Nudida lẹ Nọ Do Nuyọnẹn Jehovah Tọn Hia
Nudida lẹ Nọ Do Nuyọnẹn Jehovah Tọn Hia
“Jẹhẹnu mayinukundomọ etọn lẹ to yinyin mimọ . . . gbọn nuhe yin bibasi lẹ dali.”—LOM. 1:20, NW.
1. Nawẹ nuyọnẹn aihọn tọn nọ yinuwado mẹsusu ji to egbehe gbọn?
MẸSUSU wẹ nọ ṣì hogbe lọ “nuyọnẹn” zan. Mẹdelẹ nọ dọ dọ eyin mẹde bẹ oyọnẹn susu pli, e ko yin nuyọnẹntọ. Ṣigba, mẹhe aihọn nọ pọnhlan taidi wesetọ lẹ ma nọ namẹ anademẹ dejidego lẹ gando lehe gbẹzan mẹde tọn sọgan tindo zẹẹmẹ do go. To alọ devo mẹ, mẹhe nọ jo yede do na nuyiwadomẹji omẹ mọnkọtọn lẹ tọn nọ yin ‘yigọyigọdona, bọ yè nọ yí jẹhọn oplọn tọn lẹpo do nọ hẹn dánpe.’—Efe. 4:14.
2, 3. (a) Naegbọn Jehovah do yin ‘nuyọnẹntọ dopo lọ’? (b) Nawẹ nuyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn gbọnvo na aihọn tọn gbọn?
2 Lehe mẹhe tindo nuyọnẹn nujọnu tọn he nọ wá sọn Jehovah Jiwheyẹwhe dè lẹ gbọnvo do sọ! Biblu dọna mí dọ Jehovah wẹ ‘nuyọnẹntọ dopo lọ.’ (Lom. 16:27) E yọ́n nulẹpo gando wẹkẹ lọ go kakajẹ lehe e yin didá do ji. Osẹ́n jọwamọ tọn—he go gbẹtọvi lẹ nọ ganjẹ to dodinnanu yetọn mẹ—lẹpo yin didoai gbọn Jehovah dali. Gbọnmọ dali, nuhe gbẹtọvi lẹ detọ́n ma nọ hẹn awuji i, podọ nuyọnẹn gbẹtọvi tọn he mẹsusu nọ pọnhlan taidi nuyọnẹn he yiaga ma nọ paṣa ẹ. “Nuyọnẹn aihọn ehe tọn nulú wẹ to Jiwheyẹwhe dè.”—1 Kọl. 3:19.
3 Biblu dọna mí dọ Jehovah nọ na “nuyọnẹn” devizọnwatọ etọn lẹ. (Howh. 2:6) To vogbingbọn mẹ na nuyọnẹn gbẹtọvi lẹ tọn, nuyọnẹn he wá sọn Jiwheyẹwhe dè ma dáblu. Kakatimọ, e zinnudo lẹnpọn dagbe ji bo sinai do oyọnẹn he pegan po nukunnumọjẹnumẹ po ji. (Hia Jakobu 3:17.) Nuyọnẹn Jehovah tọn jiawu do apọsteli Paulu bọ e wlan dọmọ: “Ṣo! Na adọkun, nuyọnẹn po zinzin Jiwheyẹwhe tọn po siso sọ! Nawẹ whẹdida etọn lẹ yin dinmamọdona sọ, podọ aliho etọn lẹ sọ hugan dindinmọ!” (Lom. 11:33) Na Jehovah wẹ nuyọnẹntọ daho lọ wutu, mí deji dọ osẹ́n etọn lẹ na deanana gbẹzan mítọn to aliho dagbe mẹ. To popolẹpo mẹ, Jehovah yọ́n nuhe mí tindo nuhudo etọn nado tindo ayajẹ, hugan mẹdevo depope.—Howh. 3:5, 6.
Jesu—“Azọ́nwatọgan De”
4. Etẹwẹ yin dopo to aliho he mẹ mí sọgan doayi nuyọnẹn Jehovah tọn go te lẹ mẹ?
4 Nuyọnẹn Jehovah tọn po jẹhẹnu mayọnjlẹ etọn devo lẹ po sọgan yin mimọ to nuhe e basi lẹ mẹ. (Hia Lomunu lẹ 1:20.) Nudida Jehovah tọn lẹ, sọn daho hugan ji jẹ pẹvi pete ji, do jẹhẹnu etọn lẹ hia. Fidepope he mí sọgan pọ́n—vlavo olọn mẹ aga kavi to aigba ji—mí nọ mọ kunnudenu susu he dohia dọ Mẹdatọ nuyọnẹntọ daho owanyinọ de tin. Mí sọgan plọn nususu gando ewọ go gbọn nulinlẹnpọndo nuhe e basi lẹ ji dali.—Ps. 19:1; Isa. 40:26.
5, 6. (a) Gbọnvona Jehovah, mẹnu wẹ sọ doalọ to nudida mẹ? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna, podọ etẹwutu?
5 E ma yin Jehovah kẹdẹ wẹ tin, to whenuena e “dá olọn po aihọn po.” (Gẹn. 1:1) Biblu dohia dọ, ojlẹ dindẹn whẹpo e do bẹ azọ́n nudida yinukundomọ lẹ tọn jẹeji, e dá nudida gbigbọnọ de he gblamẹ “nulẹpo” yin didá gbọn. Nudida gbigbọnọ ehe wẹ Ovi dopo akàn Jiwheyẹwhe tọn—yèdọ “viplọnji to yé he yè dá lẹpo mẹ”—he wá nọgbẹ̀ to aigba ji bo yin yinyọnẹn taidi Jesu. (Kọl. 1:15-17) Taidi Jehovah, Jesu lọsu tindo nuyọnẹn. Na nugbo tọn, to Howhinwhẹn lẹ weta 8 mẹ, e yin didohia taidi apajlẹ pipé nuyọnẹn tọn. Weta enẹ dopolọ sọ dlẹnalọdo Jesu taidi “azọ́nwatọgan” Jiwheyẹwhe tọn.—Howh. 8:12, 22-31.
6 Gbọnmọ dali, nudida yinukundomọ lẹ nọ do nuyọnẹn Jehovah po Azọ́nwatọgan etọn Jesu po tọn hia. Nulinlẹnpọndo nudida ehelẹ ji sọgan plọn nuhọakuẹ susu mí. Mì gbọ mí ni gbadopọnna apajlẹ ẹnẹ to nudida he “yọnnuin” to jọwamọ-liho lẹ mẹ he yin zẹẹmẹ-basina to Howhinwhẹn lẹ 30:24-28 mẹ. a
Nuhe Mí Sọgan Plọn Gando Azọ́n Sinsinyẹn Wiwà Go
7, 8. Nuyiwa adidẹ́ tọn tẹlẹ wẹ nọ hẹn awuji we?
7 Nuhe “whè gbau to aihọn mẹ” lẹ lọsu tlẹ sọgan plọn nususu mí, eyin mí lẹnnupọndo aliho he mẹ yé yin didá te po lehe yé nọ yinuwa gbọn po ji. Di apajlẹ, lẹnnupọndo nuyọnẹn jọwamọ tọn he adidẹ́ tindo ji.—Hia Howhinwhẹn lẹ 30:24, 25.
8 Adidẹ́ madosọha lẹ wẹ tin bo nọ to tuklajẹ to aigba ji podọ to aigba glọ. Dodinnanutọ delẹ yise dọ adidẹ́ lẹ sù hugan gbẹtọ lẹ whla 200000. Adidẹ́ lẹ nọ basi tito na yedelẹ do gọnu-gọnu, podọ adidẹ́ wunmẹ voovo atọ̀n wẹ tin to suhugan pipli ehelẹ tọn mẹ: yèdọ ahọsi lẹ, asu lẹ po azọ́nwatọ lẹ po. Dopodopo yetọn nọ yí adà etọn wà nado penukundo nuhudo pipli lọ tọn lẹ go. Adidẹ́ wunmẹ de tin to Hùwaji Amelika tọn bo nọ yinuwa taidi glesi azọ́nyọnẹntọ de. Adidẹ́ pẹvi ehe nọ dó huntó lẹ, nọ hẹn yé dojó, bo nọ sán tónu yetọn lẹ na yé nido sẹ́n ganji. Dodinnanutọ lẹ mọdọ “glesi” azọ́nyọnẹntọ ehe nọ deanana azọ́n etọn sọgbe hẹ nuhudo núdùdù he pipli lọ tindo tọn. b
9, 10. Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ azọ́n sinsinyẹn he adidẹ́ lẹ nọ wà tọn gbọn?
9 Adidẹ́ lẹ sọgan plọn nususu mí. Yé nọ plọn mí dọ mí dona dovivẹnu vẹkuvẹku eyin mí na tindo kọdetọn dagbe. Biblu dọna mí dọmọ: “Yì zánwhlan dè, hiẹ adidọnọ, doayi walọ etọn go, na hiẹ nisọ yọnnuin. He ma tindo whẹdatọ, kavi hihọ́tọ, kavi ogán. He nọ wleawuna núdùdù etọn to alúnlùn mẹ, bosọ bẹ núdùdù etọn pli to jijẹ whenu.” (Howh. 6:6-8) Jehovah po Azọ́nwatọgan etọn Jesu po yin azọ́n sinsinyẹn watọ. Jesu dọmọ: “Otọ́ ṣie wazọ́n kakajẹ dinvie, yẹn sọ wazọ́n.”—Joh. 5:17.
10 Taidi mẹhodotọ Jiwheyẹwhe po Klisti po tọn lẹ, mílọsu dona yin azọ́n sinsinyẹn watọ. Mahopọnna azọ́ndenamẹ depope he mí tindo to titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn mẹ, mímẹpo dona “to susudeji to azọ́n Oklunọ tọn mẹ.” (1 Kọl. 15:58) Enẹwutu, mí na wà dagbe nado hodo ayinamẹ Paulu tọn na Klistiani he tin to Lomu lẹ dọmọ: “Mì whleawu to azọ́n mẹ blo; mì hunzo to gbigbọ mẹ; bosọ nọ to [Jehovah] sẹ̀n.” (Lom. 12:11) Vivẹnudido mítọn lẹ nado wà ojlo Jehovah tọn ma na yin to ovọ́ mẹ na Biblu na mí jide dọmọ: “Jiwheyẹwhe ma yin mawadodonọ nado wọn azọ́n mìtọn po tukla owanyi mìtọn tọn po, he mì ko sọhia gbọn oyín etọn dali.”—Heb. 6:10.
Hihọ́ sọn Awugble Gbigbọmẹ Tọn Si
11. Donù nuyiwa azui he nọ nọ̀ aigba osé tọn lẹ ji tọn delẹ go.
11 Azui he nọ nọ̀ aigba osé tọn lẹ ji yin nudida pẹvi devo he sọgan sọ plọn nususu mí. c (Hia Howhinwhẹn lẹ 30:26.) Kanlin pẹvi ehe nọ nọ̀ lẹdo osé tọn lẹ mẹ. Nukun etọn he zìn ganji nọ gọalọna ẹn nado mọ owù hlan nukọn, podọ adọtẹn etọn he e nọ basi do osé-slo lẹ mẹ nọ basi hihọ́na ẹn sọn kanlin nuwledutọ lẹ si. To jọwamọ-liho, kanlin ehe nọ voawu eyin e tin to ogbẹ́ etọn lẹ mẹ fie e nọ mọ hihọ́ te, podọ enẹ nọ gọalọna ẹn nado mọ yozò to avivọ-whenu. d
12, 13. Etẹwẹ azui he nọ nọ̀ aigba osé tọn lẹ ji sọgan plọn mí?
12 Etẹwẹ kanlin ehe sọgan plọn mí? Jẹnukọn whẹ́, doayi e go dọ kanlin lọ ma nọ jo ede do jlòkoko nado yin wiwle. Kakatimọ, e nọ yí nukun etọn he zìn ganji lẹ zan nado mọ nuwledutọ etọn lẹ hlan to whenuena yé tin to aganu, podọ e nọ họnbẹ do osé-slo lẹ mẹ nado mọ hihọ́. Mọdopolọ, mí dona tin to aṣeji to gbigbọ-liho nado mọ owù he whlá do aihọn Satani tọn mẹ lẹ. Apọsteli Pita na ayinamẹ Klistiani lẹ dọmọ: “Mì yin huwhẹnọ bosọ nọ họ́ mìde: na [Lẹgba], mẹglatọ mìtọn, di kinnikinni he to lìlì, e to zọnlinzin pé, bo to mẹhe e na tlẹndù dín.” (1 Pita 5:8) To whenuena Jesu tin to aigba ji, e nọ nukle bo to aṣeji gando omọ̀ he Satani zedonukọnna ẹn nado hẹn tenọgli Etọn gble lẹ go. (Mat. 4:1-11) Apajlẹ dagbe nankọ die Jesu zedai na hodotọ etọn lẹ!
13 Dopo to aliho he mẹ mí sọgan tin to nukle te lẹ mẹ wẹ nado mọaleyi sọn hihọ́ gbigbọmẹ tọn he Jehovah wleawu etọn na mí to egbehe mẹ. Mí ma dona nọ gbẹkọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọn po opli Klistiani tọn lẹ yìyì po go. (Luku 4:4; Heb. 10:24, 25) Humọ, dile azui he nọ nọ̀ aigba osé tọn lẹ ji nọ tẹnpọn nado nọpọ́ hẹ ogbẹ́ etọn lẹ do, mí ma dona nọla na Klistiani hatọ mítọn lẹ na mí nido duvivi “tulinina ode awetọ” tọn. (Lom. 1:12, NW) Eyin mí kẹalọyi hihọ́ he Jehovah nọ wleawu etọn na mí, mí na dohia dọ mí kọngbedopọ hẹ nuhe psalm-kàntọ Davidi dọ dọmọ: “OKLUNỌ wẹ osé ṣie, figángán ṣie, whlẹngántọ ṣie, Jiwheyẹwhe ṣie, awinyan ṣie, yẹn na dín fibẹtado to e mẹ.”—Ps. 18:2.
Sinyẹnlin Mahopọnna Nukundiọsọmẹ
14. Dile etlẹ yindọ owẹ̀n dopo sọgan nọma hẹn awujimẹ sọmọ, etẹwẹ mí sọgan dọ gando pipli owẹ̀n lẹ tọn go?
14 Owẹ̀n lẹ sọgan sọ plọnnu mí. Owẹ̀n dopo ma nọ hugan centimètre 5, podọ e sọgan nọma hẹn awujimẹ sọmọ, ṣigba matin ayihaawe pipli owẹ̀n lẹ tọn nọ hẹn awujimẹ tlala. (Hia Howhinwhẹn lẹ 30:27.) Na yé nọ dùnú taun wutu, pipli owẹ̀n vivẹnudotọ ehelẹ tọn sọgan hẹn jinukun gble to ogle de mẹ to nukunwhiwhe kleun de gblamẹ. Biblu yí nudidọ owánvu lẹ tọn kakajẹ nudidọ owẹ̀n lẹ tọn ji jlẹdo nudidọ awhàn-kẹkẹ lẹ po miyọ́n po tọn go. (Joẹ. 2:3, 5) Gbẹtọ lẹ nọ flọ miyọ́n nado yàn owẹ̀n lẹ, ṣigba enẹ ma nọ saba tindo kọdetọn dagbe. Etẹwutu? Owẹ̀n he kú bo flẹ jẹ miyọ́n mẹ lẹ nọ ṣimiyọ́n lọ, bọ dehe pò lẹ nọ zindonukọn nado to nuhẹngble. Dile yé ma tlẹ tindo ahọlu kavi nukọntọ de, pipli owẹ̀n lẹ tọn nọ yinuwa taidi awhànpa de bo nọ dibla duto aliglọnnamẹnu lẹpo ji. e—Joẹ. 2:25.
15, 16. Nawẹ lilatọ Ahọluduta lọ tọn egbezangbe tọn lẹ taidi pipli owẹ̀n lẹ tọn gbọn?
15 Yẹwhegán Joẹli yí nuwiwa devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ tọn jlẹdo owẹ̀n lẹ tọn go. E wlan dọmọ: “Yé dowezun taidi omẹ hlọnhlọnnọ lẹ; yé ylá adó lọ taidi omẹ awhàn tọn lẹ; yé sọ to gigó omẹ dopodopo to aliho etọn lẹ ji, podọ yé masọ gbà hádido yetọn lẹ gba. Mọ ode ma tùn awetọ; yé to gigó omẹ dopodopo to omọ́ etọn mẹ: whenuena yé jai . . . lẹdo adanwànu lẹ, yè ma hẹn yé gbleawu gba.”—Joẹ. 2:7, 8.
16 Lehe dọdai ehe basi zẹẹmẹ lilatọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn egbezangbe tọn lẹ tọn to aliho dagbe mẹ do sọ! “Adó” nukundiọsọmẹ tọn depope ma ko penugo nado hẹnalọdotena yẹwhehodidọ yetọn. Kakatimọ, yé nọ hodo apajlẹ Jesu tọn, mẹhe zindonukọn to ojlo Jiwheyẹwhe tọn wiwà mẹ dile etlẹ yindọ mẹsusu vlẹ ẹ. (Isa. 53:3) Nugbo wẹ dọ Klistiani delẹ ko “jai . . . lẹdo adanwànu lẹ” to whenuena yé yin hùhù na yise yetọn wutu. Ṣogan, azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ ko zindonukọn podọ sọha wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ tọn fọ́n bo to jijideji. Na nugbo tọn, homẹkẹn nọ saba zọ́n bọ wẹndagbe lọ nọ jẹ mẹhe ma na ko sè owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn lẹ dè. (Owalọ 8:1, 4) To lizọnyizọn towe mẹ, be hiẹ nọ dohia dọ emi nọ sinyẹnlin taidi owẹ̀n lẹ etlẹ yin to whenuena a pehẹ ojlo matindo kavi nukundiọsọmẹ ya?—Heb. 10:39.
‘Tẹdo Nuhe Yin Dagbe Go’
17. Etẹwẹ nọ zọ́n bọ afọ họmẹsi tọn do nọ tẹdo nuhe dídí lẹ go?
17 E taidi dọ huhlọn nudọnwado tọn ma nọ yinuwado họmẹsi ji wẹ nkọ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 30:28. f) Na nugbo tọn, nugopipe nudida pẹvi ehe tọn nado zinzọnlin gbọn adó go etlẹ yin gbọn nuhe dídí hugan lẹ go bo ma jai ko hẹn awuji lẹnunnuyọnẹntọ lẹ taun. Nawẹ họmẹsi nọ wà ehe gbọn? E ma tindo nutlẹ́nu de to afọ etọn lẹ mẹ gba. Kakatimọ, afọpahomẹ họmẹsi tọn dopodopo tindo ayú he wló bo do ofún fọtọ́n susu. Dopodopo ofún ehelẹ tọn tindo okàn flinflin kanweko susu he nọ gọalọna ẹn nado tẹdo onú lẹ go gbanun-gbanun. Huhlọn okàn ehe lẹpo tọn sọgan hẹn nuhe tlẹ pẹ̀n hugan họmẹsi de dote—eyin e tlẹ to owẹn sẹ́gẹ́sẹ̀gẹ̀ to mẹpọnnu de go! Na nugopipe họmẹsi tọn hẹn awuji dodinnanutọ lẹ wutu, yé dọ dọ eyin yé basi nude he taidi afọ họmẹsi tọn, e sọgan yin yiyizan taidi nutlẹ́nu huhlọnnọ de. g
18. Nawẹ mí sọgan hẹn ẹn diun dọ mí nọ tẹdo ‘nuhe yin dagbe go’ to whepoponu gbọn?
18 Etẹwẹ họmẹsi sọgan plọn mí? Biblu dotuhomẹna mí dọmọ: ‘Mì nọ gbẹwanna nuhe ylan, bo tẹdo nuhe yin dagbe go.’ (Lom. 12:9) Nuyiwadomẹji ylankan he gbayipe to aihọn Satani tọn mẹ lẹ sọgan zọ́n bọ mí ma na tẹdo nunọwhinnusẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ go gligli ba. Di dohia, gbẹdido hẹ mẹhe ma nọ yìn osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ—vlavo to wehọmẹ, to azọ́nmẹ kavi gbọn wunmẹ ayidedai he ma sọgbe delẹ tọn gblamẹ—sọgan dekanpona gbemima mítọn nado wà nuhe sọgbe. Ma dike enẹ ni jọ do gowe pọ́n gbede blo! Ohó Jiwheyẹwhe tọn na mí avase dọmọ: “A yin nuyọnẹntọ to nukun dewe tọn mẹ blo.” (Howh. 3:7) Kakatimọ, hodo ayinamẹ nuyọnẹn tọn he Mose na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to hohowhenu dọmọ: “Hiẹ na nọ dibusi OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe towe; ewọ wẹ hiẹ na nọ sẹ̀n; e dè wẹ hiẹ na nọ sẹbọdo [kavi tẹdo].” (Deut. 10:20) Eyin mí tẹdo Jehovah go, mí na hodo apajlẹ Jesu tọn he go Biblu donù dọmọ: “Hiẹ yiwanna dodo bo gbẹwanna ylando.”—Heb. 1:9.
Nuhe Nudida lẹ Sọgan Plọn Mí
19. (a) Jẹhẹnu Jehovah tọn tẹlẹ wẹ hiẹ mọ to nudida mẹ? (b) Nawẹ mí sọgan mọaleyi sọn nuyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn mẹ gbọn?
19 Dile mí ko mọ do, jẹhẹnu Jehovah tọn lẹ yin mimọ hezeheze to nuhe e basi lẹ mẹ, podọ nudida etọn lẹ lọsu sọ plọn nuhọakuẹ susu mí. Lehe mí to dodinna nudida Jehovah tọn lẹ sọ, mọ wẹ nuyọnẹn etọn na hẹn awuji mí do niyẹn. Eyin mí nọ payi nuyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn go, enẹ na hẹn ayajẹ mítọn sù dogọ todin bo nasọ basi hihọ́na mí to sọgodo. (Yẹwh. 7:12) Mọwẹ, mí na mọ nugbo-yinyin hogbe jidenamẹ tọn he tin to Howhinwhẹn lẹ 3:13, 18 mẹ tọn na míde dọmọ: ‘Ayajẹnọ wẹ dawe lọ he ko mọ nuyọnẹn, po dawe he tindo wuntuntun po. Ewọ wẹ atin ogbẹ̀ tọn hlan yé he hẹn e go: podọ mẹhe hẹn e go gligli lẹ na yin yiylọdọ ayajẹnọ.’
[Nudọnamẹ odò tọn]
a Na taun tọn, eyin jọja lẹ basi dodinnanu do nudọnamẹ odò tọn he tin to hosọ ehe mẹ lẹ ji, yé na mọ ale susu yí, bo na penugo nado na gblọndo nuhe yé ko duvivi etọn lẹ tọn to Oplọn Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn whenu.
b Na nudọnamẹ dogọ gando adidẹ́ wunmẹ mọnkọtọn go, pọ́n Réveillez-vous! 22 mars 1997, weda 31, po 22 mai 2002, weda 31 po.
c Azui ehe gbọnvona azui whégbè tọn lẹ. Kanlin ehe nọ taidi azui daho de, ṣigba tindo otó pẹvi loboto po afọ he whè de po.
d Na nudọnamẹ dogọ do azui wunmẹ ehe ji, pọ́n Réveillez-vous! 8 septembre 1990, weda 15-16.
e Na nudọnamẹ dogọ do owẹ̀n lẹ ji, pọ́n Réveillez-vous! 22 octobre 1976, weda 11.
f To Traduction du monde nouveau mẹ, họmẹsi wẹ yin yiyizan to wefọ ehe mẹ kakati nido yin tọgboyẹyẹ.
g Na nudọnamẹ dogọ do họmẹsi ji, pọ́n Réveillez-vous! avril 2008, weda 26.
Be Hiẹ Flin Ya?
Nuplọnmẹ họakuẹ tẹwẹ mí mọ plọn sọn . . .
• adidẹ́ lẹ dè?
• azui he nọ nọ̀ aigba osé tọn lẹ ji dè?
• owẹ̀n lẹ dè?
• họmẹsi lẹ dè?
[Kanbiọ Oplọn tọn lẹ]
[Yẹdide to weda 16]
Be hiẹ yin azọ́n sinsinyẹn watọ taidi adidẹ́ ehelẹ ya?
[Yẹdide to weda 17]
Azui wunmẹ ehe nọ mọ hihọ́ to ogbẹ́ etọn lẹ mẹ. Be hiẹ nọ wàmọ ya?
[Yẹdide to weda 18]
Taidi owẹ̀n lẹ, Klistiani lizọnyizọnwatọ lẹ nọ sinyẹnlin
[Yẹdide to weda 18]
Dile họmẹsi nọ tẹdo nuhe dídí lẹ go do, Klistiani lẹ nọ tẹdo nuhe yin dagbe go
[Asisa Yẹdide tọn]
Stockbyte/Getty Images