“Mì Hunzo to Gbigbọ Mẹ”
“Mì Hunzo to Gbigbọ Mẹ”
“Mì whleawu to azọ́n mẹ blo; mì hunzo to gbigbọ mẹ: bosọ nọ to [Jehovah] sẹ̀n.”—LOM. 12:11.
1. Naegbọn Islaelivi lẹ do nọ basi avọ́sinsan kanlin tọn po nunina devo lẹ po?
JEHOVAH nọ yọ́n pinpẹn avọ́sinsan ahundopo tọn he devizọnwatọ etọn lẹ nọ basi nado do owanyi po taliai he yé tindo na ẹn po hia tọn. E kẹalọyi avọ́sinsan kanlin tọn voovo lẹ po nunina devo lẹ po to hohowhenu. Islaelivi lẹ nọ basi avọ́sinsan ehelẹ nado mọ jona ylando tọn yí, podọ nado dopẹna Jiwheyẹwhe, dile Osẹ́n Mose tọn dọ do. To agun Klistiani tọn mẹ, Jehovah ma biọ dọ mí ni basi avọ́sinsan kanlin tọn mọnkọtọn lẹ gba. Ṣigba, to weta 12tọ wekanhlanmẹ apọsteli Paulu tọn hlan Klistiani he tin to Lomu lẹ mẹ, e dohia dọ mí gbẹ́ dona basi avọ́sinsan lẹ. Avọ́sinsan tẹlẹ?
Avọ́sannu Ogbẹ̀nọ
2. Taidi Klistiani, gbẹzan tẹwẹ e jẹ dọ mí ni nọ zan, podọ etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo?
2 Hia Lomunu lẹ 12:1, 2. To adà tintan wekanhlanmẹ Paulu tọn mẹ, e dohia hezeheze dọ Klistiani yiamisisadode lẹ, vlavo yé yin Ju kavi Kosi, nọ yin whẹsuna taidi dodonọ to Jiwheyẹwhe nukọn gbọn yise dali, e ma yin gbọn azọ́n osẹ́n tọn lẹ dali gba. (Lom. 1:16; 3:20-24) To weta 12tọ mẹ, Paulu basi zẹẹmẹ dọ Klistiani lẹ dona do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn yetọn hia gbọn gbẹzan mẹde-yido-sanvọ́ tọn zinzan dali. Enẹ biọ dọ, mí dona wleawuna ayiha mítọn. Na mí dugu mape tọn wutu, mí tin “to osẹ́n ylando po okú po tọn” glọ. (Lom. 8:2) Enẹwutu, mí dona basi diọdo, enẹ wẹ nado “lẹzun yọyọ to gbigbọ ayiha [mítọn] tọn mẹ,” gbọn ayilinlẹn mítọn lẹ didiọ mlẹnmlẹn dali. (Efe. 4:23) Diọdo mlẹnmlẹn mọnkọtọn ma sọgan yọnbasi adavo mí mọ alọgọ Jiwheyẹwhe tọn po gbigbọ etọn tọn po yí. E sọ biọ dọ mílọsu ni dovivẹnu vẹkuvẹku, bo yí huhlọn nulẹnpọn tọn mítọn zan. Enẹ zẹẹmẹdo dọ mí ni wà nuhe go mí pé lẹpo ma nado yin “mẹkọndopọ hlan aihọn ehe” po walọ gblezọn etọn lẹ po, ayidedai gblezọn etọn lẹ, gọna pọndohlan ylankan etọn lẹ.—Efe. 2:1-3.
3. Naegbọn mí do nọ tindo mahẹ to nuwiwa Klistiani tọn lẹ mẹ?
3 Paulu sọ dotuhomẹna mí nado nọ yí huhlọn nulẹnpọn tọn mítọn do “mọdona nuhe ojlo Jiwheyẹwhe tọn he yọ́n, alọkẹyi, bosọ sọgbe nẹ yin.” Naegbọn mí do nọ hia Biblu egbesọegbesọ, nọ lẹnnupọndo nuhe mí hia lẹ ji, nọ hodẹ̀, nọ yì opli Klistiani tọn lẹ, bosọ nọ tindo mahẹ to wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn lilá mẹ? Be na mẹho agun tọn lẹ nọ dotuhomẹna mí nado wàmọ wutu wẹ ya? Nugbo wẹ dọ, mí nọ yọ́n pinpẹn vivẹnu he mẹho lẹ nọ do nado flin onú enẹlẹ mí tọn. Ṣigba, gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn wẹ nọ whàn mí nado tindo mahẹ to nuwiwa Klistiani tọn lẹ mẹ nado do owanyi ahundopo tọn he mí tindo na Jehovah hia. Humọ, mí kudeji dọ Jiwheyẹwhe wẹ jlo dọ mí ni tindo mahẹ to nuwiwa mọnkọtọn lẹ mẹ. (Zek. 4:6; Efe. 5:10) Mí yọnẹn dọ eyin mí zan gbẹzan Klistiani tọn nugbonugbo, Jiwheyẹwhe na kẹalọyi mí, gbọnmọ dali, mí na tindo ayajẹ po pekọ susu po.
Nunina Voovo Lẹ
4, 5. Nawẹ mẹho agun tọn lẹ dona nọ yí nunina yetọn lẹ zan gbọn?
4 Hia Lomunu lẹ 12:6-8, 11. Paulu basi zẹẹmẹ dọ mí “tindo nunina wunmẹwunmẹ dile ojọmiọn he yè yí na mí te.” Delẹ to nunina he go Paulu donù lẹ mẹ wẹ homẹjladohó, podọ nado dugán kavi penukundonugo. Titengbe mẹho agun tọn lẹ go wẹ hogbe ehelẹ gando, yèdọ mẹhe dona nọ yí vivẹnu nujọnu tọn do penukundonugo lẹ.
5 Paulu dohia dọ vivẹnudido dopolọ dona nọ sọawuhia to aliho he mẹ nugopọntọ lẹ nọ wà devizọn taidi mẹplọntọ bo nọ hẹn “devizọn” yetọn di te. E taidi dọ to lẹdo hodidọ lọ tọn mẹ, Paulu to alọdlẹndo “devizọn” he nọ yin hinhẹndi to “agbasa dopo,” kavi agun mẹ. (Lom. 12:4, 5) Devizọn enẹ taidi dehe yin nùdego to Owalọ lẹ 6:4 mẹ, fie apọsteli lẹ dọ te dọmọ: “Míwlẹ na jo míde na odẹ̀ to whepoponu, podọ na devizọn ohó lọ tọn.” Etẹwẹ devizọn enẹ bẹhẹn? Mẹho agun tọn lẹ nọ yí nunina yetọn lẹ zan nado jlọ hagbẹ agun tọn lẹ dote. Yé nọ dohia dọ yé ‘jo yede na devizọn ehe’ to whenue yé yí vivẹnudido do to anademẹ lẹ na agun sọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ, gbọn nupinplọn vẹkuvẹku, dodinnanu bibasi, mẹpinplọn, po dlapọn lẹngbọhọtọ tọn bibasi po dali. Nugopọntọ lẹ dona nọ yí nunina yetọn lẹ zan po sọwhiwhe po nado penukundo lẹngbọ lẹ go po “homẹhunhun” po.—Lom. 12:7, 8; 1 Pita 5:1-3.
6. Nawẹ mí sọgan hodo ayinamẹ he tin to Lomunu lẹ 12:11 he ji hosọ ehe sinai do mẹ gbọn?
6 Paulu yidogọ dọmọ: “Mì whleawu to azọ́n mẹ blo; mì hunzo to gbigbọ mẹ: bosọ nọ to [Jehovah] sẹ̀n.” Eyin mí doayi e go dọ zohunhun mítọn to lizọnyizọn lọ mẹ jẹ didepo ji, e sọgan biọ dọ mí ni vọ́ nulẹnpọndo aṣa nupinplọn tọn mítọn lẹ ji, bo nọ hodẹ̀ vẹkuvẹku podọ whẹwhẹ nado biọ gbigbọ Jehovah tọn, ehe sọgan gọalọna mí nado duto gbigblọ kavi gbigbọjọ ji, bo hẹn zohunhun mítọn jẹ yọyọ. (Luku 11:9, 13; Osọhia 2:4; 3:14, 15, 19) Gbigbọ wiwe na huhlọn Klistiani dowhenu tọn lẹ nado dọho “azọ́n huhlọnnọ Jiwheyẹwhe tọn.” (Owalọ 2:4, 11) Mọdopolọ, e sọgan whàn mílọsu nado “hunzo to gbigbọ mẹ,” kavi to lizọnyizọn lọ mẹ.
Whiwhẹ po Jlẹkajininọ Po
7. Naegbọn mí dona yí whiwhẹ po jlẹkajininọ po zan to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ?
7 Hia Lomunu lẹ 12:3, 16. Eyin “ojọmiọn” Jehovah tọn dẹ́n, mí ma na ko tindo nunina he mí tindo lẹ. To wefọ devo mẹ, Paulu dọmọ: “Jiwheyẹwhe dè wẹ nugopipe mítọn sọn.” (2 Kọl. 3:5) Enẹwutu, mí ma dona nọ doawagun to nuwadotana mítọn lẹ mẹ. Whiwhẹ dona whàn mí nado yọnẹn dọ dona Jiwheyẹwhe tọn wẹ zọ́n bọ mí do nọ tindo kọdetọn dagbe to lizọnyizọn lọ mẹ, e ma yin nugopipe mítọn titi lẹ gba. (1 Kọl. 3:6, 7) To kọndopọ mẹ hẹ enẹ, Paulu dọmọ: “Yẹn dọ . . . hlan omẹ dopodopo he tin to mì ṣẹnṣẹn, dọ e lẹn ede tọn glanglan hú ehe jẹ e ni lẹn blo.” Nujọnu wẹ e yin nado tindo sisi mẹdetiti tọn bo mọ ayajẹ po pekọ po to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ. Ṣigba, jlẹkajininọ, kavi dogbó mítọn lẹ yinyọnẹn na zọ́n bọ mí ma na nọ tẹdo linlẹn mítọn titi lẹ go. Kakatimọ, mí na nọ ‘lẹnnupọn to hùwhẹ mẹ.’
8. Ma nado “yin nuyọnẹntọ to linlẹn [mítọn] titi lẹ mẹ,” etẹwẹ mí dona dapana?
8 Nulunu wẹ e na yin nado nọ doawagun to nuwadotana mítọn titi lẹ mẹ. ‘Jiwheyẹwhe wẹ to jideji na.’ (1 Kọl. 3:7) Paulu dọ dọ Jiwheyẹwhe ko na “yise” hagbẹ agun lọ tọn dopodopo jẹ obá de mẹ. Kakati nado nọ mọ míde mẹ, mí dona mọnukunnujẹemẹ dọ mẹdevo lẹ to nuhe go yé pé lẹ wà sọgbe hẹ yise he yé tindo. Paulu yidogọ dọmọ: “Mì yin ayiha doponẹnọ hlan mìnọzo.” To wekanhlanmẹ etọn devo mẹ, apọsteli lọ dọna mí ma nado “yí avùn kavi goyiyi ovọ́ do wà nudepope blo, ṣigba to ayiha whiwhẹ mẹ dopodopo [mítọn] ni nọ lẹn mẹdevo tọn hú ede tọn.” (Flp. 2:3) E nọ biọ whiwhẹ po vivẹnu nujọnu tọn po nado yọnẹn dọ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po yiaga hú mí to aliho de kavi devo mẹ. Whiwhẹ na gọalọna mí ma nado “yin nuyọnẹntọ to linlẹn [mítọn] titi lẹ mẹ.” Dile etlẹ yindọ lẹblanulọkẹyi vonọtaun delẹ sọgan zọ́n bọ nukun mẹsusu tọn na to mí ji, mímẹpo wẹ dona nọ mọ ayajẹ nujọnu tọn to ‘tẹnmẹ he whè’ lẹ mẹ, yèdọ to azọ́n flinflin he go mẹsusu ma nọ saba doayi lẹ wiwà mẹ.—1 Pita 5:5.
Pọninọ Klistiani Tọn Mítọn
9. Naegbọn Paulu do yí Klistiani he yin jiji gbọn gbigbọ dali lẹ jlẹdo awutugonu agbasa tọn lẹ go?
9 Hia Lomunu lẹ 12:4, 5, 9, 10. Paulu yí Klistiani yiamisisadode lẹ jlẹdo awutugonu agbasa tọn lẹ go, he to devizọnwa to pọmẹ to Tatọ́ yetọn, Klisti glọ. (Kọl. 1:18) E flinnu Klistiani he yin jiji gbọn gbigbọ dali lẹ dọ agbasa tindo awutugonu susu he nọ wazọ́n voovo, podọ dile Klistiani enẹlẹ tlẹ “sù, [yé] yin agbasa dopo to Klisti mẹ.” To linlẹn dopolọ mẹ, Paulu dotuhomẹna Klistiani yiamisisadode Efesu tọn lẹ dọmọ: “Na mí nido to whinwhẹ́n yiaga to ewọ mẹ to onú lẹpo mẹ, mẹhe yin ota, yèdọ Klisti, sọn mẹhe dè yè yí yẹyi do sin agbasa lẹpo pli dopọ, bo sẹawubọ dopọ gbọn ehe mẹ yè gọ́ agómẹ lẹpo, kẹdẹdi azọ́n he ma nọ diọ lọ to ojlẹnu awà popo tọn mẹ, nado hẹn agbasa lọ sudeji hlan didó daga ede tọn to owanyi mẹ.”—Efe. 4:15, 16.
10. Aṣẹpipa tẹwẹ “lẹngbọ devo” lẹ dona yọnẹn?
10 Dile etlẹ yindọ “lẹngbọ devo” lẹ ma yin apadewhe mẹhe wleawuna awutugonu agbasa Klisti tọn lẹ tọn, nususu wẹ yé sọgan plọn sọn nuyijlẹdonugo ehe mẹ. (Joh. 10:16) Paulu dọ dọ Jehovah “yí nulẹpo do afọ [Klisti tọn] glọ, bosọ yí na ẹn nado yin ota to nulẹpo ji, agun lọ.” (Efe. 1:22) To egbehe, lẹngbọ devo lẹ yin apadewhe “nulẹpo,” he Jehovah zedo tatọ́-yinyin Ovi etọn glọ tọn. Yé sọ tin to ‘nutindo’ he Klisti zedo alọmẹ na “afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ” etọn lẹ mẹ. (Mat. 24:45-47) Enẹwutu, mẹhe tindo todido aigba ji tọn lẹ dona yọ́n Klisti taidi Tatọ́ yetọn bo litaina afanumẹ nugbonọ nuyọnẹntọ lọ po Hagbẹ Anademẹtọ etọn po, gọna sunnu he yin dide taidi nugopọntọ to agun mẹ lẹ. (Heb. 13:7, 17) Enẹ nọ yidogọna pọninọ Klistiani tọn.
11. Etẹ ji wẹ pọninọ mítọn sinai do, podọ ayinamẹ devo tẹwẹ Paulu na?
11 Pọninọ mọnkọtọn nọ sinai do owanyi ji, enẹ wẹ “pọninọ gbesisọ tọn.” (Kọl. 3:14) To Lomunu lẹ weta 12tọ mẹ, Paulu zinnudo ehe ji, bo dọ dọ owanyi dona tin “matin yẹnuwiwa” podọ mí dona ‘yiwanna mínọzo di mẹmẹsunnu.’ Enẹ nọ zọ́n bọ mí nọ na sisi ode awetọ. Apọsteli Paulu dọmọ: “To yẹyi mẹ mì nọ na pipà daho mìnọzo.” Na nugbo tọn, mí dona yọ́n vogbingbọn to owanyi po numọtolanmẹ tata po ṣẹnṣẹn. Mí dona wà nuhe go mí pé lẹpo nado hẹn agun lọ do wiweji. Whenue Paulu to ayinamẹ na do owanyi ji, e yidogọ dọmọ: “Mì nọ gbẹwanna nuhe ylan: bo joawuna ehe yin dagbe.”
Gbigbọ Johẹmẹ Tọn Didohia
12. Na nuhe dù johẹmẹ, etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ Klistiani Makedonia hohowhenu tọn lẹ tọn mẹ?
12 Hia Lomunu lẹ 12:13. Owanyi he mí tindo na mẹmẹsunnu mítọn lẹ na whàn mí nado “nọ má hlan matindo mẹwiwe lẹ tọn,” podọ sọgbe hẹ nugopipe mítọn. Eyin mí tlẹ yin wamọnọ, mí sọgan má nuhe mí tindo hẹ mẹdevo lẹ. Paulu dọ gando Klistiani he tin to Makedonia lẹ go dọmọ: “To whenue yé to yaji to whlepọn daho de glọ, ayajẹ yetọn he gọfla po hẹ́njijẹ sinsinyẹn yetọn po hẹn alọtútlú susugege yetọn yin daho tlala. Na sọgbe hẹ nugopipe yetọn, mọwẹ, yẹn dekunnu dọ ehe zẹ̀ nugopipe yetọn titi go, dile yelọsu lẹ na yede to mí vẹ̀ vẹkuvẹku mapote nado mọ lẹblanulọkẹyi lọ yí nado yí homẹdagbe do na nunina podọ nado tindo mahẹ to lizọnyizọn he na yin bibasi na omẹ wiwe lẹ lọ mẹ [to Jude].” (2 Kọl. 8:2-4, NW) Dile etlẹ yindọ Klistiani he tin to Makedonia lẹ yin hẹntọnọ, yé nọ tlúalọ taun. Yé mọdọ lẹblanulọkẹyi wẹ e yin nado nanú mẹmẹsunnu he tin to nuhudo mẹ to Jude lẹ.
13. Etẹwẹ hodidọ lọ “mì jo mìde hlan johẹmẹ” zẹẹmẹdo?
13 Hodidọ Glẹki tọn he yin “mì jo mìde hlan johẹmẹ” bẹ hogbe de hẹn he zẹẹmẹdo nado desọn ojlo mẹ wá. Hogbe enẹ yin lilẹdo “nọ dín dotẹnmẹ hundote lẹ nado hẹjómẹ” to The New Jerusalem Bible mẹ. To whedelẹnu, johẹmẹ nọ yin didohia gbọn oylọ bibasi na mẹde nado wá dùnú to owhé mẹtọn gbè dali, podọ e nọ yọ́n taun eyin ehe yin wiwà po owanyi po. Ṣigba, eyin mí tindo gbigbọ johẹmẹ tọn, mí na mọdọ aliho devo lẹ sọ tin he mẹ mí sọgan wàmọ te. Di apajlẹ, eyin mí ma tindo nugopipe lọ nado dà núdùdù, gali po azín po, kavi jlonu lẹ sọgan ko pé nado yí jonọ mẹdevo lẹ tọn.
14. (a) Hogbe tẹlẹ mẹ wẹ hogbe Glẹki tọn he yin lilẹdo “johẹmẹ” wá sọn? (b) Nawẹ mí sọgan dohia dọ mí yọ́n pinpẹn mẹhe wá sọn tògodo lẹ tọn to lizọnyizọn lọ mẹ gbọn?
14 Nado yin johẹmẹtọ dagbe sọ gando pọndohlan mítọn go. Hogbe Glẹki tọn he yin lilẹdo “johẹmẹ” wá sọn hogbe dodonu tọn awe he zẹẹmẹdo “owanyi” po “jonọ” po mẹ. Nukun tẹwẹ mí nọ yí do pọ́n jonọ lẹ, kavi mẹhe wá sọn tògodo lẹ? Klistiani he nọ dovivẹnu nado plọn ogbè devo nado sọgan lá wẹndagbe lọ na mẹhe wá sọn tògodo bo nọ nọ̀ aigba-denamẹ agun yetọn tọn ji lẹ sọgan yin pinpọnhlan taidi mẹhe tindo gbigbọ johẹmẹ tọn lẹ nugbonugbo. Nugbo wẹ dọ, e ma yin mímẹpo wẹ penugo nado plọn ogbè devo. Ṣogan, mímẹpo wẹ sọgan tindo mahẹ nujọnu tọn to alọgigọna mẹhe wá sọn tògodo lẹ mẹ gbọn alọnuwe lọ Une bonne nouvelle pour des gens de toutes nations he mẹ owẹ̀n Biblu tọn te to ogbè susu mẹ yiyizan dali. Be hiẹ ko tindo kọdetọn dagbe to alọnuwe ehe yiyizan to lizọnyizọn lọ mẹ ya?
Nọ Vẹawu Mẹdevo Lẹ
15. Nawẹ apajlẹ Jesu tọn do nuhe tin to Lomunu lẹ 12:15 mẹ hia gbọn?
15 Hia Lomunu lẹ 12:15. Ayinamẹ Paulu tọn he tin to wefọ ehe mẹ sọgan yin bibladopọ po hogbe awe ehelẹ po: Nọ vẹawumẹ. Mí dona plọn nado nọ mọnukunnujẹ numọtolanmẹ mẹdevo lẹ tọn mẹ bosọ má ẹn hẹ yé, vlavo yé to ayajẹ kavi to awubla. Eyin mí hunzo to gbigbọ mẹ, enẹ na sọawuhia to ayajẹ po awuvẹmẹ he mí nọ dohia po mẹ. Whenue devi 70 Klisti tọn lẹ lẹkọ sọn azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ mẹ po ayajẹ po, bo hẹn linlin dagbe lẹ wá, Jesu lọsu “jaya gbọn [gbigbọ wiwe] dali.” (Luku 10:17-21) Mọwẹ, e jaya hẹ yé. To alọ devo mẹ, Jesu ‘viavi hẹ mẹhe to avivi lẹ’ to whenue họntọn etọn Lazalọsi kú.—Joh. 11:32-35.
16. Nawẹ mí sọgan do awuvẹmẹ hia gbọn, podọ mẹnu lẹ na taun tọn wẹ dona nọ wàmọ?
16 Mí dona nọ hodo apajlẹ Jesu tọn to awuvẹmẹ didohia mẹ. Eyin Klistiani hatọ de to ayajẹ, mí dona nọ jaya hẹ ẹ. Mọdopolọ, mí dona nọ sè vivẹ mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu mítọn he to awufiẹsa po awubla po mẹ lẹ tọn. Mí sọgan hẹn kọgbọ susu wá na yisenọ hatọ mítọn he to awufiẹsa mẹ lẹ eyin mí nọ dotoaina yé po awuvẹmẹ po. Podọ to whedelẹnu, onú yetọn sọgan biọlanmẹna mí sọmọ bọ dasin na wayi do mí. (1 Pita 1:22) Na taun tọn, mẹho lẹ dona nọ hodo ayinamẹ he Paulu na do awuvẹmẹ didohia ji.
17. Etẹwẹ mí ko plọn sọn Lomunu lẹ weta 12 mẹ, podọ etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?
17 Wefọ he mí gbadopọnna to Lomunu lẹ weta 12 mẹ kakajẹ din lẹ ko gọalọna dopodopo mítọn na nuhe dù gbẹzan Klistiani tọn mítọn, po haṣinṣan mítọn hẹ mẹmẹsunnu mítọn lẹ po. To hosọ he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna wefọ he pò to weta ehe mẹ lẹ, he dọhodo nukun he mí dona nọ yí do pọ́n mẹhe ma yin Klistiani lẹ, po lehe mí na nọ yinuwa hẹ yé do po ji, yèdọ kakajẹ nukundiọsọmẹtọ po homẹkẹndomẹtọ lẹ po ji.
Dogbapọn
• Nawẹ mí nọ dohia dọ mí “hunzo to gbigbọ mẹ” gbọn?
• Naegbọn mí dona yin whiwhẹnọ po jlẹkajinọ po to sinsẹ̀nzọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ?
• Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan do awuvẹmẹ hia yisenọ hatọ lẹ te?
[Kanbiọ Oplọn tọn lẹ]
[Yẹdide to weda 4]
Naegbọn mí do nọ tindo mahẹ to nuwiwa Klistiani tọn ehelẹ mẹ?
[Yẹdide to weda 6]
Nawẹ dopodopo mítọn sọgan gọalọ bọ mẹhe wá sọn tògodo lẹ nado sè dogbọn Ahọluduta lọ dali gbọn?