ABẸLI to lẹngbọ etọn lẹ pọ́n dile yé to amà dù to danji. Whenẹnu, e sọgan ko jlọkọ̀ bo na ko mọ nuhe to sisẹ́ de hlan olá. E yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe ko yí ohí he to miyọ́n-gbò bo to lilẹ́-lilẹ́ mapote de do súali he yì jipa Edẹni tọn mẹ. Mẹjitọ etọn lẹ ko nọ finẹ pọ́n, amọ́ todin e glo yé po ovi yetọn lẹ po nado biọ e mẹ. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe jẹhọn flẹ́flẹ́ whèjai tọn na ko to oda Abẹli tọn lẹ fúfú do dile e ze nukun etọn lẹ daga bo to nulẹnpọn do Mẹdatọ etọn ji. Be haṣinṣan Jiwheyẹwhe po gbẹtọvi lẹ po tọn he ko gble lọ na wá yin vivọjlado pọ́n gbede ya? Nuhe to ahunmẹduna Abẹli niyẹn.

Abẹli to hodọna we to egbehe. Be hiẹ sọgan sè ogbè etọn ya? Hiẹ sọgan dọ dọ onú mọnkọtọn ma yọnbasi. To popolẹpo mẹ, visunnu awetọ Adam tọn ehe ko kú sọn ojlẹ dindẹn die. Okọ́ na ko dù i pó, na e ko kú sọn nudi owhe 6 000 die wutu. Biblu dọ gando mẹhe ko kú lẹ go dọmọ: “Oṣiọ lẹ ma yọ́n nude.” (Yẹwhehodọtọ 9:5, 10) Humọ, Biblu ma tlẹ donù hodidọ Abẹli tọn dopo tata go. To whelọnu lo, nawẹ ewọ sọgan dọhona mí gbọn?

To anademẹ gbigbọ wiwe tọn glọ, apọsteli Paulu dọ gando Abẹli go dọmọ: “Gbọn yise etọn dali, dile ewọ tlẹ ko kú, e gbẹ́ to hodọ.” (Heblu lẹ 11:4) Gbọn yise gblamẹ wẹ Abẹli to hodọna mí te. Abẹli wẹ omẹ tintan he wleawuna jẹhẹnu titengbe enẹ. E do yise hia to aliho ayidego tọn de mẹ bo gbọnmọ dali ze apajlẹ he mí sọgan to hihodo kakadoi de dai na mí. Eyin mí nọ plọnnu gando yise he e dohia go bo nọ dovivẹnu nado hodo apajlẹ etọn, to whenẹnu, e na taidi dọ kandai he gando Abẹli go lọ to hodọna mí nugbonugbo wẹ nkọ.

Ṣigba, to whenuena e yindọ Biblu ma dọ nususu gando Abẹli go, etẹwẹ mí sọgan plọn gando ewọ po yise etọn po go? Mì gbọ mí ni pọ́n.

Ojlẹ vude to whenue gbẹtọvi tintan lẹ yin didá godo wẹ Abẹli yin jiji. To nukọn mẹ, Jesu dọho gando Abẹli go taidi mẹhe nọgbẹ̀ to “didá aihọn tọn” whenu. (Luku 11:50, 51) E họnwun dọ aihọn he hodọ Jesu te tofi to alọdlẹndo gbẹtọvi he tindo todido nado yin fifligọ sọn ylando si lẹ. Dile etlẹ yindọ Abẹli wẹ gbẹtọvi ẹnẹtọ he nọgbẹ̀ to aigba ji, e taidi dọ ewọ wẹ omẹ tintan he Jiwheyẹwhe mọdọ e sọgan yin fifligọ sọn ylando si. a E họnwun dọ, Abẹli ma whẹ́n to lẹdo he na yinuwadeji to aliho dagbe mẹ de mẹ.

Ojlẹ vude to whenue gbẹtọvi lẹ yin didá godo wẹ yé pehẹ ninọmẹ awubla tọn lẹ. Adam po Evi po, yèdọ mẹjitọ Abẹli tọn lẹ, na ko yọnwhanpẹ bosọ tindo huhlọn taun. Ṣigba, yé ko ṣinuwa sinsinyẹn, podọ enẹ họnwun na yelọsu. To ojlẹ de mẹ wayi, gbẹtọ pipé lẹ wẹ yé yin bo yin didá nado nọgbẹ̀ kakadoi. Amọ́, yé wá ṣiatẹ sọta Jehovah Jiwheyẹwhe bo yin yinyan sọn jipa Edẹni tọn mẹ, yèdọ owhé yetọn he yin Paladisi de. Na Adam po Evi po ze ojlo yetọn titi lẹ donukọnna nudevo depope, etlẹ yin nuhudo kúnkan yetọn tọn lẹ wutu, yé lẹzun mapenọ bosọ hẹn ogbẹ̀ madopodo bu.—Gẹnẹsisi 2:15–3:24.

 Todin he Adam po Evi po ko yin yinyan sọn jipa lọ mẹ, gbẹninọ wá vẹawuna yé taun. Ṣogan, to whenue ovi yetọn tintan Kaini yin jiji, Evi dọmọ: “Yẹn mọ sunnu de yí gbọn alọgọna OKLUNỌ tọn mẹ.” Hogbe Evi tọn enẹlẹ dohia dọ ewọ na ko to nulẹnpọn do opagbe he Jehovah do to jipa mẹ lọ dọ yọnnu de na wleawuna “okún” de he na và mẹylankan he klọ Adam po Evi po lọ sudo. (Gẹnẹsisi 3:15; 4:1) Be Evi lẹndọ emi wẹ yọnnu he go dọdai lọ donù bọ Kaini yin “okún” dopagbe lọ wẹ ya?

Eyin mọ wẹ e lẹn, be ede klọ wẹ e te. Humọ, eyin ewọ po Adam po do linlẹn mọnkọtọn lẹ do ahun mẹ na Kaini dile e to whinwhẹ́n, ayihaawe ma tin dọ yé na ko yidogọna gbigbọ goyiyi tọn etọn taidi gbẹtọvi mapenọ de. Dile ojlẹ to yìyì, Evi ji visunnu awetọ de, ṣigba nude ma dohia dọ ewọ yí hogbe awagundido tọn mọnkọtọn lẹ zan na ẹn. Kakatimọ, yé ylọ ẹ dọ Abẹli, he sọgan ko zẹẹmẹdo “Gbọfufu” kavi “Ovọ́.” (Gẹnẹsisi 4:2) Be yinkọ enẹ dohia dọ yé ma tindo nukundido sọmọ gando Abẹli go sọ Kaini wẹ ya? E sọgan ko yinmọ.

Depope he whẹho lọ yin, mẹjitọ lẹ sọgan plọn nususu sọn nuyiwa mẹjitọ tintan enẹlẹ tọn mẹ. Gbọn ohó po walọ mìtọn lẹ po dali, be mì na do gbigbọ goyiyi, ojlo zogbe po ṣejannabi po tọn do ahun mẹ na ovi mìtọn lẹ wẹ ya? Kavi, be mì na plọn yé nado yiwanna Jehovah Jiwheyẹwhe bo jihọntọn hẹ ẹ ya? E blawu dọ mẹjitọ tintan lọ lẹ gboawupo nado hẹn azọngban yetọn di. Etomọṣo, todido tin na kúnkan yetọn.

To whenue visunnu awe lọ lẹ to whinwhẹ́n, Adam na ko plọn yé azọ́n he yé dona wà nado penukundo nuhudo whẹndo lọ tọn lẹ go. Kaini lẹzun glesi podọ Abẹli lẹzun lẹngbọhọtọ.

Ṣigba, Abẹli wà nuhe yin nujọnu hugan de. To owhe lẹ gblamẹ, e wleawuna yise, yèdọ jẹhẹnu dagbe enẹ he go apọsteli Paulu wlanwe gando to godo mẹ. Lẹnnupọn vude. Abẹli ma mọ gbẹtọvi depope he ze apajlẹ dagbe dai na ẹn. To whelọnu lo, etẹwẹ gọalọna ẹn nado wleawuna yise to Jehovah Jiwheyẹwhe mẹ? Mì gbọ mí ni gbadopọnna onú atọ̀n he sọgan ko gọalọna Abẹli nado tindo yise dolido.

Nudida Jehovah tọn lẹ.

Nugbo wẹ dọ Jehovah ko hodẹ̀do aigba lọ, ehe zọ́n bọ owùn po vẹwùn lẹ po nọ wú bo nọ glọnalina jinukun lẹ nado wú ganji. Etomọṣo, aigba lọ wẹ nọ na jinukun he hagbẹ whẹndo Abẹli tọn lẹ nọ dù nado nọgbẹ̀. Podọ Jiwheyẹwhe ma hodẹ̀do kanlin lẹ, ohẹ̀ lẹ, whèvi lẹ, osó lẹ, tándo lẹ, tọ̀sisa lẹ, ohù lẹ, agahomẹ, aslọ lẹ, owhè, osun po sunwhlẹvu lẹ po. Fidepope he Abẹli lẹhlan, e nọ mọ kunnudenu he nọ do owanyi, nuyọnẹn po dagbewà Jehovah Jiwheyẹwhe po tọn hia lẹ, yèdọ mẹlọ he dá onú lẹpo. (Lomunu lẹ 1:20) Ayihamẹlinlẹnpọn do onú mọnkọtọn lẹ ji ko hẹn yise etọn lodo.

Matin ayihaawe, Abẹli na ko nọ yí whenu susu do lẹnnupọndo Jehovah ji. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ẹn dile e to nukunpedo lẹngbọ etọn lẹ go. Lẹngbọhọtọ lẹ nọ zinzọnlin taun. Ewọ nọ deanana  kanlin he nọ nọ̀ whii ehelẹ gbọn osó lẹ ji, gbọn agbàdo lẹ mẹ podọ dasá tọ̀sisa lẹ nado mọ amamú, osindò, po gbọjẹtẹn dagbe hugan lẹ po. To nudida Jiwheyẹwhe tọn lẹpo mẹ, e taidi dọ lẹngbọ lẹ wẹ yin madogánnọ hugan bo nọ tindo nuhudo gbẹtọ tọn nado deanana yé bosọ basi hihọ́na yé. Be Abẹli mọdọ emi lọsu tindo nuhudo anademẹ, hihọ́-basinamẹ po nukunpedomẹgo Mẹde he yọnnuin bosọ yin huhlọnnọ hugan gbẹtọvi depope tọn wẹ ya? Ayihaawe ma tin dọ, ewọ na ko dọ linlẹn mọnkọtọn lẹ na Jiwheyẹwhe to odẹ̀ mẹ podọ ehe zọ́n bọ yise etọn to jijideji.

Opagbe Jehovah tọn lẹ.

Adam po Evi po na ko pìntàn nuhewutu yé do yin yinyan sọn jipa Edẹni tọn mẹ lẹ tọn na visunnu yetọn lẹ. Enẹwutu, Abẹli tindo nususu he ji ewọ sọgan lẹnayihamẹpọn do.

Na Jehovah ko hodẹ̀do aigba lọ wutu, owùn po vẹwùn he wú do aigba ji lẹ po na ko hẹn ẹn họnwun na Abẹli dọ hogbe enẹlẹ mọ hẹndi. Jehovah sọ dọ dọdai dọ awufiẹsa mẹ wẹ Evi na nọ mọhò bo nọ jivi te. Abẹli na ko sọ mọ nugbo-yinyin hogbe enẹlẹ tọn to whenue nọvisunnu po nọviyọnnu etọn lẹ po yin jiji. Jehovah ko sọ mọ hlan nukọn dọ Evi na tindo ojlo sinsinyẹn na owanyi po ayidonugo asu etọn tọn po bọ Adam nasọ dugán do ewọ ji. Abẹli yí nukun etọn lẹ do mọ kọdetọn ylankan enẹ lẹpo. To whẹho lọ lẹpo mẹ, Abẹli mọdọ yè sọgan dejido ohó Jehovah tọn go mlẹnmlẹn. Enẹwutu, Abẹli tindo whẹwhinwhẹ́n dolido lẹ nado do yise hia to opagbe he Jiwheyẹwhe do gando “okún” he na jla nuylankan he bẹjẹeji to jipa Edẹni tọn mẹ lọ lẹ do go.—Gẹnẹsisi 3:15-19.

Devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ.

Abẹli ma mọ gbẹtọvi depope he ze apajlẹ dagbe dai na ẹn, ṣigba e ma yin gbẹtọvi lẹ kẹdẹ wẹ yin nudida nuyọnẹntọ he tin to aigba ji to ojlẹ enẹ mẹ gba. To whenue Adam po Evi po yin yinyan sọn jipa lọ mẹ, Jehovah súali Paladisi enẹ tọn do yewlẹ po kúnkan yetọn po. Nado ṣọ́ họngbo jipa lọ tọn, Jehovah ze kelubimi lẹ, yèdọ angẹli he tin to otẹn he yiaga de mẹ to angẹli lẹ ṣẹnṣẹn, gọna ohí he to miyọ́n-gbò bo to lilẹ́-lilẹ́ mapote de do finẹ.—Gẹnẹsisi 3:24.

Yí nukun homẹ tọn do pọ́n Abẹli dile e to kelubimi lọ lẹ pọ́n to whenue ewọ gbẹ́ pò to ovu. Angẹli he ze agbasa gbẹtọ tọn do enẹlẹ na ko tindo huhlọn taun. Podọ, “ohí” he to miyọ́n-gbò bo lilẹ́-lilẹ́ mapote enẹ na ko sọ dobu taun. Dile Abẹli to whinwhẹ́n, be e mọ gbede dọ nuṣikọna kelubimi lọ lẹ bọ yé jo azọ́ntẹn yetọn do wẹ ya? Lala. Egbesọegbesọ, to owhe lẹpo mẹ, angẹli nuyọnẹntọ podọ huhlọnnọ ehelẹ gbọṣi otẹn he mẹ yé yin zizedo. Gbọnmọ dali, Abẹli mọnukunnujẹemẹ dọ Jehovah Jiwheyẹwhe tindo devizọnwatọ dodonọ podọ tenọgligo-hẹntọ lẹ. Kelubimi enẹlẹ ze apajlẹ nugbonọ-yinyin po tonusisena Jehovah po tọn dai na Abẹli, yèdọ apajlẹ de he e ma tlẹ sọgan mọ to whẹndo etọn mẹ. Matin ayihaawe, apajlẹ angẹli enẹlẹ tọn na ko hẹn yise etọn lodo.

To whenue Abẹli lẹnayihamẹpọn do nuhe Jehovah dehia gando ede go gbọn nudida lẹ, opagbe etọn lẹ po apajlẹ devizọnwatọ Etọn lẹ tọn po gblamẹ lẹ ji, e doayi e go dọ yise emitọn lodo hugan gbede pọ́n tọn. Be apajlẹ etọn ma to hodọna mí ya? Na taun tọn, tulinamẹnu wẹ e yin na jọja lẹ nado yọnẹn dọ yé sọgan wleawuna yise nujọnu tọn to Jehovah Jiwheyẹwhe mẹ, mahopọnna nudepope he hagbẹ whẹndo yetọn tọn lẹ to wiwà. Mí tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado wleawuna yise to egbehe, na nudida jiawu lẹ lẹdo mí pé, bọ Biblu blebu tin-to-aimẹ na mí, podọ mí tindo apajlẹ gbẹtọvi susu he do yise hia lẹ tọn wutu.

Dile yise Abẹli tọn to Jehovah mẹ to jijideji, e jlo na do yise enẹ hia to nuyiwa etọn lẹ mẹ. Ṣigba, etẹwẹ gbẹtọvi tata de sọgan na Didatọ wẹkẹ lọ tọn? E họnwun dọ Jiwheyẹwhe ma tindo nuhudo nunina kavi alọgọ de tọn sọn gbẹtọvi lẹ dè. To nukọn mẹ, Abẹli wá mọnukunnujẹ nugbo titengbe de mẹ: Eyin emi na Jehovah nuhe họakuẹ hugan to nutindo emitọn lẹ mẹ po mẹwhinwhàn dagbe de po, homẹ Otọ́ owanyinọ olọn mẹ tọn emitọn na hùn do emi go.

Enẹwutu, Abẹli wleawu nado yí delẹ to lẹngbọ etọn lẹ mẹ do sanvọ́ hlan Jiwheyẹwhe. E ṣinyan lẹngbọ dagbe hugan lẹ, yèdọ plọnji lẹngbọpa etọn tọn lẹ, bo yí adà dagbe hugan lẹngbọ lọ lẹ tọn do sanvọ́. To ojlẹ dopolọ mẹ, Kaini lọsu yí sọn jinukun etọn lẹ mẹ bo wleawuna nunina de nado mọ dona po nukundagbe  Jiwheyẹwhe tọn po. Ṣigba, mẹwhinwhàn etọn lẹ gbọnvona Abẹli tọn lẹ. Vogbingbọn lọ sọawuhia gblegede to whenue nọvi-nọvi lọ lẹ na avọ́nunina yetọn lẹ.

Visunnu Adam tọn awe lọ lẹ sọgan ko yí agbà lẹ po miyọ́n po zan nado basi avọ́nunina yetọn lẹ, vlavo to nukun kelubimi lọ lẹ tọn mẹ, yèdọ mẹhe yin afọzedaitọ dopo akàn Jehovah tọn to aigba ji to ojlẹ enẹ mẹ lẹ. Nawẹ Jehovah yinuwa gbọn? Biblu dọmọ: “OKLUNỌ sọ pọ́n nukundagbe Abẹli po nunina etọn po.” (Gẹnẹsisi 4:4) Biblu ma dọ aliho he mẹ Jiwheyẹwhe do nukundagbe etọn hia Abẹli te gba. Ṣigba, naegbọn e do yí nukundagbe do pọ́n Abẹli?

Be nunina wunmẹ he e na wẹ zọ́n ya? Abẹli yí kanlin de do sanvọ́ bo sọ̀n ohùn họakuẹ kanlin lọ tọn dai. Be Abẹli yọ́n lehe avọ́sinsan mọnkọtọn sọgan họakuẹ sọ ya? Owhe kanweko susu to ojlẹ Abẹli tọn godo, Jiwheyẹwhe yí avọ́sinsan lẹngbọvu he madoblọ de tọn jlẹdo avọ́sinsan he Visunnu pipé Etọn, yèdọ “Lẹngbọvu Jiwheyẹwhe tọn lọ” na basi go, mẹhe ohùn etọn na yin sinsọndai. (Johanu 1:29; Eksọdusi 12:5-7) Ṣigba, e họnwun dọ Abẹli ma yọ́n onú ehe lẹpo.

Nuhe mí yọnẹn na nugbo tọn wẹ yindọ: Onú dagbe hugan he Abẹli tindo wẹ e na. E ma yin avọ́nunina lọ kẹdẹ wẹ Jehovah kẹalọyi gba, ṣigba e sọ do nukundagbe hia mẹhe basi i lọ. Owanyi na Jehovah po yise nujọnu tọn po wẹ whàn Abẹli nado yinuwa.

Kaini ma yinuwa to aliho dopolọ mẹ. Jehovah ‘ma yí nukundagbe do pọ́n Kaini po nunina etọn po.’ (Gẹnẹsisi 4:5) E ma yindọ nuhe Kaini yí do sanvọ́ ylan wẹ gba; na to nukọn mẹ, Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn wá na dotẹnmẹ Islaelivi lẹ nado nọ yí jinukun lẹ do na avọ́nunina. (Levitiku 6:14, 15) Ṣigba, Biblu dọ gando Kaini go dọ “azọ́n etọn lẹ yin ylankan.” (1 Johanu 3:12) Taidi mẹsusu lẹ to egbehe, Kaini lẹndọ mẹdezejo na Jiwheyẹwhe to nukunta poun ko pé. Yise nujọnu tọn kavi owanyi he e ma tindo na Jehovah sọawuhia po awubibọ po to nuyiwa etọn lẹ mẹ.

To whenue Kaini mọdọ emi ma mọ nukundagbe Jehovah tọn yí, be e tẹnpọn nado plọnnu sọn apajlẹ Abẹli tọn mẹ ya? Lala. Kakatimọ, e gbẹwanna nọvisunnu etọn bo jẹ adidu do e go ji. Jehovah mọ nuhe to jijọ to ahun Kaini tọn mẹ bo yí homẹfa do hẹn ẹn lẹnnupọn. E na avase Kaini dọ nuyiwa etọn na plan ẹn biọ ylando sinsinyẹn mẹ, podọ e dohia Kaini dọ emi na do nukundagbe hia ẹ eyin ewọ diọ.—Gẹnẹsisi 4:6, 7.

Kaini gbẹkọ avase Jiwheyẹwhe tọn go. Podọ e biọ to nọvisunnu etọn homẹvọnọ lọ si nado hodo e yì danji. To dọ́n, Kaini linú Abẹli bo hú i. (Gẹnẹsisi 4:8) To linlẹn de mẹ, Abẹli gbọnmọ dali lẹzun omẹ tintan he yin homẹkẹndo bo kú do sinsẹ̀n tamẹ. Ewọ ko kú, ṣigba otàn etọn ma busẹ.

To yẹhiadonu-liho, ohùn Abẹli tọn dawhá hlan Jehovah Jiwheyẹwhe na ahọsuyi, kavi whẹdida dodo. Podọ Jiwheyẹwhe dawhẹ dodo bo sayana Kaini mẹylankan lọ na sẹ́nhẹngba etọn wutu. (Gẹnẹsisi 4:9-12) Nuhe sọ yin nujọnu hugan wẹ yindọ, kandai yise Abẹli tọn to hodọna mí to egbehe. Tedidi gbẹzan Abẹli tọn—vlavo nudi owhe kanweko—whè taun, eyin mí yí i jlẹdo gbẹzan mẹhe nọgbẹ̀ to ojlẹ etọn mẹ lẹ tọn go, ṣigba e yí owhe enẹlẹ zan nado hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn. E kú po nujikudo lọ po dọ Jehovah, Otọ́ olọn mẹ tọn emitọn, yiwanna emi bo do nukundagbe etọn hia emi. (Heblu lẹ 11:4) Enẹwutu, mí sọgan tindo nujikudo dọ Jehovah to finflin in podọ ewọ to tenọpọn ojlẹ he mẹ e na fọ́n do ogbẹ̀ to aigba he na lẹzun Paladisi de ji. (Johanu 5:28, 29) Be e na jlo we nado mọ ẹn to Paladisi mẹ ya? Hiẹ sọgan mọ ẹn, eyin a magbe nado nọ dotoai dile Abẹli to hodọ podọ nado nọ hodo apajlẹ yise ayidego tọn etọn.