Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 15 septembre 1950 tọn basi zẹẹmẹ dọ to whedelẹnu gbẹtọ, nujijọ, kavi nude to Biblu mẹ nọ nọtena onú vonọtaun de he na wá jọ to nukọn mẹ.

To owhe susu die, owe mítọn lẹ nọ dọ dọ sunnu po yọnnu nugbonọ lẹ po taidi Debola, Elihu, Jẹfta, Job, Lahabi, po Lebeka po gọna mẹsusu devo lẹ nọtena mẹyiamisisadode lẹ kavi “gbẹtọ susugege” lọ. (Osọ. 7:9) Di apajlẹ, owe mítọn lẹ nọ dohia dọ Jẹfta, Job, po Lebeka po nọtena mẹyiamisisadode lẹ, bọ Debola po Lahabi po nọtena gbẹtọ susugege lọ. Ṣigba to owhe agọe tọn lẹ mẹ, mí ma basi zẹẹmẹ mọnkọtọn lẹ. Etẹwutu?

Na nugbo tọn, Owe-wiwe lẹ dohia dọ mẹdelẹ he yin nùdego to Biblu mẹ nọtena omẹ vonọtaun de. Sọgbe hẹ Galatianu lẹ 4:21-31, apọsteli Paulu donù “zẹẹmẹ yẹhiadonu tọn de” go he bẹ yọnnu awe delẹ hẹn. Hagali he yin afanumẹ yọnnu Ablaham tọn, nọtena Islaeli agbasalan tọn he basi alẹnu hẹ Jehovah gbọn Osẹ́n Mose tọn gblamẹ. Ṣigba Sala, yèdọ “yọnnu he to edekannu lọ,” nọtena asi Jiwheyẹwhe tọn, enẹ wẹ adà olọn mẹ tọn titobasinanu etọn tọn. To wekanhlanmẹ Paulu tọn hlan Heblu lẹ mẹ, e yí ahọlu-yẹwhenọ Mẹlkizedẹki jlẹdo Jesu go, bo zinnudo onú vonọtaun he yé omẹ awe lẹ tindo to kọndopọ mẹ ji. (Heb. 6:20; 7:1-3) Humọ, Paulu sọ yí yẹwhegán Isaia po visunnu etọn lẹ po jlẹdo Jesu po hodotọ yiamisisadode etọn lẹ po go. (Heb. 2:13, 14) Gbigbọ wiwe wẹ whàn Paulu nado basi kandai ehelẹ, enẹwutu, mí yí ahundopo do kẹalọyi nuhe e dọ dọ omẹ ehelẹ nọtena.

Etomọṣo, to fie Biblu tlẹ dohia dọ mẹde nọtena omẹ vonọtaun de te lẹ, mí ma dona wá tadona kọ̀n dọ nudọnamẹ he gando mẹlọ go lẹpo kavi nuhe jọ to gbẹzan mẹlọ tọn mẹ lẹ nọtena onú vonọtaun de. Di apajlẹ, nugbo wẹ dọ Paulu dọ dọ Mẹlkizedẹki nọtena Jesu, ṣigba ewọ ma dọho de do nujijọ he whenu Mẹlkizedẹki hẹn akla po ovẹn po wá na Ablaham  nado dù te ji, to whenue ewọ gbawhàn ahọlu enẹ lọ lẹ tọn godo. Enẹwutu, whẹwhinwhẹ́n sinai do Owe-wiwe ji de ma tin nado dindona nuhe nujijọ enẹ nọtena.—Gẹn. 14:1, 18.

Owhe kanweko susu to okú Klisti tọn godo, wekantọ delẹ jai jẹ nuṣiwa de mẹ—yé nọ mọdọ nuhe yin nùdego to kandai Biblu tọn mẹ lẹpo wẹ nọtena onú vonọtaun de. Owe de basi zẹẹmẹ nuplọnmẹ Origen, Ambrose, po Jerome po tọn dọmọ: “Yé dín nuhe onú dopodopo nọtena to nujijọ he yin kinkandai to Owe-wiwe mẹ lẹpo mẹ, bosọ mọ yé nugbonugbo, dile etlẹ yindọ onú enẹlẹ ma yin nujọnu. Yé nọ lẹndọ nujijọ paa he ma gẹdẹ lẹ lọsu nọ bẹ nugbo he [whlá] bo vẹawu taun nado mọnukunnujẹemẹ lẹ hẹn . . . , kakajẹ sọha whèvi he devi lẹ wle to ozán he mẹ Whlẹngántọ he yin finfọnsọnku lọ sọawuhia yé te tọn ji—mẹdelẹ ko tẹnpọn nado dindona nuhe sọha whèvi 153 lọ lẹ tọn nọtena!” (The International Standard Bible EncyclopaediaI)

Wekantọ devo he nọ yin Augustin Hippone basi zẹẹmẹ he gbloada do kandai Biblu tọn he dọ dọ Jesu yí akla ballekun tọn atọ́n po whèvi flinflin awe po do na núdùdù sunnu 5 000 ji. Na e taidi dọ ballekun ma họakuẹ sọ likun wutu, Augustin wá tadona kọ̀n dọ akla atọ́n lọ lẹ dona ko nọtena owe Biblu tọn atọ́n he Mose kàn lẹ (“ballekun” he ma họakuẹ lọ nọtena “Alẹnu Hoho” lọ he gbẹtọ lẹ nọ yí nukunpẹvi do pọ́n). Etẹwẹ dogbọn whèvi awe lọ lẹ dali? Na whẹwhinwhẹ́n delẹ wutu, e yí yé jlẹdo ahọlu de po yẹwhenọ de po go. Weyọnẹntọ devo he yiwanna nado dindona nuhe nude nọtena, basi zẹẹmẹ dọ jlọjẹ viplọnji tọn he Jakọbu mọyi gbọn yìnnọ didà vẹẹ agbán dopo nina Esau dali, nọtena todido olọn mẹ tọn he Jesu hẹn tin-to-aimẹ na gbẹtọvi lẹ gbọn ohùn vẹẹ etọn dali!

Eyin a mọdọ zẹẹmẹ ehelẹ taidi nuhe vẹawu nado kẹalọyi, e dohia dọ a sọgan mọnukunnujẹ nuhahun lọ mẹ. Gbẹtọvi lẹ ma sọgan yọ́n kandai Biblu tọn he nọtena nuhe na wá jọ po dehe ma nọtena nuhe na wá jọ po lẹ. Nuhe họnwun wẹ yindọ: Eyin Owe-wiwe lẹ plọnmẹ dọ mẹde, nujijọ de kavi nude nọtena omẹ kavi onú vonọtaun de, mí nọ kẹalọyi domọ. Ṣigba, mí ma nọ desọn ojlo mẹ nado wá tadona kọ̀n dọ mẹde kavi kandai de nọtena onú vonọtaun de eyin whẹwhinwhẹ́n sinai do Owe-wiwe lẹ ji depope ma tin nado dọ mọ.

To whelọnu lo, nawẹ mí sọgan mọaleyi sọn nujijọ po apajlẹ he tin to Owe-wiwe mẹ lẹ po mẹ gbọn? To Lomunu lẹ 15:4 mẹ, mí hia nuhe apọsteli Paulu wlan dọmọ: “Nuhe ko yin kinkandai jẹnukọn lẹpo yin kinkandai na oplọn mítọn, na míwlẹ nido sọgan tindo todido gbọn akọndonanu mítọn gblamẹ podọ gbọn homẹmimiọn sọn Owe-wiwe lẹ mẹ gblamẹ.” Paulu to didọna mẹmẹsunnu yiamisisadode hatọ etọn he nọgbẹ̀ to owhe kanweko tintan whenu lẹ dọ yé sọgan mọ nuplọnmẹ yọ́n-na-yizan lẹ yí sọn nujijọ he yin kinkandai to Owe-wiwe mẹ lẹ mẹ. Ṣigba, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo, vlavo mẹyiamisisadode kavi “lẹngbọ devo” wẹ sọgan mọaleyi sọn nuplọnmẹ he tin to “nuhe ko yin kinkandai jẹnukọn lẹpo” mẹ, podọ yé tlẹ ko mọaleyi sọn yé mẹ, mahopọnna ojlẹ he mẹ yé nọgbẹ̀ te, vlavo e yin “azán godo tọn lẹ” mẹ kavi lala.—Joh. 10:16; 2 Tim. 3:1.

Mí ma dona nọ lẹndọ suhugan kandai ehelẹ tọn to hodọ gando omẹ tangan delẹ kẹdẹ go, vlavo mẹyiamisisadode lẹ, kavi gbẹtọ susugege lọ, podọ gando ojlẹ titengbe de go gba, kakatimọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo wẹ sọgan mọ nuplọnmẹ yọ́n-na-yizan susu yí sọn kandai ehelẹ mẹ, mahopọnna todido he yé tindo podọ ojlẹ he mẹ yé nọgbẹ̀ te. Di apajlẹ, mí ma dona lẹndọ ninọmẹ sinsinyẹn he mẹ Job jugbọn nọtena ninọmẹ he mẹyiamisisadode lẹ kẹdẹ doakọnna to Wẹkẹ-Whàn I whenu gba. Susu devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn, yèdọ sunnu po yọnnu po, vlavo mẹyiamisisadode kavi gbẹtọ susugege lọ wẹ ko jugbọn ninọmẹ he nkọ Job pehẹ lẹ mẹ, bo “ko sọ mọ kọdetọn he Jehovah na, dọ Jehovah tindo owanyi sisosiso bosọ yin lẹblanunọ.”—Jak. 5:11.

Lẹnnupọn do ehe ji: To agun mítọn lẹ mẹ to egbehe, be mí ma nọ mọ mẹmẹyọnnu mẹhomẹ nugbonọ lẹ he taidi Debola, jọja he yin mẹho agun tọn lẹ bo tindo nuyọnẹn taidi Elihu, gbehosọnalitọ he yin adọgbotọ bosọ tindo zohunhun taidi Jẹfta, gọna sunnu po yọnnu nugbonọ lẹ po he tindo homẹfa taidi Job ya? Lehe mí dopẹ́ do sọ dọ Jehovah basi hihọ́na “nuhe ko yin kinkandai jẹnukọn lẹpo,” na mí nido “sọgan tindo todido . . . gbọn homẹmimiọn sọn Owe-wiwe lẹ mẹ gblamẹ”!

Whẹwhinwhẹ́n ehelẹ wutu wẹ, to owhe agọe tọn lẹ mẹ owe mítọn lẹ ma nọ basi zẹẹmẹ dọ kandai Biblu tọn de nọtena nuhe na wá jọ to nukọn mẹ sọmọ ba, kakatimọ yé nọ zinnudo nuhe mí sọgan plọn sọn kandai de mẹ lẹ ji.