1. Nawẹ nukọntọ sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ tọn nọ yinuwa gbọn to awhàn whenu?

BE OJLO Jiwheyẹwhe tọn wẹ dọ Klistiani nugbo lẹ ni yì awhàn bo hù mẹhe wá sọn akọ̀ devo mẹ lẹ ya? To owhe 100 he wayi lẹ gblamẹ, nuhe mẹsusu he ylọ yede dọ Klistiani lẹ ko wà niyẹn. Yẹwhenọ Katoliki tọn lẹ hodẹ̀ na awhànfuntọ po awhànfunnu otò yetọn tọn lẹ po nado funawhàn sọta Katoliki otò devo lẹ tọn. Nudopolọ wẹ yẹwhenọ Plọtẹstant tọn lẹ wà. To Wẹkẹ-Whàn II whenu, nujijọ kanyinylan tọn mọnkọtọn to mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn jọ pludopludo.

2, 3. Nawẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ hẹn tenọgligo to Wẹkẹ-Whàn II whenu podọ to enẹgodo gbọn, podọ etẹwutu?

² Ṣigba, etẹwẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wà to ojlẹ awhàn tọn enẹ mẹ? Whenuho dohia dọ yé hẹn kadaninọ Klistiani tọn yetọn go. Etẹwẹ zọ́n bọ yé do hẹn tenọgligo? Na taun tọn, apajlẹ he Jesu zedai po nuplọnmẹ etọn lẹ po wẹ zọ́n. E dọmọ: “Gbọn ehe dali wẹ mẹlẹpo na yọnẹn dọ devi ṣie lẹ wẹ mì yin, eyin mì tindo owanyi to mìdelẹ ṣẹnṣẹn.” (Joh. 13:35) Yé sọ hẹn nuhe apọsteli Paulu kàn hlan Klistiani he tin to Kọlinti lẹ do ayiha mẹ bo nọ yinuwa sọgbe hẹ ẹ.—Hia 2 Kọlintinu lẹ 10:3, 4.

³ Enẹwutu, Klistiani nugbo lẹ he ko yí Biblu do plọn  ayihadawhẹnamẹnu yetọn ma nọ plọn awhàn kavi tindo mahẹ to awhànfunfun mẹ. Na Kunnudetọ lẹ hẹn tenọgligo wutu, fọtọ́n fọtọ́n yetọn lẹ, yọpọvu po mẹho po, sunnu po yọnnu po wẹ ko yin homẹkẹndo. Mẹsusu ko jiya to osla yasanamẹ tọn lẹ po gànpa lẹ po mẹ. To gandudu Nazi tọn whenu to Allemagne, mẹdelẹ tlẹ yin hùhù. Mahopọnna homẹkẹn sinsinyẹn he Kunnudetọ lẹ pehẹ to Europe, yé ma wọnji azọ́ndenamẹ yetọn nado lá wẹndagbe Ahọluduta Jehovah tọn go pọ́n gbede. Yé dekunnu po nugbonọ-yinyin po to gànpa lẹ mẹ, to opá yasanamẹ tọn lẹ mẹ, podọ to otò he mẹ yé họnyi lẹ. * To nukọn mẹ, Kunnudetọ lẹ ma tindo mahẹ to akọ̀ vivasudo he wá aimẹ to Rwanda to 1994 mẹ. Yé sọ nọ kada to hùnsọndai he wá aimẹ to otò Balkan tọn lẹ mẹ to whenue Yougoslavie hohowhenu tọn gbakija.

4. Etẹwẹ gbẹtọ he mọdọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ hẹn kadaninọ yetọn go lẹ nọ dọ?

⁴ Vivẹnudido Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn nado hẹn kadaninọ go ko hẹn gbẹtọ fọtọ́n susu he nọ doayinugo lẹ lẹdo aihọn pé nado kudeji dọ Kunnudetọ lẹ tindo owanyi nugbo na Jiwheyẹwhe po kọmẹnu yetọn lẹ po. To hogbe devo mẹ, yewlẹ wẹ yin Klistiani nugbo lẹ. Etomọṣo, adà sinsẹ̀n-bibasi tọn mítọn devo lẹ tin he ko hẹn mẹsusu kudeji dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ yin Klistiani nugbo lẹ.

5. Diọdo tẹwẹ hodotọ dowhenu tọn Klisti tọn lẹ dona basi?

⁵ Sọn bẹjẹeji lizọnyizọn etọn tọn, Jesu zinnudo nujọnu-yinyin wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn lilá ji. E de devi 12 nado bẹ lizọnyizọn ehe jẹeji, ehe na wá gbloada lẹdo aihọn pé; enẹgodo, e plọnazọ́n devi 70 devo lẹ. (Luku 6:13; 10:1) Omẹ ehelẹ mọ azọ́nplọnmẹ yí nado lá wẹndagbe lọ na mẹdevo lẹ, na Ju lẹ jẹnukọn. Ṣigba to nukọn mẹ, diọdo de wá aimẹ! Devi Jesu tọn lẹ na lá ẹ na kosi he ma gboadà lẹ to akọta lẹ mẹ. Diọdo nankọ die ehe na ko yin na devi Juvi zohunhunnọ enẹlẹ!—Owalọ 1:8.

6. Etẹwẹ gọalọna Pita nado mọdọ Jehovah ma yin mẹnukuntahopọntọ?

⁶ Apọsteli Pita yin didohlan owhé Kọneliọsi tọn gbè, yèdọ Kosi he ma gboadà de. To whenẹnu, Pita mọdọ Jiwheyẹwhe ma yin mẹnukuntahopọntọ. Kọneliọsi po whédo etọn po yí baptẹm. Sinsẹ̀n Klistiani tọn ko gbloada todin taun; gbẹtọ lẹ sọn akọta lẹpo mẹ sọgan sè nugbo lọ bosọ kẹalọyi yí i. (Owalọ 10:9-48) E ko gbloada gbọn aihọn lọ pete mẹ.

7, 8. Afọdide tẹwẹ titobasinanu Jehovah tọn ko ze? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

⁷ To whenuho egbezangbe tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ, mẹhe to anadenanu lẹ ko yí zohunhun do dọyẹwheho bosọ plọnmẹ wẹndagbe lọ lẹdo aihọn pé. To egbehe, hugan livi ṣinatọ̀n Kunnudetọ zohunhunnọ lẹ tọn wẹ to nuhe go yé pé lẹpo wà nado hẹn wẹndagbe lọ gbayipe to nuhe hugan ogbè 600 mẹ, podọ susu lẹ nasọ jẹeji! Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yin ayidego na lizọnyizọn whégbè jẹ whégbè po kunnudide tòhomẹ-liho ji tọn yetọn po; bọ to whedelẹnu yé nọ yí tafo po kẹkẹvi he ji yé nọ tẹ́ owe yetọn lẹ do po zan.

⁸ Hugan lẹdogbedevomẹ-basitọ 2 900 wẹ ko mọ azọ́nplọnmẹ tangan lẹ yí nado nọ lilẹ́ owe sinai do Biblu ji lẹ po Biblu po do ogbè devo lẹ mẹ. E ma yin ogbè he mẹsusu yọnẹn lẹ kẹdẹ mẹ wẹ yé nọ basi lẹdogbedevomẹ do gba. Yé nọ dovivẹnu nado basi lẹdogbedevomẹ do ogbè kanweko susu he ma yin yinyọnẹn sọmọ lẹ mẹ, ṣigba ehe gbẹtọ livi susu lẹ nọ do. Di apajlẹ, to Espagne gbẹtọ livi susu lẹ wẹ nọ do akọgbè yetọn he yin Catalogne-gbè to nuwiwa egbesọ tọn  yetọn lẹ mẹ. Ṣigba titengbe to agọ̀ e, Catalogne-gbè jẹ yinyin dido ji whladopo dogọ podọ e nọ yin dido to aliho voovo mẹ to Andorre, Alicante, Îles Baléares, po Valence po. To egbehe, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ zín owe sinai do Biblu ji lẹ jẹgbonu to Catalogne-gbè mẹ, podọ opli Klistiani tọn lẹ nọ yin bibasi to ogbè enẹ mẹ, ehe nọ yinuwado ahun mẹhe nọ do ogbè lọ lẹ tọn ji.

9, 10. Etẹlẹ wẹ dohia dọ titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn tindo ojlo to nuhudo gbigbọmẹ tọn gbẹtọ lẹpo tọn mẹ?

⁹ Aliho dopolọ mẹ wẹ azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn po mẹpinplọn tọn po nọ yin bibasi te to akọ̀ susu mẹ. Espagne-gbè wẹ nọ yin dido hugan to otò Mexique tọn mẹ, ṣigba ogbè susu devo lẹ sọ nọ yin dido. Maya yin dopo to ogbè mọnkọtọn lẹ mẹ. Alahọ Mexique tọn deazọ́nna pipli lẹdogbedevomẹ-basitọ Maya tọn lẹ nado nọ nọ̀ lẹdo he mẹ yé sọgan do ogbè lọ te bo sè lehe e nọ yin dido do to nuwiwa egbesọ tọn lẹ mẹ. Apajlẹ devo wẹ Népal-gbè, ehe yin dopo to ogbè he nọ yinyin dido to Népal lẹ mẹ, fie gbẹtọ hugan livi 29 nọ nọ̀. Nudi ogbè 120 wẹ nọ yin dido to otò lọ mẹ, ṣigba gbẹtọ hugan livi ao wẹ nọ do Népal-gbè podọ enẹ wẹ ogbè awetọ he mẹsusu devo lẹ nọ do. Owe sinai do Biblu ji mítọn lẹ nọ yin zinzinjẹgbonu to ogbè enẹ mẹ.

¹⁰ Aliho he mẹ titobasinanu Jehovah tọn nọ nọgodona pipli lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹ tọn lẹdo aihọn pé te dohia dọ e nọ ylọ azọ́ndenamẹ wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn lilá lẹdo aihọn pé tọn dọ nujọnu. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko má alọnuwe pẹvi, alọnuwe, po linlinnamẹwe livi susu lẹ po na gbẹtọ lẹ lẹdo aihọn pé, ṣigba yé ma nọ sà owe enẹlẹ. Akuẹ he nọ yin yiyizan nado zín owe ehelẹ tọ́n yin nunina he Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ basi sọn ojlo mẹ wá, mẹhe nọ hodo anademẹ Jesu tọn he dọmọ: “Vọnu wẹ mì mọyi, vọnu wẹ mì ni namẹ.”—Mat. 10:8.

11, 12. Nawẹ azọ́n yẹwhehodidọ lẹdo aihọn pé tọn he Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to wiwà ko yinuwado mẹdevo lẹ ji to aliho dagbe mẹ gbọn?

¹¹ Taidi Klistiani he ze yede jo na yẹwhehodidọ po mẹpinplọn po lẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ kudeji mlẹnmlẹn dọ yé ko mọ nugbo lọ podọ ehe zọ́n bọ yé nọ basi avọ́sinsan susu nado sọgan lá owẹ̀n lọ na gbẹtọ otò devo lẹ tọn po akọ̀ devo lẹ po. Mẹsusu ko hẹn gbẹzan yetọn do jlẹkaji, plọn ogbè devo bosọ diọada sọgbe hẹ aṣa lẹdo devo lẹ tọn nado sọgan tindo mahẹ to azọ́n titengbe Klistiani tọn ehe mẹ. Azọ́n  yẹwhehodidọ po mẹpinplọn po lẹdo aihọn pé tọn ehe yin adà devo he hẹn mẹsusu kudeji dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ yin hodotọ nugbo Jesu Klisti tọn lẹ.

¹² Kunnudetọ lẹ to ehe lẹpo wà, na yé kudeji dọ emi tin to sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ wutu. Ṣigba, onú devo tẹwẹ ko hẹn gbẹtọ livi susu lẹ kudeji dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tin to sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ?—Hia Lomunu lẹ 14:17, 18.

13. Nawẹ Kunnudetọ lẹ ko penugo nado hẹn titobasinanu lọ do wiweji gbọn?

¹³ Mí sọgan mọaleyi sọn hodidọ Klistiani mẹdezejotọ ojlẹ mítọn mẹ tọn he kudeji dọ emi tin to sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ lẹ tọn mẹ. Devizọnwatọ Jehovah tọn whenu dindẹn tọn de dọ numọtolanmẹ etọn to aliho ehe mẹ dọ: “Vivẹnu lẹpo nọ yin dido nado hẹn titobasinanu Jehovah tọn do wiweji to walọyizan-liho podọ sọn hẹnflu mẹ, mahopọnna mẹhe yè dona na ayinamẹ kavi domẹplọnlọ e go.” Nawẹ mí nọ penugo nado jẹ nujinọtedo yiaga walọ dagbe tọn ehe kọ̀n gbọn? Mí nọ hodo nujinọtedo he tin to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ gọna apajlẹ he Jesu po devi etọn lẹ po zedai na mí lẹ. Enẹwutu, to whenuho egbezangbe tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ, omẹ vude poun wẹ yin didesẹ sọn agun mẹ na yé ma hodo nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ wutu. Suhugan Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn nọ zan gbẹzan wiwe de to nukun Jehovah tọn mẹ. Mẹsusu he nọ wà nuhe Jiwheyẹwhe ma kẹalọyi lẹ to ojlẹ de mẹ wayi ko diọ bo jẹ nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ hodo ji.—Hia 1 Kọlintinu lẹ 6:9-11.

14. Etẹwẹ mẹsusu he yin didesẹ sọn agun mẹ lẹ ko basi, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ?

¹⁴ Mẹdelẹ ko yin didesẹ sọn agun mẹ nado sọgan setonuna anademẹ Owe-wiwe lẹ tọn, etẹwẹ dogbọn omẹ enẹlẹ dali? Fọtọ́n susu yetọn wẹ ko lẹnvọjọ sọn nuyiwa he ma sọgbe yetọn lẹ mẹ podọ yé ko yin gigọyí do agun mẹ. (Hia 2 Kọlintinu lẹ 2:6-8.) Kunnudetọ lẹ nọ hẹn nujinọtedo walọ dagbe Biblu tọn lẹ go, enẹwutu agun Klistiani tọn lọ tin to wiweji bo sọgan yin jidedego mlẹnmlẹn. Na Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ tẹdo nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ go wutu, yé gbọnvona ṣọṣi susu he nọ kẹalọyi walọyizan he ma sọgbe lẹ, ehe lọsu ko hẹn mẹsusu kudeji dọ Kunnudetọ lẹ wẹ to sinsẹ̀n nugbo lọ basi.

15. Etẹwẹ hẹn mẹmẹsunnu de kudeji dọ sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ e te?

¹⁵ Naegbọn Kunnudetọ numimọnọ devo lẹ yise dọ sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ emi te? Mẹmẹsunnu de he tindo owhe 50 linlán dọmọ: “N’yise sọn whenue gbọ́n n’tin to aflanmẹ dọ nuyise ṣie sinai do dodonu atọ̀n ji: (1) Jiwheyẹwhe tin; (2) e gbọdo Biblu lọ; podọ (3) e to agun Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn yizan to egbehe bosọ to didona ẹn. Dile n’to nuplọn to owhe lẹ gblamẹ, n’nọ tẹnpọn nado gbeje dodonu enẹlẹ pọ́n bo nọ kanse dee eyin yé lodo nugbonugbo. Kunnudenu he fọ́n bo to jijideji to owhe lẹ gblamẹ gando dodonu dopodopo go ko hẹn yise ṣie lodo bọ n’kudeji mlẹnmlẹn dọ mí tin to sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ nugbonugbo.”

16. Naegbọn mẹmẹyọnnu de kudeji dọ emi tin to sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ?

 ¹⁶ Mẹmẹyọnnu alọwlemẹ de he to sinsẹ̀n to tatọ́-tẹnnọ mítọn to New York dọ gando titobasinanu Jehovah tọn go dọmọ: “Titobasinanu lọ kẹdẹ wẹ nọ lá yinkọ Jehovah tọn po adọgbigbo po. Lehe enẹ sọgbe do sọ na yinkọ Jiwheyẹwhe tọn sọawuhia whla 7 000 to Biblu mẹ! N’yọ́n pinpẹn tulinamẹ he tin to 2 Otannugbo lẹ 16:9 mẹ tọn, ehe dọmọ: ‘Na nukun OKLUNỌ tọn lẹ to godo po nukọn po yì lẹdo aigba lẹpo pete, nado do ede hia huhlọnnọ na ayiha yé mẹhe tọn yin pipé hlan e dè lẹ tọn wutu.’” E yidogọ dọmọ: “Nugbo lọ ko dohia mi lehe n’sọgan tindo ahun pipé de do na Jehovah nido sọgan do huhlọn etọn hia mi po awubibọ po. Haṣinṣan he n’tindo hẹ Jehovah họakuẹ na mi taun. Podọ n’yọ́n pinpẹn adà he Jesu yiwà nado de oyọnẹn sisosiso Jiwheyẹwhe tọn hia tọn, ehe nọ gọalọna mi.”

17. Nujikudo tẹwẹ mẹhe ma yise dai dọ Jiwheyẹwhe tin de tindo, podọ etẹwutu?

¹⁷ Mẹhe ma yise dai dọ Jiwheyẹwhe tin de dọmọ: “Nudida lẹ hẹn mi kudeji dọ Jiwheyẹwhe jlo dọ gbẹtọvi lẹ ni duvivi ogbẹ̀ tọn, enẹwutu e ma na dike yajiji ni zindonukọn kakadoi. Podọ, dile kúnkan gbẹtọvi lẹ tọn to yinylan deji to nuyiwa jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ, yise, zohunhun, po owanyi omẹ Jehovah tọn lẹ tọn po fọ́n bo to jijideji. Gbigbọ Jehovah tọn kẹdẹ wẹ sọgan wà azọ́njiawu egbezangbe tọn ehe.”—Hia 1 Pita 4:1-4.

18. Etẹwẹ a lẹn gando numọtolanmẹ he mẹmẹsunnu awe delẹ dohia go?

¹⁸ Kunnudetọ whenu dindẹn tọn devo dọ whẹwhinwhẹ́n he wutu e do yí nugbo he mí nọ dọyẹwheho etọn sè dọmọ: “Nuhe n’plọn to owhe lẹ gblamẹ hẹn mi kudeji dọ Kunnudetọ lẹ ko dovivẹnu vẹkuvẹku nado hodo apajlẹ aliho he mẹ Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ basi sinsẹ̀n te tọn. N’ko yí nukun ṣie do mọ pọninọ he tin to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ṣẹnṣẹn lẹdo aihọn pé dile n’to otò susu lẹ dlapọn. Nugbo Biblu tọn ko hẹn pekọ po ayajẹ po wá na mi.” To whenue yè kanse mẹmẹsunnu de he ko tindo owhe 60 linlán gando nuhewutu e kudeji dọ emi tin to sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ go, e dọ̀n ayidonugo wá Jesu Klisti ji bo dọmọ: “Mí ko yí sọwhiwhe do plọnnu gando gbẹzan po lizọnyizọn Jesu tọn po go bo plọn nado hodo apajlẹ etọn. Mí ko basi vọjlado lẹ to gbẹzan mítọn mẹ nado dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe gbọn apajle Jesu Klisti tọn hihodo gblamẹ. Mí yọnẹn dọ ofligọ avọ́sinsan Klisti tọn wẹ yin dodonu lọ nado mọ whlẹngán. Podọ mí yọnẹn dọ e yin finfọnsọnku sọn oṣiọ lẹ mẹ. Kunnudetọ yinukundomọ he go yè sọgan dejido lẹ na kunnudenu gando nugbo enẹ go.”—Hia 1 Kọlintinu lẹ 15:3-8.

19, 20. (a) Azọngban tẹ ji wẹ Paulu zinnudo na agun he to Lomu? (b) Taidi Klistiani he basi klandowiwe lẹ, lẹblanulọkẹyi tẹwẹ mí tindo?

¹⁹ Taidi Klistiani he yiwanna kọmẹnu yetọn lẹ, mí ma sọgan ṣí oyọnẹn họakuẹ nugbo lọ tọn ji. Paulu dọna mẹmẹsunnu etọn lẹ to agun he to Lomu mẹ dọmọ: “Na eyin hiẹ lá ‘ohó he to onù towe titi mẹ’ enẹ to gbangba, dọ Jesu wẹ Oklunọ, bo tindo yise to ahun towe mẹ dọ Jiwheyẹwhe fọ́n ẹn sọn oṣiọ lẹ mẹ, hiẹ na yin whinwhlẹngán. Na ahun wẹ gbẹtọ nọ yí do do yise hia na dodowiwa, ṣigba onù wẹ gbẹtọ nọ yí do basi gbeyiyi gbangba tọn na whlẹngán.”—Lom. 10:9, 10.

²⁰ Taidi Kunnudetọ Jehovah tọn he ko basi klandowiwe lẹ, mí kudeji dọ mí tin to sinsẹ̀n nugbo lọ mẹ podọ mí sọ yọ́n lẹblanulọkẹyi he mí tindo nado sọgan plọn wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn mẹdevo lẹ. Dile mí na to yẹwhehodọ, na nujikudo mlẹnmlẹn he mí tindo ni nọ yinuwado mẹdevo lẹ ji, e ma yin nuhe mí plọn yé sọn Biblu mẹ lẹ kẹdẹ gba.