Whanpẹ Nudida Jehovah Tọn lẹ Tọn

‘Atin Jehovah Tọn lẹ Tindo Pekọ’

BE HIẸ ko ṣite to zungbo de mẹ to whenuena hinhọ́n owhè tọn to sisẹ́ to ṣẹnṣẹn atin gaa lẹ tọn pọ́n ya? Be hiẹ sọgan sè nudidọ amà lẹ tọn dile jẹhọn fifá de to yìnyìn gbọn ṣẹnṣẹn yetọn ya?—Isaia 7:2.

To lẹdo aigba tọn delẹ mẹ, podọ to adà owhe lọ tọn delẹ gblamẹ, diblayin amà atin voovo lẹ tọn wẹ nọ to sisẹ́ mlanmlan po sinmẹ wunmẹwunmẹ vẹẹ po koklo-jonọ po, gọna sinmẹ voovo devo lẹ. Yèdọ e nọ taidi dọ zungbo lọ to miyọ́n jì nkọtọn! Ehe sọgbe ganji hẹ numọtolanmẹ Isaia tọn lẹ dọmọ: “Mì jaya, . . . na mì ni ké ohàn, mì osó zùnkan tọn, po atin he tin to e mẹ lẹ po.”—Isaia 44:23. a

Diblayi madatọ̀n nukunmẹ Aigba tọn ji wẹ zungbo tin te. Zungbo po nutogbẹ̀ susu he tin to e mẹ lẹ po nọ pagigona Yẹdenanutọ po Mẹdatọ yetọn Jehovah Jiwheyẹwhe po to aliho jiawu de mẹ. “Mì pà OKLUNỌ . . . atin sinsẹ́nnọ lẹ po kedali lẹpo po” wẹ psalm-kantọ heyin gbigbọdo lọ jihàn dọ.—Psalm 148:7-9.

“Atin lẹ yin onú titengbe to gbẹzan gbẹtọ tọn mẹ na yé nọ hẹn pekọ wá na nuhudo agbasa tọn etọn lẹ po ojlo etọn nado nọ mọ nuhe yọnwhanpẹ lẹ po,” wẹ owe lọ The Trees Around Us dọ. Zungbo lẹ nọ hẹn osin he gbẹtọvi lẹ nọ yizan do ninọmẹ dagbe mẹ bosọ nọ hẹn ẹn pọnte dogọ. Atin lẹ sọ nọ klọ jẹhọn wé. Gbọn nuyiwa jiawu photosynthèse tọn dali, amà nọ yí jẹhọn ylankan (gaz carbonique), osin, otọ́n aigba mẹ tọn lẹ (minéraux) po hinhọ́n owhè tọn po bo nọ diọ yé zun onú dojo lẹ po jẹhọn dagbe po.

Anàzọ́n whanpẹnọ heyin awuwlena ganji de wẹ zungbo yin. Atingbó lẹ wẹ nọ saba dọ̀n ayidonugo mẹtọn taun to zungbo de mẹ. Jlẹwajlẹwa lẹ (fougères), atinvu he nọ tẹdo atin devo go lẹ, gọna ogbé po nukàn wunmẹwunmẹ madosọha lẹ po nọ wú to ṣẹnṣẹn atingbó enẹlẹ tọn. Ninọmẹ he atin lẹ nọ wleawuna wẹ nọ hẹn gbẹninọ ogbé enẹlẹ tọn yọnbasi, na yé nọ wú to yẹtẹn atin lọ lẹ tọn glọ bo nọ yí osin jẹhọn mẹ tọn he zungbo lọ nọ wleawuna zan.

To zungbo he mẹ amà lẹ to jijà flẹ te delẹ mẹ, nudi amà livi 25 sọgan flẹ jẹ aigba zungbo tọn hectare dopo ji to adà godo tọn owhe lọ tọn mẹ. Etẹwẹ nọ jọ do amà enẹlẹ go? To godo mẹ, wánvú, huntó, ovọ́n po nutogbẹ̀ flinflin devo lẹ po nọ wá diọ onú ehe lẹpo zun otọ́n aigba tọn (humus), yèdọ onú titengbe de nado hẹn aigba de sinsẹ́n tọ́n ganji. Mọwẹ, nudepope ma nọ yin hinhẹngú dile azọ́nwatọ nuglọ tọn ehelẹ to awuwlena aigba lọ nado wú ogbé yọyọ.

Nutogbẹ̀ susu nọnọ̀ amà kúkú lẹ glọ to aigba zungbo de tọn ji. Sọgbe hẹ owe lọ The forest, “nudida gbẹ̀te diblayi 1 350 . . . sọgan yin mimọ to lẹdo he dite na centimètre 30 lẹdo pé bo siso na centimètre 2,5 mẹ, podọ ehe ma bẹ nutogbẹ̀ liva susu he ma sọgan yin mimọ po nukun tata po he nọ tin to okọ́ alọgogo dopo poun mẹ lẹ hẹn gba.” Humọ, zungbo nọ gọ́ na kanlin he nọ lìn lẹ, ohẹ̀ lẹ, wánvú lẹ po kanlin he nọ na anọ́ ovi yetọn lẹ po. Mẹnu wẹ dona yin pipà na nudida whanpẹnọ po wunmẹ voovo ehe lẹ po? Didatọ onú ehelẹ tọn dọ to aliho he sọgbe mẹ dọmọ: “Ṣie wẹ kanlin he tin to ozun mẹ lẹpo, gbekanlin he tin to fọtọ́n fọtọ́n osó lẹ tọn ji.”—Psalm 50:10.

Kanlin delẹ yin didá po nugopipe ayidego tọn lọ po nado nọ whlá yéde bo lùn awusinyẹnnamẹnu avivọ-whenu tọn lẹ po ojlẹ gaa núdùdù whèdomẹ tọn lẹ tọn po tọ́n. Ṣigba e mayin kanlin lẹpo wẹ nọ whlá yede sọn avivọ si gba. Etlẹ yin to ṣẹnṣẹn avivọ-whenu tọn, hiẹ sọgan mọ pipli agbanlin lẹ tọn he to linlọ́n pé gbọn danji. Agbanlin lẹ ma nọ whlá yede kavi bẹ núdùdù pli gba, ṣigba yé nọ to dindanpe, bo nọ to alà po osẹ́ atin lẹ tọn po dù, dile hiẹ sọgan mọ ẹn to yẹdide aga tọn mẹ he wá sọn Allemagne mẹ do.

 Gbẹzan ogbé lẹ tọn yin zẹẹmẹ basina hezeheze to Owe-wiwe mẹ. Sọgbe hẹ sọhayinanu dopo, Biblu donù ogbé voovo diblayi 130 go, ehe bẹ nudi atin wunmẹ 30 hẹn. To hodidọ do nuhe alọdlẹndonu mọnkọtọn zẹẹmẹdo ji, jinukun-plọntọ Michael Zohary doayi e go dọmọ: “Etlẹ yin to owe aihọn tọn paa he ma yin nuyọnẹn wintinwintin tọn lẹ mẹ, sọha alọdlẹndonu ogbé lẹ tọn he yiaga sọmọ bo do adà gbẹninọ tọn voovo hia di dehe tin to Biblu mẹ ma sọgan yin mimọ.”

Nunina dagbedagbe lẹ wẹ atin lẹ po zungbo lẹ po yin sọn Mẹdatọ owanyinọ de dè. Eyin mí ko yí whenu zan to zungbo lẹ mẹ pọ́n, matin ayihaawe, mí na kọngbedopọ hẹ hogbe psalm-kantọ lọ tọn lẹ dọmọ: “Yè do pekọ na atin OKLUNỌ tọn lẹ; Kedali Lẹbanọni tọn lẹ, he ewọ ko dó; fie ohẹ̀ lẹ nọ wà adọ́ yetọn lẹ do.”—Psalm 104:16, 17.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin/Yẹdide to weda 9]

Atin almọndi tọn yin dopo to atin sinsẹ́nnọ he tin to Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn tọn he nọ dọ̀n ayidonugo mẹtọn hugan lẹ mẹ. To bẹjẹeji owhe tọn—yèdọ jẹnukọnna suhugan atin devo lẹ tọn—e nọ yawu gbàsẹ́. Heblunu hohowhenu tọn lẹ nọ ylọ atin almọndi tọn dọ mẹhe to finfọ́n lọ, to alọdlẹndonu he mayin tlọlọ bibasi na lehe e nọ yawu de vounvoun lẹ tọ́n do. E nọ taidi dọ atin lọ to finfọ́n sọn amlọn mẹ nkọtọn, dile vounvoun vẹẹ-ṣẹ́ṣẹ́ kavi wewe lẹ ṣinyọ́n ẹn taidi awu de.—Yẹwhehodọtọ 12:5.

To nudi ohẹ̀ wunmẹ 9 000 heyin yinyọnẹn lẹ mẹ, diblayi 5 000 wẹ yin titodohukanji taidi ohẹ̀ he nọ jihàn lẹ. Ohàn yetọn lẹ nọ glọnalina abọẹninọ zungbo daho lẹ tọn. (Psalm 104:12) Di apajlẹ, oblẹnọ hànsinọ lẹ tindo hàngbe wunmẹwunmẹ he vivi taun lẹ. Fauvette lẹ, taidi dehe yin yẹdena tofi, yin hànjitọ pẹvi delẹ he nọ yin aṣọdona gbọn bẹplidopọ sinmẹ voovo lẹ tọn dali, yèdọ afín-sinmẹ, koklo-jonọ, po amamú po.—Psalm 148:1, 10.

[Yẹdide to weda 9]

Zungbo de to Normandie, France