Josia Whiwhẹnọ Mọ Nukundagbe Jehovah tọn

JOSIA Ahọvi owhe-atọ́n-mẹvi Juda tọn dona yin budona. Onọ̀ etọn, Jẹdida, tin to aluẹmẹ. Jẹdida tindo whẹwhinwhẹ́n nado viavi na tọgbo Josia tọn, yèdọ Ahọlu Manassẹ, ko kú wutu.—2 Ahọlu lẹ 21:18.

Todin otọ́ Josia tọn, Amọni, wẹ na yin ahọlu Juda tọn. (2 Otannugbo lẹ 33:20) To owhe awe godo (659 J.W.M.), Amọni yin hùhù gbọn afanumẹ etọn lẹ dali. Gbẹtọ lẹ hù nublatọ lọ lẹ bosọ yí jọja Josia do dù ahọlu. (2 Ahọlu lẹ 21:24; 2 Otannugbo lẹ 33:25) To gandudu Amọni tọn whenu, Josia ko jẹakọ hẹ owán nuwhẹ́nkun tọn lẹ he nọ gọ́ jẹhọn Jelusalẹm tọn mẹ na agbà ohọta tọn susu ehe nukọn gbẹtọ lẹ nọ mlọnai te hlan yẹwhe lalo tọn lẹ wutu. Yẹwhenọ kosi lẹ tọn sọgan yin mimọ to yigọyigọ basi, po mẹdezejotọ lẹ po—yèdọ mẹdelẹ he tlẹ sọalọakọ́n nado to sinsẹ̀n-basi hlan Jehovah—nọ to whiwhle gbọn yẹwhe Malkami dali.—Zẹfania 1:1, 5.

Josia yọnẹn dọ Amọni yinuwa to aliho ylankan mẹ gbọn sinsẹ̀n-bibasi hlan yẹwhe lalo tọn lẹ dali. Ahọlu jọja Juda tọn lọ sọ wá tindo nukunnumọjẹnumẹ ganji gando nulila yẹwhegán Jiwheyẹwhe tọn Zẹfania tọn go. To ojlẹ he mẹ Josia yin owhe 15 mẹvi (652 J.W.M.), ewọ tin to owhe ṣinatọ̀ntọ gandudu etọn tọn mẹ bo ko magbe nado dotoaina ohó Zẹfania tọn lẹ. To whenuena e gbẹsọ yin sunnu-vu de, Josia jẹ Jehovah dín ji.—2 Otannugbo lẹ 33:21, 22; 34:3.

Josia Jẹ Nuyiwa Ji!

Owhe ẹnẹ ko juwayi podọ Josia jẹ sinsẹ̀n lalo zasẹ sọn Juda po Jelusalẹm po mẹ ji (648 J.W.M.). E và boṣiọ lẹ, dòtin wiwe lẹ, po agbà nuwhẹ́nkun tọn he nọ yin yiyizan na sinsẹ̀n-bibasi Baali tọn lẹ po sudo. Boṣiọ heyin yẹwhe lalo lẹ tọn yin lili pọ́dọ́pọ́dọ́ he to enẹgodo yin vunvunpe do yọdo mẹhe nọ basi avọ́sinsan hlan yé lẹ tọn ji. Agbà he nọ yin yiyizan na sinsẹ̀n-bibasi mawé tọn lẹ yin hinhẹnflu bosọ yin vivasudo.—2 Ahọlu lẹ 23:8-14.

Onú lẹ zizasẹ Josia tọn ko yì nukọn tlala to whenuena Jẹlemia, visunnu yẹwhenọ Levi tọn de, wá Jelusalẹm (647 J.W.M.). Jehovah Jiwheyẹwhe ko de jọja Jẹlemia taidi yẹwhegán etọn, podọ lehe ewọ lá owẹ̀n Jehovah tọn sọta sinsẹ̀n lalo tọn po huhlọn po do sọ! Josia dibla to owhe dopolọ tindo hẹ Jẹlemia. Nalete, mahopọnna núzizasẹ adọgbigbo tọn Josia tọn po nulila tugbigbo tọn Jẹlemia tọn po, gbẹtọ lẹ yawu joagọyigodo biọ sinsẹ̀n-bibasi lalo tọn mẹ.—Jẹlemia 1:1-10.

Nuhọakuẹ de Mimọ!

Owhe atọ́n ko juwayi. Josia owhe-ko-atọ́n-mẹvi ko to gandu na nudi owhe 18. E basi oylọ na Ṣafani, wekantọ lọ; Maaseia, togán tòdaho tọn lọ; po Joa kandai basitọ lọ po. Ahọlu degbena Ṣafani dọmọ: ‘Dọna Hilkia, yẹwhenọ daho, nado yí akuẹ he họ̀njinọtọ tẹmpli tọn lẹ ko bẹpli sọn gbẹtọ lẹ dè bosọ yí ì na azọ́nwatọ lẹ na yé nido sọgan jla ohọ̀ Jehovah tọn do.’—2 Ahọlu lẹ 22:3-6; 2 Otannugbo lẹ 34:8.

Sọn afọnnu fuu, vọjlado-basitọ tẹmpli lọ tọn lẹ wazọ́n sinsinyẹn. Na jide tọn Josia dopẹ́ na Jehovah dọ azọ́nwatọ lẹ ko jla onú he delẹ to tọgbo ylankan etọn lẹ mẹ ko hẹngble to ohọ̀ Jiwheyẹwhe tọn mẹ do. Dile azọ́n lọ to nukọnyi, Ṣafani wá nado na linlin. Ṣigba etẹwẹ tin to alọ etọn mẹ? Etẹ nkọ, ewọ hẹn owe-hihá de! E basi zẹẹmẹ dọ Hilkia  Yẹwhenọ Daho ko mọ “owe osẹ́n OKLUNỌ tọn tọn lọ he yè na gbọn alọ Mose tọn mẹ.” (2 Otannugbo lẹ 34:12-18) Nudindinmọ nankọtọn die—matin ayihaawe vọkan jọnwun Osẹ́n lọ tọn wẹ e yin!

Josia tin to jejeji nado sè ohó he tin to owe lọ mẹ lẹpo. Dile Ṣafani to hihia ẹ, ahọlu lọ nọ tẹnpọn nado mọ lehe gbedide dopodopo gando ewọ po gbẹtọ lẹ po go do. Ewọ yin nuyiwadeji na titengbe tọn gbọn lehe owe lọ zinnudo sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn ji bosọ dọ dọdai azọ̀nylankan lẹ po mẹyan-dogbé he na wá po eyin gbẹtọ lẹ tindo mahẹ to sinsẹ̀n lalo tọn mẹ. To yinyọnẹn todin dọ e mayin gbedide Jiwheyẹwhe tọn lẹpo wẹ ko yin hihodo, Josia tlẹ́n awugbó etọn lẹ bosọ na gbedide Hilkia, Ṣafani, po mẹdevo lẹ po dọmọ: ‘Kanbiọ sọn Jehovah dè gando ohó he tin to owe ehe mẹ lẹ go; na daho wẹ homẹgble Jehovah tọn he yè kọ̀n jẹgbonu do mí ji na otọ́ mítọn lẹ ma ko payi ohó owe ehe mẹ tọn lẹ go gba.’—2 Ahọlu lẹ 22:11-13; 2 Otannugbo lẹ 34:19-21.

Ohó Jehovah Tọn Yin Didọ

Wẹnsagun Josia tọn lẹ yì yẹwhegán-yọnnu Hulda dè to Jelusalẹm bosọ lẹkọ po linlin de po. Hulda ko vọ ohó Jehovah tọn dọ, bo dohia dọ nugbajẹmẹji heyin kinkàndai to owe he ṣẹṣẹ yin mimọ lọ mẹ na wá akọta atẹṣitọ lọ ji. Ṣigba, na e whiwhẹ ede to Jehovah Jiwheyẹwhe nukọn wutu, Josia ma dona mọ nugbajẹmẹji lọ gba. Ewọ na yin bibẹpli hlan tọgbo etọn lẹ bo nasọ yin hinhẹn yì yọdo etọn mẹ to jijọho mẹ.—2 Ahọlu lẹ 22:14-20; 2 Otannugbo lẹ 34:22-28.

Be dọdai Hulda tọn sọgbe, to whenuena e yindọ Josia kú to awhàn mẹ ya? (2 Ahọlu lẹ 23:28-30) Mọwẹ, na “jijọho” he mẹ ewọ yin bibẹpli do yọdo etọn mẹ te tin to vogbingbọn mẹ na ‘nugbajẹmẹji’ he na wá Juda ji lọ. (2 Ahọlu lẹ 22:20; 2 Otannugbo lẹ 34:28) Josia kú jẹnukọnna nugbajẹmẹji owhe 609-607 J.W.M. whenuena Babilọninu lẹ dosla bosọ và Jelusalẹm sudo. Podọ ‘yinyin bibẹpli hlan tọgbo mẹtọn’ ma zẹẹmẹdo jijẹ mẹdekannu sọn okú danuwiwa tọn de mẹ dandan gba. Hodidọ mọnkọtọn de yin yiyizan to alọdindlẹndo okú danuwiwa tọn po dehe mayin danuwiwa tọn po mẹ.—Deutelonomi 31:16; 1 Ahọlu lẹ 2:10; 22:34, 40.

Sinsẹ̀n-Bibasi Nugbo Gblodeji

Josia bẹ gbẹtọ Jelusalẹm tọn lẹ pli do tẹmpli mẹ bosọ hia ‘ohó owe alẹnu tọn lẹpo’ heyin mimọ to ohọ̀ Jehovah tọn mẹ hlan yé. Enẹgodo e basi alẹnu de “nado nọ yí ayiha etọn lẹpo, po alindọn etọn lẹpo, do to zọnlinzin to OKLUNỌ godo, podọ nado nọ to gbedide etọn lẹ yìn, po kunnuhó etọn lẹ po, po osẹ́ndoai etọn lẹ po, nado hẹn ohó alẹnu he tọn lẹ he yè wlan to owe he mẹ lodo.” Gbẹtọ lẹpo sọ ze teninọ yetọn to alẹnu lọ mẹ.—2 Ahọlu lẹ 23:1-3.

Ahọlu Josia bẹ nuyiwa devo jẹeji todin podọ e họnwun dọ eyin nujijla sinsinyẹn sọta boṣiọ-sinsẹ̀n. Yẹwhenọ yẹwhe-jonọ heyin Juda tọn lẹ yin alọhẹndotena. Yẹwhenọ Levinu he nọ tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi mawé mẹ lẹ hẹn lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọnwiwa to agbà Jehovah tọn kọ̀n yetọn bú, podọ ofi yiaga heyin gbigbá to gandudu Ahọlu Sọlọmọni tọn whenu lẹ yin pinpọnhlan taidi nuhe ma jẹ na sinsẹ̀n-bibasi. Nuzasẹ lọ sọ bẹ aigba-denamẹ ahọluduta whẹndo-ao Islaeli tọn dai tọn lọ hẹn, he yè gbawhàn etọn gbọn Assilianu lẹ dali wayi (740 J.W.M.).

To hẹndi ohó heyin didọ owhe 300 lẹ die wayi gbọn ‘dawe Jiwheyẹwhe nugbo lọ tọn’ he yinkọ etọn mayin didọ de dali, Josia fiọ ohú yẹwhenọ Baali tọn lẹ tọn to agbà he Ahọlu Jeloboami I doai to Bẹtẹli mẹ ji. Ofi yiaga lẹ yin didesẹ to finẹ podọ to tòdaho devo lẹ mẹ, yẹwhenọ boṣiọ-sẹ̀ntọ lẹ yin yíyí do sanvọ́ to agbà he jí yé ko nọ deanananu te.—1 Ahọlu lẹ 13:1-4; 2 Ahọlu lẹ 23:4-20.

Juwayi Daho de Yin Bibasi

Nuyiwa Josia tọn to sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke zizedaga mẹ tindo godonọnamẹ sọn olọn mẹ wá. Dile e nọgbẹ̀ dẹnsọ, ahọlu lọ na nọ dopẹ́ na Jiwheyẹwhe dọ gbẹtọ lẹ ‘ma lẹkọ sọn hihodo Jehovah heyin Jiwheyẹwhe tọgbo yetọn lẹ tọn dè gba.’ (2 Otannugbo lẹ 34:33) Podọ nawẹ Josia sọgan wọnji nujijọ jiawu de he wá aimẹ to owhe 18tọ gandudu etọn tọn mẹ gbọn?

Ahọlu lọ degbena gbẹtọ lẹ dọmọ: “Mì payi juwayi go hlan OKLUNỌ Jiwheyẹwhe mìtọn, dile yè wlan to owe alẹnu tọn he [yin mimọ to agọe] mẹ do.” (2 Ahọlu lẹ 23:21) Josia jaya nado mọ gbeyiyi dagbe lọ. Na hùnwhẹ ehe, ewọ lọsu na kanlin Juwayi tọn 30 000 po oyìn 3 000 po. Juwayi nankọtọn die! To avọ́nunina etọn lẹ mẹ, tito heyin awuwlena ganji lẹ, po sọha sinsẹ̀n-basitọ lẹ tọn po, e zẹ̀ Juwayi depope he ko yin bibasi sọn azán yẹwhegán Samuẹli tọn lẹ gbè go.—2 Ahọlu lẹ 23:22, 23; 2 Otannugbo lẹ 35:1-19.

 Avigbè Sinsinyẹn Do Okú Etọn Ji

Na pipòtọ gandudu owhe 31 tọn etọn (659-629 J.W.M.), Josia dugán taidi ahọlu dagbe de. Sẹpọ vivọnu gandudu etọn tọn, e doayi e go dọ Falo Neko to titobasi nado gbọn Juda mẹ to gbejizọnlin etọn ji nado yì glọnalina awhànpa Babilọni tọn lẹ bo gbọnmọ dali gọalọna ahọlu Assilia tọn to Kalkẹmiṣi to Otọ̀ Euflate tọn ji. Na whẹwhinwhẹ́n he mayin yinyọnẹn delẹ wutu, Josia tọ́n yì nado hoavùn hẹ Egiptinu lẹ. Neko do wẹnsagun lẹ hlan ẹn, bo dọmọ: ‘Joagọ na dagbe towe wutu na Jiwheyẹwhe tọn wutu, mẹhe tin po yẹn po, podọ ma dikena ewọ ni và we sudo blo.’ Ṣigba Josia diọ awusọhia ede tọn bosọ tẹnpọn nado lẹkọna Egiptinu lẹ to Mẹgido.—2 Otannugbo lẹ 35:20-22.

E ylan taun na ahọlu Juda tọn! Gáyìntọ kẹntọ lẹ tọn jẹ yanwle yetọn kọ̀n, podọ e dọna devizọnwatọ etọn lẹ dọmọ: “Ze mi sẹ̀; na yè dalán mi badabada.” Yé de Josia sọn awhàn-kẹkẹ etọn mẹ, bosọ ze e do devo mẹ, bosọ pànta Jelusalẹm. To finẹ kavi to aliho lọ ji jei tòdaho lọ mẹ, wẹ Josia gbọ̀ gbigbọ godo tọn etọn te. “E sọ kú, yè sọ di i to oyọwhé otọ́ etọn lẹ tọn lẹ mẹ,” wẹ kandai gbọdo lọ dọ, “Juda lẹpo po Jelusalẹm po sọ blawu na Josia.” Jẹlemia sọ jihàn do otà na ẹn, podọ awubibla nọ tin do ahọlu lọ ji to azán nujijọ vonọtaun tọn lẹ gbè to enẹgodo.—2 Otannugbo lẹ 35:23-25.

Mọwẹ, Ahọlu Josia basi nuṣiwa sinsinyẹn de to whenuena e tindo mahẹ to awhàn mẹ hẹ Egiptinu lẹ. (Psalm 130:3) Etomọṣo, whiwhẹ etọn po tenọgligli etọn na sinsẹ̀n-bibasi nugbo po hẹn alọkẹyi Jiwheyẹwhe tọn wá na ẹn. Lehe gbẹzan Josia tọn dohia dọ Jehovah nọ do nukundagbe hia devizọnwatọ mẹdezejotọ etọn he tindo ahun whiwhẹ tọn lẹ do sọ!—Howhinwhẹn lẹ 3:34; Jakobu 4:6.

[Yẹdide to weda 29]

Ahọlu jọja Josia dín Jehovah vẹkuvẹku

[Yẹdide to weda 31]

Josia và ofi yiaga lẹ sudo bosọ ze sinsẹ̀n-bibasi nugbo daga