Otan Gbẹzan tọn

Yin Didona po Ogú Vonọtaun de Po

DILE E YIN DIDỌ GBỌN CAROL ALLEN DALI

Yẹn tin ṣokẹdẹ, bosọ hẹn owe whanpẹnọ yọyọ ṣie go. Obu jẹ oji e, bọ dasin jẹ sisà sọn nukunmẹ na mi ji. To popolẹpo mẹ, viyọnnu pẹvi owhe-ṣinawe-mẹvi de poun wẹ yẹn yin bo ko bu to tòdaho jonọ tọn de mẹ, bo yin lilẹdo gbọn gbẹtọ he hugan fọtọ́n donu kanweko lẹ dali!

TO AGỌE, diblayi owhe 60 to enẹgodo, numimọ họnwun ovu-whenu tọn enẹ lẹkọwa linlẹn ṣie mẹ, he yin whinwhàn gbọn dlapọn de dali hẹ asu ṣie, Paul, yì Ahọ́nkan Wepinplọn Ogbẹ́ Watchtower tọn whanpẹnọ lọ to Patterson New York. Ewọ ko yin oylọ basina wá finẹ nado yì klasi awetọ wehọmẹ nugopọntọ tomẹyitọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn.

Dile mí to nupọn gbọn agbàsẹnu he owhè hùn do lọ, yẹn mọ nukinkan daho de he tindo hosọ lọ “PLIDOPỌ LẸ.” Dohlan ṣẹnṣẹn wẹ fọto hoho ovi he yí ayajijẹ do to mìmì vọkan owe ovu-whenu tọn yetọn lẹ tọn de tin te! Yẹn yawu hia nukinkan he tindo yẹdide lọ: “1941—To St. Louis, Missouri, to whenuena adà afọnnu tọn lọ bẹjẹeji, ovi 15 000—to owhe 5 po 18 po ṣẹnṣẹn—wẹ pli dopọ do ofi tangan aihundatẹn lọ tọn pannukọn oplò lọ tlọlọ. . . . Mẹmẹsunnu Rutherford lá didetọ́n owe yọyọ lọ Enfants tọn.”

Ovi dopodopo wẹ yin nina vọkan mẹdetiti tọn dopo. To enẹgodo ovi lọ lẹ lẹkọwa fie mẹjitọ yetọn lẹ sinai do—yemẹpo adavo yẹn kẹdẹ. Yẹn ko bú! Tẹnmẹdonamẹtọ he jọmẹ de ze mi daga bo ze mi do apotin nunina tọn he yiaga de ji bosọ dọ na mi nado pọ́n mẹhe yẹn yọnẹn depope. Po ayimajai po yẹn to pinpọ́n gbẹtọgun he to tejẹ sọn pèkán he gblo de ji lẹ mẹ kitokito. To ajiji mẹ, yẹn mọ mẹyinyọnẹn de! “Tavẹ Bob! Tavẹ Bob!” Yẹn yin mimọ! Bob Rainer ze mi sọyi fie mẹjitọ ayimajainọ ṣie lẹ tin te.

Nujijọ Fliflimẹ Tọn lẹ He Wleawuna Gbẹzan Ṣie

Yẹdide enẹ pinpọ́n hẹn oflin susugege lẹ wá—yèdọ nujijọ lẹ he wleawuna gbẹzan ṣie bosọ dekọtọn do tintin to owhé whanpẹnọ Patterson tọn  gbè mítọn mẹ. Linlẹn ṣie lẹ gọyì nujijọ he ko hugan owhe kanweko ji, yèdọ nuhe yẹn ko sèhó gandego sọn mẹjitọ-daho ṣie lẹ po mẹjitọ ṣie lẹ po dè lẹ.

To décembre 1894 lizọnyizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn de heyin Biblu Plọntọ lẹ tọn, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin yinyọnẹn do to whenẹnu, basi dlapọn na baba-daho ṣie, Clayton J. Woodworth, to owhé etọn gbè to Scranton, Pennsylvanie, États-Unis. Clayton ṣẹṣẹ wlealọ wẹ. E wlan wekanhlanmẹ de dohlan azinponọ Watch Tower Bible and Tract Society tọn, Charles Taze Russell, podọ e yin zinzinjẹgbonu to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn 15 juin 1895 mẹ. E basi zẹẹmẹ dọmọ:

“Asu po asi po jọja de wẹ mí yin he ko yin hagbẹ ṣọṣi Plọtẹstant tọn lẹ na nudi owhe ao; ṣigba todin, mí jlo, nado tọ́nsọn zinvlu etọn mẹ biọ hinhọ́n azán yọyọ tọn mẹ he to wunhọ́n na ovi klandowiwe Ganhunupotọ lọ tọn lẹ todin. . . . Ojlo vẹkuvẹku mítọn wẹ e yin sọn ojlẹ dindẹn whẹpo mí do dukosọ hẹ ode awetọ nado sẹ̀n Oklunọ lọ, eyin e yin ojlo etọn, taidi mẹdehlan lẹ to aigba jonọ tọn ji.”

To godo mẹ, to 1903, Sebastian po Catherine Kresge po, heyin mẹjitọ onọdahó ṣie tọn lẹ, dotoai po homẹhunhun po hlan owẹ̀n Biblu tọn he yin hinhẹnwa ogle daho he mẹ yé nọ nọ̀, to Osó whanpẹnọ Pocono Pennsylvanie tọn mẹ, gbọn nukunmọnu Watch Tower tọn awe dali. Viyọnnu yetọn lẹ, Cora po Mary po, sọ nọ nọ̀ finẹ hẹ asu yetọn lẹ Washington po Edmund Howell po. Nukunmọnu Watch Tower tọn lẹ, Carl Hammerle po Ray Ratcliffe po, nọ̀ finẹ po yé po na osẹ blebu dopo, bo to onú susu plọn yé. Hagbẹ whẹndo tọn ṣidopo ehe lẹpo dotoai, plọnnu, bosọ lẹzun Biblu Plọntọ zohunhunnọ lẹ to madẹnmẹ.

To owhe enẹ lọ mẹ, 1903, Cora po Washington Howell po tindo viyọnnu de he nọ yin Catherine. Lehe e wlealọ hẹ otọ́ ṣie, Clayton J. Woodworth, Jr. to godo mẹ gbọn, yin otàn awuvivi tọn de podọ, yẹn yise dọ e tindo zẹẹmẹ. E de wuntuntun owanyinọ lọ po ahunmẹdunamẹ mẹjitọ tọn heyin baba-daho ṣie Clayton J. Woodworth, Sr. po tọn hia.

Otọ́ Ṣie Mọ Alọgọ Owanyinọ Yí

Otọ́ ṣie, Clayton junior, yin jiji to Scranton to 1906, to kilomẹtlu 80 kavi onú taidi mọ de do ogle Howell tọn mẹ. To owhe fliflimẹ tọn enẹlẹ mẹ, Baba-daho Woodworth jẹakọ hẹ whẹndo daho Howell tọn taun, bo nọ saba duvivi johẹmẹ heyin yinyọnẹn gbayipe yetọn tọn. Alọgọ titengbe de wẹ e yin hlan agun Biblu Plọntọ lẹ tọn to lẹdo enẹ mẹ. To madẹnmẹ, Baba-daho yin oylọ basina nado wlealọ na visunnu atọ̀n Howell tọn lẹ, po dagbemẹ-ninọ visunnu etọn tọn tintindo to ayiha mẹ po, e hẹn ẹn sọyi na dopodopo hùnwhẹ alọwle tọn ehelẹ.

To whenẹnu Papa ma ko to mahẹ zohunhun tọn tindo to lizọnyizọn Biblu Plọntọ lẹ tọn mẹ gba. Nugbo wẹ dọ, e nọ kùn Baba-daho nado basi dlapọn lizọnyizọnwiwa tọn etọn lẹ, ṣigba mahopọnna tulinamẹ Baba-daho tọn, Papa ma tindo mahẹ zohunhun tọn de gba. To ojlẹ enẹ mẹ, ojlo tintindo to ohanjìjì mẹ otọ́ ṣie tọn hugan mẹdevo depope tọn, podọ ewọ to vivẹnudo nado hẹn ẹn zun agbasazọ́n de.

Catherine, viyọnnu Cora po Washington Howell po tọn, ko sọ lẹzun hànjitọ azọ́nyọnẹntọ de ga, bo nọ to piano hò bosọ nọ plọnmẹ. Ṣigba kẹdẹdile dotẹnmẹ hundote lọ to hùnhùn na ẹn nado lẹzun hànjitọ de, e ze yanwle enẹ do apádopo bosọ jẹ mahẹ tindo to lizọnyizọn whenu-gigọ́ tọn mẹ ji. Baba-daho tindo gbẹdohẹmẹtọ dagbe hugan de to ayiha mẹ na visunnu etọn—e whè gbau sọn pọndohlan ṣie mẹ! Papa yin bibaptizi,  bosọ wlealọ hẹ Mama osun ṣidopo to godo mẹ, to juin 1931.

Baba-daho nọ doawagun to whepoponu na nugopipe hànjiji visunnu etọn tọn. Ewọ yin homẹhunnọ tlala to whenuena Papa yin didọna nado plọn azọ́n pipli hanjigbẹ́ plidopọ daho lọ tọn na plidopọ akọjọpli 1946 tọn to Cleveland, Ohio. To owhe he bọdego lẹ mẹ, Papa deanana hanjigbẹ́ lọ to plidopọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn devo lẹ ji.

Gbẹzan Whlepọn po Gànpamẹ-Ninọ Baba-Daho Tọn Po

To agbàsẹnu Patterson tọn, Paul po yẹn po sọ mọ nutẹ́donugo lọ po fọto heyin mimọ to weda he bọdego lọ mẹ po. To afọdopolọji wẹ yẹn yọ́n fọto lọ, to whenuena e yindọ Baba-daho do vọkan etọn dopo hlan mi hugan owhe 50 die. Ewọ wẹ yin mẹhe tin to ote to adusi mẹ pete.

To numọtolanmẹ sinsinyẹn owanyina otò mẹtọn tọn he lẹdo Wẹkẹ Whàn I whenu, Biblu Plọntọ ṣinatọ̀n ehelẹ—he mẹ Joseph F. Rutherford tin te (he sinai do ṣẹnṣẹn), azinponọ Ogbẹ́ Watch Tower tọn—yin zizedo gànpamẹ to aliho agọ̀ mẹ matin mẹtundote gbọn akuẹ dali. Owhẹ̀ heyin sisadokọna yé lẹ yin zize sinai do hodidọ he tin to bladopọ ṣinawetọ Études des Écritures, he hosọ etọn yin Mystère de Dieu accompli mẹ lẹ ji. Hodidọ lọ yin nukunnumọjẹemẹ to aliho agọ̀ mẹ taidi nuhe jẹagọdo mahẹ tintindo États-Unis tọn to Wẹkẹ Whàn I mẹ.

To owhe susu lẹ gblamẹ, Charles Taze Russell ko kàn bladopọ ṣidopo tintan Études des Écritures tọn lẹ, ṣigba e kú to whenuena e ma ko kàn ṣinawetọ lọ. Enẹwutu kandai etọn lẹ yin yíyí na Baba-daho po Biblu Plọntọ devo po, bọ yé kàn bladopọ ṣinawetọ lọ. Ehe yin didetọ́n to 1917, whẹpo awhàn lọ do wá vivọnu. To whẹdọtẹn lọ, Baba-daho po suhugan mẹdevo lẹ tọn po yin zizedo gànpamẹ na whẹho ẹnẹ he dopodopo yin owhe 20.

Nukinkan fọto he tin to agbàsẹnu Patterson tọn basi zẹẹmẹ dọmọ: “Osun ṣinẹnẹ to whenuena Rutherford po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po yin zizedo gànpamẹ godo—bọ awhàn ko juwayi—to 21 mars 1919, whẹdatẹn whẹvọylọ tọn degbè mẹtundote gbọn akuẹ nina dali na avùnlọyitọ ṣinatọ̀n lẹpo, podọ to 26 mars, yé yin didetọ́n to Brooklyn gbọn akuẹ dọla 10 000 na mẹdopodopo dali. To 5 mai 1920, J. F. Rutherford po mẹhe pò lẹ po yin hinhẹn jẹ mẹdekannu.”

To whenuena yé ko yin whẹdana godo, ṣigba whẹpo yé do yin didohlan ganpa yasanamẹ tọn mẹ to Atlanta, Géorgie, omẹ ṣinatọ̀n lọ lẹ yí azán kleun tintan ganpamẹninọ tọn yetọn lẹ zan to  gànpa Raymond Street tọn mẹ to Brooklyn, New York. Sọn finẹ Baba-daho wlan zẹẹmẹ de gando yinyin zizedo abò de mẹ he tindo tedidi mẹtlu 1,8 po gbigblo 2,4 tọn po “to dihónu lẹ po onú wánwán he sẹhundaga lẹ po ṣẹnṣẹn.” E doayi e go dọmọ: “Hiẹ tindo linlinwe heyin bibẹpli lẹ, podọ eyin hiẹ lẹn nado dovọna linlinwe lọ lẹ to tintan whenu, to madẹnmẹ hiẹ na mọ dọ to wema he nọ súnsún yonu ehelẹ po adí po gọna awutu-súnsúnnu de mẹ, wẹ dotẹnmẹ hundote dopo kẹdẹ lọ na wiwejininọ po osi-mẹdetiti tọn towe po tin te.”

Ṣogan, Baba-daho hẹn linlẹn ayajẹnọ-yinyin tọn etọn go, bo dlẹnalọdo ganpa lọ taidi “Hôtel de Raymondie,” bo dọ dọ, “yẹn na tọ́nsọn ofi tlolo he ojlẹ ṣie na ko vọ̀.” E sọ basi zẹẹmẹ gando zọnlinzinzin etọn to awánu lọ mẹ go. To ojlẹ de mẹ whenuena e nọte na whenu vude nado vún odà etọn, ajotọ de hò ogàn apomẹ tọn etọn yí, ṣigba dile e wlan do, “Gẹdẹ lọ wẹ́n bọ yẹn mọ ogàn lọ yí.” To whenuena yẹn to dlapọn basina Bẹtẹli Brooklyn tọn to 1958, Grant Suiter, he nọ penukundo kandai akuẹ Ogbẹ́ Watch Tower tọn go to whenẹnu, ylọ mi biọ wekantẹn etọn bosọ na mi ogàn enẹ. Yẹn gbẹsọ nọ wlebòna ẹn.

Nugandomẹgo do Papa Ji

To whenuena Baba-daho yin zizedo gànpamẹ to aliho he ma sọgbe mẹ to 1918, owhe 12 mẹvi poun wẹ otọ́ ṣie. Iya-daho sú owhé yetọn bosọ plan ẹn hẹn wá nado nọ nọ̀ hẹ onọ̀ etọn po nọviyọnnu etọn atọ̀n lẹ po. Whẹndo-yinkọ Iya-daho tọn whẹpo e do wlealọ wẹ Arthur, podọ whẹndo lọ nọ sọalọakọ́n po awagundido po dọ dopo to hẹnnumẹ yetọn lẹ mẹ, Chester Alan Arthur, wẹ yin togán 21tọ États-Unis tọn.

To whenuena Baba-daho Woodworth yin owhẹ̀ gànpamẹ ninọ na ojlẹ dindẹn tọn dana na nuhe yin yiylọdọ sẹ́nhẹngba sọta États-Unis, e họnwun dọ whẹndo Arthur tọn lẹ lẹndọ e ko kọnmasin do oyín whẹndo yetọn tọn go. Ojlẹ awufiẹsa numọtolanmẹ tọn de wẹ e yin na otọ́ ṣie. Vlavo nuyiwahẹmẹ mọnkọtọn wẹ hẹn awuwhiwhle tintan etọn dohlan mahẹ tintindo to lizọnyizọn gbangba tọn mẹ wá.

To whenuena Baba-daho yin didetọ́n sọn gànpamẹ, e sẹtẹn na whẹndo etọn yì owhé daho de gbè to Quincy Street to Scranton. Taidi ovi pẹvi de, yẹn jẹakọ hẹ owhé Baba-daho ṣie tọn po agbán whanpẹnọ Iya-daho tọn lẹ po ganji. Mí nọ ylọ yé dọ agbán wiwe etọn lẹ na mẹdevo depope ma nọ yin dotẹnmẹ na nado klọ́ yé adavo Iya-daho lọsu. To whenuena Iya-daho kú to 1943, Mama nọ saba yí agbán whanpẹnọ enẹlẹ do yí jonọ na bo nọ zan yé.

Alọnu Hinhẹn Ján to Sinsẹ̀nzọn Ahọluduta Tọn Mẹ

To azán devo gbè to owhé Patterson tọn gbè, yẹn wá mọ fọto Mẹmẹsunnu Rutherford tọn he to hodọ to plidopọ 1919 Cedar Point, Ohio tọn tẹnmẹ. To finẹ e dotuhomẹna mẹlẹpo nado tindo mahẹ zohunhun tọn to Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn lilá mẹ podọ nado yí linlinnamẹwe yọyọ heyin didetọ́n to plidopọ enẹ ji lọ zan, L’Âge d’Or. Baba-daho yin dide taidi mẹhe na nọ kàn ẹn, podọ e nọ yí hosọ lẹ dogọ na ẹn kakajẹ owhe 1940 lẹ gblamẹ, ojlẹ vude jẹnukọnna okú etọn. To 1937 oyín linlinnamẹwe lọ tọn yin didiọ do Consolation podọ to 1946 do Réveillez-vous!

Baba-daho nọ basi nukinkan etọn to whégbè to Scranton podọ to tatọ́-tẹnnọ Watch Tower tọn mẹ to nudi kilomẹtlu 240 to Brooklyn, bo nọ yí osẹ awe zan to ojlẹ de mẹ to nọtẹn dopodopo mẹ. Papa dọ dọ emi nọ flin nudidọ zomọ wezinzin tọn Baba-daho tọn to ogàn atọ́n afọnnu tọn mẹ whlasusu. Ṣogan, Baba-daho sọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n azọngban lọ nado tindo mahẹ to nuwiwa yẹwhehodidọ gbangba tọn mẹ. Na nugbo tọn, e tọ̀ awu sunnu tọn de he tindo apò homẹ tọn daho lẹ nado hẹn owe Biblu tọn. Asi yọnlọn  ṣie tọn he tindo owhe 94, Naomi Howell, gbẹsọ tindo dopo. E sọ basi saki owe tọn de na yọnnu lẹ.

To ojlẹ de mẹ, bọdo hodọdopọ Biblu tọn zohunhun tọn de go, azọ́nwatọgbẹ́ Baba-daho tọn dọmọ: “C. J., hiẹ basi nuṣiwa dopo.”

“Nuṣiwa nankọtọn?” wẹ Baba-daho kanse. E pọ́n awu etọn mẹ. Apò awe lẹ tin to ovọ́.

“Hiẹ wọnji nado ze akuẹdida L’Âge d’Or tọn donukọnna ẹn.” Yé konu dọ wekantọ lọ wọnji nado ze linlinnamẹwe etọn donukọnnamẹ.

Oflin Whinwhẹ́n Tọn Lẹ

Yẹn flin aisinsin to akọ̀n Baba-daho tọn ji taidi ovivu de, alọ ṣie pẹvi to etọn mẹ dile e dọ “Otàn Alọvi” tọn na mi. Bẹjẹeji po “Tommy Alọsu” po bo zindonukọn jẹ “Peter Nudohiamẹtọ” ji, e dọ nude heyin vonọtaun gando alọvi dopodopo go. Enẹgodo e yí sọwhiwhe do dọ̀n alọvi lẹpo dopọ dile e to hodọdo walọ dagbe ji dọmọ: “Alọvi lẹ nọ wazọ́n dagbe to pọmẹ, dopodopo nọ gọalọna ehe pò lẹpo.”

To whenuena yé ko wlealọ godo, mẹjitọ ṣie lẹ sẹtẹn yì Cleveland, Ohio, bosọ lẹzun họntọn vivẹ́ hẹ Ed po Mary Hooper po. Whẹndo yetọn lẹ ko yin Biblu Plọntọ sọn bẹjẹeji owhe kanweko lọ tọn. Mẹjitọ ṣie lẹ po Tavẹ Ed po gọna Nafẹ Mary, dile yẹn nọ ylọ yé dọ, yin họntọn vivẹ́ lẹ. Whẹndo Hooper tọn ko hẹn ovi pẹvi yetọn dopo akàn lọ bu, yèdọ viyẹyẹ yọnnu de, enẹwutu to whenuena yẹn wá finẹ to 1934, yẹn lẹzun “viyọnnu” vonọtaun yetọn. Na yinyin pinpọ́n e go whẹ́n to lẹdo gbigbọmẹ tọn titengbe mọnkọtọn mẹ, yẹn basi klandowiwe ṣie na Jiwheyẹwhe bosọ yin bibaptizi whẹpo yẹn do yin owhe ṣinatọ̀n mẹvi.

Biblu hihia yin apadewhe owhe fliflimẹ tọn ṣie lẹ. Zẹẹmẹ bibasi do gbẹninọ to aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ ji to Isaia 11:6-9 mẹ wẹ yin dopo to wefọ he yẹn yiwanna hugan lẹ mẹ. Vivẹnudido ṣie tintan nado hia Biblu blebu yin to 1944, to whenuena yẹn ko mọ vọkan mẹdetiti tọn ṣie yí heyin American Standard Version, heyin didetọ́n to vọkan vonọtaun de mẹ to plidopọ Buffalo, New York tọn ji. Lehe yẹn yin homẹhunnọ do sọ nado hia lẹdogbedevomẹ ehe to ehe mẹ oyín Jiwheyẹwhe tọn, Jehovah, ko yin hinhẹngọwa otẹn he sọgbe etọn mẹ te diblayi whla 7 000 to “Alẹnu Hoho” mẹ!

Sẹfifo lẹ yin ojlẹ ayajẹ tọn lẹ. Mẹjitọ ṣie lẹ po whẹndo Hooper tọn po nọ plan mi hẹn nado dekunnu to gbétatò lẹ mẹ. Mí nọ hẹn núdùdù whèmẹ tọn bosọ nọ dùnú to tọ̀sisa de tó. Enẹgodo mí nọ yì ogle mẹde tọn mẹ na hodidọ gbangba tọn de he tẹnmẹ mí ko basi oylọ na kọmẹnu lẹpo do. Gbẹzan bọawu. Mí tindo ayajẹ mítọn taidi whẹndo lẹ. Sọha họntọn fliflimẹ whẹndo ehelẹ tọn delẹ wá lẹzun nugopọntọ tomẹyitọ to godo mẹ, he mẹ Ed Hooper, Bob Rainer, po visunnu etọn awe lẹ po te. Richard Rainer gbẹsọ to azọ́n ehe wà, po asi etọn, Linda po.

Ojlẹ alúnlùn tọn lẹ nọ yin ojlẹ ayajẹ tọn na taun tọn. Yẹn nọ gbọṣi ogle Howell tọn mẹ hẹ nafẹ-vi ṣie lẹ. To 1949 nafẹ-vi ṣie Grace wlealọ hẹ Malcolm Allen. Yẹn ma yọnẹn dọ to owhe delẹ to godo mẹ yẹn na wlealọ hẹ nọvisunnu etọn gba. Nafẹ-vi ṣie pẹvi Marion yin mẹdehlan de to Uruguay. E wlealọ hẹ Howard Hilborn to 1966. Nafẹ-vi awe ehelẹ wẹ wà sinsẹ̀nzọn hẹ asu yetọn lẹ to tatọ́-tẹnnọ Brooklyn tọn na owhe susu.

Baba-Daho po Gbedewema-Yíyí Ṣie Po

To ojlẹ he mẹ yẹn to wehọmẹ daho yì te, Baba-daho wẹ nọ to wekanhlanmẹ lẹ kàn. Wekanhlanmẹ etọn lẹ nọ bẹ fọto hoho whẹndo lọ tọn susu hẹn gọna zẹẹmẹ gigọ́ lẹ he nọ yin kinkàn do godo, he nọ dọho do whenuho whẹndo lọ tọn ji. Lehe yẹn mọ vọkan fọto etọn po mẹdevo lẹ tọn po he yin zizedo gànpamẹ to aliho agọ̀ mẹ tọn yí do niyẹn.

To vivọnu 1951 tọn, Baba-daho ko hẹn nugopipe hodidọ tọn etọn bu na azọ̀n agbasa wiwọ̀ tọn wutu. Nugopipe nufinflin etọn tọn gbẹ́ pò to ganji, ṣigba ohó etọn lẹ dona yin kinkàn do owe kandai tọn pẹvi he e nọ hẹn de mẹ. Klasi wehọmẹ daho tọn ṣie dona mọ gbedewema yí na ojlẹ ṣẹnṣẹn mẹ tọn, to janvier 1952. To bẹjẹeji décembre tọn, yẹn do hodidọ he yẹn na dọ to gbedewema yíyí whenu hlan Baba-daho. Ewọ basi ohia ayidonugo linlinwekantọ tọn delẹ podọ to enẹgodo kàn hogbe awe do weda godo tọn lọ ji he biọ ahun ṣie mẹ tlọlọ: “Baba-daho hùnhomẹ.” E dotana gbẹzan aigba ji tọn etọn to owhe 81 mẹvi-yinyin mẹ, to 18 décembre 1951. a Yẹn gbẹsọ nọ wlebòna owe hoho he bẹ hodidọ gbedewema-yíyí tọn ṣie hẹn enẹ gọna hogbe awe he tin to weda godo tọn lọ ji enẹlẹ.

To gbedewema-yíyí ṣie godo tlolo, yẹn biọ sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ tọn mẹ, dile Kunnudetọ  Jehovah tọn lẹ nọ ylọ azọ́n yẹwhehodidọ whenu-gigọ́ tọn dọ. To 1958, yẹn yì plidopọ daho-gbó lọ to New York City, fie gbẹtọ 253 922 sọn otò 123 lẹ mẹ gọ́ Aihundatẹn Yankee tọn po Polo Grounds po te. To finẹ to gbèdopo yẹn dukosọ hẹ afọzedaitọ de sọn Aflika he do ohia mẹyinyọnẹn tọn de he hia dọ “Woodworth Mills.” Owhe 30 delẹ jẹnukọn, ewọ ko yin nina yinkọ dopolọ hẹ Baba-daho!

Ayajẹ na Ogú Ṣie

To whenuena yẹn yin owhe 14 mẹvi, onọ̀ ṣie bẹ gbehosọnalitọ jẹeji whladopo dogọ. E kú owhe 40 to godo mẹ, to 1988, bo gbẹsọ yin gbehosọnalitọ de! Papa nọ tindo mahẹ to azọ́n gbehosọnalitọ tọn mẹ to whenuena e sọgan. E kú osun ṣinẹnẹ jẹnukọnna Mama. Mẹhe mí plọnnu hẹ lẹ lẹzun họntọn vivẹ́ gbẹzan tọn lẹ. Delẹ to visunnu yetọn lẹ mẹ yì nado wà sinsẹ̀nzọn to tatọ́-tẹnnọ to Brooklyn, podọ devo lẹ biọ azọ́n gbehosọnalitọ tọn mẹ.

Owhe 1959 yin owhe vonọtaun tlala de na mi. Enẹ wẹ yin ojlẹ he mẹ Paul Allen yin didohia mi. E ko yin dide taidi nugopọntọ tomẹyitọ de to 1946 to whenuena e mọ gbedewema yí sọn klasi ṣinawetọ Giliadi tọn mẹ, wehọmẹ de na azọ́npinplọn mẹdehlan Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn. To ojlẹ he mẹ mí dukosọ te, depope to mí mẹ ma yọnẹn dọ azọ́ndenamẹ Paul tọn he na bọdego na yin Cleveland, Ohio, fie yẹn to gbehosọnalitọ basi te. Papa yiwanna ẹn, podọ Mama lọsu ga. Mí wlealọ to juillet 1963 to ogle Howell tọn mẹ, bo yin lilẹdo gbọn whẹndo mítọn lẹ dali podọ Ed Hooper wẹ dọ hodidọ lọ. E taidi odlọ de he wá lẹzun nugbo.

Paul ma ko tindo gbẹduhun de pọ́n gbede. To whenuena mí tọ́nsọn Cleveland na azọ́ndenamẹ etọn he bọdego, nutindo mítọn lẹpo wẹ biọ Mọto-Klòpán 1961 tọn kleun ṣie mẹ. Whlasusu họntọn lẹ nọ zẹ̀ali to lundi lẹ, yèdọ azán he gbè mí nọ sẹtẹn yì agun devo mẹ, nado pọ́n lehe mí to agbàn mítọn lẹ dó do. E nọ taidi nuwiwa nupọntẹn tọn de nado mọ saki tomẹyiyi tọn lẹ, saki pẹvi lẹ, apotin kandai-sẹdotẹn tọn, zomọ-wezinzin tọn, po mọmọ po sọyi, nọ yin tito do mọto pẹvi enẹ mẹ.

To pọmẹ Paul po yẹn po ko basi gbejizọnlin kilomẹtlu madosọha lẹ, bo nọ duvivi ninọmẹ dagbe lẹ tọn bosọ nọ doakọnna ninọmẹ ylankan gbẹzan egbehe tọn lẹ—nulẹpo nọ yin wiwà to huhlọn he Jehovah kẹdẹ wẹ sọgan wleawu etọn mẹ. Owhe lọ lẹ ko yin ayajẹ tọn, heyin gigọ́ po owanyi na Jehovah po, na ode awetọ, podọ na họntọn hoho po yọyọ lẹ po. Osun awe he mí yizan to Patterson to whenuena Paul to azọ́nplọnmẹ mọyí wẹ yin onú tangan gbẹzan mítọn tọn kakajẹ din. Ayidido titobasinanu aigba ji tọn Jehovah tọn go pẹkipẹki vọ́ nujikudo heyin nina mi taidi apadewhe ogú họakuẹ gbigbọmẹ tọn ṣie zindo ahunmẹ na mi: Na nugbo tọn ehe wẹ yin titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn. Ayajẹ nankọtọn die nado tlẹ yin adà pẹvi etọn de!

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 25]

Hẹ Ed Hooper ojlẹ vude jẹnukọnna plidopọ 1941 tọn to St. Louis, to fie yẹn mọ vọkan mẹdetiti tọn heyin owe “Enfants” tọn ṣie te

[Yẹdide to weda 26]

Baba-daho to 1948

To ogle Howell tọn mẹ to whenuena mẹjitọ ṣie lẹ (to glọ̀ndo mẹ) wlealọ

[Yẹdide to weda 27]

Biblu Plọntọ ṣinatọ̀n heyin zizedo gànpamẹ to aliho agọ̀ mẹ to 1918 (Baba-daho tin to ote to adusi pete mẹ)

[Yẹdide to weda 29]

Nutindo aihọn mẹ tọn mítọn lẹpo mọ otẹn to Mọto-Klòpán mítọn mẹ

[Yẹdide to weda 29]

Hẹ asu ṣie, Paul