Lehe Plidopọ Agbegbe Tọn Atọ̀n Diọ Gbẹzan Ṣie Do

Dile e yin didọ gbọn George Warienchuck dali

BE NUHE hiẹ sè to plidopọ agbegbe mítọn de ji ko yinuwado jiwe sọmọ bo whàn we nado basi diọdo ayidego tọn lẹ to gbẹzan towe mẹ ya? Nuhe jọ do go e niyẹn. To whenuena n’lẹnnupọn yì godo, n’doayi e go dọ, na taun tọn, plidopọ agbegbe atọ̀n delẹ diọ gbẹzan ṣie. Tintan gọalọna mi nado duto winyan ji; awetọ, nado tindo pekọ; atọ̀ntọ, nado ze de e jo dogọ. Ṣigba, whẹpo yẹn nado dọhodo diọdo ehelẹ ji, mì gbọ ma basi zẹẹmẹ nujijọ delẹ tọn na mì he wá aimẹ to owhe delẹ die jẹnukọnna plidopọ agbegbe lọ lẹ—nujijọ lọ lẹ gando ovu whenu ṣie go.

Yẹn yin jiji to 1928, bo yin godotọ to ovi atọ̀n ṣẹnṣẹn. Mẹdaho yọnnu ṣie lẹ, Margie po Olga po, gọna yẹn yin pinpọn e go whẹ́n to South Bound Brook, New Jersey, États-Unis, tòpẹvi de he tindo nudi gbẹtọ 2000 to ojlẹ enẹ mẹ. Dile etlẹ yindọ wamọnọ wẹ mí yin, onọ̀ ṣie yin alọtlútọ. Whedepopenu he e penugo nado wleawuna núdùdù vonọtaun de, e nọ má ẹn hẹ kọmẹnu lẹ. To whenuena n’tindo owhe ṣinẹnẹ, Kunnudetọ yọnnu de he nọ dó Hongrie-gbè, yèdọ ogbè onọ̀ ṣie tọn, dla onọ̀ ṣie pọ́n, podọ ehe whàn ẹn nado dotoaina owẹ̀n Biblu tọn. To nukọn mẹ, Bertha, mẹmẹyọnnu de he tindo nudi owhe 20 zindonukọn to plọnmẹ Biblu lọ mẹ bo gọalọna onọ̀ ṣie nado lẹzun devizọnwatọ Jehovah tọn de.

Yẹn ma taidi onọ̀ ṣie, na n’nọ kuwinyan to jọwamọ-liho, bo ma nọ gboadọ. Nuhe sọ hẹn onú lẹ ylan dogọ wẹ yindọ onọ̀ ṣie nọ saba de mi pò. To whenuena n’doavigbe do kanbiọ ẹ dọ, “Naegbọn mì nọ mọhodọdo go e to whepoponu?” yé dọna mi dọ emi yiwanna mi ṣigba dọ emi ma jlo nado hẹn mi gble. Onú dagbe lẹn wẹ onọ̀ ṣie te, ṣigba yẹn nọ tindo numọtolanmẹ mẹdèpo tọn na n’ma nọ mọ pipà yí wutu.

To gbèdopo, kọmẹnu de he nọ saba dọho hẹ mi to aliho he jọmẹ mẹ biọ to asi e nado plan visunnu etọn lẹ yì ṣọṣi yetọn to Sẹgbe. N’yọnẹn dọ Jehovah ma na hùnhomẹ eyin n’plan yé yì, ṣigba n’sọ to budi ma nado hẹn homẹgblena kọmẹnu he jọmẹ enẹ. Enẹwutu, na osun susu lẹ, n’nọ yì ṣọṣi dile etlẹ yindọ nuhe wà n’te nọ huwinyan na mi. Mọdopolọ, budisi gbẹtọ nọ hẹn mi nado yinuwa jẹagọdo ayihadawhẹnamẹnu ṣie to wehọmẹ. Wehọmẹ-gán mítọn, he ylanhùn taun, nọ biọ to mẹplọntọ lẹ si nado hẹn ẹn diun dọ wehọmẹvi lẹpo dọnudo asia. Yẹnlọsu nọ dọnudo asia ga. Ehe zindonukọn na nudi owhe dopo, podọ enẹgodo diọdo de wá aimẹ.

Yẹn Plọn Nado Yin Adọgbotọ

To 1939, pipli oplọn agunwe tọn de jẹ opli basi ji to owhé mítọn gbè. Ben Mieszkalski, mẹmẹsunnu jọja gbehosọnalitọ de wẹ nọ deanana ẹn. Mí nọ ylọ ẹ dọ Ben Daho—podọ yinkọ enẹ sọgbe na ẹn, na e tọ́n-alùn taun wutu. Ṣogan, mahopọnna awusọhia etọn he dobunamẹ, e jọmẹ taun bọ nukiko yẹsẹ etọn nọ hẹn mi voawu. Enẹwutu, to whenue Ben biọ dọ ma plan emi yì kunnudegbe, n’kẹalọyi po homẹhunhun po. Mí lẹzun họntọn. Eyin e mọdọ n’to awubla mẹ, e nọ dọhona mi to aliho he mẹ mẹdaho de nọ dọhona nọvi etọn te. Enẹ yinuwado ji e, bọ n’wá yiwanna ẹn taun.

 To 1941, Ben biọ dọ whẹndo mítọn ni hodo e to mọto etọn mẹ yì plidopọ agbegbe de to Saint Louis, Missouri. Homẹ ṣie hùn taun! N’ma ko tọ́nwhẹ̀n yì fihe dẹn hú kilomẹtlu 80 pọ́n, ṣigba todin n’jei fihe dẹn do whégbè hú kilomẹtlu 1500! Ṣigba, nuhahun lẹ to tepọn mí to Saint Louis. Sinsẹ̀ngán lẹ ko degbena hagbẹ sinsẹ̀n yetọn tọn lẹ ma nado yí Kunnudetọ lẹ do owhé yetọn lẹ gbè mahopọnna dọ yé ko yigbe dai nado wàmọ. Mẹsusu hodo nuhe sinsẹ̀ngán lẹ dọ. Yé ko gbẹ́ na whẹndo he dona yí mí do whégbè lọ lọsu. Ṣogan, yé yí mí. Whẹndo lọ dọ dọ emi ma sọgan nọma yin nugbonọ na opagbe he emi ko dó nado na mí abò dopo. Adọgbigbo yetọn yinuwado ji e.

Mẹdaho ṣie lẹ yí baptẹm to plidopọ agbegbe lọ ji. To azán enẹ dopolọ gbè, Mẹmẹsunnu Rutherford, sọn Bẹtẹli Brooklyn tọn, na hodidọ he whànmẹ de to ehe mẹ e biọ to ovi he jlo na wà ojlo Jiwheyẹwhe tọn lẹpo si nado fọnṣite. Nudi ovi 15000 wẹ fọnṣite. Yẹnlọsu wàmọ. Enẹgodo, e biọ to mí mẹhe jlo na wà nuhe go mí pé to azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ mẹ lẹpo si nado dọ, “Mọwẹ.” To pọmẹ hẹ ovi he pò lẹ, yẹnlọsu dawhá dọ, “Mọwẹ!” Pẹhiho sinsinyẹn de bọdego. Ehe dozolanmẹna mi.

To plidopọ lọ godo, mí dla mẹmẹsunnu de pọ́n to Whèyihọ Virginie tọn. E na numimọ dọ dile emi to yẹwhehodọ to gbèdopo, gbẹtọgun zingidinọ de hò emi bo và osẹ̀n po koklofun po do agbasa emitọn pete go. N’dotoaina ẹn po sọwhiwhe po. Mẹmẹsunnu lọ dọmọ: “Ṣigba n’na zindonukọn to yẹwhehodidọ mẹ.” To whenuena mí tọ́n sọn mẹmẹsunnu lọ dè, n’mọdọ n’wleawufo todin nado pehẹ wehọmẹ-gán ṣie po adọgbigbo po dile Davidi pehẹ Goliati do.

To whenuena n’lẹkọyi wehọmẹ, n’yì wehọmẹ-gán lọ dè. E bọnukundona mi po homẹgble po. N’hodẹ̀ do homẹ hlan Jehovah nado gọalọna mi. Enẹgodo, n’yawu dọna ẹn dọmọ: “N’ma na dọnudo asia ba, na n’yì plidopọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de!” Wehọmẹ-gán lọ nabọẹ na ojlẹ de. Enẹgodo, e wà dẹẹdẹ bo fọ́n sọn tafo etọn kọ̀n bosọ dọnsẹpọ mi. Nukun etọn bia to apà mẹ. E wadán do ji e dọmọ: “A na yin yinyan sọn wehọmẹ eyin a ma dọnudo asia!” To ojlẹ ehe mẹ, n’ma jogbe podọ n’tindo numọtolanmẹ ayajẹ tọn de to dee mẹ he nkọ n’ma ko tindo pọ́n.

N’tin to jejeji nado dọ nuhe jọ lọ na Ben to afọdopolọji. To whenuena mí wá pé to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ, n’dawhá dọmọ: “N’ko yin yinyan sọn wehọmẹ na n’ma dọnudo asia wutu!” Ben plasikọna mi, bo konu yẹsẹ bosọ dọmọ: “Na jide tọn, Jehovah yiwanna we.” (Deut. 31:6) Lehe hogbe enẹlẹ whàn mi do sọ! To 15 juin 1942, n’yin bibaptizi.

Yẹn Plọn Nado Nọ Tindo Pekọ

To Wẹkẹ-Whàn II godo, ninọmẹ akuẹzinzan otò lọ tọn pọnte dogọ bọ gbigbọ adọkunnu lẹ bibẹpli tọn gbayipe. N’mọ azọ́n he pekuẹ podọ n’sọgan họ̀ nuhe n’ma lẹn gbede dọ n’sọgan họ̀ dai lẹ. Delẹ to họntọn ṣie lẹ mẹ họ̀ zokẹkẹ; devo lẹ vọ́ owhé yetọn lẹ jlado. N’họ̀ mọto yọyọ de. To madẹnmẹ, ojlo ṣie na onú agbasa tọn lẹ bibẹpli hẹn mi nado jẹ onú Ahọluduta lọ tọn lẹ sisẹdo apadopo ji. Yẹnlọsu yọnẹn dọ n’ko to ayidonugo na nuhe ma sọgbe lẹ. N’dopẹ́ dọ plidopọ agbegbe 1950 tọn de to New York City gọalọna mi nado vọ́ pọndohlan ṣie jlado.

To plidopọ lọ ji, hodọtọ lẹ debọdo-dego na tuli mẹplidopọ lẹ nado zindonukọn to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mẹ. Dopo to hodọtọ lọ lẹ mẹ dotuhomẹna mí nado “ze nuhe ma yin dandan lẹ do apadopo, bo họ̀n alèwezun lọ.” E taidi dọ yẹn wẹ e to hodọna tlọlọ. N’sọ mọ gbedewema-yíyí klasi Giliadi tọn de tọn, ehe hẹn mi  nado lẹnnupọn dọ, ‘Eyin Kunnudetọ he yin hagbẹ ṣie to owhe mẹ ehelẹ sọgan gbẹkọ onú agbasa tọn lẹ go bo yì sẹ̀n to tògodo, yẹnlọsu dona tindo ojlo nado wà nudopolọ to otò ṣie mẹ tofi.’ To vivọnu plidopọ lọ tọn, n’ko magbe nado lẹzun gbehosọnalitọ de.

To ojlẹ enẹlẹ mẹ, n’ko biọ họntọn mẹ hẹ Evelyn Mondak, yèdọ mẹmẹyọnnu zohunhunnọ de to agun he mẹ n’yì. Onọ̀ Evelyn tọn, he pọ́n ovi ṣidopo go whẹ́n, yin yọnnu adọgbotọ de. E yiwanna nado nọ dọyẹwheho to tòhomẹ-liho ji to Ṣọṣi Katoliki tọn daho de nukọn. Mahopọnna dọ sinsẹ̀ngán lọ nọ yí homẹgble do dọna ẹn whẹwhẹ nado tọ́n sọn finẹ, e ma nọ gọ̀n finẹ. Taidi onọ̀ etọn, Evelyn ma nọ dibuna gbẹtọ.—Howh. 29:25.

To 1951, yẹn po Evelyn po wlealọ, bo jo agbasazọ́n mítọn lẹ do bosọ lẹzun gbehosọnalitọ lẹ. Nugopọntọ lẹdo tọn de na tuli mí nado sẹtẹn yì Amagansett, yèdọ gbétatò de to ohù Atlantique tọn tó, nudi kilomẹtlu 160 sọn New York City. To whenuena agun lọ dọna mí dọ yé ma tindo ohọ̀ he mẹ mí na nọ, mí dín ohọ̀ he nọ yin tẹnsẹna de ṣigba mí ma mọ dehe akuẹ he to mí si sọgan họ̀. To godo mẹ, mí mọ dehe ko yin kọgbẹ́ e go de. Mẹhe tindo e biọ dọla 900—yèdọ akuẹ he mí mọyi taidi nunina alọwle tọn pẹpẹ. Mí họ̀ ẹ, bo vọ́ ẹ jlado bosọ dọ̀n ẹn yì aigba-denamẹ mítọn yọyọ ji. Ṣigba, akuẹ depope ma pò to mí si whenue mí jẹ dọ́n bọ mí to nuhà gando lehe mí na basi gbehosọnalitọ to ninọmẹ enẹ mẹ do go.

Evelyn nọ wazọ́n họmẹ jijlado tọn, podọ yẹn mọ azọ́n zánhomẹ tọn nado nọ súnsún núdùdù-satẹn de he nọ sà núdùdù Italie tọn. Mẹhe tindo núdùdù-satẹn lọ nọ dọna mi dọ, “Bẹ núdùdù depope he pò yì whé na asi towe.” Enẹwutu, eyin n’jẹ whégbè to ogàn awe mẹ zánmẹ, ohọ̀ mítọn mẹ nọ gọ́ na owán flifli pizzas po macaroni po tọn. Núdùdù ehelẹ nọ vivi taun eyin yé yin dido adòji, titengbe to avivọ-whenu to whenue mí nọ to sisọsisọ to ohọ̀ mítọn he gọ́ na avivọ lọ mẹ. Humọ, to whedelẹnu, mẹmẹsunnu he to agun lọ mẹ lẹ nọ ze whèvi daho lẹ dai do pèkán ji na mí to whenue mí ma to whégbè. Na owhe he mí yí do wà sinsẹ̀nzọn dopọ hẹ mẹmẹsunnu yiwanna enẹlẹ to Amagansett, mí plọn dọ pekọ tintindo po dandannu lẹ po nọ dekọtọn do gbẹzan ayajẹ tọn mẹ. Owhe enẹlẹ yin ojlẹ ayajẹ tọn.

Mí Yin Whinwhàn Nado Ze Mídelẹ Jo Dogọ

To juillet 1953, mí dokuavọna mẹdehlan kanweko susu lẹ he wá sọn azọ́ndenamẹ tògodo tọn yetọn mẹ wá plidopọ akọjọpli tọn to New York City. Yé na numimọ he whànmẹ lẹ. Ayajẹ yetọn yinuwado mí ji. Humọ, to whenuena dopo to hodọtọ plidopọ lọ tọn lẹ mẹ zinnudeji dọ owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn ma ko jẹ aigba susu lẹ ji, mí mọdọ mí dona ze mídelẹ jo dogọ gbọn lizọnyizọn mítọn hinhẹngblo deji dali. Tlolo to plidopọ lọ ji, mí doalọwemẹ na azọ́nplọnmẹ mẹdehlan tọn. To owhe enẹ dopolọ mẹ, mí yin oylọ-basina nado yì klasi 23tọ Wehọmẹ Giliadi tọn, ehe bẹjẹeji to février 1954. Lẹblanulọkẹyi nankọ die!

Homẹ mítọn hùn taun to whenue mí sè dọ mí yin azọ́ndena nado yì sẹ̀n to Brésil. Whẹpo mí do bẹ gbejizọnlin azán 14 tọn mítọn jẹeji to bato mẹ, mẹmẹsunnu azọngbannọ de to Bẹtẹli dọna mi dọmọ: “Mẹmẹyọnnu mẹdehlan tlẹnnọ ṣinẹnẹ na zingbejizọnlin hẹ hiẹ po asi towe po yì Brésil. Penukundo yé go!” Mì sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n ayajẹ he sọawuhia to nukun bato-kùntọ lẹ tọn ji dile yé to pinpọn mi to whenue yẹn to bato lọ mẹ biọ po yọnnu jọja ao po to godo! Ṣigba, e ma vẹawuna mẹmẹyọnnu lọ lẹ nado duto ninọmẹ lọ ji. Ṣogan, to whenue mí  jẹte do aigba Brésil tọn ji awuyẹyẹ-afọyẹyẹ wẹ ayiha ṣie jai.

To Portugal-gbè pinplọn godo, yẹn yin azọ́ndena taidi nugopọntọ lẹdo tọn to Rio Grande do Sul, he yin ayimatẹn de to hùwaji Brésil tọn. Nugopọntọ lẹdo tọn he yẹn jlo na diọtẹnna, yèdọ mẹmẹsunnu tlẹnnọ de dọna yẹn po asi ṣie po dọmọ: “E paṣa mi dọ asu po asi po wẹ yin didohlan fi. Lẹdo ehe mẹ ma bọawu.” Agun lẹ vúnvún pé gbọn gbétatò he gbloada taun lẹ mẹ, podọ agbànbẹhun kẹdẹ wẹ sọgan yì fihe delẹ te. Eyin a họ̀ núdùdù na húnkùntọ lọ, ewọ na dike hiẹ ni biọ agbànbẹhun etọn mẹ. Mí nọ sinai do agbàn lẹ ji bo nọ kẹ̀ asá mítọn lẹ di osọ́-kùntọ lẹ to osọ́ ji, bo nọ yí alọ mítọn awe lẹ do hẹn okàn he blá agbàn lẹ go gbanun-gbanun. Whedepopenu he agbànbẹhun lọ biọ agọlilẹ sinsinyẹn de mẹ mí nọ tẹdego gligli, eyin agbàn he yin dido yiaga lọ lẹ dẹ́, mí nọ mọ agbàdo he siso lẹ hlan odò. Ṣigba, nukunmẹ ayajẹnọ mẹmẹsunnu he to tenọpọn wiwá mítọn po jejejininọ po lẹ tọn mimọ nọ hẹn mí nado wọn tukla gbejizọnlin azán blebu lọ tọn.

Mí nọ nọ̀ owhé mẹmẹsunnu lẹ tọn gbè. Hẹntọnọ klókló wẹ yé, ṣigba enẹ ma glọnalina yé nado nọ nanumẹ. To lẹdo he to olá de mẹ, mẹmẹsunnu he nọ nọ̀ finẹ lẹpo wẹ nọ wazọ́n to azọ́nwhé de he nọ sà olàn. Na azọ́nkuẹ yetọn yìdo taun wutu, whla dopo poun wẹ yé nọ penugo nado dùnú to gbèdopo. Eyin yé ma wazọ́n to azán de ji, yè ma nọ suahọ etọn yé. Ṣogan, to dlapọn mítọn lẹ whenu, yé nọ biọgbè nado gọ̀n azọ́nmẹ na azán awe nado nọgodona nuwiwa agun tọn lẹ. Yé dejido Jehovah go. Mẹmẹsunnu whiwhẹnọ enẹlẹ plọn mí nado nọ basi avọ́sinsan lẹ na Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, nuplọnmẹ de he mí ma sọgan wọn gbede. To whenue mí tin to ṣẹnṣẹn yetọn, mí plọn nude he wehọmẹ depope ma sọgan plọnmẹ. Eyin n’lẹnnupọn yì godo bo flin mẹmẹsunnu enẹlẹ, dasin ayajẹ tọn gbẹ́ nọ wá nukun ṣie lẹ ji.

To 1976, mí lẹkọyi États-Unis nado yì penukundo onọ̀ ṣie he to azọ̀njẹ go. E vẹawuna mí nado tọ́n sọn Brésil, ṣigba homẹ mítọn hùn dọ mí ko mọ jideji ayidego tọn to azọ́n Ahọluduta tọn mẹ to otò enẹ mẹ. Whedepopenu he mí mọ wekanhlanmẹ lẹ yí sọn Brésil, ehe nọ hẹn mí flin ojlẹ jiawu enẹ to gbẹzan mítọn mẹ.

Kọndopọ Ayajẹnọ

Dile mí to nukunpedo onọ̀ ṣie go, mí sọ to gbehosọnalitọ basi bosọ nọ wazọ́n ohọ̀ lẹ hinhẹn do wiweji tọn. To 1980, onọ̀ ṣie kú po nugbonọ-yinyin po hlan Jehovah. To enẹgodo, n’yin oylọ-basina nado sẹ̀n taidi nugopọntọ lẹdo tọn to États-Unis. To 1990, yẹn po asi ṣie po dla agun de pọ́n to Connecticut, podọ mí dukosọ hẹ omẹ vivẹ de to finẹ. Ben yin dopo to mẹho agun tọn agun lọ tọn lẹ mẹ—mọwẹ, Ben dopolọ he ko gọalọna mi to nudi owhe 50 die nado ze teninọ ṣie na Jehovah. Be mì sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n ayajẹ mítọn dile mí gbò mídelẹ fán ya?

Sọn 1996, yẹn po Evelyn po ko to sinsẹ̀nzọnwa taidi gbehosọnalitọ titengbe madogánnọ lẹ to agun Portugal-gbè tọn de mẹ to Elizabeth, New Jersey. N’tindo nuhahun agbasalilo tọn, ṣigba po alọgọ asi yiwanna ṣie tọn po, n’nọ tindo mahẹ to lizọnyizọn lọ mẹ dile e sọgan yọnbasi do. Evelyn sọ nọ gọalọna kọmẹnu yọnhonọ madogánnọ de, he nọ yin Bertha. Yọnnu enẹ lọ he gọalọna onọ̀ ṣie nado lẹzun devizọnwatọ Jehovah tọn to nuhugan owhe 70 die wayi! Homẹ mítọn hùn nado tindo dotẹnmẹ hundote lọ nado do pinpẹn nutọn hia na alọ he ewọ gọ́ na whẹndo ṣie nado plọn nugbo lọ.

Yẹn dopẹ́ dọ plidopọ he n’yì jẹnukọn enẹlẹ whàn mi nado ze teninọ ṣie na sinsẹ̀n-bibasi nugbo, nado hẹn gbẹzan ṣie bọawu podọ nado hẹn lizọnyizọn ṣie gblodeji. Mọwẹ, plidopọ agbegbe enẹlẹ diọ gbẹzan ṣie.

[Yẹdide to weda 23]

Onọ̀ Evelyn tọn (to amiyọnwhé) po onọ̀ ṣie po

[Yẹdide to weda 23]

Họntọn ṣie Ben

[Yẹdide to weda 24]

To Brésil

[Yẹdide to weda 25]

Yẹn po Evelyn po to egbehe