N’YIN jiji to Queensland, Australie, to 1955. Ojlẹ vude to enẹgodo, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ jẹ Biblu plọn ji hẹ onọ̀ ṣie, Estelle. E yí baptẹm to owhe he bọdego mẹ, podọ otọ́ ṣie, Ron kẹalọyi nugbo lọ to owhe 13 godo. N’yí baptẹm to 1968 to gbétatò Queensland tọn mẹ.

Sọn jọja whenu ṣie gbọ́n wẹ n’yiwanna wehihia bo nọ mọ ayajẹ to ogbè pinplọn mẹ. To whedepopenu he whẹndo mítọn basi gbejizọnlin sadidi tọn, e na ko nọ paṣa mẹjitọ ṣie lẹ nado mọ mi to oján godo tọn ji to mọto mẹ bọ n’nọ to wehia, kakati nado to whanpẹ lẹdo lẹ tọn pọ́n. Ṣigba, owanyi he n’tindo na wehihia gọalọna mi to wehọmẹ. To whenue n’to wehọmẹ daho to Glenorchy to lopo Tasmanie tọn ji, whlasusu wẹ n’mọ ajọ̀ wepinplọn tọn yí.

Ṣigba to nukọn mẹ, n’wá pannukọn nudide sinsinyẹn de. Be n’na kẹalọyi ajọ̀ he n’mọyi nado yì wehọmẹ alavọ tọn vọnu ya? Dile etlẹ yindọ n’yiwanna owe po nupinplọn po, n’dopẹ́ dọ onọ̀ ṣie yawu gọalọna mi nado yiwanna Jehovah hugan mẹdevo kavi nudevo depope. (1 Kọl. 3:18, 19) Enẹwutu, po gbekọndopọ mẹjitọ ṣie lẹ tọn po, n’jo wehọmẹ do bo lẹzun gbehosọnalitọ to janvier 1971 to whenue n’tindo owhe 15, podọ to ojlẹ enẹ mẹ, n’ko sọ tindo gbedewema wehọmẹ tọn he yin dandan tọn.

 To owhe ṣinatọ̀n he bọdego lẹ mẹ, n’tindo lẹblanulọkẹyi nado sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ to Tasmanie. To ojlẹ enẹ mẹ, n’wlealọ hẹ yọnnu dagbedagbe Tasmanie-nu de, he nọ yin Jenny Alcock, bọ mí sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ titengbe na owhe ẹnẹ to lẹdo he to olá lẹ mẹ to Smithton po Queenstown po.

To 1978, yẹn po asi ṣie po yì tògodo whla tintan nado basi plidopọ akọjọpli tọn de to Port Moresby, to Papouasie-Nouvelle-Guinée. N’gbẹ́ nọ flin hodidọ he mẹdehlan de na to Hiri Motu-gbè mẹ. Dile n’ma tlẹ mọnukunnujẹ nuhe e dọ lẹ mẹ, hodidọ etọn whàn mi nado lẹzun mẹdehlan, nado plọn ogbè devo lẹ, podọ nado nọ na hodidọ to ogbè devo mẹ. To godo mẹ, n’mọ lehe n’sọgan yí owanyi ṣie na ogbè pinplọn zan nado do owanyi he n’tindo na Jehovah hia do.

To whenue mí lẹkọwa Australie, nupaṣamẹ wẹ e yin na mí dọ mí yin oylọ-basina nado sẹ̀n taidi mẹdehlan to lopo Funafuti tọn ji, to Tuvalu, ehe nọ yin yiylọdọ lopo Ellice tọn lẹ to dai. Mí bẹ azọ́ndenamẹ yọyọ mítọn jẹeji to janvier 1979. To whelọnu, wẹnlatọ he ko yí baptẹm atọ̀n poun wẹ tin to otò Tuvalu tọn blebu mẹ.

Tuvalu-gbè pinplọn ma bọawuna mí depope. Owe dopo gee he tin-to-aimẹ to ogbè lọ mẹ wẹ Biblu “Alẹnu Yọyọ” lọ. Wezẹhomẹ kavi klasi ogbè pinplọn tọn depope ma tin, enẹwutu mí basi dide nado nọ plọn hogbe yọyọ 10 jẹ 20 to gbèdopo. Ṣigba, mí wá doayi e go dọ mí ma mọnukunnujẹ suhugan hogbe he mí to pinplọn lẹ tọn mẹ ganji. Di apajlẹ, mí nọ jlo na dọna gbẹtọ lẹ dọ dọṣẹdidọ ma sọgbe, bo ka nọ dọna yé dọ yé ni dapana nujlẹnu oklọ tọn lẹ yiyizan po opò go hinhẹn nado zinzọnlin po. Ṣigba, na mí dona plọn ogbè lọ nado sọgan deanana plọnmẹ Biblu susu he mí ko bẹjẹeji lẹ wutu, mí zindonukọn to vivẹnudo mítọn mẹ. To owhe lẹ godo, yọnnu dopo to mẹhe mí plọn Biblu hẹ to bẹjẹeji lẹ mẹ dọna mí dọmọ: “Homẹ mítọn hùn taun dọ mì sọgan do ogbè mítọn todin. To tintan whenu, mí ma nọ mọnukunnujẹ nuhe mì nọ tẹnpọn nado dọ lẹ mẹ!”

To alọ devo mẹ, ninọmẹ de gọalọna mí hugan nado yawu plọn ogbè lọ. Na mí ma mọ ohọ̀ he mí na haya wutu, mí nọ owhé whẹndo Kunnudetọ de tọn gbè to gbétatò lọ mẹ. Ehe zọ́n bọ mí nọ do ogbè lọ to whelẹponu bosọ nọ zan gbẹzan gbétatò tọn. Na mí masọ do Glẹnsigbe na owhe susu wutu, Tuvalu-gbè wá lẹzun ogbè he mí nọ do hugan.

E ma dẹn bọ mẹsusu lẹ jẹ ojlo dohia to nugbo lọ mẹ ji. Ṣigba etẹwẹ mí na yizan nado plọnnu hẹ yé? Mí ma tindo owe depope to ogbè yetọn mẹ. Nawẹ yé na basi oplọn mẹdetiti tọn gbọn? Eyin yé jẹ opli lẹ wá ji, ohàn tẹlẹ wẹ yé na ji, owe tẹlẹ wẹ yé na yizan, podọ  nawẹ yé na nọ wleawuna opli lẹ gbọn? Nawẹ yé sọgan pegan na baptẹm gbọn? Gbẹtọ ahunjijlọnọ ehelẹ tindo nuhudo núdùdù gbigbọmẹ tọn to ogbè yetọn titi mẹ! (1 Kọl. 14:9) Mí nọ kanse míde dọ, ‘Be owe lẹ na wá yin zinzinjẹgbonu to gbèdopo do Tuvalu-gbè he nudi omẹ 15 000 poun nọ do mẹ ya?’ Jehovah na gblọndo kanbiọ ehelẹ tọn, bo gbọnmọ dali do onú awe hia mí: (1) Ewọ jlo dọ Ohó emitọn ni yin lilá ‘to lopo he to fidindẹn lẹ ji,’ podọ (2) e jlo dọ mẹhe aihọn nọ pọnhlan taidi mẹhe “ma yin nujọnu” bọ yè nọ ‘yí nukunpẹvi do pọ́n lẹ’ ni wá dín fibẹtado to oyín emitọn mẹ.—Jel. 31:10; 1 Kọl. 1:28.

To 1980, alahọ deazọ́nna mí nado wà azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn, yèdọ azọ́n de he mí lẹndọ mí ma pegan nado wà. (1 Kọl. 1:28, 29) To bẹjẹeji, mí họ̀ maṣinu wezinzin tọn hoho de to tohọluduta si bo nọ yí i do zín owe he mí nado basi opli lẹ. Mí tlẹ basi lẹdogbedevomẹ owe lọ Nugbo he Nọ Planmẹ Sọyi Ogbẹ̀ Mavọmavọ Mẹ tọn do Tuvalu-gbè mẹ bo zín in jẹgbonu po maṣinu ehe po. N’gbẹ́ nọ flin owán sinsinyẹn wesin he mí nọ zan tọn podọ vivẹnu he e nọ biọ nado zín owe ehe lẹpo jẹgbonu po alọ po to yozò sinsinyẹn mẹ. To ojlẹ enẹ mẹ, mí ma tindo miyọ́n lẹtliki tọn!

Lẹdogbedevomẹ bibasi do Tuvalu-gbè mẹ vẹawu taun, na mí ma tindo owe dodinnanu tọn susu. Ṣigba to whedelẹnu, mẹhe mí ma donukun lẹ nọ gọalọna mí. To afọnnu gbèdopo, n’wọnji bo húhú ohọ̀n mẹde tọn he jẹagọdo nugbo lọ. Dawe yọnhonọ de wẹ, he ko yin mẹplọntọ dai podọ e flinnu mi to afọdopolọji dọ mí ma dona nọ wá owhé emitọn gbè. Enẹgodo e dọmọ: “Amọ́, n’jlo na dọ nude na mì. To lẹdogbedevomẹ mìtọn lẹ mẹ, mì nọ saba zan aliho hodidọ tọn he gẹdẹ. Tuvalu-nu lẹ ma nọ saba dọho to aliho enẹ mẹ.” N’kanhose mẹdevo lẹ do whẹho lọ ji bo mọdọ nugbo wẹ e dọ. Enẹwutu, mí basi vọjlado he jẹ lẹ. Ṣigba, awuji mi nado mọdọ Jehovah yí agọjẹdomẹtọ de he nọ hia owe mítọn lẹ zan nado gọalọna mí.

Owe tintan he yin zinzinjẹgbonu to Tuvalu-gbè mẹ bo yin mimá na mẹlẹpo wẹ oylọ-basinamẹwe Oflin tọn. Enẹgodo, Linlin Ahọluduta tọn Sọha 30tọ yin didetọn to ojlẹ dopolọ mẹ po Glẹnsigbe tọn po. Ayajẹ  nankọ die nado na gbẹtọ lẹ owe de he tin to ogbè yetọn titi mẹ! Vudevude, alọnuwe lẹ podọ etlẹ yin owe lẹ wá tin-to-aimẹ to Tuvalu-gbè mẹ. To 1983, alahọ Australie tọn jẹ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn osun atọ̀n mẹ tọn he nọ tindo weda 24 zinjẹgbonu ji, bọ mí nọ plọn hukan ṣinawe to osẹ dopodopo mẹ. Nawẹ tòmẹnu lọ lẹ yinuwa gbọn? Na Tuvalu-nu lẹ yiwanna wehihia wutu, mẹsusu wá yọ́n owe mítọn lẹ taun. Owe yọyọ depope he yin didetọn nọ yin lilá to azọ́nwhé ladio tọn ahọlu tọn, podọ e tlẹ nọ yin hosọ linlin lẹ tọn to whedelẹnu! *

To bẹjẹeji, wekantin wẹ mí nọ yí do kàn lẹdogbedevomẹ lọ do wema ji. To nukọn mẹ, mí nọ yí maṣinu wekinkan tọn do kanwe, bo nọ basi vọkan yetọn susu whẹpo do nọ do yé hlan alahọ Australie tọn mẹ nado yin zinzinjẹgbonu. To ojlẹ de mẹ, mẹmẹyọnnu awe yin dide to alahọ mẹ nado nọ vọ́ nuhe yin kinkan po alọ po lọ lẹpo kàn do ọdinatẹẹ mẹ, dile etlẹ yindọ mẹmẹyọnnu lọ lẹ ma sè Tuvalu-gbè. Aliho ehe nado vọ́ owe lọ lẹ kàn podọ nado yí ode jlẹdo devo go to ọdinatẹẹ ji zọ́n bọ nuṣiwa sinsinyẹn lẹ depò taun. To whenue yẹdide po sinmẹ lẹ po ko yin awuwlena to owe he yin lilẹdogbedevomẹ lọ mẹ, e nọ yin didohlan mí gbọn posu na mí nido gbeje e pọ́n, enẹgodo mí nọ gọ̀ ẹ dohlan alahọ mẹ na e nido yin zinzinjẹgbonu.

Lehe nulẹ ko diọ do sọ! To egbehe lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹ lọsu wẹ nọ yí ọdinatẹẹ do basi lẹdogbedevomẹ. To whẹho susu mẹ, kandai he yin vivọjlado lẹ nọ yin awuwlena fó to alahọ otò dopodopo tọn mẹ, bo nọ yin didohlan gbọn Intẹnẹt ji na alahọ he na zín in jẹgbonu. Mí ma nọ to plaplaji nado do lẹdogbedevomẹ he mí basi do wema ji lẹ hlan gbọn posu gblamẹ ba.

Dile owhe lẹ to yìyì, yẹn po Jenny po mọ azọ́ndenamẹ susu lẹ yí to lẹdo Pacifique tọn mẹ. To 1985, mí yin azọ́ndena nado tọ́n sọn Tuvalu bo yì alahọ Samoa tọn mẹ. To finẹ, mí gọalọ to lẹdogbedevomẹ bibasi do Samoa-gbè, Tongan-gbè, po Tokelau-gbè po mẹ, podọ mí gbẹ́ to lẹdogbedevomẹ basi do Tuvalu-gbè mẹ. * Enẹgodo to 1996, mí sọ yin dide nado wà azọ́n dopolọ to alahọ Fiji tọn mẹ, fie mí gọalọ to azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn mẹ te, ehe to yinyin bibasi do Fiji-gbè, Kiribati-gbè, Nauru-gbè, Rotuma-gbè, po Tuvalu-gbè po mẹ.

Zohunhun he mẹhe nọ lẹ́ owe mítọn lẹ do ogbè devo mẹ lẹ nọ dohia gbẹ́ nọ hẹn awuji mi kakajẹ egbehe. Azọ́n lọ sọgan nọ ṣikọna yé bo nọ hẹn agbọ́ pé yé. Etomọṣo, omẹ nugbonọ ehelẹ nọ dovivẹnu nado do ojlo Jehovah tọn nkọ hia, he yin nado lá wẹndagbe lọ “na akọta lẹpo, hẹnnu lẹpo, ogbè lẹpo podọ gbẹtọ lẹpo.” (Osọ. 14:6) Di apajlẹ, to whenue mí to tito basi nado jẹ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn lẹ́ do Tongan-gbè mẹ ji, n’dọho hẹ mẹho agun tọn he to Tonga lẹpo nado yọ́n mẹhe mí sọgan plọnazọ́n nado basi lẹdogbedevomẹ. Dopo to mẹho lọ lẹ mẹ he yin zomọ-jladotọ de, ze ede jo bo jo agbasazọ́n dagbe he e tindo do to wunkẹngbe bo bẹ azọ́n lẹdogbedevomẹ bibasi tọn jẹeji to afọdopolọji. Yise etọn yinuwado ji e taun, na tatọ́ whẹndo tọn de wẹ ewọ yin,  bo ma tlẹ lẹnnupọndo lehe e na mọ akuẹ nado penukundo whẹndo etọn go do ji. Ṣigba, Jehovah penukundo ewọ po whẹndo etọn po go, bọ e wà azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn na owhe susu.

Lẹdogbedevomẹ-basitọ mọnkọtọn lẹ tindo pọndohlan Hagbẹ Anademẹtọ lọ tọn nkọ, mẹhe nuhudo gbigbọmẹ tọn omẹ vude he nọ do ogbè tangan de tọn lẹ tọn nọ duahunmẹna sisosiso. Di apajlẹ, to ojlẹ de mẹ kanbiọ de fọ́n dọ, be dandan wẹ dọ yè ni jẹtukla nado zín owe lẹ jẹgbonu do Tuvalu-gbè mẹ ya? Ṣigba, n’mọ tulinamẹ daho yí to whenue n’hia gblọndo Hagbẹ Anademẹtọ lọ tọn, he dọmọ: “Mí ma mọ whẹwhinwhẹ́n depope he wutu mì nado doalọtena azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn do Tuvalu-gbè mẹ. Dile etlẹ yindọ Tuvalu-nu lẹ whè to sọha mẹ yijlẹdo mẹhe nọ do ogbè devo lẹ go, yé gbẹ́ tindo nuhudo nado sè wẹndagbe lọ to ogbè yetọn titi mẹ.”

To 2003, yẹn po Jenny po yin didesọn Azọ́nwatẹn Lẹdogbedevomẹ tọn alahọ Fiji tọn bo yin didohlan Azọ́nwatẹn He Nọ Deanana Azọ́n Lẹdogbedevomẹ tọn to Patterson, New York. E taidi odlọ kú wẹ mí te nkọ! Mí wá lẹzun apadewhe pipli de tọn, he nọ gọalọ bọ owe mítọn lẹ do nọ yin lilẹdo ogbè susu mẹ. To nudi owhe awe he bọdego lẹ mẹ, mí tindo lẹblanulọkẹyi nado yì otò susu mẹ nado plọnazọ́n lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹ.

Todin, mì gbọ ma dọhodo nuzedonukọnnamẹ he go n’donù to bẹjẹeji lọ ji. To owhe 2000 lẹ gblamẹ, Hagbẹ Anademẹtọ lọ mọdọ nuhudo tin nado gọalọna pipli lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹ tọn lẹ lẹdo aihọn pé. Kakajẹ whenẹnu, azọ́nplọnmẹ vude poun wẹ suhugan lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹ tọn ko mọyi. To nuzedonukọnnamẹ he mí basi na Wedegbẹ́ Wekinkan tọn lọ godo, Hagbẹ Anademẹtọ lọ ze tito de dai nado plọnazọ́n lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹpo lẹdo aihọn pé. Tito ehe bẹ azọ́npinplọn yé nado mọnukunnujẹ Glẹnsigbe mẹ dogọ, nado yọ́n aliho lẹdogbedevomẹ-bibasi tọn lẹ, po lehe yé na wazọ́n to pọmẹ taidi pipli de do po hẹn.

Kọdetọn tẹwẹ azọ́npinplọn lẹdogbedevomẹ-basitọ lẹ ko hẹnwa? Jẹnukọn whẹ́, lẹdogbedevomẹ he nọ yin bibasi lẹ pọnte dogọ. Podọ sọha ogbè he mẹ mí nọ zín owe mítọn lẹ jẹgbonu te tọn jideji taun. To whenue mí bẹ azọ́n mẹdehlan tọn jẹeji to 1979, ogbè 82 poun mẹ wẹ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn tin te. Podọ Glẹnsigbe tọn ko nọ tọ́n osun susu jẹnukọnna zinjẹgbonu ogbè devo lẹ tọn. Ṣigba todin, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn tin-to-aimẹ to ogbè he hugan 240 mẹ, podọ suhugan yetọn wẹ nọ yin zinzinjẹgbonu to ojlẹ dopolọ mẹ hẹ Glẹnsigbe tọn. Todin, núdùdù gbigbọmẹ tọn wunmẹ voovo lẹ wẹ tin-to-aimẹ podọ to ogbè he hugan 700 mẹ. To owhe delẹ die, mí ma sọgan lẹndọ onú mọnkọtọn na wá jọ.

To 2004, Hagbẹ Anademẹtọ lọ sọ basi nudide ayidego tọn devo, enẹ wẹ nado yawu basi lẹdogbedevomẹ Biblu tọn. To osun kleun de godo, ayidonugo vonọtaun yin nina azọ́n lẹdogbedevomẹ Biblu tọn, ehe na zọ́n bọ Biblu Traduction du monde nouveau na yin  didetọn to ogbè susu dogọ mẹ. To 2014, Biblu ehe blebu kavi apadewhe etọn yin didetọn to ogbè 128 mẹ, ehe bẹ ogbè susu he nọ yin dido to Hùwaji Pacifique tọn lẹ hẹn.

Dopo to nujijọ ayidego tọn he wá aimẹ to gbẹzan ṣie mẹ lẹ mẹ wẹ lẹblanulọkẹyi he n’tindo nado yin didohlan plidopọ daho de to Tuvalu to 2011. Na osun susu lẹ, akúdido sinsinyẹn de tin to otò lọ mẹ bọ e taidi dọ plidopọ lọ ma na yọnbasi wẹ nkọ. Ṣigba, to whèjai he mí jẹ otò lọ mẹ, jikun daho de bẹjẹeji, bọ plidopọ lọ yin bibasi! N’tindo lẹblanulọkẹyi daho de, enẹ wẹ nado lá didetọn Owe-Wiwe Glẹki Tọn lẹ—Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Tuvalu-gbè tọn, ehe yin nunina dagbedagbe de na omẹ vude he nọ do ogbè ehe lẹ. To whenue plidopọ lọ fó, jikun daho devo sọ ja. Enẹwutu, to vivọnu tito-whinnu lọ tọn, mẹlẹpo wẹ mọ vọkan Biblu tọn yí, podọ osin susugege sọ tin-to-aimẹ!

Ṣigba e blawu dọ Jenny, he yin asi yiwanna ṣie na owhe 35 linlán, ma nọgbẹ̀ nado mọ nujijọ vonọtaun ehe. E kú to 2009 to whenue e ko diahi hẹ kansẹẹ anọ́ tọn na owhe ao godo. To whenue e na fọnsọnku, ayajẹnu daho wẹ e na yin na ẹn nado sè dọ Biblu yin didetọn do Tuvalu-gbè mẹ.

Sọn ojlẹ enẹ mẹ, Jehovah ko dona mi bọ n’mọ asi dagbe devo, enẹ wẹ Loraini Sikivou. Loraini po Jenny po wazọ́n dopọ to Bẹtẹli Fiji tọn, bọ Loraini yin dopo to mẹhe nọ basi lẹdogbedevomẹ do Fiji-gbè mẹ lẹ mẹ. Enẹwutu todin, n’tindo asi nugbonọ de whladopo dogọ, podọ mí to Jehovah sẹ̀n dopọ bosọ yiwanna ogbè pinplọn.

Eyin n’lẹnnupọndo owhe he wayi lẹ ji, tulinamẹnu wẹ e nọ yin na mi nado mọ lehe Otọ́ owanyinọ mítọn, Jehovah nọ penukundo nuhudo gbẹtọ he nọ do ogbè tangan de tọn lẹ go do, vlavo yé sù kavi whè. (Ps. 49:1-3) N’mọ owanyi he e tindo na gbẹtọ lẹ dile yé gọ́ na ayajẹ whla tintan he yé mọ owe mítọn delẹ to ogbè yetọn titi mẹ kavi jihàn pipà tọn hlan Jehovah to ogbè yetọn mẹ. (Owalọ 2:8, 11) N’gbẹ́ nọ flin nuhe Saulo Teasi dọ, yèdọ mẹmẹsunnu mẹhomẹ Tuvalu-nu de. Whla tintan he e ji ohàn Ahọluduta tọn de to ogbè etọn titi mẹ, e dọmọ: “N’mọdọ mì dona dọna Hagbẹ Anademẹtọ lọ dọ ohàn ehelẹ vivi to Tuvalu-gbè mẹ hugan to Glẹnsigbe mẹ.”

Bẹsọn septembre 2005, n’mọ lẹblanulọkẹyi majẹhẹ de yí nado sẹ̀n taidi dopo to Hagbẹ Anademẹtọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ. Dile etlẹ yindọ n’masọ yin lẹdogbedevomẹ-basitọ ba, n’dopẹna Jehovah na dotẹnmẹ he e na mi nado gbẹ́ nọ gọalọna azọ́n lẹdogbedevomẹ tọn lẹdo aihọn pé. Ayajẹ nankọ die nado yọnẹn dọ Jehovah nọ penukundo nuhudo gbigbọmẹ tọn omẹ etọn lẹpo tọn go, etlẹ yin mẹhe tin to lopo he to olá to ṣẹnṣẹn Ohù Pacifique tọn ji lẹ tọn! Abajọ, Psalm-kantọ lọ do dọmọ: ‘OKLUNỌ duahọlu: Mì gbọ aigba ni jaya; mì gbọ homẹ lopo lẹ tọn ni hùn.’—Ps. 97:1.