvi he tindo zohunhun agọ̀ taidi dehe yé pannukọn to Jelusalẹm lẹ gba; mọdopolọ dọ tòdaho lọ, taidi tatọ́-tònọ Silia tọn, yin gandudeji gbọn awhàngán de dali, podọ na enẹwutu duvivi titoji-ninọ gbẹtọ lẹ tọn to obá he yiaga tlala de mẹ, he ma na dotẹnmẹ gbẹtọgun danuwatọ lẹ taidi dehe ko jọ to Jelusalẹm, fie ogán Judé tọn lẹ taidi (e whè gbau to ojlẹ ehe mẹ) mẹhe ma penugo nado glọnalina Juvi he tindo zohunhun agọ̀ lẹ,” wẹ whenuho-kàntọ Downey na ayinamẹ etọn.

To ninọmẹ dagbe mọnkọtọn lẹ mẹ po onú susu sọmọ po nado wà, vlavo Balnaba yọn ẹn dọ emi tindo nuhudo alọgọ tọn, podọ e lẹnnupọndo họntọn etọn Saulu ji. Naegbọn e do yin Saulu, kavi Paulu? Dile etlẹ yindọ e mayin dopo to apọsteli 12 lẹ mẹ, e họnwun dọ Paulu ko mọ apọsteli-yinyin de hlan akọta lẹ yí. (Owalọ lẹ 9:15, 27; Lomunu lẹ 1:5; Osọhia 21:14) Enẹwutu, Paulu tin to otẹn dagbe mẹ taun taidi gbẹdohẹmẹtọ de to wẹndagbe lọ lilá mẹ to tòdaho Kosi tọn heyin Antioku mẹ. (Galatianu lẹ 1:16) Enẹwutu Balnaba yì Talsu, mọ Saulu, bosọ hẹn ẹn wá Antioku.—Owalọ lẹ 11:25, 26; pọ́n apotin to weda 26-7.

Yin Yiylọdọ Klistiani lẹ Gbọn Anademẹ sọn Olọn mẹ Wá Dali

Na owhe blebu dopo, Balnaba po Saulu po “plọn mẹsusu, podọ to Antioku whẹwhẹ wẹ devi lẹ gbọn anademẹ sọn olọn mẹ wá dali yin yiylọdọ Klistiani lẹ te, NW .” Nuhe mayọ́n basi wẹ e yin dọ Ju lẹ wẹ yin omẹ tintan he ylọ hodotọ Jesu tọn lẹ dọ Klistiani lẹ (Glẹki) kavi hodotọ Mẹssia tọn lẹ (Heblu), na yé gbẹ́ Jesu dai taidi Mẹssia lọ, kavi Klisti lọ wutu, podọ na enẹwutu ma na yọn ẹn to aliho mọnkọtọn mẹ gbọn yiylọ hodotọ etọn lẹ dọ Klistiani lẹ dali. Mẹdelẹ lẹn dọ kosi lẹ wẹ na ko ylọ yé dọ Klistiani lẹ to aliho mẹvivlẹ kavi mẹṣanko tọn mẹ. Ṣigba, Biblu dohia dọ oyín lọ Klistiani lẹ yin ninamẹ sọn Jiwheyẹwhe dè.—Owalọ lẹ 11:26.

To Owe-wiwe Glẹki Klistiani tọn lẹ mẹ, hogbe nuyiwa tọn heyin yiyizan to kọndopọmẹ hẹ oyín yọyọ lọ, he to paa mẹ nọ yin lilẹdogbedevomẹ do “yin yiylọdọ,” nọ saba tindo kanṣiṣa hẹ nude  he hugan huhlọn jọwamọ, afinyọnnọ, kavi sọn olọn mẹ wá. Gbọnmọ dali weyọnẹntọ lẹ basi lẹdogbedevomẹ etọn do “nado yí afinyọnnuwiwa de zan,” “hodidọ sọn olọn mẹ wá,” kavi “nado na gbedide kavi avase sọn olọn mẹ wá, nado plọnmẹ sọn olọn mẹ.” To whenuena e yindọ hodotọ Jesu tọn lẹ yin yiylọdọ Klistiani lẹ “gbọn anademẹ sọn olọn mẹ wá dali,” e yọnbasi dọ Jehovah ni deanana Saulu po Balnaba po nado do oyín lọ.

Oyín yọyọ lọ to yinyin yiyizan zọnmii. Devi Jesu tọn lẹ ma sọgan gbọn nuṣiwa dali yin hagbẹ klandovo sinsẹ̀n Ju lẹ tọn de, sọn ehe mẹ yé gbọnvo tlala te. To nudi owhe 58 W.M., ahọluzọnwatọ Lomu tọn lẹ yọ́n mẹhe Klistiani lẹ yin hezeheze. (Owalọ lẹ 26:28) To gbesisọ mẹ hẹ whenuho-kàntọ Tacitus, to nudi 64 W.M., oyín lọ gbayipe to gbẹtọ susu ṣẹnṣẹn to Lomu ga.

Jehovah Nọ Yí Nugbonọ Etọn lẹ Zan

Wẹndagbe lọ tindo nukọnyiyi tlala to Antioku. Po dona Jehovah tọn po gọna gbemima hodotọ Jesu tọn lẹ tọn nado zindonukọn to yẹwhehodidọ mẹ, Antioku lẹzun ahọ́nkan sinsẹ̀n Klistiani owhe kanweko tintan tọn. Jiwheyẹwhe yí agun he tin to finẹ lọ zan taidi nuhẹn-gbayipenu de nado hẹn wẹndagbe lọ gbayipe yì aigba dindẹn lẹ ji. Di dohia, Antioku wẹ yin nọtẹn lọ fie apọsteli Paulu nọ bẹ gbejizọnlin mẹdehlan tọn etọn dopodopo sọn.

To ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ zohunhun po gbemima po to nukundiọsọmẹ nukọn to aliho dopolọ mẹ ko yidogọna gbigbayipe sinsẹ̀n Klistiani tọn nugbo lọ, bo hẹn mẹsusu penugo nado sè wẹndagbe lọ bosọ do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia na ẹn. b Enẹwutu eyin hiẹ pehẹ nukundiọsọmẹ na hiẹ nọgodona sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke wutu, hẹn ẹn do ayiha mẹ dọ Jehovah tindo whẹwhinwhẹ́n etọn lẹ na nuhewutu e na ẹn dotẹnmẹ. Dile e te to owhe kanweko tintan whenu do, gbẹtọ lẹ to egbehe dona yin dotẹnmẹ na nado sè gando Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn go podọ nado ze teninọ yetọn to adà etọn mẹ. Gbemima towe nado zindonukọn nado to Jehovah sẹ̀n po nugbonọ-yinyin po sọgan yin nuhe yin bibiọ poun nado gọalọna mẹde nado wá oyọnẹn he pegan nugbo tọn kọ̀n.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin/Yẹdide to weda 26, 27]

‘Owhe He mẹ Nude Mayin Yinyọnẹn Gando Saulu Go Te Lẹ’

OJLẸ godo tọn he mẹ Saulu yin nùdego to owe Owalọ lẹ tọn mẹ jẹnukọnna tẹnsisẹ etọn yì Antioku to nudi 45 W.M. wẹ yin whenuena sébibla de nado hù i to Jelusalẹm gboawupo bọ yisenọ hatọ lẹ do e hlan Talsu. (Owalọ lẹ 9:28-30; 11:25) Ṣigba enẹ yin owhe ṣinẹnẹ jẹnukọn, to nudi owhe 36 W.M. Etẹ wà wẹ ewọ te to ojlẹ lọ gblamẹ—yèdọ ojlẹ de heyin yiylọdọ owhe he mẹ nude mayin yinyọnẹn gando Saulu go te lẹ?

Sọn Jelusalẹm, Saulu yì lẹdo Silia po Silisia po tọn mẹ, podọ agun he tin to Judé lẹ sè dọmọ: “Mẹhe nọ dohomẹkẹn mí hoho dai, to yẹwheho yise lọ tọn dọ dinvie, he ewọ ko to gbigbà sudo dai.” (Galatianu lẹ 1:21-23) Linlin enẹ sọgan ko dlẹnalọdo nuwiwa to Antioku hẹ Balnaba, ṣigba etlẹ yin jẹnukọnna enẹ matin ayihaawe Saulu matin to ninọmẹ nudemayiwà tọn mẹ gba. To 49 W.M., sọha agun lẹ tọn tin to Silia po Silisia po. Dopo tin to Antioku, ṣigba mẹdelẹ dọ dọ devo lẹ sọgan ko yin kọdetọn nuwiwa Saulu tọn to ojlẹ heyin yiylọdọ owhe he mẹ nude mayin yinyọnẹn gando e go te lẹ.—Owalọ lẹ 11:26; 15:23, 41.

Weyọnẹntọ delẹ yise dọ nujijọ mẹwhantọ enẹlẹ to gbẹzan Saulu tọn mẹ dona yin ojlẹ dopolọ mẹ tọn. E sinyẹnawu nado dọ dọ awusinyẹnnamẹnu susu he e jiya etọn taidi ‘lizọnyizọnwatọ Klisti tọn’ de lẹ jọ to nuyiwa mẹdehlan tọn etọn mẹ. (2 Kọlintinu lẹ 11:23-27) Whetẹnu wẹ Saulu yí obá 39 sọn Ju lẹ dè whlaatọ́n? Fie wẹ ewọ yin hihò po opò po te whlaatọ̀n? Fie wẹ e yin zizedo gànpamẹ te ‘whlasusu’? Gànpamẹ ninọ etọn to Lomu wá aimẹ to godo mẹ. Mí tindo linlin de gando ojlẹ dopo he mẹ ewọ yin hihò bosọ yin zizedo  gànpamẹ—to Filippi go. Ṣigba etẹwẹ dogbọn devo lẹ dali? (Owalọ lẹ 16:22, 23) Wekantọ dopo na ayinamẹ dọ to ojlẹ ehe mẹ Saulu to “kunnude gando Klisti go to Sinagọgu Juvi he họnjẹgbe lẹ tọn mẹ to aliho mọnkọtọn de mẹ nado hẹn homẹkẹn wá sọn aṣẹpatọ sinsẹ̀nnọ tọn lẹ po tonudidọ tọn lẹ po dè.”

Saulu jiya húnsiọmẹ tọn whla ẹnẹ, ṣigba Owe-wiwe lẹ wleawuna zẹẹmẹ gigọ́ lẹ gando dopo kẹdẹ go, he wá aimẹ to whenuena e slẹ awusinyẹnnamẹnu etọn lẹ to whenuena e to wekanhlan Kọlintinu lẹ godo. (Owalọ lẹ 27:27-44) Enẹwutu e yọnbasi dọ atọ̀n he pò lẹ wá e ji to gbejizọnlin he mí ma yọ́n nudepope gandego lẹ whenu. Depope kavi nujijọ ehe lẹpo sọgan yin to ‘owhe he mẹ nude mayin yinyọnẹn te lẹ’ mẹ.

Nujijọ devo he taidi nuhe jọ to ojlẹ ehe mẹ yin zẹẹmẹ etọn basi to 2 Kọlintinu lẹ 12:2-5 mẹ. Saulu dọmọ: ‘Yẹn yọ́n dawe de to Klisti mẹ ehe, owhe wiẹnẹ die wayi yin hinhẹn yì olọn atọ̀ntọ mẹ, biọ paladisi mẹ, bosọ sè ohó he yè ma sọgan basi zẹẹmẹ etọn lẹ ehe ma jẹ na gbẹtọ nado dọ jẹgbonu.’ E họnwun dọ, Saulu to hodọ gando edetiti go. To whenuena e yindọ e wlan ehe to nudi owhe 55 W.M., owhe 14 jẹnukọn na hẹn mí yigodo jẹ 41 W.M., yèdọ to ṣẹnṣẹn ‘owhe he mẹ nude mayin yinyọnẹn te lẹ’ tọn mẹ.

Matin ayihaawe numimọ enẹ na Saulu nukunnumọjẹnumẹ vonọtaun. Be e na hẹn ẹn pegan taidi “apọsteli de hlan akọta lẹ” ya? (Lomunu lẹ 11:13) Be e yinuwa do aliho he mẹ e nọ lẹnnupọn, wlanwe, bosọ nọ dọho do ji to godo mẹ ya? Be owhe he tin to didiọ Saulu tọn po oylọbasinamẹ etọn yì Antioku po ṣẹnṣẹn yinuwa nado plọnazọ́n ẹn bosọ hẹn ẹn whèwhín na azọngban sọgodo tọn lẹ ya? Depope he gblọndo lọ lẹ na yin hlan kanbiọ mọnkọtọn lẹ, mí sọgan deji dọ whenuena Balnaba basi oylọ na ẹn nado gọalọ nado yin nukọntọ na azọ́n yẹwhehodidọ tọn to Antioku, Saulu zohunhunnọ lọ ko pegan mlẹnmlẹn nado hẹn azọ́ndenamẹ lọ di.—Owalọ lẹ 11:19-26.

[Yẹdide Otò Tọn 25]

KIPLU

OHÙ MÉDITERRANÉE TỌN

Jelusalẹm

Seleukia

Antioku

Oronte

JỌDANI

SILIA

[Asisa Yẹdide Tọn]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Yẹdide to weda 24]

Agà: Antioku egbezangbe tọn

Ṣẹnṣẹn: Pọndohlan hùwaji Seleukia tọn

Odò: Adó hùto Seleukia tọn