Kẹalọyi Anademẹ Jiwheyẹwhe Ogbẹ̀nọ Tọn
Kẹalọyi Anademẹ Jiwheyẹwhe Ogbẹ̀nọ Tọn
‘Mì lẹ́ do Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ dè, he dá olọn po wẹkẹ po, ohù po nuhe tin to yé mẹ lẹ po.’—OWALỌ LẸ 14:15.
1, 2. Naegbọn e do jẹ nado yọ́n Jehovah taidi “Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ”?
TO WHENUENA apọsteli Paulu po Balnaba po ko hẹnazọ̀ngbọna dawe de godo, Paulu hẹn ẹn họnwun na mẹhe tin to otẹn lọ mẹ to Listla lẹ dọmọ: “Gbẹtọ jijọ doponẹnọ di mìwlẹ wẹ míwlẹ, bosọ to yẹwheho wẹndagbe tọn dọ hlan mì, na mì nido lẹ́ sọn onú vọ́ helẹ mẹ do Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ dè, he dá olọn po wẹkẹ po, ohù po nuhe tin to yé mẹ lẹ po.”—Owalọ lẹ 14:15.
2 Lehe e yin nugbo dọ Jehovah ma yin boṣiọ tata de, ṣigba dọ ewọ wẹ “Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ” do sọ! (Jẹlemia 10:10; 1 Tẹsalonikanu lẹ 1:9, 10) Gbọnvona dọ ewọ lọsu to ogbẹ̀, Jehovah wẹ sọ yin Asisa ogbẹ̀ mítọn tọn. “Ewọ wẹ yí ogbẹ̀ na omẹ pó, po gbọfufu po, po onú lẹpo po.” (Owalọ lẹ 17:25) Ewọ jlo dọ mí ni duvivi ogbẹ̀ dintọn po sọgodo tọn po. Paulu yidogọ dọ Jiwheyẹwhe “ma jo ede dai ma tindo okunnu, na e to dagbe wà, bo to jikun na mí sọn olọn mẹ, po whenu sinsẹ́n susugege tọn po, e sọ to núdùdù po ayajẹ po yí do to hògọ́ na mí.”—Owalọ lẹ 14:17.
3. Naegbọn mí sọgan dejido anademẹ Jiwheyẹwhe tọn go?
3 Ojlo he Jiwheyẹwhe tindo to ogbẹ̀ mítọn mẹ dona whàn mí nado dejido anademẹ etọn go. (Psalm 147:8; Matiu 5:45) Mẹdelẹ sọgan gbẹ́ anademẹ Biblu tọn de he mẹ yé ma mọnukunnujẹ kavi he taidi aliglọnnamẹnu de dai. Ṣogan, nuyọnẹnnu de wẹ e yin nado dejido anademẹ Jehovah tọn go. Di dohia: Eyin Islaelivi de ma tlẹ mọnukunnujẹ nuhewutu osẹ́n do gbẹ́ ma nado doalọ onú kúkú de go mẹ, osẹ́n lọ yìnyìn nọ hẹn ale wá na ẹn. Tintan, tonusise etọn na dọ̀n ẹn sẹpọ Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ; awetọ, e na gọalọna ẹn ma nado bẹ azọ̀n.—Levitiku 5:2; 11:24.
4, 5. (a) Jẹnukọnna ojlẹ Klistiani tọn, anademẹ tẹwẹ Jehovah na do ohùn ji? (b) Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ anademẹ Jiwheyẹwhe tọn do ohùn ji gando Klistiani lẹ go ga?
4 Tonusisena anademẹ Jiwheyẹwhe tọn do ohùn ji nọ hẹn ale wá ga. E dọna Noa dọ gbẹtọ ma dona dù ohùn. Enẹgodo Jiwheyẹwhe dohia to Osẹ́n lọ mẹ dọ aliho dopo he yin alọkẹyi nado yí ohùn zan wẹ nado yí ì do sanvọ́ to agbà de ji na jona ylando tọn. Gbọn anademẹ enẹlẹ dali, Jiwheyẹwhe to awuwlena dodonu vonọtaun lọ na yizan ohùn tọn nado whlẹn ogbẹ̀ lẹ gán gbọn ofligọ Jesu tọn gblamẹ. (Heblu lẹ 9:14) Mọwẹ, anadenamẹ Jiwheyẹwhe tọn yin na dagbemẹninọ mítọn. To hodidọ do Gẹnẹsisi 9:4 ji mẹ, weyọnẹntọ Biblu tọn owhe kanweko 19tọ tọn lọ, Adam Clarke wlan dọmọ: “Gbedide heyin [nina Noa] ehe gbẹ́ nọ yin tonusena mlẹnmlẹn gbọn Klistiani whèzẹtẹn tọn lẹ dali . . . Ohùn ma yin dùdù to osẹ́n lọ glọ, na e dohia dọ ohùn wẹ na yin kinkọndai na ylando aihọn tọn; podọ e ma dona yin dùdù to ojlẹ Wẹndagbe tọn [ojlẹ Klistiani lẹ tọn] mẹ gba, na e dona nọ yin pinpọnhlan to whepoponu nado nọtena ohùn he ko yin kinkọndai na desẹ ylando lẹ tọn.”
5 Weyọnẹntọ ehe sọgan to alọdlẹndo wẹndagbe lọ he gando Jesu go. Wẹndagbe lọ wẹ yindọ Jiwheyẹwhe do Ovi etọn hlan nado kú na mí, nado kọ̀n ohùn etọn dai na mí nido mọ ogbẹ̀ madopodo. (Matiu 20:28; Johanu 3:16; Lomunu lẹ 5:8, 9) Zẹẹmẹ lọ sọ bẹ gbedide lọ na hodotọ Klisti tọn lẹ nado joagọ sọn ohùn kọ̀n hẹn ga.
6. Anademẹ tẹlẹ wẹ yin nina Klistiani lẹ do ohùn ji, podọ etẹwutu?
6 Mì yọnẹn dọ nunọwhinnusẹ́n kanweko susu wẹ Jiwheyẹwhe na Islaelivi lẹ. To okú Jesu tọn godo, devi etọn lẹ ma tin to dandannu glọ nado yìn osẹ́n enẹ lẹpo gba. (Lomunu lẹ 7:4, 6; Kọlọsinu lẹ 2:13, 14, 17; Heblu lẹ 8:6, 13) Ṣigba, kanbiọ de fọ́n to ojlẹ vude godo gando gbedide tangan de go—yèdọ whẹgbigbo na sunnu lẹ. Be mẹhe ma yin Ju lẹ he jlo na mọaleyi sọn ohùn Klisti tọn mẹ dona gbowhẹ, bo dohia dọ yé gbẹ́ pò to Osẹ́n lọ glọ wẹ ya? Hagbẹ anademẹtọ Klistiani lẹ tọn penukundo whẹho enẹ go to owhe 49 W.M. (Owalọ lẹ, weta 15) Gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn gọalọna apọsteli lẹ po mẹho lẹ po nado wá tadona lọ kọ̀n dọ Osẹ́n lọ nado gbowhẹ dandan ko doalọte. Etomọṣo, nubiọtomẹsi Jiwheyẹwhe tọn delẹ gbẹ́ pò to aimẹ na Klistiani lẹ. To wekanhlanmẹ de hlan agun lẹ mẹ, hagbẹ anademẹtọ lọ wlan dọmọ: “E sọ yọ́n to nukun [gbigbọ wiwe] tọn mẹ, podọ to nukun mítọn mẹ ga, ma nado doagban he klohugan do mì ji, hú onú he yè ma sọgan nọma wà helẹ; dọ mì ni jagọ sọn olàn he yè do sanvọ́ hlan boṣiọ kọ̀n, podọ sọn ohùn kọ̀n, sọn nuslokọnahù kọ̀n, podọ sọn galilọ kọ̀n; sọn ehe kọ̀n eyin mì whla mìde, mì na wà dagbe.”—Owalọ lẹ 15:28, 29.
7. Nawẹ e yin nujọnu na Klistiani lẹ nado ‘jagọ sọn ohùn kọ̀n’ sọ?
7 E họnwun dọ, hagbẹ anademẹtọ pọ́n ‘jijagọ sọn ohùn kọ̀n’ nado yin dandannu de taidi jijagọ sọn fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn kavi boṣiọ-sinsẹ̀n kọ̀n. Ehe dohia dọ osẹ́n he yin nina do ohùn ji yin whẹho sinsinyẹn de. Klistiani he nọ sẹ̀n boṣiọ kavi zan walọ fẹnnuwiwa tọn bo ma lẹnvọjọ lẹ ma sọgan “dugu ahọludu Jiwheyẹwhe tọn”; “tẹnmẹ yetọn to . . . okú awetọ” mẹ. (1 Kọlintinu lẹ 6:9, 10; Osọhia 21:8; 22:15) Doayi vogbingbọn lọ go: Kọgbigbẹ́ anademẹ Jiwheyẹwhe tọn do wiwe-yinyin ohùn tọn ji go sọgan dekọtọn do vasudo kakadoi mẹ. Ṣigba sisi didohia na avọ́sinsan Jesu tọn sọgan planmẹ yì ogbẹ̀ madopodo mẹ.
8. Etẹwẹ dohia dọ Klistiani dowhenu tọn lẹ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n anademẹ Jiwheyẹwhe tọn do ohùn ji?
8 Nawẹ Klistiani dowhenu tọn lẹ mọnukunnujẹ anademẹ Jiwheyẹwhe tọn do ohùn ji mẹ bo setonuna ẹn gbọn? Flin zẹẹmẹ Clarke tọn: “E ma dona yin dùdù to ojlẹ Wẹndagbe tọn mẹ gba, na e dona nọ yin pinpọnhlan to whepoponu nado nọtena ohùn he ko yin kinkọndai na desẹ ylando lẹ tọn.” Whenuho dohia dọ Klistiani dowhenu tọn lẹ ylọ whẹho lọ dọ nujọnu. Tertullien wlan dọmọ: “Lẹnnupọndo mẹhe nugbla nukunkẹn tọn sisẹ, to aihundida de whenu to aihundatẹn lọ, nado nù ohùn sẹ́nhẹngbatọ akonka lẹ tọn . . . nado gbọ adíngbè-zọ̀n yetọn lẹ ji.” To vogbingbọnmẹ na kosi he nọ nù ohùn lẹ, Tertullien dọ dọ Klistiani lẹ “ma tlẹ nọ dike ohùn kanlin tọn ni biọ núdùdù [yetọn] lẹ mẹ gba . . . Hiẹ yí olàn he mẹ ohùn tin te do whlé Klistiani lẹ pọ́n. Dile hiẹ tlẹ ko yọnẹn jẹnukọn do dọ [e] jẹagọdo osẹ́n yetọn.” Mọwẹ, mahopọnna dọ ogbẹ̀ yetọn tin to owù mẹ, Klistiani lẹ ma na dù ohùn. Anademẹ Jiwheyẹwhe tọn wẹ to otẹn tintan mẹ na yé.
9. Gbọnvona ohùn dùdù tlọlọ, etẹwẹ jijagọ sọn ohùn kọ̀n sọ bẹhẹn?
9 Mẹdelẹ sọgan lẹndọ gbigbẹ́ wẹ hagbẹ anademẹtọ te poun dọ Klistiani lẹ ma dona dù kavi nù ohùn tlọlọ gba kavi dọ kanlin he yè ma gbògbèna kavi pẹ̀tẹ̀ ma dona yin dùdù. Nugbo wẹ dọ, nuhe gbedide Jiwheyẹwhe tọn na Noa zẹẹmẹdo tlọlọ niyẹn. Podọ gbedide apọsteli lẹ tọn dọna Klistiani lẹ nado ‘whla yede sọn nuslokọnahù lẹ kọ̀n,’ yèdọ olàn he mẹ ohùn gbẹ́ pò te. (Gẹnẹsisi 9:3, 4; Owalọ lẹ 21:25) Ṣigba, Klistiani dowhenu tọn lẹ yọnẹn dọ e ma nọte do finẹ poun gba. Ohùn nọ yin dùdù to whedelẹnu na azọ̀nhẹngbọ wutu. Tertullien dohia dọ kosi delẹ nù ohùn pọ̀pọ̀ nado gbọ adíngbè-zọ̀n. Podọ ohùn sọgan nọ yin yiyizan to aliho devo lẹ mẹ nado hẹn azọ̀n de gbọ kavi nado tindo agbasalilo dagbe. Enẹwutu, na Klistiani lẹ, jijagọ sọn ohùn kọ̀n bẹ gbigbẹ́ nado yí ì do lanmẹ na “azọ̀nhẹngbọ” wutu hẹn ga. Yé nọ hẹn gbemima yetọn go eyin ogbẹ̀ yetọn tlẹ tin to owù mẹ.
Ohùn Yiyizan Taidi Amasin
10. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ ohùn nọ yin yiyizan to amasinzọnwiwa-liho te, podọ kanbiọ tẹwẹ ehe fọndote?
10 Yíyí ohùn zan na azọ̀nhẹngbọ ko gbayipe todin. To dai, ohùn blebu he yin dindọ̀n sọn agbasa mẹdevo tọn mẹ wẹ nọ yin zizedai, bo nọ wá yin didó tlọlọ na awutunọ de, kavi mẹhe gbleawu to awhàn whenu. To nukọnmẹ, dodinnanutọ lẹ wá plọn nado klan nugonu tangan ohùn tọn lẹ do voovo. To aliho hùndido tọn ehe yiyizan mẹ, doto lẹ sọgan má ohùn dopolọ na awutunọ susu, vlavo plasma na omẹ dopo podọ nugonu vẹẹ ohùn tọn lẹ na mẹdevo. Dodinnanu yinukọn dogọ sọ dohia dọ nugonu dopo, di apajlẹ, plasma sọgan sọ yin kinklan do nugonu flinflin voovo lẹ mẹ, ehe sọgan sọ yin didó na omẹ voovo lẹ. Linlin yọyọ lẹ dohia dọ vivẹnu lẹ gbẹ́ pò to yinyin didó nado klan nugonu flinflin ehelẹ do voovo nado sọgan dó yé na mẹdevo lẹ ga. Be Klistiani de sọgan kẹalọyi nugonu flinflin ohùn tọn ehelẹ wẹ ya? E ko magbe mlẹnmlẹn ma nado dó ohùn gbede, ṣigba doto etọn dotuhomẹna ẹn nado kẹalọyi nugonu ohùn tọn tangan dopo, vlavo nugonu vẹẹ ohùn tọn lẹ. Kavi doto lọ sọgan biọ dọ nugonu pẹvi pete dopo he yin didesọn nugonu flinflin de mẹ ni yin didó na ẹn. Nawẹ devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn de na yinuwa to ninọmẹ enẹlẹ mẹ gbọn, to yinyọnẹn mẹ dọ ohùn yin onú wiwe de podọ ohùn Klisti tọn to ogbẹ̀ lẹ whlẹngán to aliho he yiaga de mẹ?
11. Teninọ he sọgbe to amasinzọnwiwa-liho tẹwẹ Kunnudetọ lẹ ko ze do ohùn ji sọn whenu dindẹn die?
11 Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko hẹn teninọ yetọn họnwun sọn owhe susu lẹ die. Di apajlẹ, yé wlan hosọ de heyin zinzinjẹgbonu to The Journal of the American Medical Association (27 novembre 1981 tọn mẹ; ehe yin vivọ́zin to Comment le sang peut-il vous sauver la vie? weda 27-9 mẹ). a Hosọ lọ yihodọ sọn Gẹnẹsisi, Levitiku, po Owalọ lẹ po mẹ. E dọmọ: “Dile wefọ ehelẹ ma tlẹ yí hogbe amasinzọnwiwa tọn lẹ zan, Kunnudetọ lẹ pọ́n yé taidi osẹ́n de he gbẹ́ ohùn blebu, nugonu vẹẹ ohùn tọn lẹ, plasma, nugonu wéwé ohùn tọn lẹ, kavi plaquettes didó do lanmẹ gbidigbidi.” Nuplọnmẹwe 2001 tọn Emergency Care, [Nukunpedomẹgo Niyaniya Tọn] to hóvila lọ glọ “Composition of the Blood” [Nuhe Ohùn Bẹhẹn], dọmọ: “Ohùn bẹ nugonu voovo lẹ hẹn: plasma, nugonu vẹẹ po wéwé lẹ po, gọna plaquettes.” Enẹwutu, to gbesisọmẹ hẹ dodinnanu amasinzọnwiwa tọn lẹ, Kunnudetọ lẹ gbẹ́ ohùn blebu didó kavi depope to nugonu tangan etọn ẹnẹ lẹ mẹ didó do lanmẹ.
12. (a) Teninọ tẹwẹ ko yin zizedonukọnnamẹ gando nugonu pẹvi pete he yin didesọn nugonu tangan ohùn tọn lẹ mẹ go? (b) Fiẹ wẹ mí sọgan mọ nudọnamẹ dogọ do whẹho ehe ji te?
12 Hosọ lọ zindonukọn dọmọ: “Nukunnumọjẹnumẹ Kunnudetọ lẹ tọn ma jẹagọdo yizan [nugonu pẹvi pete lẹ tọn] taidi albumine, immunoglobulines, po amasin mẹhe nọ jẹ hémophilie lẹ tọn po mlẹnmlẹn gba; Kunnudetọ dopodopo wẹ na basi nudide na ede eyin e sọgan kẹalọyi yé kavi lala.” Sọn 1981 gbọ́n, nugonu pẹvi pete susu (wẹ ko yin kinklandovo sọn dopo to nugonu tangan ẹnẹ lọ lẹ mẹ) bo nọ yin yiyizan. Enẹwutu, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn 15 juin 2000 wleawuna nudọnamẹ he na gọalọna mí lẹ do whẹho ehe ji to “Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè” mẹ. Gblọndo lọ ko yin vivọ́zin do weda 29-31 linlinnamẹwe ehe tọn ji na mẹyọyọ lẹ nido mọaleyi sọn e mẹ ga. E bẹ zẹẹmẹ gigọ́ lẹ po whẹwhinwhẹ́n susu po hẹn, ṣogan hiẹ na mọdọ nuhe e dọ lẹ sọgbe hẹ linlẹn dodonu tọn he yin zinzinjẹgbonu to 1981 lẹ.
Azọngban Ayihadawhẹnamẹnu Towe Tọn
13, 14. (a) Etẹwẹ ayihadawhẹnamẹnu yin, podọ azọngban tẹwẹ e tindo to whẹho ohùn tọn mẹ? (b) Anademẹ tẹwẹ Jiwheyẹwhe na Islaeli gando olàn dùdù go, ṣigba kanbiọ tẹlẹ wẹ sọgan ko fọndote?
13 Nudọnamẹ ehe jo nudide lọ do na ayihadawhẹnamẹnu mẹdopodopo tọn. Etẹwutu? Klistiani lẹ yọ́n nuhudo lọ nado hodo anademẹ Jiwheyẹwhe tọn, ṣigba to ninọmẹ delẹ mẹ, ayihadawhẹnamẹnu mítọn wẹ dona gọalọ nado basi nudide mẹdetiti tọn. Ayihadawhẹnamẹnu yin nugopipe jọwamọ tọn nado lẹnnupọn bo basi nudide lẹ, titengbe to whẹho walọ dagbe tọn lẹ mẹ. (Lomunu lẹ 2:14, 15) Etomọṣo, hiẹ yọnẹn dọ ayihadawhẹnamẹnu lẹ gbọnvo. b Biblu dohia dọ mẹdelẹ tindo ‘ayihadawhẹnamẹnu madogánnọ,’ ehe dohia dọ mẹdevo lẹ tọn lodo taun. (1 Kọlintinu lẹ 8:12) Klistiani lẹ ma nọ basi nukọnyiyi dopolọ to ojlo Jiwheyẹwhe tọn pinplọn mẹ, to nuyiwa sọgbe hẹ pọndohlan etọn mẹ, podọ to nudide yetọn lẹ zize sinai do pọndohlan etọn ji mẹ gba. Di dohia, lẹnnupọndo Ju lẹ po whẹho olàn dùdù tọn po ji.
14 Biblu hẹn ẹn họnwun dọ mẹhe setonuna Jiwheyẹwhe ma na dù kanlin he ma yin gbègbòna. Gbedide ehe yin nujọnu sọmọ bọ to whenuena awhànfuntọ Islaeli tọn lẹ dù kanlin he ma yin gbègbòna to nujijọ madonukun de mẹ, yé hùwhẹ ylando sinsinyẹn tọn. (Deutelonomi 12:15, 16; 1 Samuẹli 14:31-35) Ṣogan kanbiọ delẹ sọgan ko fọ́n. To whenuena Islaelivi de hù lẹngbọ de, nawẹ e dona sọ̀n ohùn etọn kọnyinai dẹnsọ? Be e dona sán okọ̀ kanlin lọ tọn sẹ̀ pete wẹ ya? Be e dona sìn afọ godo tọn lẹngbọ lọ tọn lẹ do aga wẹ ya? Nawẹ e dona dẹnsọ? Eyin oyìn daho wẹ lo? To whenuena ohùn etọn tlẹ ko yin sinsọndai pó godo, ohùn delẹ sọgan pò to olàn lọ mẹ. Be e sọgan dù olàn mọnkọtọn ya? Nudide mẹnu tọn wẹ?
15. Nawẹ Ju delẹ yinuwa gando olàn dùdù go gbọn, ṣigba etẹwẹ yin nubiọtomẹsi Jiwheyẹwhe tọn?
15 Yí nukun homẹ tọn do pọ́n Ju zohunhunnọ de to kanbiọ enẹlẹ nukọn. Enẹ sọgan zọ́n bọ e na kúkú gbọ bo dapana olàn he yin sisà to ahimẹ lẹ, kẹdẹdile mẹdevo na gbẹ́ olàn he e lẹndọ e ko yin yíyí do sanvọ́ na boṣiọ de do. Ju devo lẹ sọgan ko dù olàn de kiki to whenuena yé hodo aṣa hunsọndai tọn yetọn lẹ godo. c (Matiu 23:23, 24) Etẹwẹ hiẹ lẹn dogbọn pọndohlan voovo ehelẹ dali? Humọ, to whenuena e yindọ afọdide voovo mọnkọtọn lẹ ma yin nubiọtomẹsi Jiwheyẹwhe tọn, be e na sọgbe na Ju lẹ nado hẹn kanbiọ enẹ lẹpo yì pipli labbi lẹ tọn nukọn nado dín gblọndo na yé ya? Dile etlẹ yindọ aṣa ehe gbayipe to Ju lẹ ṣẹnṣẹn, homẹ mítọn hùn dọ Jehovah ma biọ to sinsẹ̀ntọ nugbo lẹ si nado basi nudide whẹho ohùn tọn to aliho enẹ mẹ gba. Jiwheyẹwhe na anademẹ tangan lẹ do lehe kanlin he sọgan yin dùdù lẹ dona yin hùhù bọ ohùn yetọn na yin sinsọndai do ji, ṣigba e ma basi zẹẹmẹ yinukọn humọ gba.—Johanu 8:32.
16. Naegbọn Klistiani lẹ sọgan tindo pọndohlan voovo lẹ gando nugonu pẹvi pete ohùn tọn de didó do lanmẹ go?
16 Dile mí ko mọ to hukan 11 po 12 po mẹ do, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ma nọ dó ohùn blebu kavi nugonu tangan etọn ẹnẹ lẹ—plasma, nugonu vẹẹ kavi wéwé lẹ, po plaquettes po do lanmẹ gba. Etẹwẹ dogbọn nugonu pẹvi pete he yin didesọn nugonu tangan de mẹ dali, taidi, sérums he bẹ nugonu agbasa mẹ tọn he nọ hoavùn sọta azọ̀n kavi he nọ klọ́n adí odàn tọn lẹ hẹn? (Pọ́n weda 30, hukan 4) Mẹdelẹ ko wá tadona lọ kọ̀n dọ nugonu pẹvi pete ehelẹ ma yin ohùn na taun tọn gba podọ enẹwutu gbedide lọ ‘nado jagọ sọn ohùn kọ̀n’ ma gando yé go gba. (Owalọ lẹ 15:29; 21:25; weda 31, hukan 1) Nudide yetọn wẹ enẹ yin. Ayihadawhẹnamẹnu mẹdevo lẹ tọn nọ whàn yé nado gbẹ́ nudepope he wá sọn ohùn (kanlin kavi gbẹtọ tọn) mẹ lẹ dai, etlẹ yin nugonu pẹvi pete ohùn tọn lẹ. d Ṣigba mẹdevo lẹ sọgan yigbe nado dó protéine plasmatique nado hoavùn sọta azọ̀n kavi nado klọ́n adí odàn tọn, ṣogan yé sọgan gbẹ́ nugonu flinflin devo lẹ dai. Humọ, delẹ to nugonu he yin didesọn dopo to nugonu tangan ẹnẹ lẹ mẹ sọgan nọ wà azọ́n dopolọ he nugonu tangan lọ blebu nọ wà to agbasamẹ bọ enẹ sọgan zọ́n bọ suhugan Klistiani lẹ tọn na gbẹ́ yé dai.
17. (a) Nawẹ ayihadawhẹnamẹnu mítọn sọgan gọalọna mí to whenuena mí pannukọn nudide he gando nugonu pẹvi pete ohùn tọn lẹ go gbọn? (b) Naegbọn nudide bibasi do whẹho ehe ji do yin nujọnu sọmọ?
17 Nuhe Biblu dọ dogbọn ayihadawhẹnamẹnu dali nọ gọalọ to nudide mọnkọtọn lẹ bibasi whenu. Afọdide tintan wẹ nado plọn nuhe Ohó Jiwheyẹwhe tọn dọ bo yí yé do plọn ayihadawhẹnamẹnu towe. Enẹ na gọalọna we nado basi nudide he sọgbe hẹ anademẹ Jiwheyẹwhe tọn kakati nado biọ dọ mẹdevo ni basi nudide na we. (Psalm 25:4, 5) Gando nugonu ohùn tọn pẹvi pete lẹ didó go, mẹdelẹ ko lẹndọ, ‘E ma yin nujọnu gba na nudide mẹdopodopo tọn wẹ.’ Pọndohlan enẹ ma sọgbe. Eyin whẹho de yin jijodo na ayihadawhẹnamẹnu mẹdopodopo tọn, ehe ma dohia dọ e mayin nujọnu gba. E sọgan hẹn kọdetọn ylankan lẹ wá. Whẹwhinwhẹ́n dopo wẹ yindọ e sọgan yinuwado mẹdevo lẹ he ayihadawhẹnamẹnu yetọn gbọnvona mítọn ji. Mí mọ ehe to ayinamẹ he Paulu na gando olàn he sọgan ko yin yíyí do sanvọ́ na boṣiọ whẹpo do wá yin sisà to ahimẹ go. Klistiani de dona to aṣeji ma nado ‘gbleawuna ayihadawhẹnamẹnu madogánnọ lẹ.’ Eyin Klistiani de hẹn mẹdevo dahli, e sọgan ‘và mẹmẹsunnu etọn he Klisti kú na sudo’ bo gbọnmọ dali waylan do Klisti go. Enẹwutu, dile etlẹ yindọ whẹho nugonu pẹvi pete ohùn tọn lẹ didó do lanmẹ tọn yin nudide mẹdetiti tọn, mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n yé gba.—1 Kọlintinu lẹ 8:8, 11-13; 10:25-31.
18. Nawẹ Klistiani de sọgan dapana ayihadawhẹnamẹnu etọn hùhù to whenuena e to nudide basi gando ohùn go gbọn?
18 Whẹwhinwhẹ́n devo he wutu nudide he gando ohùn go do yin nujọnu wẹ lehe e na yinuwado hiẹ lọsu ji do. Eyin nugonu pẹvi pete ohùn tọn lẹ didó do lanmẹ na dotukla ayihadawhẹnamẹnu towe, ma yí nukunpẹvi do pọ́n ehe blo. Mọdopolọ, ma gbẹkọ nuhe ayihadawhẹnamẹnu towe to didọna we go na mẹdevo dọna we dọ, “Nude ma ylan to e mẹ; mẹsusu wẹ ko wàmọ” poun wutu blo. Flindọ, gbẹtọ livi susu lẹ wẹ nọ gbẹkọ ayihadawhẹnamẹnu yetọn go to egbehe, podọ yé ko hù i, bọ e masọ nọ gblewhẹdo yé eyin yé dolalo kavi wà onú ylankan devo lẹ ba. Na jide tọn, Klistiani lẹ ma na jlo nado hodo apajlẹ yetọn.—2 Samuẹli 24:10; 1 Timoti 4:1, 2.
19. Etẹ ji wẹ mí dona nọ lẹnnupọndo jẹnukọn to whenuena mí to nudide azọnhẹngbọ tọn he gando ohùn go lẹ basi?
19 Gblọndo heyin vivọ́zin do weda 29-31 ji lọ dọ sẹpọ vivọnu dọmọ: “Be nugbo lọ dọ linlẹn lẹ po nudide he sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu lẹ po sọgan gbọnvo zẹẹmẹdo dọ whẹho lọ mayin nujọnu wẹ ya? Lala. Onú titengbe wẹ e yin.” Whẹho sinsinyẹn wẹ e yin na e gando haṣinṣan towe hẹ “Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ” lọ go wutu. Haṣinṣan enẹ kẹdẹ wẹ sọgan planmẹ yì ogbẹ̀ madopodo mẹ, to dodonu huhlọn mẹwhlẹngan hunsọndai Jesu tọn ji. Tindo sisi sisosiso na ohùn, na gbọn ohùn gblamẹ wẹ Jiwheyẹwhe to ogbẹ̀ lẹ whlẹngán wutu. Paulu wlan dọmọ: ‘Mì tin mado todido, podọ mado Jiwheyẹwhe to aihọn mẹ: ṣigba dinvie to Klisti Jesu mẹ mì he ko tin to aganu boboe to hohowhenu wẹ yè sọ hẹn sẹpọ gbọn ohùn Klisti tọn mẹ.’—Efesunu lẹ 2:12, 13.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Yin zinzinjẹgbonu gbọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ dali.
b To ojlẹ de mẹ, Paulu po Klistiani ẹnẹ devo lẹ po yì tẹmpli mẹ nado yìn yede kavi klọ yedelẹ wé dile aṣa Ju lẹ tọn biọ do. Dile etlẹ yindọ yé ma tin to Osẹ́n glọ ba, Paulu yinuwa sọgbe hẹ ayinamẹ mẹho Jelusalẹm tọn lẹ tọn. (Owalọ lẹ 21:23-25) Etomọṣo, Klistiani delẹ sọgan ko lẹndọ emilẹ ma na yì tẹmpli lọ mẹ kavi yinuwa sọgbe hẹ aṣa mọnkọtọn. Dile ayihadawhẹnamẹnu lẹ gbọnvo to whenẹnu do, mọwẹ yé sọ gbọnvo to egbehe do ga.
c Otanwe Encyclopaedia Judaica slẹ nunọwhinnusẹ́n “gigẹdẹ flinflin lẹ” dogbọn kanlin “hùhù sọgbe hẹ aṣa Ju lẹ tọn” dali. E dọ nukunwhiwhe nẹmu he olàn dona nọ̀ osin mẹ dẹnsọ, lehe e na yin kiklọ do, lehe ojẹ̀ na yin sisá do e sọ, podọ whla nẹmu he e dona yin kiklọ to osin fifá mẹ.
d Na taun tọn, nugonu tangan oyẹ́n delẹ tọn yin amasin he yin ṣiṣakadopọ he ma wá sọn ohùn mẹ lẹ. Ṣigba nugonu ohùn tọn pẹvi pete de taidi albumine, sọgan yin yiyidogọ to whedelẹnu.—Pọ́n “Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè” to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn [Flansegbe] 1er octobre 1994 mẹ.
Etẹwẹ Hiẹ Flin?
• Anademẹ tẹwẹ Jiwheyẹwhe na Noa, Islaelivi lẹ, po Klistiani lẹ po gando ohùn go?
• Gando ohùn go, etẹwẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ gbẹ́ gbidigbidi?
• Nawẹ nudide lọ nado kẹalọyi nugonu pẹvi pete ohùn tọn de yin jijodo na ayihadawhẹnamẹnu mẹdopodopo tọn gbọn, ṣigba etẹwẹ ehe ma zẹẹmẹdo?
• Naegbọn mí dona nọ lẹnnupọndo haṣinṣan mítọn hẹ Jiwheyẹwhe ji jẹnukọn to nudide lẹ bibasi whenu?
[Kanbiọ Oplọn Tọn Lẹ]
[Apotin to weda 22]
(Nado mọ yẹdide ganji, pọ́n zinjẹgbonu)
TENINỌ DODONU TỌN DO OHÙN JI
OHÙN BLEBU
▾ ▾ ▾ ▾
MA DONA YIN ALỌKẸYI Nugonu vẹẹ lẹ Nugonu wéwé lẹ Plaquettes Plasma
NUDIDE KLISTIANI ▾ ▾ ▾ ▾
DOPODOPO TỌN Nugonu flinflin lẹ Nugonu flinflin lẹ Nugonu flinflin lẹ Nugonu flinflin lẹ
sọn sọn sọn sọn
nugonu vẹẹ lẹ mẹ nugonu wéwé lẹ mẹ plaquettes mẹ plasma mẹ
[Yẹdide to weda 20]
Hagbẹ anademẹtọ wá tadona lọ kọ̀n dọ Klistiani lẹ dona ‘jagọ sọn ohùn kọ̀n’
[Yẹdide to weda 23]
Ma gbẹkọ ayihadawhẹnamẹnu towe go eyin a to nudide he gando nugonu pẹvi pete ohùn tọn lẹ go basi blo