Gbigbayipe Wangbẹna Tọn

“Gbẹtọ lẹ ma nọ jẹakọ mlẹnmlẹn hẹ mẹhe yé gbẹwanna lẹ gbede gba.”—James Russell Lowell, Wekantọ Po Hoyidọtọ De Po.

WANGBẸNA taidi nuhe tin lẹdo mí pé to egbehe. Yinkọ taidi Whèzẹtẹn Timor tọn, Kosovo, Liberia, Littleton, po Sarajevo po lẹ—gọna néo-Nazi, danuwatọ tàwhiwhlẹnọ lẹ, po mẹhe nọ nọgodona gandudomẹji agbasa-wewenọ lẹ tọn po—ko tlẹ́ yẹdide dẹn-to-aimẹ nuhusudo mlẹnmlẹn tọn lẹ, yọdò daho gbẹtọ wọ̀bliba lẹ tọn, po agbasa oṣiọ tọn lẹ po do ayiha mítọn lẹ mẹ.

Todido lẹ na sọgodo he vò sọn wangbẹna, awhàn, po danuwiwa po si ko yin gbigbakija. Danielle Mitterand, asi togán Flanse tọn he ko kú tọn, flin jọja whenu etọn dọmọ: “Gbẹtọ lẹ nọ kúdlọ nado wá nọ vivomẹ to ogbẹ́ owanyinọ he go yé sọgan dejido de mẹ; nado tindo jijọho ayiha mẹ tọn bo nọgbẹ̀ to mẹsusu devo lẹ ṣẹnṣẹn; yé nọ kúdlọ nado tindo agbasalilo dagbe, gbẹzan jijọho po yẹyi tọn lẹ po to aihọn dolido po alọtútlú tọn he nọ basi hihọ́ na yé de po mẹ.” Etẹwẹ jọ do linlẹn enẹlẹ go? E doavigbe dọmọ: “Po gbeyiyi po to owhe 50 godo, odlọ mítọn ko wá mẹgbeyinyan glọ.”

Awusọhia yọyọ wangbẹna tọn to egbehe ma sọgan yin kọgbẹ́ e go poun gba. E to gbigbayipe dogọ, podọ e to awusọhia to ninọmẹ he họnwun hezeheze bo to jijideji lẹ mẹ. Linlẹn hihọ́ mẹdetiti tọn he livi susu lẹ nọ yí nukunpẹvi do pọ́n ko yin didepo gbọn agbówhẹn nuyiwa matin lẹnpọn wangbẹna tọn lẹ dali, he dopodopo nọ sọawuhia nado hẹnmẹjọsi hugan dehe jẹnukọn. Eyin mí ma tlẹ yin wangbẹna to owhé mítọn gbè kavi to otò mítọn mẹ, e to tenọpọn mí to fidevo. Vlavo mí nọ mọ kunnudenu etọn to azán lẹpo gbè to televiziọn ji to linlin lẹ mẹ podọ to nujijọ yọyọ lẹ hinhẹn gbayipe mẹ. Delẹ to yé mẹ tlẹ ko gbayipe jẹ Internet ji. Gbadopọnna apajlẹ kleun delẹ.

Owhe ao he wayi lẹ ko mọ jideji matin awetọ to owanyi akọta mẹtọn tọn mẹ. Joseph S. Nye, Jr., yèdọ anademẹtọ Nọtẹn Whẹho Akọjọpli tọn lẹ tọn to Harvard doayi e go dọ, “Owanyi akọta mẹtọn tọn to lilẹzun nuhe sinyẹn taun to adà he suhugan aihọn lọ tọn mẹ, e ma to didepò gba. Kakati nido yin gbétatò blebu globu tọn dopo pipli gbétatò voovo lẹ wẹ tin lẹdo aihọn pé he tindo numọtolanmẹ sinsinyẹn na ode awetọ. Enẹ, to aliho devo mẹ, nọ hẹn dotẹnmẹ hundote nudindọn tọn lẹ jideji.”

Wunmẹ wangbẹna tọn devo lẹ yin yẹdoklọmẹ tọn hugan, bo ma nọ yin ayidego sọmọ to dogbo otò de tọn lẹ ṣẹnṣẹn kavi etlẹ yin lẹdo de tọn mẹ. To whenuena danuwatọ tàwhiwhlẹnọ atọ́n delẹ hù Sikh mẹhomẹ de to Canada, nujijọ ehe “zinnudo nuhe mẹdelẹ mọ taidi gigọwa aimẹ sẹ́nhẹngba wangbẹna tọn lẹ to otò de he nọ saba yin pipà na awuvẹmẹ hlan omẹ akọ etọn tọn mẹ ji.” To Allemagne, to godo he e ko depò taun to owhe he jẹnukọn lọ lẹ mẹ, mẹgbeyinyan akọ ṣinṣinyan tọn lẹ gbọn wazẹjlẹgonọ lẹ dali yiaga jẹ 27 to kanweko ji to 1997. “Ninọmẹ mẹhẹngbọjọ tọn de wẹ e yin,” wẹ Agbago-gán Otò lọ tọn Manfred Kanther doayi e go.

To agewaji Albanie tọn linlin de dohia dọ nuhe hugan ovi 6 000 wẹ ko dibla lẹzun gàntọ to owhé yetọn titi lẹ gbè na obú yinyin sòdedo gbọn kẹntọ whẹndo yetọn tọn lẹ dali wutu. Ovi ehelẹ jiya kẹ̀ndomẹ dẹn-to-aimẹ to hẹnnumẹ  lẹ ṣẹnṣẹn, “ehe ko gbidikọna ogbẹ̀ fọtọ́n susu whẹndo lẹ tọn.” To États-Unis, sọgbe hẹ Wekantẹn Dodinnanu Otò tọn (FBI), “nuvẹun akọ tọn wẹ whàn nuhe hugan odaa to sẹ́nhẹngba wangbẹna tọn 7 755 heyin bibasi to 1998 mẹ heyin linlin etọn na hlan FBI.” Delẹ to mẹwhinwhàn lẹ mẹ na sẹ́nhẹngba wangbẹna tọn he pò lẹ bẹ nuvẹun sinsẹ̀n tọn, hẹnnu tọn kavi dodonu akọta tọn, po madogán lẹ po tọn hẹn.

Humọ, hosọ linlinwe tọn lẹ to azán dopodopo gbè nọ dlẹnalọdo gbigbayipe obu jonọ tọn, he nọ yin anadena taun sọta fibẹtado-dintọ lẹ, he sọha yetọn ko hugan livi 21 todin. E blawu nado dọ, suhugan mẹhe nọ do wangbẹna hia hlan jonọ lẹ yin jọja lẹ, he nọ yin whinwhàn gbọn tonudọtọ nugomapetọ lẹ po mẹdevo lẹ he to mẹhe na yin whẹgbledo lẹ dín po dali. Dohia nujijọ dopolọ he ma nọ sọawuhia sọmọ lẹ bẹ jimadedomẹgo, agọjẹdonugo, po mẹhe gbọnvo lẹ zize do asisa agọ̀ mẹ po hẹn.

Etẹwẹ yin delẹ to whẹwhinwhẹ́n lọ lẹ mẹ na gbigbayipe wangbẹna tọn ehe? Podọ etẹwẹ sọgan yin wiwà nado dè wangbena sẹ̀? Hosọ he bọdego na dọhodo kanbiọ ehelẹ ji.

[Asisa Yẹdide Tọn to weda 3]

Daud/Sipa Press