1, 2. Naegbọn Jesu do yiwanna Malta, ṣigba etẹwẹ dohia dọ Malta ma yin mẹpipe?

ETẸWẸ a nọ flin eyin a lẹnnupọndo Malta he go Biblu donù ji? Nugbo wẹ dọ ewọ kẹdẹ wẹ yọnnu he sin yinkọ Biblu ylọ bo dọ dọ Jesu yiwanna, amọ́ Jesu tindo owanyi nujọnu tọn na yọnnu jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn devo lẹ, taidi Malia he yin onọ̀ yiwanna etọn to aigba ji po Malia he yin nọviyọnnu Malta tọn po. (Joh. 11:5; 19:25-27) To whelọnu lo, naegbọn owe Wẹndagbe tọn do donù yinkọ Malta tọn go?

² Jesu yiwanna Malta, e ma yin na Malta tindo gbigbọ johẹmẹ tọn bosọ yin azọ́n sinsinyẹnwatọ wutu kẹdẹ wẹ gba, ṣigba na gbigbọnọ-yinyin etọn wutu ga. Ewọ tindo yise to nuplọnmẹ Jesu tọn lẹ mẹ. Malta tindo yise nujọnu tọn dọ Jesu wẹ yin Mẹsia dopagbe lọ. (Joh. 11:21-27) Ṣigba, mapenọ wẹ ewọ yin taidi míwlẹ. To gbèdopo he Jesu wá owhé Malta tọn gbè nado yí whenu zan po e po, Malta lẹndọ nuhe ma sọgbe de to jijọ, bo jlo na biọ to Jesu si nado jla ninọmẹ lọ do. Malta dọmọ: “Oklunọ, be hiẹ ma hòpọn dọ nọviyọnnu ṣie jo yẹn dopo do  nado to nukunpedo onú lẹ go ya? Enẹwutu, dọna ẹn nado gọalọna mi.” (Hia Luku 10:38-42.) Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn kandai ehe mẹ?

3, 4. Etẹwẹ dohia dọ Malia de “adà he yọ́n hugan” lọ, podọ nuplọnmẹ tẹwẹ Malta na ko hẹn do ayiha mẹ? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

³ Johẹmẹ Malta po Malia po tọn whàn Jesu nado na yé nunina gbigbọmẹ tọn de. Malia yí dotẹnmẹ hundote lọ zan nado plọnnu sọn Mẹplọntọ Daho lọ dè dile ewọ sinai “to afọ Oklunọ tọn lẹ kọ̀n bo to todoaina ohó etọn.” Malta lọsu sọgan ko dotoaina Jesu po sọwhiwhe po. Podọ Jesu na ko pà ẹ eyin e wàmọ.

⁴ Etomọṣo, Malta hẹn alọnu etọn ján bo to núdùdù vonọtaun de dà bosọ to whégbè-zọ́n devo lẹ wà nado yí jonọ Jesu tọn ganji. Ṣigba, azọ́n ehe lẹpo zọ́n bọ e do magbọjẹ he ma yin dandan tọn na ede, bo wá jẹ kandù do Malia go ji. Jesu mọdọ Malta to tintẹnpọn nado wà nususu, enẹwutu e gbọn homẹdagbe dali dọna ẹn dọmọ: “Malta, Malta, hiẹ yin magbọjẹnọ bo to tuklajẹ na onú susu.” Podọ, e na ẹn ayinamẹ dọ núdùdù agbán dopo poun ko pé. Enẹgodo, Jesu pà Malia na ayidonugo sọwhiwhe tọn etọn dọmọ: “Na Malia tọn, ewọ ko de adà he yọ́n hugan, podọ e ma na yin yíyí sọn e si.” Malia sọgan yawu wọn nuhe e dù to jonọyiyi enẹ tẹnmẹ lẹ, amọ́ e ma na wọn mẹpipa po núdùdù gbigbọmẹ tọn dojó he e mọyi lẹ po gbede, na e dotoaina Jesu po sọwhiwhe po. To owhe 60 linlán godo, apọsteli Johanu wlan dọmọ: “Jesu yiwanna Malta po nọviyọnnu etọn po.” (Joh. 11:5) Matin ayihaawe, hogbe gbọdo ehelẹ dohia dọ Malta hẹn wọhẹ he Jesu gbọn owanyi dali na ẹn do ayiha mẹ, bo dovivẹnu nado sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po na pipotọ gbẹzan etọn tọn.

5. To egbehe, nawẹ ayihafẹsẹnamẹnu lẹ sù sọ yijlẹdo ojlẹ Biblu tọn lẹ go, podọ kanbiọ tẹwẹ ehe fọndote?

⁵ To egbehe, nawẹ ayihafẹsẹnamẹnu lẹ sù sọ yijlẹdo ojlẹ Biblu tọn mẹ go? “To whenuho mẹ, gbẹtọ lẹ ma ko tindo azọ́nwanu hodọdopọ tọn lẹ, maṣinu wezinzin tọn he nọ yawu taun lẹ, linlinnamẹwe he gọ́ na yẹdide lẹ, ladio, sinima, po televiziọn lẹ po sọmọ pọ́n. . . . Onú ehelẹ nọ to onú yọyọ he sọgan fẹayihasẹnamẹ lẹ zedonukọnna mí egbesọegbesọ . . . To owhe delẹ die, gbẹtọ lẹ nọ dọ dọ ‘Ojlẹ Nukunnumọjẹnumẹ tọn’ mẹ wẹ mí te. Dile owhe lẹ to yìyì, e wá lẹzun ‘Ojlẹ Ayihafẹsẹnamẹnu tọn.’” Owhe 60 linlán die wẹ ohó ehelẹ yin didọna pipli wehọmẹvi lẹ tọn de to États-Unis. Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 15 septembre 1958 tọn [Glẹnsigbe] dọ gando “ayihafẹsẹnamẹnu lẹ” go dọ “e yọnbasi dọ [yé] na sudeji dile opodo aihọn ehe tọn na to sisẹpọ.” E wá yinmọ nugbo! Podọ ehe fọ́n kanbiọ titengbe de dote: Etẹwẹ mí sọgan wà nado dapana ayihafẹsẹnamẹnu he ma yin dandan tọn lẹ bo penugo nado ze ayidonugo mítọn lẹpo gbigbọnu lẹ ji taidi Malia?

6. Nawẹ omẹ Jehovah tọn lẹ ko yí núzinzan azọ́n nuyọnẹn wintinwintin aihọn tọn lẹ zan to aliho dagbe mẹ gbọn?

⁶ Na nukọnyiyi sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn, titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn nọ saba yí núzinzan azọ́n nuyọnẹn wintinwintin tọn lẹ zan to aliho dagbe mẹ. Di apajlẹ, lẹnnupọndo “Photo-Drame de la création” ji, yèdọ video de he yin awuwlena po yẹdide voovo he nọ to gòwhàn lẹ po, gọna sinmẹ susu, nuhiho po hodidọ lẹ po. Jẹnukọnna Wẹkẹ-Whàn I podọ to awhàn lọ whenu, gbẹtọ livi susu lẹdo aihọn pé wẹ mọ homẹmiọnnamẹ yí to whenue yé pọ́n video lọ, podọ tadonahó etọn basi zẹẹmẹ do Gandudu Owhe Fọtọ́n Jesu Klisti tọn he na hẹn jijọho wá lọ ji.  To nukọn mẹ, owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn yin lilá to ladio ahọlu tọn ji podọ gbẹtọ livi susu wẹ sè lẹdo aihọn pé. To egbehe, ọdinatẹẹ po Intẹnẹt po nọ yin yiyizan to aliho ayidego tọn mẹ nado lá wẹndagbe lọ pé kakajẹ mẹhe nọ nọ̀ lopo he to olá lẹ ji lẹ dè podọ gbọn filẹpo to aigba ji.

7. (a) Naegbọn e do yin owùnu nado nọ zan aihọn lọ to gigọ́ mẹ? (b) Onú titengbe tẹwẹ mí dona hẹn do ayiha mẹ? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)

⁷ Biblu na mí avase dọ owùnu wẹ e yin nado nọ yí nuhe aihọn nọ zedonukọnnamẹ lẹ zan zẹjlẹgo. (Hia 1 Kọlintinu lẹ 7:29-31.) Klistiani de sọgan hẹn whenu susu gú po awubibọ po to nuhe ma ylan sọmọ delẹ kọ̀n, taidi nuwiwa he e yiwanna de, wehihia nado deayidai, televiziọn pinpọn, sadidi nado pọ́n lẹdo lẹ, sadidi gbọn ṣọfu lẹ mẹ, podọ dodinnanu bibasi nado yọ́n núzinzan azọ́n nuyọnẹn wintinwintin tọn kavi aṣọ́donu he to zoji lẹ. Onú devo he kọ̀n mí sọgan hẹn whenu gú te bo sọgan wá peve to yé mẹ lẹ wẹ hodọdopọ Intẹnẹt ji tọn lẹ, wekanhlanmẹ didohlan to alokan kavi Intẹnẹt ji mapote, kavi nado nọ to dodinna linlin agọe tọn lẹ po dehe gando aihundida lanmẹyiya tọn go lẹ po. * (Yẹwh. 3:1, 6) Eyin whenu he mí nọ yizan to nuhe ma yin dandan tọn lẹ kọ̀n ma do dogbó, mí sọgan wá jẹ vọdona nuhe yin nujọnu hugan lọ ji, enẹ wẹ sinsẹ̀n-bibasi mítọn hlan Jehovah.—Hia Efesunu lẹ 5:15-17.

8. Naegbọn ayinamẹ lọ ma nado yiwanna onú he tin to aihọn mẹ lẹ do yin nujọnu sọmọ?

⁸ Satani wleawuna aihọn etọn nado dọ́n mí podọ nado fẹayihasẹna mí. E ko wàmọ to owhe kanweko tintan whenu bo tlẹ sọ to dehe hú mọ wà to egbehe. (2 Tim. 4:10) Enẹwutu, mí dona hodo ayinamẹ ehe dọmọ: “Mì yiwanna . . . onú he tin to aihọn mẹ lẹ blo.” Eyin mí nọ dovivẹnu to whelẹponu nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ ayinamẹ ehe, mí ma na yin ayihafẹsẹna podọ owanyi he mí tindo na Otọ́ mítọn na jideji. Taidi kọdetọn de, e na bọawuna mí nado wà ojlo Jiwheyẹwhe tọn bo duvivi nukundagbe etọn tọn kakadoi.—1 Joh. 2:15-17.

9. Etẹwẹ Jesu dọ gando nukun yẹhiadonu tọn mítọn go, podọ nawẹ e ze apajlẹ lọ dai gbọn?

⁹ Ayinamẹ owanyinọ he Jesu na Malta sọgbe pẹpẹ hẹ nuplọnmẹ etọn po apajlẹ he ewọ zedai po. E na tuli devi etọn lẹ nado hẹn nukun yẹhiadonu tọn yetọn “tin to fidopo” nado sọgan doafọna Ahọluduta lọ matin ayihafẹsẹnamẹnu. (Hia Matiu 6:22, 33.)  Jesu ma yí agbasanu lẹ do doagbanna ede; e ma tindo owhé kavi ogle.—Luku 9:58; 19:33-35.

10. Apajlẹ tẹwẹ Jesu zedai to bẹjẹeji lizọnyizọn etọn tọn?

¹⁰ Jesu pehẹ nususu to lizọnyizọn etọn mẹ he sọgan ko fẹayihasẹna ẹn, amọ́ e ma nọ joawuna ayihafẹsẹnamẹnu enẹlẹ. To bẹjẹeji lizọnyizọn etọn tọn, to whenue e ko plọnnu gbẹtọgun lẹ bosọ wà azọ́njiawu lẹ to Kapẹlnaumi godo, gbẹtọ lẹ vẹ̀ ẹ ma nado yì sọn tòdaho yetọn mẹ. Ṣigba, nawẹ Jesu yinuwa hlan obiọ enẹ gbọn? E dọmọ: “Yẹn dona yì tòdaho devo lẹ mẹ ga nado lá wẹndagbe ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, na ehe wutu wẹ yẹn do yin didohlan.” (Luku 4:42-44) Jesu yinuwa sọgbe hẹ ohó etọn bo dán gbọn aigba Palestine tọn blebu ji, bo to yẹwhehodọ bosọ to mẹplọn. Mahopọnna e yin mẹpipe, e nọ tindo nuhudo jọwamọ tọn lẹ taidi gbẹtọvi lẹ, podọ to whedelẹnu onú nọ ṣikọna ẹn, na e nọ yí ede zan to sinsẹ̀nzọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ wutu.—Luku 8:23; Joh. 4:6.

11. Etẹwẹ Jesu dọna dawe de he nudindọn to whẹndo etọn mẹ, podọ avase tẹwẹ Jesu na?

¹¹ To nujijọ devo whenu, dile Jesu pinplọn hodotọ etọn lẹ lehe yé sọgan doakọnna nukundiọsọmẹ do, dawe de dọna ẹn dọmọ: “Mẹplọntọ, dọna nọvisunnu ṣie nado má ogú lọ hẹ mi.” Ṣigba, Jesu gbẹ́ nado dádo nudindọn enẹ mẹ. E dọmọ: “Dawe, mẹnu wẹ de mi taidi whẹdatọ kavi numátọ do mì ji?” To whenẹnu, Jesu zindonukọn to nuplọnmẹ etọn mẹ, bo na avase hosetọ etọn lẹ gando owù he mẹ yé sọgan jai jẹ go eyin ojlo tintindo na agbasanu lẹ fẹayihasẹna yé sọn sinsẹ̀nzọn Jiwheyẹwhe tọn ji.—Luku 12:13-15.

12, 13. (a) Etẹwẹ whàn Glẹkinu he yin mẹdiọzun Juvi delẹ ojlẹ vude jẹnukọnna okú Jesu tọn? (b) Nawẹ Jesu dapana whẹho he jlo fẹayihasẹna ẹn lọ gbọn?

¹² To osẹ godo tọn he Jesu yizan to aigba ji mẹ, ewọ jẹflumẹ taun. (Mat. 26:38; Joh. 12:27) E tindo azọ́n susu nado wà, podọ e pehẹ whlepọn mẹdèpo tọn bosọ kú okú awufiẹsa tọn. Di apajlẹ, lẹnnupọndo nuhe jọ to dimanche, Nisan 9tọ, owhe 33 W.M. ji. Dile e ko yin didọdai do, Jesu hẹ kẹtẹkẹtẹvu de ji bo biọ Jelusalẹm, bọ gbẹtọ lẹ to gigopana ẹn dọ “Omẹ lọ he ja taidi Ahọlu to oyín Jehovah tọn mẹ!” (Luku 19:38) To wunkẹngbe, Jesu yì tẹmpli mẹ bo yí adọgbigbo do yàn ajọwatọ nukunkẹnnọ lẹ tọ́n, he to Juvi hatọ yetọn lẹ hòdu to ohọ̀ Jiwheyẹwhe tọn mẹ.—Luku 19:45, 46.

¹³ Glẹkinu mẹdiọzun Juvi delẹ tin to gbẹtọgun lọ mẹ to Jelusalẹm, podọ e họnwun dọ nuyiwa Jesu tọn whàn yé sọmọ bọ yé dọna apọsteli Filippi dọ ni gọalọna emi nado mọ Jesu. Ṣigba Jesu gbẹ́ nado mọ yé, na e ma jlo dọ nude ni fẹayihasẹna emi sọn whẹho nujọnu tọn lẹ ji. Podọ ewọ ma dín yindidi, na enẹ na zọ́n bọ e ma na kú okú avọ́sinsan tọn lọ he kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na hẹnwa e ji. Enẹgodo, to whenue e ko dọ dọ emi na kú to madẹnmẹ, e wá dọna Andle po Filippi po dọmọ: “Ewọ he yiwanna alindọn etọn na hù i sudo, ṣigba ewọ he gbẹwanna alindọn etọn to aihọn ehe mẹ na basi hihọ́na ẹn na ogbẹ̀ madopodo.” Kakati ewọ nido hẹn pekọ wá na tlintlindo dindin Glẹkinu enẹlẹ tọn, e na ayinamẹ gbẹtọgun lọ nado hodo apajlẹ mẹde-yido-sanvọ́ tọn etọn bo na yé jide dọmọ: “Eyin mẹdepope na yilizọn na mi, Otọ́ lọ na gbògbéna ẹn.” Ayihaawe ma tin dọ Filippi do owẹ̀n tulinamẹ tọn ehe na mẹhe dọhona ẹn lẹ.—Joh. 12:20-26.

14. Dile etlẹ yindọ Jesu ze azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ do otẹn tintan mẹ to gbẹzan etọn mẹ, etẹwẹ dohia dọ ewọ yin jlẹkajinọ?

¹⁴ Nugbo wẹ dọ Jesu ma dike nude ni fẹayihasẹna ẹn sọn azọ́n yẹwhehodidọ tọn ji, etomọṣo ewọ ma nọ to nulẹnpọn do azọ́n lọ ji mapote. E tlẹ kẹalọyi oylọ-basinamẹ  alọwle tọn dopo bosọ yidogọna ayajẹ hùnwhẹ lọ tọn gbọn osin didiọ zun ovẹn dali to azọ́njiawu-liho. (Joh. 2:2, 6-10) E sọ kẹalọyi oylọ-basinamẹ delẹ nado yì dù núdùdù whèjai tọn hẹ họntọn vivẹ́ lẹ podọ hẹ mẹdevo lẹ. (Luku 5:29; Joh. 12:2) Hú popolẹpo, Jesu nọ saba de whenu dovo nado hodẹ̀, nado lẹnayihamẹpọn to fie ewọ kẹdẹ na te, podọ nado gbọjẹ.—Mat. 14:23; Malku 1:35; 6:31, 32.

15. Ayinamẹ tẹwẹ apọsteli Paulu na, podọ nawẹ e ze apajlẹ dagbe dai na mí gbọn?

¹⁵ Apọsteli Paulu yí gbẹzan Klistiani nugbo de tọn jlẹdo alewezun de go, bo dọmọ: ‘Mì gbọ mí nisọ de onú pinpẹn lẹpo sẹ̀.’ (Hia Heblu lẹ 12:1.) Ayihaawe ma tin dọ Paulu nọ yí nuhe e nọ plọnmẹ lẹ do yizan mẹ, na e gbẹ́ agbasazọ́n dagbe de dai to sinsẹ̀n Ju lẹ tọn mẹ, ehe sọgan ko zọ́n bọ e na jẹ adọkun bo diyin. E zín nukun do “nuhe yin nujọnu hugan lẹ” ji bo wà sinsẹ̀nzọn na Jiwheyẹwhe gbọn gbejizọnlin voovo lẹ bibasi dali yì Silia, Asia Pẹvi, Makedonia, po Jude po. Gando todido olọn mẹ tọn etọn go, Paulu wlan dọmọ: “Yẹn to jiwọn nuhe to godo lẹ go bo to vivẹnudo na nuhe to nukọn lẹ, yẹn to afọdona yanwle lọ na ale.” (Flp. 1:10; 3:8, 13, 14) Paulu zan tlẹnmẹninọ etọn to gigọ́ mẹ bo mọaleyi, na e wà “nuhe nọtena devizọnwiwa to whepoponu na Oklunọ matin ayihafẹsẹnamẹ.”—1 Kọl. 7:32-35.

16, 17. Vlavo mí yin tlẹnnọ kavi alọwlemẹ, nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Paulu tọn gbọn? Na numimọ.

¹⁶ Taidi Paulu, devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn delẹ nọ nọ̀ tlẹnmẹ, ehe nọ zọ́n bọ yé ma nọ tindo azọngban whẹndo tọn susu, bo nọ penugo nado ze yede jo na azọ́n Ahọluduta lọ tọn. (Mat. 19:11, 12) Devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn he ko wlealọ lẹ nọ saba tindo azọngban whẹndo tọn susu. Amọ́ vlavo mí yin tlẹnnọ kavi alọwlemẹ, mímẹpo sọgan ‘de onú pinpẹn lẹpo sẹ̀’ bo sẹ̀n Jiwheyẹwhe eyin mí nọ dovivẹnu nado de ayihafẹsẹnamẹnu lẹ pò. E sọgan biọ dọ mí ni gbẹ́ nuhe nọ dù whenu lẹ dai, bo ze yanwle lẹ dai nado wà nususu dogọ to sinsẹ̀nzọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ.

¹⁷ Lẹnnupọndo asu po asi po Galles-nu de ji, yèdọ Mark po Claire po, he lẹzun gbehosọnalitọ to whenue yé fó wehọmẹ bosọ zindonukọn to alọwle yetọn godo. Mark dọmọ: “Nado hẹn gbẹzan mítọn bọawu, mí sà owhé mítọn he tindo abò atọ̀n agbà dopo bosọ jo agbasazọ́n whenu gli tọn mítọn do, na mí nido tindo mahẹ to azọ́n họ̀gbigbá lẹdo aihọn pé tọn mẹ.” To owhe 20 he wayi lẹ mẹ, yé gbọn otò Aflika tọn susu mẹ bo gọalọna to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lẹ gbigbá mẹ. To ojlẹ de mẹ, akuẹ he pò to yé si ma pé 9 000F CFA, amọ́ Jehovah penukundo yé go. Claire dọmọ: “Homẹ mítọn nọ hùn taun dọ mí to Jehovah sẹ̀n to azán lẹpo gbè. To ojlẹ enẹlẹ mẹ, mí jihọntọn susu lẹ, podọ mí ma jẹdò nude tọn. Onú vude he mí jodo dai lẹ ma sọgan yin yiyijlẹdo ayajẹ susu he Jehovah sinsẹ̀n na whenu-gigọ́ ko hẹnwana mí go.” Devizọnwatọ whenu-gigọ́ tọn susu lẹ ko tindo numimọ dopolọ. *

18. Kanbiọ tẹlẹ ji wẹ dopodopo mítọn dona lẹnnupọndo?

¹⁸ Bọ hiẹ lo? Etẹwẹ a sọgan wà eyin a mọdọ a masọ to afọdona Ahọluduta lọ po zohunhun po ba na ayihafẹsẹnamẹnu he ma yin dandan tọn lẹ wutu? Vlavo a sọgan hẹn tito Biblu hihia tọn po oplọn mẹdetiti tọn towe po pọnte dogọ. Amọ́, nawẹ a sọgan wà enẹ gbọn? Hosọ he bọdego na basi zẹẹmẹ enẹ tọn.