1. Nawẹ nugopipe mítọn nado nọ yí nukun homẹ tọn do mọ nuhe mí ma ko mọ lẹ sọgan hẹn ale wá na mí gbọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

NUGOPIPE he mí tindo nado nọ yí nukun homẹ tọn do mọ nuhe mí ma ko mọ pọ́n lẹ yin nunina de sọn Jiwheyẹwhe dè. Ehe nọ hẹn ẹn yọnbasi na mí nado basi tito nuyọnẹn tọn lẹ bo donukun onú dagbe lẹ. Jehovah penugo nado mọ nujijọ sọgodo tọn lẹ hlan nukọn, podọ to Owe-wiwe lẹ mẹ, ewọ nọ saba dọ nuhe na jọ to nukọn mẹ lẹ na mí jẹnukọn. Mí sọgan yí nukun homẹ tọn do mọ nuhe na wá jọ lẹ. Na nugbo tọn, nugopipe mítọn nado nọ yí nukun homẹ tọn do mọ nuhe mí ma to mimọ tlọlọ lẹ nọ gọalọna mí nado do yise hia.—2 Kọl. 4:18.

2, 3. (a) Naegbọn e do yin nujọnu dọ nuhe mí nọ yí nukun homẹ tọn do mọ lẹ ni tindo dodonu de? (b) Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

² E ma yin whelẹponu wẹ nuhe mí ma ko mọ pọ́n, bo ka nọ yí nukun homẹ tọn do mọ lẹ nọ yin nuhe sọgan jọ. Di apajlẹ, eyin viyọnnu pẹvi de yí nukun homẹ tọn do mọ ede to awẹwẹ he to zinzlọn de ji, odlọ de poun wẹ enẹ yin. Ṣigba, to whenue Hanna yí whenu zan nado lẹnnupọndo lehe nulẹ na yì do ji to whenue ewọ na plan visunnu etọn Samuẹli yì gòhọtúntún mẹ, nuhe ewọ yí nukun homẹ tọn do mọ lẹ sinai do dodonu de ji. Nuhe e mọ sinai do nuhe ewọ ko magbe nado wà ji, podọ ehe gọalọna ẹn nado ze ayidonugo do yanwle etọn ji. (1 Sam. 1:22) Eyin mí yí nukun homẹ tọn do mọ nuhe  Jiwheyẹwhe ko dopà nado wà lẹ, enẹ dohia dọ mí to nulẹnpọn do nuhe na wá jọ nugbonugbo lẹ ji.—2 Pita 1:19-21.

³ Matin ayihaawe, omẹ nugbonọ susu he nọgbẹ̀ to ojlẹ Biblu tọn mẹ lẹ nọ yí nukun homẹ tọn do mọ nuhe Jiwheyẹwhe dopagbe etọn lẹ. Nawẹ nukun homẹ tọn he omẹ enẹlẹ yí do mọ dona sọgodo tọn lẹ hẹn ale wá na yé gbọn? Podọ, nawẹ nulinlẹnpọn do onú dagbedagbe he Jiwheyẹwhe dopà nado wà na gbẹtọvi tonusetọ lẹ ji sọgan hẹn ale wá na mí gbọn?

4. Dodonu tẹ ji wẹ Abẹli ze nuhe e yí nukun homẹ tọn do mọ gando sọgodo go lẹ sinai do?

⁴ Be Abẹli, yèdọ gbẹtọvi nugbonọ tintan lọ, “mọ” depope to nuhe Jehovah dopà etọn lẹ mẹ ya? Mí ma sọgan dọ dọ Abẹli ko yọ́n lehe dọdai Jiwheyẹwhe tọn gando odàn lọ go na wá mọ hẹndi do, to whenue Jiwheyẹwhe dopà dọmọ: “Yẹn nasọ yí okẹ̀n do hiẹ po yọnnu lọ po ṣẹnṣẹn; podọ do okún towe po okún etọn po ṣẹnṣẹn: ewọ na só ota towe, hiẹ na só afọgbẹn etọn.” (Gẹn. 3:14, 15) Ṣigba, e yọnbasi dọ Abẹli lẹnnupọn taun do opagbe enẹ ji bo mọnukunnujẹemẹ dọ mẹde sin ‘afọgbẹn na yin sisó,’ na gbẹtọvi lẹ nido sọgan gọjẹ pipé kọ̀n, taidi pipé he Adam po Evi po ko duvivi etọn whẹpo do waylando. Mahopọnna nudepope he Abẹli na ko yí nukun homẹ tọn do mọ hlan sọgodo, nuhe họnwun wẹ yindọ ewọ tindo yise he sinai do opagbe Jiwheyẹwhe tọn ji, podọ enẹ wẹ zọ́n bọ Jehovah kẹalọyi avọ́nunina etọn.—Hia Gẹnẹsisi 4:3-5; Heblu lẹ 11:4.

5. Naegbọn nukun homẹ tọn he Enọku yí do pọ́n sọgodo hlan sọgan ko na ẹn tuli?

⁵ Enọku nugbonọ lọ do yise hia, dile etlẹ yindọ ewọ pehẹ gbẹtọ jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn lẹ, he nọ dọ ohó mẹhẹnjọsi tọn lẹ gando Jiwheyẹwhe go. Jiwheyẹwhe gbọdo Enọku nado dọ dọdai dọ Jehovah na wá “po fọtọ́n ao angẹli wiwe etọn lẹ tọn po, nado hẹn whẹdida ṣẹ do mẹlẹpo ji, podọ nado gblewhẹdo omẹ jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn lẹpo na walọ jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn yetọn lẹpo he yé ko zan to aliho jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn mẹ, podọ na ohó mẹhẹnjọsi tọn he ylanwatọ jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko dọ sọta ẹ lẹpo wutu.” (Juda 14, 15) Taidi sunnu he nọ do yise hia de, Enọku sọgan ko yí nukun homẹ tọn do mọ aihọn de he mẹ gbẹtọ jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn depope ma tin te ba.—Hia Heblu lẹ 11:5, 6.

6. Etẹ ji wẹ Noa sọgan gbẹ́ nọ lẹnnupọndo to Singigọ lọ godo?

⁶ Noa lùn Singigọ lọ tọ́n na yise he e tindo wutu. (Heb. 11:7) To Singigọ lọ godo, yise etọn whàn ẹn nado yí kanlin lẹ do sanvọ́. (Gẹn. 8:20) Taidi Abẹli, ayihaawe ma tin dọ Noa lọsu tindo yise dọ gbẹtọvi lẹ na yin tuntundote sọn kanlinmọgbenu ylando po okú po tọn si to sọgodo. Noa sọ hẹn yise po todido po go to ojlẹ sinsinyẹn he bọdo Singigọ lọ go mẹ, yèdọ ojlẹ he mẹ Nimlọdi diọnukunsọ Jehovah te. (Gẹn. 10:8-12) E yọnbasi taun dọ tulinamẹnu wẹ e na ko yin na ẹn to whenue e lẹnnupọndo gbẹtọvi lẹ ji, bo to mimọ yé taidi dọ yé ko jẹ mẹdekannu sọn gandudu ylankan si, podọ sọn ylando po okú po he yé dugu etọn si wẹ nkọ. Mílọsu sọgan yí nukun homẹ tọn do “mọ” ojlẹ dagbedagbe mọnkọtọn, podọ ayihaawe ma tin dọ e na wá to madẹnmẹ!—Lom. 6:23.

7. Sọgodo nankọ wẹ Ablaham, Isaki, po Jakọbu po sọgan ko yí nukun homẹ tọn do “mọ”?

⁷ Ablaham, Isaki, po Jakọbu po na ko yí nukun homẹ tọn do mọ sọgodo jiawu he to nukọnna yé, na Jiwheyẹwhe ko dopà dọ gbọn kúnkan yetọn gblamẹ wẹ akọta aigba ji tọn lẹpo na yin didona te. (Gẹn. 22:18; 26:4; 28:14) Ovivi tọgbo enẹlẹ tọn na wá sù taun bo na nọ Aigba Pagbe tọn he Jiwheyẹwhe na na yé lọ ji. (Gẹn. 15:5-7) Gbọn yise dali, sunnu budisi Jiwheyẹwhe tọ́ enẹlẹ penugo nado yí nukun homẹ tọn do “mọ,” dọ kúnkan yetọn lẹ to ogú aigba enẹ tọn dù. Na enẹwutu, sọn whenue gbọ́n gbẹtọvi lẹ lẹzun mapenọ, Jehovah na jide devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ dọ, emi na hẹn dona he Adam ko hẹnbu lẹ wá whladopo dogọ.

8. Etẹwẹ gọalọna Ablaham nado do yise nujọnu tọn hia?

 ⁸ E yọnbasi dọ nugopipe he Ablaham tindo nado nọ yí nukun homẹ tọn do mọ nuhe Jiwheyẹwhe ko dopagbe etọn lẹ, gọalọna ẹn nado do yise nujọnu tọn hia to nuyiwa etọn lẹ mẹ. Owe-wiwe lẹ dohia dọ, dile etlẹ yindọ Ablaham po devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn devo lẹ po “ma mọ hẹndi opagbe lọ lẹ tọn” to gbẹwhenu yetọn, “yé mọ yé hlan olá bo kẹalọyi yé.” (Hia Heblu lẹ 11:8-13.) Kunnudenu he Ablaham tindo nado dohia dọ nuhe emi to nukundo dọ yé na jọ lẹ sù sọmọ bọ e taidi dọ ewọ ko to mimọ nuhe nukun etọn ma ko mọ tlọlọ wẹ nkọ!

9. Nawẹ yise tintindo to opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ hẹn ale wá na Ablaham gbọn?

⁹ Yise he Ablaham tindo to opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ zọ́n bọ gbemima etọn nado wà ojlo Jiwheyẹwhe tọn lodo dogọ. E yinuwa po yise po bo tọ́n sọn tòdaho Uli tọn mẹ, bosọ gbẹ́ nado lẹzun gbéjinọtọ tẹgbẹ tọn to tòdaho Kenani tọn lẹ depope mẹ. Na taidi tòdaho Uli tọn, tòdaho Kenani tọn lẹ lọsu ma tindo dodonu nujọnu tọn de, na gandudu jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn yetọn lẹ wutu. (Jọṣ. 24:2) To pipotọ gbẹzan etọn tọn mẹ, Ablaham “to nukundo tòdaho lọ he tindo dodonu nujọnu tọn lẹ, yèdọ tòdaho he Jiwheyẹwhe wẹ yin didotọ po basitọ etọn po.” (Heb. 11:10) Ablaham “mọ” ede taidi dọ e ko to gbẹnọ to aigba he na to ote kakadoi de ji wẹ nkọ, ehe ji Jehovah to gandu do. Abẹli, Enọku, Noa, Ablaham po omẹ nugbonọ devo lẹ po tindo yise dọ oṣiọ lẹ na fọnsọnku, bosọ tindo todido nado nọgbẹ̀ to aigba ji to Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn glọ, yèdọ “tòdaho lọ he tindo dodonu nujọnu tọn lẹ.” Nulinlẹnpọn do dona enẹlẹ ji hẹn yise yetọn to Jehovah mẹ lodo dogọ.—Hia Heblu lẹ 11:15, 16.

10. Nawẹ nukun homẹ tọn he Sala yí do pọ́n sọgodo hlan sọgan ko hẹn ale wá na ẹn gbọn?

¹⁰ Lẹnnupọndo Sala, asi Ablaham tọn ji. To whenue ewọ tindo owhe 90 bo ma jivi de, pọndohlan dagbe he e tindo gando sọgodo go gọalọna ẹn nado yinuwa po yise po. Na nugbo tọn, e yí nukun homẹ tọn do mọ dọ ovivi emitọn lẹ to vivi dona he Jehovah ko dopà etọn lẹ tọn dù. (Heb. 11:11, 12) Etẹwẹ gọalọna ẹn nado tindo nukundido mọnkọtọn? Jehovah ko dọna asu etọn dọmọ: “Yẹn na dona ẹn, yẹn na na visunnu de we ga sọn e dè: nugbonugbo, yẹn na dona ẹn, ewọ nasọ yin onọ̀ akọta lẹ tọn; e dè wẹ ahọlu hẹnnu lẹ tọn lẹ na nọ tọ́n sọn.” (Gẹn. 17:16) To whenue Sala ji Isaki godo, e tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado yí nukun homẹ tọn do pọ́n adà he pò to opagbe he Jiwheyẹwhe do na Ablaham mẹ lẹ hlan taidi nuhe ko mọ hẹndi. Nunina nankọ die mílọsu lẹ tindo, nado sọgan nọ yí nukun homẹ tọn do mọ onú dagbedagbe he Jiwheyẹwhe dopagbe etọn lẹ bo deji dọ yé na mọ hẹndi!

11, 12. Etẹwẹ gọalọna Mose nado yiwanna Jehovah?

¹¹ Mẹdevo he do yise hia to Jehovah mẹ bosọ tindo owanyi sisosiso na ẹn wẹ Mose. To whenue Mose yin jọja bo tin to whẹndo ahọlu Egipti tọn mẹ, e sọgan ko bọawuna ẹn nado yiwanna aṣẹpipa po adọkun po. Ṣigba, ayihaawe ma tin dọ mẹjitọ jọnun etọn lẹ plọnnu in gando Jehovah go bosọ dohia ẹ dọ lẹndai Etọn wẹ nado tún Heblu lẹ sọn kanlinmọgbenu bo na yé Aigba Pagbe tọn de. (Gẹn. 13:14, 15; Eks. 2:5-10) Eyin Mose nọ lẹnnupọn whẹwhẹ do dona he to nukọn ja na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji, numọtolanmẹ tẹwẹ a lẹndọ enẹ na ko fọndote to ahun etọn mẹ, owanyi na yindidi kavi owanyi na Jehovah?

¹² Owe-wiwe lẹ dọna mí dọmọ: “Gbọn yise dali, to whenue Mose whẹ́n, e gbẹ́ nado yin yiylọdọ visunnu viyọnnu Falo tọn tọn, bo de nado yin yasana po omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ po kakati nado dugbẹ ylando tọn na ojlẹ gli de, na e pọ́n vlẹko Klisti tọn hlan taidi adọkun he klohu adọkun Egipti tọn lẹ; na ewọ pọ́n ale ahọsumẹ lọ tọn hlan tlintlin wutu.”—Heb. 11:24-26.

13. Nawẹ nulinlẹnpọn sisosiso do opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji hẹn ale wá na Mose gbọn?

 ¹³ Dile Mose to nulẹnpọn sisosiso do nuhe Jehovah dopà nado wà na Islaelivi lẹ ji, yise po owanyi he ewọ tindo na Jiwheyẹwhe po jideji. Taidi gbẹtọvi budisi Jiwheyẹwhe tọ́ devo lẹ, e yọnbasi dọ ewọ yí nukun homẹ tọn do mọ ojlẹ he mẹ Jehovah na hẹn gbẹtọvi lẹ jẹ mẹdekannu sọn okú si. (Job 14:14, 15; Heb. 11:17-19) Abajọ Mose do yin whinwhàn nado yiwanna Jiwheyẹwhe, yèdọ mẹhe do awuvẹmẹ hia Heblu lẹ po gbẹtọvi he pò lẹpo po. Mose yí yise po owanyi po do yinuwa to gbẹzan etọn blebu mẹ. (Deut. 6:4, 5) To whenue Falo tlẹ dobuna Mose dọ emi na hù i, yise etọn, owanyi etọn na Jiwheyẹwhe, po sọgodo dagbe he e nọ yí nukun homẹ tọn do mọ po na ẹn huhlọn nado yí adọgbigbo do pehẹ budonamẹ enẹ.—Eks. 10:28, 29.

14. Nuhe gbẹtọ lẹ nọ lẹn gando sọgodo go tẹlẹ wẹ yin odlọ poun?

¹⁴ Mẹsusu to egbehe wẹ nọ lẹn nuhe ma sọgan jọ lẹ gando sọgodo go. Di apajlẹ, dile etlẹ yindọ yé ma tindo agbasanu susu, yé nọ to odlọ kléwhète tọn kú dọ emi lẹzun adọkunnọ daho bo tindo jijọho nujọnu tọn, mahopọnna dọ gbẹninọ to egbehe gọ́ na “magbọjẹ po awubla po.” (Ps. 90:10) Yé nọ mọ yede hlan taidi dọ yé to gbẹnọ matin nuhahun depope to gandudu gbẹtọvi tọn glọ, to whenue Biblu ka dohia dọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn wẹ yin todido nujọnu tọn dopo gee he tin na gbẹtọvi lẹ. (Dan. 2:44) Mẹsusu wẹ nọ lẹndọ Jiwheyẹwhe ma na và aihọn ylankan ehe sudo, ṣigba nuhe Biblu dọ gbọnvo pete na linlẹn yetọn. (Zẹf. 1:18; 1 Joh. 2:15-17) Todido mọnkọtọn, he mẹhe nọ gbẹkọ lẹndai Jehovah tọn go lẹ nọ tindo gando sọgodo go lẹ yin odlọ tata poun.

15. (a) Nawẹ Klistiani lẹ nọ mọaleyi gbọn eyin yé yí nukun homẹ tọn do pọ́n todido yetọn? (b) Dọ delẹ to nuhe a to nukundo lẹ mẹ to whenue Jiwheyẹwhe na hẹn opagbe etọn lẹ di.

¹⁵ Ṣigba to vogbingbọn mẹ, míwu Klistiani lẹ yin tulina nado nọ yí nukun homẹ tọn do pọ́n todido mítọn hlan, vlavo mí tindo todido olọn mẹ tọn kavi aigba ji tọn. Be hiẹ lọsu sọgan yí nukun homẹ tọn do mọ dewe taidi mẹhe to vivi nuhe Jiwheyẹwhe dopà etọn lẹ tọn dù ya? Matin ayihaawe, nulinlẹnpọn do nuhe a sọgan wà to whenue Jiwheyẹwhe na hẹn opagbe etọn lẹ di ji, sọgan hẹn ayajẹ susu wá na we. A sọgan “mọ” dewe hlan taidi dọ a ko to vivi ogbẹ̀ madopodo tọn dù to aigba ji. Yí nukun homẹ tọn do mọ dewe taidi dọ a to azọ́nwa hẹ mẹdevo lẹ nado hẹn aigba lọ pete zun paladisi. Kọmẹnu towe lẹ yiwanna Jehovah taidi hiẹ lọsu. A tindo agbasalilo dagbe po huhlọn po bosọ tindo pọndohlan dagbe gando sọgodo go. Mẹhe to nukunpedo azọ́n aigba hinhẹn jẹ yọyọ tọn go lẹ hẹn gbẹninọ yin awuvivinu na we, na yé yí ahundopo do to nukunpedo gowe wutu. Podọ a yí homẹhunhun do to nugopipe po azọ́nyinyọnẹn towe lẹ po yizan, na nuhe wà a te lẹpo to ale hẹnwa na mẹdevo lẹ bosọ to gbégbòna Jiwheyẹwhe wutu. Di apajlẹ, a to alọgọna mẹhe ṣẹṣẹ yin finfọnsọnku lẹ nado wá yọ́n Jehovah. (Joh. 17:3; Owalọ 24:15) Ma lẹndọ odlọ de poun wẹ ehe yin blo. Ninọmẹ dagbedagbe he a sọgan yí nukun homẹ tọn do mọ enẹlẹ, sinai do nugbo he Owe-wiwe lẹ dọ gando sọgodo go lẹ ji.—Isa. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. Nawẹ hodidọ do todido mítọn ji nọ hẹn ale wá na mí gbọn?

¹⁶ Hodidọ hẹ Klistiani devo lẹ gando nuhe mí na jlo nado wà to whenue Jehovah na hẹn opagbe etọn lẹ di go, nọ zọ́n bọ nuhe mí nọ yí nukun homẹ tọn do mọ gando sọgodo go lẹ nọ tindo zẹẹmẹ nujọnu tọn na mí dogọ. Dile etlẹ yindọ mẹdepope ma sọgan dọ po nujikudo po nuhe na yin ninọmẹ dopodopo mítọn tọn taun to aihọn yọyọ lọ mẹ, hodidọ hẹ mẹdevo lẹ do nuhe mí lẹndọ e sọgan jọ lẹ ji, nọ zọ́n bọ mí nọ na tuli ode awetọ bo nọ dohia dọ mí yise dọ opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ yin nugbo. To whenue apọsteli Paulu dla mẹmẹsunnu etọn he to  Lomu lẹ pọ́n, e họnwun dọ yé yọ́n pinpẹn ‘tuli he yé na ode awetọ’ tọn, podọ nudopolọ wẹ mílọsu nọ wà to ojlẹ tukla tọn ehelẹ mẹ.—Lom. 1:11, 12.

¹⁷ Nukun homẹ tọn yíyí do pọ́n sọgodo sọgan gọalọna mí nado duto linlẹn agọ̀ he nuhahun egbezangbe tọn lẹ nọ hẹn mí nado tindo lẹ ji. Vlavo linlẹn mọnkọtọn lẹ wẹ to ahunmẹduna apọsteli Pita to whenue e kanse Jesu dọmọ: “Pọ́n! Míwlẹ ko jo onú lẹpo do bo hodo we; etẹwẹ mí na mọyi sọn e mẹ taun?” Jesu gọalọna Pita po mẹdevo he tin to finẹ lẹ po nado yí nukun homẹ tọn do mọ nuhe sọgodo bẹhẹn na yé lẹ, to whenue e gblọn dọmọ: “Nugbo wẹ yẹn dọna mì, To whenuena Visunnu gbẹtọ tọn na sinai to ofìn gigonọ etọn ji to ojlẹ onú lẹ hinhẹn jẹ yọyọ tọn whenu, mì mẹhe ko hodo mi lẹ lọsu na sinai ga do ofìn wiawe ji, bo na to whẹdana whẹndo wiawe Islaeli tọn lẹ. Podọ mẹdepope he ko jo owhé lẹ do kavi nọvisunnu lẹ kavi nọviyọnnu lẹ kavi otọ́ kavi onọ̀ kavi ovi lẹ kavi aigba lẹ na oyín ṣie tọn wutu, na mọyi do whlasusu ji bo nasọ dugu ogbẹ̀ madopodo tọn.” (Mat. 19:27-29) Gbọnmọ dali, Pita po devi he pò lẹ po sọgan yí nukun homẹ tọn do mọ yede hlan taidi dọ yé ko to azọngban yetọn hẹndi to gandudu he na paṣẹ do aigba lọ blebu ji mẹ bo to dona susu lẹ hẹnwana gbẹtọvi tonusetọ lẹ.

18. Nawẹ nulinlẹnpọn do hẹndi opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn ji nọ hẹn ale wá na mí to egbehe gbọn?

¹⁸ Sọn hohowhenu gbọ́n wẹ devizọnwatọ Jehovah tọn he tin to aigba ji lẹ nọ mọaleyi sọn nulinlẹnpọn do hẹndi opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn ji mẹ. Abẹli yọ́n nususu gando lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹ go, ehe zọ́n bọ e penugo nado yí nukun homẹ tọn do mọ sọgodo hlan, bo do yise hia, bosọ hẹn todido nujọnu tọn go. Ablaham penugo nado do yise nujọnu tọn hia to nuyiwa etọn lẹ mẹ, na e yí nukun homẹ tọn do “mọ” nude gando hẹndi dọdai Jiwheyẹwhe tọn lọ go, ehe dọ dọ “okún” dopagbe de na wá aimẹ. (Gẹn. 3:15) Mose “pọ́n ale ahọsumẹ lọ tọn hlan tlintlin,” bo yinuwa po yise po, bosọ hẹn owanyi etọn na Jehovah jideji. (Heb. 11:26) Yise mílọsu tọn to Jiwheyẹwhe mẹ po owanyi he mí tindo na ẹn po sọgan jideji dogọ, eyin mí nọ yí nukun homẹ tọn do mọ hẹndi nuhe Jehovah dopà etọn lẹ tọn. To hosọ he bọdego mẹ, mí na dọhodo lehe mí sọgan yí nunina he Jiwheyẹwhe na mí ehe zan do ji.