Yì hosọ lẹ ji

Yì todowhinnu hosọ lẹ tọn ji

Be Ablaham Tindo Kanklosọ́ lẹ Nugbo Ya?

Be Ablaham Tindo Kanklosọ́ lẹ Nugbo Ya?

Be Ablaham Tindo Kanklosọ́ lẹ Nugbo Ya?

KANKLOSỌ́ yin dopo to whékanlin he Ablaham mọyi sọn Falo dè lẹ mẹ, wẹ Biblu dọ. (Gẹn. 12:16) To whenue devizọnwatọ Ablaham tọn basi gbejizọnlin gaa de yì Mẹsopotamia, e “yí [kanklosọ́] ao sọn [kanklosọ́] klunọ etọn tọn mẹ.” Enẹwutu, Biblu dohia hezeheze dọ Ablaham tindo kanklosọ́ lẹ to nudi bẹjẹeji owhe fọtọ́n awetọ J.W.M.—Gẹn. 24:10.

Mẹdelẹ ma kẹalọyi linlẹn ehe. Owe lọ New International Version Archaeological Study Bible dọmọ: “Weyọnẹntọ lẹ dọ dọ alọdlẹndonu hlan kanklosọ́ ehelẹ ma sọgbe hẹ whenuho, na mẹsusu yise dọ gbẹtọ lẹ ma nọ yí kanlin ehe zan sọmọ kakajẹ nudi 1200 J.W.M., yèdọ whenu dindẹn to ojlẹ Ablaham tọn godo.” Enẹwutu, alọdlẹndonu Biblu tọn depope gando kanklosọ́ go he jẹnukọnna ojlẹ enẹ ma na sọgbe, na e ma nọ yin yiyizan to aliho ehe mẹ to ojlẹ he go kandai Biblu tọn enẹlẹ donù lẹ mẹ.

Ṣigba, weyọnẹntọ devo lẹ dọnnu dọ dile etlẹ yindọ mẹsusu wá jẹ kanklosọ́ yizan ji to nudi vivọnu owhe fọtọ́n awetọ tọn, ehe ma dohia dọ kanklosọ́ ma nọ yin yiyizan jẹnukọnna ojlẹ enẹ gba. Owe lọ Civilizations of the Ancient Near East dọmọ: “Dodinnanu agọe tọn dohia dọ kanklosọ́ yiyizan taidi whékanlin de bẹjẹeji to hùwaji-whèzẹtẹn Alabia (Arabie) tọn to ojlẹ de mẹ to owhe fọtọ́n atọ̀ntọ [J.W.M.]. To bẹjẹeji, gbẹtọ lẹ nọ yìn kanlin ehe vlavo nado mọ anọ́sin, ofún, ayú, po olàn etọn po zan, ṣigba e ma dẹn whẹpo yé do wá yọnẹn dọ e sọgan yin yiyizan na agbàn bibẹ.” E taidi dọ ohú kanlin lọ tọn lẹ po onú devo he yin mimọ to dodinnanu dòkunkun tọn whenu lẹ po nọgodona ojlẹ ehe he jẹnukọnna ojlẹ Ablaham tọn.

Kandai lẹ sọ tin ga. Owe alọdlẹndonu tọn dopolọ dọmọ: “To Mẹsopotamia, nukinkan cunéiforme tọn lẹ bẹ nudida lọ [kanklosọ́] hẹn podọ e yin dide do hiadonu susu go, ehe dohia dọ kanlin lọ na ko tin to Mẹsopotamia to bẹjẹeji owhe fọtọ́n awetọ tọn,” enẹ wẹ, to ojlẹ Ablaham tọn mẹ.

Weyọnẹntọ delẹ kudeji dọ ajọwatọ Hùwaji Alabia tọn he nọ sà nuyọnwan lẹ nọ yí kanklosọ́ zan nado bẹ agbàn yetọn lẹ gbọn danfafa ji yì fidelẹ to agewaji taidi Egipti po Silia po bo gbọnmọ dali hẹn kanklosọ́ wá lẹdo enẹlẹ mẹ. Vlavo ajọ́ ehe gbayipe to bẹjẹeji owhe 2000 J.W.M. E jẹna ayidego dọ Gẹnẹsisi 37:25-28 dọ dọ, ajọwatọ Iṣmaelinu lẹ nọ yí kanklosọ́ do bẹ nuyọnwan yì Egipti to nudi owhe kanweko to ojlẹ Ablaham tọn godo.

Vlavo kanklosọ́ yiyizan ma gbayipe to hohowhenu to otò he sẹpọ Whèzẹtẹn lẹ mẹ to bẹjẹeji owhe fọtọ́n awetọ J.W.M., ṣigba kunnude dohia dọ yé tin jẹ obá de mẹ. Enẹwutu owe lọ, The International Standard Bible Encyclopedia wá tadona kọ̀n dọmọ: “E ma yin dandan nado nọ pọ́n kandai he donù kanklosọ́ yiyizan to ojlẹ tọgbo lẹ tọn mẹ go lẹ di nuhe ma sọgbe ba, na kunnudenu dodinnanu dòkunkun tọn susu dohia dọ kanklosọ́ yiyizan taidi whékanlin ko bẹjẹeji jẹnukọnna ojlẹ tọgbo lẹ tọn.”