OTỌ́ ṣie yin jiji to Graz, Autriche to 1899, enẹwutu ewọ yin jọja de to Wẹkẹ-Whàn I whenu. E biọ awhànpa Allemagne tọn mẹ ojlẹ vude to whenue Wẹkẹ-Whàn II bẹjẹeji to 1939. E kú to awhàngbenu to 1943 to Russie. Lehe otọ́ ṣie kú do niyẹn to whenue n’tindo nudi owhe awe poun. N’ma yọ́n otọ́ ṣie, podọ n’nọ jẹdò etọn taun, titengbe to whenue n’mọdọ suhugan wehọmẹvigbẹ́ ṣie lẹ tọn tindo otọ́ de. To nukọn mẹ, taidi jọja aflanmẹ de, n’mọ homẹmimiọn yí to whenue n’plọnnu gando Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn go, yèdọ Otọ́ daho mítọn he ma sọgan kú.

To whenue n’tindo owhe ṣinawe, n’biọ ogbẹ́ yọpọ sunnu lẹ tọn de mẹ (Boy Scouts). Ogbẹ́ yọpọ sunnu lẹ tọn he tin lẹdo aihọn pé ehe yin didoai to 1908 to Grande-Bretagne gbọn Robert Stephenson Smyth Baden-Powell dali, yèdọ awhàngán awhànpa Grande-Bretagne tọn de. To 1916, e ze ogbẹ́ devo dai na yọpọ sunnu he tindo owhe ṣie nkọ lẹ.

N’yiwanna nuwiwa dopọ sẹfifo tọn he mí nọ basi to gbétatò lẹ mẹ, bọ to ojlẹ enẹlẹ mẹ, mí nọ mlọn gòhọ lẹ mẹ bo nọ do avọ̀ dopolọ lẹ, bosọ nọ deawhànfọ sọgbe hẹ ohún he to yinyin hihò. Na taun tọn, n’nọ duvivi gbẹdido hẹ jọja sunnu he tin to ogbẹ́ lọ mẹ lẹ tọn, to whenue mí nọ to hànji bo nọ to lilẹdo miyọ́n he mí ko flọ de to zánmẹ bosọ nọ to aihunda to zungbo mẹ. Mí sọ nọ plọn nususu gando nudida lẹ go, ehe whàn mi nado yọ́n pinpẹn nuhe Mẹdatọ mítọn dá lẹ tọn.

Ogbẹ́ yọpọ sunnu lẹ tọn ehe nọ yin tulina nado nọ wà dagbe to whelẹponu. Hogbe enẹ wẹ mí nọ yizan nado do gbemima mítọn hia. Mí nọ dọnudo ode awetọ po hogbe ehe po dọ “Nọ Wleawufo to Whepoponu.” Ehe yinuwado ji e taun. Mí sù hugan kanweko to ogbẹ́ mítọn mẹ, podọ diblayi odaa to mí mẹ wẹ yin Katoliki bọ odaa yin Plọtẹstant podọ mẹdopo yin Bouddha-sẹ̀ntọ.

Sọn 1920 gbọ́n, ogbẹ́ yọpọ sunnu lẹ tọn nọ basi opli akọjọpli tọn to owhe sọha de gblamẹ. N’yì opli akọjọpli tọn ehe ṣinawetọ to Bad Ischl, Autriche to août 1951, podọ n’sọ yì ṣinẹnẹtọ to Sutton Park, sẹpọ Birmingham to Angleterre to août 1957. Yọpọ sunnu ogbẹ́ lọ tọn 33 000 he wá sọn otò 85 mẹ wẹ wá opli akọjọpli tọn ṣinẹnẹtọ lọ. Podọ nudi gbẹtọ 750 000 wá kọnawudopọ hẹ mí to akọjọpli lọ whenu, ehe bẹ Queen Elizabeth he yin ahọsi Angleterre tọn hẹn. Na yẹn tọn, nuwiwa lọ taidi pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn lẹdo aihọn pé de. N’ma tlẹ yọnẹn to ojlẹ enẹ mẹ dọ n’na wá kọnawudopọ hẹ pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn daho hugan de, he yin gbigbọ tọn.

To nudi mars jẹ avril 1958, ojlẹ vude wẹ pò na mi nado fó azọ́n he plọn n’te nado lẹzun mẹhe nọ ze núdùdù po ahàn po namẹ to hotẹli to Grand Hotel  Wiesler, to Graz, Autriche. To finẹ, azọ́nwatọgbẹ́ ṣie podọ ogán akla vivi datọ lẹ tọn Rudolf Tschiggerl, dekunnu na mi to aliho mayin aṣa tọn mẹ. To ojlẹ enẹ mẹ, n’ma ko sè nudepope gando nugbo lọ go pọ́n. Onú tintan he go e donù wẹ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn bo dọ dọ e ma yin nuplọnmẹ Biblu tọn. N’dọnnu hẹ ẹ, na n’jlo na dohia ẹ dọ nuhe e dọ ma sọgbe. N’yiwanna azọ́nwatọgbẹ́ ṣie bo jlo na diọlinlẹnna ẹn nado vọ́ gọ̀ biọ sinsẹ̀n Katoliki tọn mẹ.

Rudolf, he mí nọ ylọ dọ Rudi yí Biblu dopo na mi. N’tẹkudeji dọ Biblu lọ dona yin lẹdogbedevomẹ he sinsẹ̀n Katoliki tọn basi. N’jẹ hihia ẹ ji bo mọdọ Rudi ko ze alọnuwe pẹvi sinai do Biblu ji he Ogbẹ́ Watchtower zinjẹgbonu de do e mẹ. N’jẹagọdo owe lọ, na n’mọdọ nuhe yin kinkando linlinnamẹwe mọnkọtọn lẹ mẹ lẹ sọgan yin kinkan to aliho de mẹ bọ yé na taidi nuhe sọgbe bo sọgan nọma yinmọ. Ṣigba, n’tindo ojlo nado nọ dọhodopọ hẹ ẹ do Biblu ji. Rudi yí zinzin zan bo ma nọ ze owe depope na mi ba. Na nudi osun atọ̀n, mí nọ dọhodopọ do Biblu ji sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, ehe nọ zindonukọn kakajẹ zánmẹ.

To whenue n’fó azọ́npinplọn to hotẹli lọ to gbétatò ṣie mẹ to Graz, onọ̀ ṣie sú wehọmẹ-kuẹ na mi nado yì wehọmẹ dogọ nado plọn lehe yè nọ penukundo hotẹli go do. Enẹwutu, n’sẹtẹn yì fie wehọmẹ lọ tin te to Bad Hofgastein, yèdọ tòpẹvi de he tin to agbàdo de mẹ to lẹdo Alpes tọn lẹ mẹ. Wehọmẹ lọ nọ wazọ́n to kọndopọ mẹ hẹ Grand Hotel to Bad Hofgastein, podọ to whedelẹnu n’nọ wazọ́n to finẹ nado yí nuhe n’plọn to klasi lẹ do yizan mẹ.

Rudi do adlẹsi yọyọ ṣie hlan wekantẹn alahọ tọn to Vienne bọ alahọ do adlẹsi lọ hlan mẹmẹyọnnu mẹdehlan awe he nọ yin Ilse Unterdörfer po Elfriede Löhr po. * To gbèdopo, dawe he nọ wazọ́n to jonọyitẹn mítọn ylọ mi bo dọ dọ nawe awe to gbonu to mọto mẹ bo jlo na dọhona mi. N’jẹflumẹ, na n’ma yọ́n nudepope gando yé go. Ṣigba, n’tọ́n nado yọ́n mẹhe yé yin. To nukọn mẹ, n’wá yọnẹn dọ yé yin Kunnudetọ he nọ bẹ owe mítọn lẹ gbọn nuglọ to gandudu Nazi tọn whenu to Allemagne to whenue azọ́n lọ yin alọhẹndotena jẹnukọnna Wẹkẹ-Whàn II. Whẹpo awhàn lọ tlẹ do bẹ, ponọ Allemagne tọn lẹ wle yé bo bẹ yé yì osla yasanamẹ Lichtenburg tọn mẹ. Enẹgodo, to awhàn lọ whenu, yé yin bibẹ yì osla yasanamẹ tọn mẹ to Ravensbrück, sẹpọ Berlin.

Mẹmẹyọnnu lọ lẹ dibla do owhe dopolọ nkọ hẹ onọ̀ ṣie, enẹwutu n’do sisi hia yé. Enẹ wẹ zọ́n bọ n’ma jlo na hẹn whenu yetọn gú gbọn hodọdopọ bibẹjẹeji hẹ yé bo na wá dọna yé to osẹ kavi osun delẹ godo dọ n’masọ jlo na zindonukọn ba dali. Enẹwutu, n’kanse eyin yé sọgan hẹn wefọ delẹ wá na mi ehe dọhodo sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Katoliki tọn he gando mẹhe jẹ otẹn apọsteli lẹ tọn mẹ go ji. N’dọna yé dọ n’na yì mọ yẹwhenọ lẹdo lọ tọn nado dọho hẹ ẹ do yé ji. N’lẹndọ enẹ na zọ́n bọ n’na yọ́n nugbo lọ.

Sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Katoliki tọn he gando mẹhe jẹ otẹn apọsteli lẹ tọn mẹ go dohia dọ papa lẹ jẹ otẹn apọsteli Pita tọn mẹ debọdo-dego kakajẹ ojlẹ mítọn mẹ. (Ṣọṣi lọ mọnukunnujẹ hogbe Jesu tọn he tin to Matiu 16:18, 19 mẹ lẹ mẹ to aliho agọ̀ mẹ.) Sinsẹ̀n  Katoliki tọn sọ sọalọakọ́n dọ papa de ma sọgan ṣinuwa eyin e to nudide basi do sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lẹ ji to whenue e to hodọ to otẹn aṣẹpipa tọn de mẹ. N’yí enẹ sè bo lẹndọ eyin papa, mẹhe agunvi Katoliki tọn lẹ nọ ylọdọ Otọ́ Wiwe ma sọgan ṣinuwa eyin e to nudide basi do sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lẹ ji bo ka dọ dọ sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn yin nugbo, be nugbo wẹ. Ṣigba, eyin ewọ sọgan ṣinuwa, be sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lọ sọgan nọma yin nugbo. Abajọ nuplọnmẹ he gando mẹhe jẹ otẹn apọsteli lẹ tọn mẹ go do yin nujọnu hugan na mẹsusu to sinsẹ̀n Katoliki tọn mẹ, na nuplọnmẹ ehe wẹ na dohia eyin nuplọnmẹ Katoliki tọn devo lẹ sọgbe kavi lala!

To whenue n’yì yẹwhenọ lọ dè, e ma sọgan na gblọndo kanbiọ ṣie lẹ tọn, ṣigba e de owe sinsẹ̀n Katoliki tọn he sinai do nuplọnmẹ mẹhe jẹ otẹn apọsteli lẹ tọn mẹ ji sọn wesẹdotẹn etọn. N’ze owe lọ yì whé, bo hia ẹ dile e dọ do bosọ lẹkọwa e dè po kanbiọ susu devo lẹ po. To godo mẹ, to whenue yẹwhenọ lọ ma sọgan na gblọndo kanbiọ ṣie lẹ tọn, e dọmọ: “N’ma sọgan diọlinlẹnna we, podọ hiẹ lọsu ma sọgan diọlinlẹnna mi. . . . Mí ni johodo poun!” E masọ jlo na dọhodopọ hẹ mi ba.

To whenẹnu, n’wleawufo nado plọn Biblu hẹ Ilse po Elfriede po. Yé plọn mi nususu gando Otọ́ Wiwe mítọn Jehovah Jiwheyẹwhe he nọ nọ̀ olọn mẹ go. (Joh. 17:11) Agun depope ma ko tin to lẹdo lọ mẹ to ojlẹ enẹ mẹ, enẹwutu mẹmẹyọnnu lọ lẹ nọ deanana opli lẹ to owhé whẹndo he do ojlo hia de tọn gbè. Omẹ vude poun wẹ nọ wá opli lẹ. Mẹmẹyọnnu awe lọ lẹ wẹ nọ dọhodo suhugan nuhe nọ yin pinplọn to opli ji lẹ tọn ji, na mẹmẹsunnu he yí baptẹm de ma tin nado deanana onú lẹ. To whedelẹnu, mẹmẹsunnu de nọ wá sọn fidevo nado na togunmẹho to nọtẹn he yé haya de.

Ilse po Elfriede po jẹ Biblu plọn hẹ mi ji to octobre 1958, podọ n’yí baptẹm to osun atọ̀n godo to janvier 1959. Jẹnukọnna baptẹm ṣie, n’kanse yé eyin n’sọgan nọ hodo yé sọn whédegbè jẹ whédegbè nado pọ́n lehe azọ́n yẹwhehodidọ tọn nọ yin wiwà do. (Owalọ 20:20) To whla tintan he n’hodo yé godo, n’kanse yé eyin n’sọgan tindo aigba-denamẹ ṣie titi he ji n’sọgan nọ wazọ́n te. Yé de gbétatò de na mi, bọ yẹn ṣo nọ yì finẹ nado dọyẹwheho sọn whédegbè jẹ whédegbè bosọ nọ dla mẹhe do ojlo hia lẹ pọ́n. Mẹmẹsunnu tintan he n’wazọ́n hẹ to lizọnyizọn whédegbè jẹ whédegbè tọn mẹ wẹ nugopọntọ lẹdo tọn he wá dla mí pọ́n to godo mẹ.

To 1960, to whenue n’fó wehọmẹ, n’lẹkọyi gbétatò ṣie mẹ nado tẹnpọn bo gọalọna hẹnnumẹ ṣie lẹ nado plọn nugbo Biblu tọn lẹ. Mẹdopo tata to yé mẹ ma wá nugbo lọ mẹ, etlẹ yin kakajẹ din, ṣigba mẹdelẹ to yé mẹ to ojlo dohia jẹ obá de mẹ.

To 1961, wekanhlanmẹ lẹ wá sọn wekantẹn alahọ tọn bo yin hihia to agun lẹ mẹ, ehe na tuli mẹlẹpo nado basi gbehosọnalitọ. N’yin tlẹnnọ bosọ tindo agbasalilo dagbe, enẹwutu n’mọdọ n’ma tindo whẹwhinwhẹ́n depope ma nado basi gbehosọnalitọ. N’mọdọ n’dona wazọ́n na osun vude dogọ nado sọgan họ̀ mọto de he na gọalọna mi to gbehosọnalitọ bibasi mẹ, bo dọho hẹ nugopọntọ lẹdo tọn mítọn Kurt Kuhn, nado yọ́n nuhe e lẹn gandego. Etẹwẹ e dọ? “Be Jesu po apọsteli lẹ po tindo mọto de whẹpo do wà sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn wẹ ya?” Gblọndo etọn họnwun na mi! N’basi tito nado bẹ gbehosọnalitọ jẹeji to niyaniya mẹ. Ṣigba, na n’nọ wazọ́n na gànhiho 72 to osẹ dopo mẹ to hotẹli de wutu, n’dona basi diọdo delẹ whẹ́.

N’kanse ogán ṣie eyin e sọgan dike na ma nọ wazọ́n na gànhiho 60. E kẹalọyi obiọ ṣie bosọ sú mi azọ́nkuẹ dopolọ. Ojlẹ vude godo, n’kanse e eyin  n’sọgan nọ wazọ́n na gànhiho 48 poun to osẹ dopodopo mẹ. E kẹalọyi obiọ enẹ lọsu ga bosọ nọ sú azọ́nkuẹ dopolọ mi. Enẹgodo, n’biọ nado nọ wazọ́n na gànhiho 36 poun to osẹ dopodopo mẹ, yèdọ gànhiho 6 to gbèdopo, podọ e kẹalọyi obiọ enẹ lọsu. E paṣa mi dọ e sọ sú mi azọ́nkuẹ dopolọ! E taidi dọ ogán ṣie ma jlo dọ ma yì. Po tito enẹ po, n’bẹ gbehosọnalitọ whepoponu tọn jẹeji. To ojlẹ enẹ mẹ, nubiọtomẹsi gànmẹ tọn na gbehosọnalitọ lẹ wẹ gànhiho 100 to osun dopodopo mẹ.

To osun ẹnẹ godo, n’yin pipà taidi gbehosọnalitọ titengbe po devizọnwatọ agun tọn po to agun pẹvi de mẹ to agbegbe Carinthia tọn mẹ to tòpẹvi Spittal an der Drau tọn mẹ. To ojlẹ enẹlẹ mẹ, nubiọtomẹsi gànmẹ tọn na gbehosọnalitọ titengbe lẹ wẹ gànhiho 150 to osun dopodopo mẹ. N’ma tindo gbehosọnalitọ-gbẹ́ de, ṣigba n’yọ́n pinpẹn godonọnamẹ he n’mọyi to lizọnyizọn lọ mẹ sọn mẹmẹyọnnu de he nọ yin Gertrude Lobner dè tọn, yèdọ mẹhe sẹ̀n taidi devizọnwatọ agun tọn alọgọtọ. *

To 1963, n’yin azọ́ndena nado sẹ̀n taidi nugopọntọ lẹdo tọn. To whedelẹnu, n’nọ do pinpán sọn agun de mẹ jẹ devo mẹ bo nọ hẹn saki pinpẹn lẹ. Suhugan mẹmẹsunnu lẹ tọn ma tindo mọto, enẹwutu, mẹde ma nọ penugo nado wá ze mi sọn pinpán-glintẹn. Na n’ma nọ jlo na “jla glòlò” wutu, n’ma nọ do taxi yì owhé he gbè n’na nọ̀, enẹwutu n’nọ zọ̀n afọ yì filọ.

To 1965, to whenue n’gbẹ́ yin tlẹnnọ, n’yin oylọ-basina nado yì klasi Wehọmẹ Giliadi tọn 41tọ. Suhugan klasigbẹ́ ṣie lẹ tọn lọsu yin tlẹnnọ. Nupaṣamẹ wẹ e yin na mi dọ to gbedewema yíyí godo, n’yin azọ́ndena nado lẹkọyi otò ṣie mẹ to Autriche bo zindonukọn taidi nugopọntọ lẹdo tọn. Ṣigba, whẹpo n’do tọ́n sọn États-Unis, e yin bibiọ to asi e nado wazọ́n hẹ nugopọntọ lẹdo tọn de na osẹ ẹnẹ. N’yọ́n pinpẹn azọ́nwiwa hẹ Anthony Conte tọn taun, yèdọ mẹmẹsunnu dagbe de he sọ yiwanna sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn bosọ nọ tindo kọdetọn dagbe to e mẹ. Mí sẹ̀n dopọ to agewaji New York tọn to lẹdo Cornwall tọn mẹ.

To whenue n’lẹkọyi Autriche, n’yin azọ́ndena nado sẹ̀n to lẹdo de mẹ fie n’dukosọ hẹ Tove Merete te, yèdọ mẹmẹyọnnu he yọnwhanpẹ de bosọ yin tlẹnnọ. E yin pinplọn whẹ́n to nugbo lọ mẹ sọn whenue e tindo owhe atọ́n. Eyin mẹmẹsunnu lẹ kanse mí lehe mí dukosọ hẹ míde gbọn, mí nọ dọ fànfún dọ, “Wekantẹn alahọ tọn wẹ basi tito enẹ.” Mí wlealọ to owhe dopo godo to avril 1967, podọ mí yin alọkẹyi nado zindonukọn to azọ́n nugopọntọ lẹdo tọn mẹ.

To owhe he bọdego mẹ, n’doayi e go dọ Jehovah gbọn nukundagbe majẹhẹ etọn dali de mi taidi visunnu gbigbọmẹ tọn de. Gbọnmọ dali, n’bẹ haṣinṣan vonọtaun de jẹeji hẹ Otọ́ olọn mẹ tọn ṣie podọ hẹ mẹhe nọ “dawhá dọmọ: ‘Abba, Otọ́!’” sọgbe hẹ Lomunu lẹ 8:15.

Yẹn po Merete po zindonukọn to azọ́n nugopọntọ lẹdo tọn po agbegbe tọn po mẹ kakajẹ 1976. To whedelẹnu to avivọ-whenu, mí nọ tin to dandannu glọ nado dọ́ ohọ̀ he fá taun lẹ mẹ, yèdọ ohọ̀ he mẹ nuhe nọ hẹn họmẹ hùnmiyọ́n ma tin te lẹ mẹ. To gbèdopo, mí fọ́n bo mọdọ apadewhe avọ̀-ṣinṣinyọ́n mítọn tọn ko sinyẹn bo wé taidi osin-agó na jẹhọn  fifá he mí to gbigbọ tọ́n wutu. To godo mẹ, mí basi nudide nado nọ hẹn maṣinu pẹvide he nọ hẹn họmẹ hùnmiyọ́n nado nọ yí i zan to zánmẹ. To fidelẹ, nado lawu to zánmẹ, mí dona nọ zinzọnlin gbọn osin-agó ji yì ohọ̀ he tin to gbonu de mẹ, ehe nọ saba fá taun. Podọ mí ma tindo owhé mítọn titi, enẹwutu, to lundi lẹ mí nọ saba gbọṣi owhé he gbè mí nọ̀ do dla agun pọ́n to osẹ lọ gblamẹ. Enẹgodo, to mardi afọnnu, mí nọ dedo agun he bọdego mẹ.

Homẹ ṣie hùn nado dọ dọ to owhe lẹ gblamẹ, asi yiwanna ṣie nọgodona mi to whepoponu. E yiwanna sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn taun, podọ n’ma na ẹn tuli nado tọ́n na lizọnyizọn lọ pọ́n gbede. E sọ yiwanna họntọn mítọn lẹ podọ onú mẹdevo lẹ tọn nọ duahunmẹna ẹn taun. Ehe yin alọgọ daho de na mi.

To 1976, mí yin oylọ-basina nado wá sẹ̀n to wekantẹn alahọ Autriche tọn to Vienne, podọ n’yin dide nado sẹ̀n to Wedegbẹ́ Alahọ tọn mẹ. To ojlẹ enẹ mẹ, alahọ Autriche tọn wẹ to anadena azọ́n yẹwhehodidọ tọn to otò Whèzẹtẹn Europe tọn susu mẹ bo nọ basi tito nado bẹ owe mítọn lẹ gbọn nuglọ biọ otò enẹlẹ mẹ. Mẹmẹsunnu Jürgen Rundel wẹ yin nukọntọ to azọ́n ehe mẹ, bo nọ ze afọdide he jẹ lẹ. N’tindo lẹblanulọkẹyi nado wazọ́n hẹ ẹ, podọ n’wá yin dide nado deanana azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn to Whèzẹtẹn Europe tọn to ogbè ao mẹ. Jürgen po asi etọn Gertrude po zindonukọn po nugbonọ-yinyin po to sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ titengbe tọn mẹ to Allemagne. Bẹsọn 1978, alahọ Autriche tọn jẹ linlinnamẹwe lẹ zinjẹgbonu ji to ogbè ṣidopo mẹ gbọn maṣinu pẹvi de yiyizan dali. Mí sọ nọ do nuzinzọn lẹ hlan otò voovo he zọ́n yé lẹ mẹ. Otto Kuglitsch he to sinsẹ̀n po asi etọn Ingrid po todin to wekantẹn alahọ Allemagne tọn mẹ wẹ nọ penukundo azọ́n ehelẹ go.

Mẹmẹsunnu lẹ to otò Whèzẹtẹn Europe tọn lẹ mẹ lọsu nọ wleawuna owe lẹ to otò yetọn titi mẹ gbọn maṣinu he nọ basi vọkan owe tọn devo lẹ yiyizan dali. Etomọṣo, yé nọ tindo nuhudo alọgọ tọn sọn otò devo lẹ mẹ. Jehovah basi hihọ́na azọ́n ehe, podọ to alahọ mẹ, mí yiwanna mẹmẹsunnu enẹlẹ he sẹ̀n to ninọmẹ sinsinyẹn po homẹkẹn po glọ na owhe susu lẹ.

To 1989, n’tindo lẹblanulọkẹyi nado hodo Mẹmẹsunnu Theodore Jaracz, yèdọ dopo to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ yì Roumanie. Yanwle lọ wẹ nado gọalọna pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn daho de nado vọ́  awukọndopọ hẹ titobasinanu lọ. Bẹsọn 1949 wẹ yé ko klan sọn titobasinanu lọ go na whẹwhinwhẹ́n delẹ wutu bo do agun yetọn titi lẹ ai. Etomọṣo, yé zindonukọn nado nọ dọyẹwheho bo nọ basi baptẹm na gbẹtọ lẹ. Yé sọ nọ yin wiwle do gànpamẹ na kadaninọ Klistiani tọn yetọn wutu, kẹdẹdile e yin do na mẹmẹsunnu he tin to titobasinanu he tatọ́-tẹnnọ aihọn tọn mítọn kẹalọyi lẹ. Na azọ́n mítọn gbẹ́ yin alọhẹndotena to Roumanie wutu, mí pli to owhé Mẹmẹsunnu Pamfil Albu tọn gbè to nuglọ, to pọmẹ hẹ mẹho nukundeji ẹnẹ po afọzedaitọ Wedegbẹ́ Otò Roumanie tọn lẹ po. Mí sọ hẹn gbesetọ de sọn Autriche, enẹ wẹ Rolf Kellner.

To ozán awetọ hodọdopọ mítọn tọn mẹ, Mẹmẹsunnu Albu diọlinlẹnna mẹho hatọ etọn ẹnẹ lẹ nado kọnawudopọ hẹ mí to whenue e dọ dọ, “Eyin mí ma wàmọ todin, mí sọgan nọma tindo dotẹnmẹ hundote devo.” Taidi kọdetọn de, mẹmẹsunnu 5 000 wẹ gọwá titobasinanu lọ mẹ. Awhàngbigba daho nankọ die na Jehovah, podọ winyan daho nankọ die Satani dù!

Sẹpọ vivọnu owhe 1989 tọn, whẹpo gandudu Communisme tọn do jai to Whèzẹtẹn Europe tọn, Hagbẹ Anademẹtọ lọ basi oylọna yẹn po asi ṣie po nado wá tatọ́-tẹnnọ mítọn to New York. E paṣa mí taun. Mí bẹ sinsẹ̀nzọn jẹeji to Bẹtẹli Brooklyn tọn to juillet 1990. To 1992, n’yin azọ́ndena nado nọ gọalọ to Wedegbẹ́ Sinsẹ̀nzọn tọn he Hagbẹ Anademẹtọ lọ wleawuna mẹ, podọ sọn juillet 1994, n’tindo lẹblanulọkẹyi nado sẹ̀n to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ.

E ko dẹn taun he n’wà agbasazọ́n taidi mẹhe nọ ze núdùdù namẹ to hotẹli. Todin n’tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado nọ tindo mahẹ to awuwiwlena núdùdù gbigbọmẹ tọn na pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn lẹdo aihọn pé mẹ bosọ nọ má ẹn. (Mat. 24:45-47) Eyin n’lẹnnupọndo owhe 50 linlán he n’ko yizan to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ ji, n’nọ tindo ayajẹ bosọ nọ dopẹna Jehovah na dona he e to kinkọndo pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn mítọn ji lẹdo aihọn pé. N’yiwanna nado nọ yì plidopọ akọjọpli tọn mítọn lẹ, fie hodọtọ lẹ nọ zinnudo nupinplọn gando Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn, Jehovah po nugbo Biblu tọn lẹ po go ji te.

Odẹ̀ ṣie wẹ yindọ gbẹtọ livi susu dogọ ni plọn Biblu, bo kẹalọyi nugbo lọ, bosọ sẹ̀n Jehovah to pọmẹ hẹ pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn lẹdo aihọn pé. (1 Pita 2:17) N’sọ to nukundo nado pọ́n fọnsọnku aigba ji tọn sọn olọn mẹ, bo na mọ otọ́ aigba ji tọn ṣie to godo mẹ. N’tindo todido dọ ewọ, onọ̀ ṣie po hẹnnumẹ devo lẹ po na jlo nado sẹ̀n Jehovah to Paladisi mẹ.