Yì hosọ lẹ ji

Yì todowhinnu hosọ lẹ tọn ji

WETA 17

Azọ́npinplọn Lizọnyizọnwatọ Ahọluduta Tọn Lẹ

Azọ́npinplọn Lizọnyizọnwatọ Ahọluduta Tọn Lẹ

NUHE WETA LỌ BẸHẸN

Lehe wehọmẹ yẹwhehọluduta tọn lẹ nọ wleawuna lizọnyizọnwatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ nado hẹn azọ́ndenamẹ yetọn lẹ di do

1-3. Nawẹ Jesu gbloada na azọ́n yẹwhehodidọ tọn gbọn, podọ kanbiọ tẹlẹ wẹ fọndote?

JESU dọyẹwheho gbọn Galili na owhe awe. (Hia Matiu 9:35-38.) E dla tòdaho po gbétatò susu lẹ po pọ́n, bo nọ plọnmẹ to sinagọgu lẹ mẹ bosọ nọ dọyẹwheho wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn. Gbẹtọgun lẹ nọ há do e to fidepope he e dọyẹwheho te. Jesu dọ dọ, “ojijẹ lọ sù” bọ nuhudo tin na azọ́nwatọ lẹ dogọ.

2 Jesu basi tito nado gbloada na azọ́n yẹwhehodidọ tọn. Gbọnna? Gbọn apọsteli etọn 12 lẹ didohlan “nado dọyẹwheho Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn” dali. (Luku 9:1, 2) Apọsteli lẹ sọgan ko tindo kanbiọ lẹ to ayiha mẹ gando lehe yé na wà azọ́n ehe do go. Whẹpo Jesu do yé hlan, e gbọn owanyi dali na yé nude he Otọ́ olọn mẹ tọn etọn ko na ẹn—enẹ wẹ azọ́nplọnmẹ.

3 Delẹ to kanbiọ he na ko fọ́n to ayiha towe mẹ lẹ mẹ wẹ yindọ: Azọ́nplọnmẹ tẹwẹ Jesu mọyi sọn Otọ́ etọn dè? Azọ́nplọnmẹ tẹwẹ Jesu na apọsteli etọn lẹ? Podọ to egbehe lo—be Ahọlu Mẹsia ko plọnazọ́n hodotọ etọn lẹ nado wà lizọnyizọn yetọn ya? Eyin mọ wẹ, gbọnna?

“Yẹn to Onú Ehelẹ Dọ Kẹdẹdile Otọ́ lọ Plọn Mi Do”

4. Whetẹnu wẹ Jesu yin pinplọn gbọn Otọ́ etọn dali podọ to fie?

4 Jesu yigbe tlọlọ dọ Otọ́ emitọn wẹ plọn emi. To lizọnyizọn Jesu tọn whenu, e dọmọ: “Yẹn to onú ehelẹ dọ kẹdẹdile Otọ́ lọ plọn mi do.” (Joh. 8:28) Whetẹnu wẹ Jesu yin pinplọn podọ to fie? E họnwun dọ Visunnu plọnji Jiwheyẹwhe tọn jẹ yinyin pinplọn ji tlolo to whenue e yin didá godo. (Kol. 1:15) Visunnu lọ yí owhe madosọha lẹ zan to Otọ́ etọn pá to olọn mẹ nado dotoai bo plọnnu sọn “Nuplọnmẹtọ Daho” lọ dè. (Isa. 30:20) Taidi kọdetọn de, Visunnu lọ yin pinplọn gando jẹhẹnu, azọ́n po lẹndai Otọ́ etọn tọn lẹ po go to aliho mayọnjlẹ de mẹ.

5. Anademẹ tẹwẹ Otọ́ lọ na Visunnu etọn gando lizọnyizọn he e na wà to aigba ji lọ go?

5 To nukọn mẹ, Jehovah plọn Visunnu etọn gando lizọnyizọn he e na wà to aigba ji lọ go. Dọdai de die he do kanṣiṣa he tin to Nuplọnmẹtọ Daho lọ po Visunnu plọnji etọn po ṣẹnṣẹn hia. (Hia Isaia 50:4, 5.) Dọdai lọ dọ dọ Jehovah nọ fọ́n Visunnu etọn “to afọnnu afọnnu.” Hogbe enẹlẹ do mẹplọntọ de hia he nọ fọ́n nuplọntọ etọn to afọnnu fuu nado plọnnu in. Alọdlẹndonu Biblu tọn de dọmọ: “Jehovah . . . yí i to paa mẹ do wehọmẹ taidi nuplọntọ de, bo nọ plọnnu in gando nuhe sin yẹwheho e dona dọ po lehe e na wàmọ do po go.” To “wehọmẹ” olọn mẹ tọn enẹ mẹ, Jehovah plọn Visunnu etọn ‘nuhe e dona dọ taun lọ.’ (Joh. 12:49) Otọ́ lọ sọ na anademẹ Visunnu etọn gando lehe e dona plọnmẹ do go. * To whenue Jesu to aigba ji, e yí azọ́nplọnmẹ enẹ zan ganji, e ma yin to lizọnyizọn etọn kẹdẹ mẹ wẹ gba ṣigba to azọ́npinplọn hodotọ etọn lẹ nado wà lizọnyizọn yetọn mẹ ga.

6, 7. (a) Azọ́nplọnmẹ tẹwẹ Jesu na apọsteli etọn lẹ, podọ etẹwẹ e hẹn yé pegan nado wà? (b) Azọ́nplọnmẹ wunmẹ tẹwẹ Jesu ko hẹn ẹn diun dọ hodotọ etọn lẹ mọyi to azán mítọn gbè?

6 Azọ́nplọnmẹ tẹwẹ Jesu na apọsteli etọn lẹ dile mí dọ do to aga? Dile Matiu weta 10 dọ do, e na yé anademẹ tangan delẹ gando lizọnyizọn lọ go, gọna dehe bọdego ehelẹ: fie yé na dọyẹwheho te (wefọ 5, 6), owẹ̀n he yé na lá (wefọ 7), nuhudo lọ nado dejido Jehovah go (wefọ 9, 10), lehe yé na dọhona whétọ lẹ do (wefọ 11-13), lehe yé na yinuwa do eyin mẹde gbẹ́ (wefọ 14, 15), podọ lehe yé na yinuwa do eyin homẹkẹn fọ́n (wefọ 16-23). * Azọ́nplọnmẹ he họnwun he Jesu na apọsteli etọn lẹ gọalọna yé nado yin tọ́ntlọ́ngbọ́n to azọ́n wẹndagbe lọ lilá tọn mẹ to owhe kanweko tintan W.M. tọn mẹ.

7 Bọ azán mítọn gbè lo? Jesu, yèdọ Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn ko ze azọngban pinpẹn de do alọmẹ na hodotọ etọn lẹ, enẹ wẹ nado dọ “yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn . . . to aigba fininọ lẹpo ji taidi okunnu de na akọta lẹpo.” (Mat. 24:14) Be Ahọlu lọ ka plọnazọ́n mí nado wà azọ́n titengbe hugan ehe ya? Gbau! Ahọlu lọ ko hẹn ẹn diun sọn olọn mẹ dọ hodotọ etọn lẹ mọ azọ́nplọnmẹ yí gando lehe yé na nọ dọyẹwheho to gbonu agun lọ tọn do go podọ lehe yé na penukundo azọngban vonọtaun lẹ go to agun lọ mẹ do.

Azọ́npinplọn Lizọnyizọnwatọ lẹ Nado Yin Wẹndagbe-Jlatọ

8, 9. (a) Etẹwẹ yin yanwle tangan Wehọmẹ Lizọnyizọn Yẹwhehọluduta tọn? (b) Nawẹ opli osẹ ṣẹnṣẹn tọn ko gọalọna we nado yin azọ́nyọnẹntọ dogọ to lizọnyizọn towe mẹ gbọn?

8 Sọn whenu dindẹn die wẹ titobasinanu Jehovah tọn ko nọ yí plidopọ lẹ po opli agun tọn lẹ po—taidi Opli Sinsẹ̀nzọn tọn—zan nado plọnazọ́n omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na lizọnyizọn lọ. Ṣigba, bẹsọn 1940 lẹ gblamẹ, mẹmẹsunnu he to anadenanu to tatọ́-tẹnnọ lẹ jẹ azọ́nplọnmẹ ji gbọn wehọmẹ voovo lẹ gblamẹ.

9 Wehọmẹ Lizọnyizọn Yẹwhehọluduta Tọn. Dile mí mọ to weta he wayi mẹ do, wehọmẹ ehe bẹjẹeji to 1943. Be yanwle wehọmẹ ehe tọn wẹ nado plọnazọ́n wehọmẹvi lẹ nado nọ na hodidọ kọdetọn dagbenọ lẹ to opli agun tọn lẹ ji poun ya? Paali. Yanwle tangan wehọmẹ lọ tọn wẹ nado plọnazọ́n omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado nọ yí nunina hodidọ tọn yetọn zan nado pà Jehovah to lizọnyizọn lọ mẹ. (Salm. 150:6) Wehọmẹ lọ ko gọalọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu po he ze yinkọ dai lẹpo nado yin lizọnyizọnwatọ Ahọluduta lọ tọn azọ́nyọnẹntọ. Todin, mí nọ mọ azọ́nplọn mọnkọtọn yí to opli osẹ ṣẹnṣẹn tọn whenu.

10, 11. Mẹnu lẹ wẹ sọgan ze yinkọ dai na Wehọmẹ Giliadi tọn todin, podọ etẹwẹ yin yanwle azọ́nplọnmẹ ehe tọn?

10 Wehọmẹ Biblu Pinplọn Watchtower Giliadi Tọn. Nuhe nọ yin yiylọ todin dọ Wehọmẹ Biblu Pinplọn Watchtower Giliadi Tọn bẹjẹeji to lundi 1er février 1943. To dai, wehọmẹ lọ yin awuwlena nado plọnazọ́n gbehosọnalitọ lẹ po mẹhe to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn devo mẹ lẹ po nado pegan na sinsẹ̀nzọn mẹdehlan tọn to fidepope to aihọn mẹ. Ṣigba, bẹsọn octobre 2011, mẹhe ko tin to adà sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn vonọtaun de mẹ lẹ kẹdẹ wẹ sọgan ze yinkọ dai—yèdọ gbehosọnalitọ titengbe lẹ, nugopọntọ tomẹyitọ lẹ po asi yetọn lẹ po, hagbẹ whẹndo Bẹtẹli tọn lẹ po mẹdehlan he to aigba-denamẹ ji bo ma ko yì wehọmẹ lọ dai lẹ po.

11 Etẹwẹ yin yanwle azọ́nplọnmẹ Wehọmẹ Giliadi tọn? Nuplọnmẹtọ whenu dindẹn tọn dopo gblọn dọmọ: “Nado hẹn yise wehọmẹvi lẹ tọn lodo gbọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọn sisosiso dali podọ nado gọalọna yé nado wleawuna jẹhẹnu gbigbọmẹ tọn lẹ he na gọalọna yé nado pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu lẹ to azọ́ndenamẹ yetọn mẹ. Humọ, yanwle titengbe azọ́nplọnmẹ lọ tọn de wẹ nado do ojlo sisosiso lọ do wehọmẹvi lẹ mẹ nado nọ tindo mahẹ to azọ́n wẹndagbe-jijlá tọn mẹ.”—Efe. 4:11.

12, 13. Nuyiwadomẹji tẹwẹ Wehọmẹ Giliadi tọn ko tindo do azọ́n yẹwhehodidọ tọn ji lẹdo aihọn pé? Na apajlẹ dopo.

12 Nuyiwadomẹji tẹwẹ Wehọmẹ Giliadi tọn ko tindo do azọ́n yẹwhehodidọ tọn ji lẹdo aihọn pé? Sọn 1943, hugan gbẹtọ 8 500 wẹ ko yin azọ́nplọn to wehọ lọ mẹ, * podọ mẹdehlan he yin azọ́nplọn to Giliadi lẹ ko sẹ̀n to aigba 170 linlán ji lẹdo aihọn pé. Azọ́npinplọn mẹdehlan lẹ ma yin osin ba do pápá nẹgbé, na yé ko ze apajlẹ zohunhun to lizọnyizọn lọ mẹ tọn dai bo ko plọnazọ́n mẹdevo lẹ ga. To ninọmẹ susu mẹ, mẹdehlan lẹ wẹ nọ yin tọ́ntlọ́ngbọ́n to azọ́n lọ mẹ to awà he ji wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ ma tin te kavi ma sù te.

13 Di apajlẹ, pọ́n nuhe jọ to Japon to fie azọ́n yẹwhehodidọ to gbangba tọn ko doalọte pete te to Wẹkẹ-Whàn II whenu. To août 1949, wẹnlatọ he yin tòvi Japon tọn he pò ma pé ao. Ṣigba to vivọnu owhe lọ tọn, mẹdehlan he yin azọ́nplọn to Giliadi 13 jẹ yẹwhehodọ ji to Japon. Mẹdehlan devo lẹ yin didohlan to enẹgodo. Jẹnukọn whẹ́, mẹdehlan lọ lẹ na ayidonugo tòhò daho lẹ; enẹgodo yé sẹtẹn yì fidevo lẹ. Yé na tuli nuplọntọ yetọn lẹ po mẹdevo lẹ po nado lẹzun gbehosọnalitọ lẹ. Zohunhun mẹdehlan lọ lẹ tọn de sinsẹ́n susu tọ́n. Todin, hugan wẹnlatọ Ahọluduta lọ tọn 216 000 wẹ to Japon, podọ diblayi 40 to 100 ji wẹnlatọ lẹ tọn wẹ yin gbehosọnalitọ lẹ! *

14. Wehọmẹ yẹwhehọluduta tọn lẹ yin kunnudenu he họnwun na etẹ? (Sọ pọ́n apotin lọ “ Wehọmẹ He Nọ Plọnazọ́n Lizọnyizọnwatọ Ahọluduta Tọn Lẹ.”)

14 Wehọmẹ yẹwhehọluduta tọn devo lẹ. Wehọmẹ Sinsẹ̀nzọn Gbehosọnalitọ Tọn, Wehọmẹ Biblu Pinplọn Tọn Na Alọwlemẹ Lẹ, podọ Wehọmẹ Biblu Pinplọn Tọn Na Mẹmẹsunnu Tlẹnnọ Lẹ ko gọalọna mẹhe ze yinkọ dai lẹ nado yinukọn to gbigbọ-liho podọ nado yin nukọntọ zohunhunnọ to azọ́n wẹndagbe-jijlá tọn mẹ. * Wehọmẹ ehe lẹpo yin kunnudenu he họnwun dọ Ahọlu mítọn ko hẹn hodotọ etọn lẹ pegan nado hẹn lizọnyizọn yetọn di to gigọ́ mẹ.—2 Tim. 4:5.

Azọ́npinplọn Mẹmẹsunnu lẹ Nado Penukundo Azọngban Vonọtaun lẹ Go

15. Aliho tẹ mẹ wẹ sunnu he tin to otẹn azọngban tọn mẹ lẹ dona hodo apajlẹ Jesu tọn te?

15 Flin dọdai Isaia tọn lọ he dohia dọ Jiwheyẹwhe to Jesu plọn. To “wehọmẹ” olọn mẹ tọn enẹ mẹ, Visunnu lọ plọn nado “yí ohó he sọgbe do gblọnhona mẹhe agbọ́pe lẹ.” (Isa. 50:4) Jesu yí anademẹ enẹ zan; to whenue e to aigba ji, e hẹn kọfanamẹ wá na “mẹhe tin to magbọjẹ mẹ bọ yè doagban pinpẹn na” lẹ. (Mat. 11:28-30) To apajlẹ Jesu tọn hihodo mẹ, sunnu he to sinsẹ̀n to otẹn azọngban tọn mẹ lẹ dona yin asisa kọfanamẹ tọn na mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po. Enẹwutu, wehọmẹ voovo lẹ ko yin didoai nado gọalọna mẹmẹsunnu he pegan lẹ nado yin kọdetọn dagbenọ dogọ to devizọnwiwa na yisenọ hatọ lẹ mẹ.

16, 17. Etẹwẹ yin yanwle Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn? (Sọ pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)

16 Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta Tọn. Klasi tintan wehọmẹ ehe tọn bẹjẹeji to azán 9 mars 1959 tọn to South Lansing, New York. Nugopọntọ tomẹyitọ lẹ po devizọnwatọ agun tọn lẹ po yin oylọ-basina nado wá wehọmẹ osun dopo blebu tọn. To godo mẹ, wehọmẹ lọ yin lilẹdogbedevomẹ sọn Glẹnsigbe mẹ wá ogbè devo lẹ mẹ bọ mẹmẹsunnu lẹ jẹ azọ́nplọnmẹ mọyi ji lẹdo aihọn pé. *

Mẹmẹsunnu Lloyd Barry to mẹplọn to Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn to Japon to 1970

17 Etẹwẹ yin yanwle Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn? Annuaire 1962 des Témoins de Jéhovah [Glẹnsigbe] dọmọ: “To aihọn he mẹ alọnu nọ ján taun te ehe mẹ, nugopọntọ de to agun kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ dona penugo nado basi tito gbẹzan etọn tọn nado sọgan na ayidonugo he jẹ mẹhe tin to agun lọ mẹ lẹpo bo yin dona de na yé. Mọdopolọ, e ma dona nọ dovọ́na whẹndo etọn na agun tọn wutu, ṣigba e dona nọ yí wunza zan. Dotẹnmẹ hundote jiawu nankọ die na devizọnwatọ agun tọn lẹ lẹdo aihọn pé nado nọ pli dopọ to Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn lẹ tẹnmẹ nado mọ azọ́nplọnmẹ he na gọalọna yé nado wà nuhe Biblu dọ dọ nugopọntọ de dona nọ basi lẹ!”—1 Tim. 3:1-7; Titu 1:5-9.

18. Nawẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo nọ mọaleyi sọn Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn mẹ gbọn?

18 Omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo wẹ ko mọaleyi sọn Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn lọ mẹ. Gbọnna? Eyin mẹho lẹ po devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ po yí nuhe yé plọn to wehọ lọ mẹ lẹ do yizan mẹ, taidi Jesu, yé nọ yin asisa kọfanamẹ tọn de na yisenọ hatọ yetọn lẹ. Be hiẹ lọsu ma nọ yọ́n pinpẹn hodidọ mẹtọnhopọn tọn, todidoai na we po sọwhiwhe po, kavi dlapọn tulinamẹ tọn de sọn mẹho kavi devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn he jọmẹ lẹ dè ya? (1 Tẹs. 5:11) Dona jiawu lẹ wẹ sunnu he pegan enẹlẹ yin na agun yetọn lẹ!

19. Wehọmẹ devo tẹlẹ wẹ Wedegbẹ́ Mẹpinplọn tọn nọ deanana, podọ etẹwẹ yin yanwle wehọmẹ enẹlẹ tọn?

19 Wehọmẹ yẹwhehọluduta tọn devo lẹ. Wedegbẹ́ Mẹpinplọn tọn Hagbẹ Anademẹtọ tọn sọ nọ deanana wehọmẹ devo lẹ he nọ plọnazọ́n mẹmẹsunnu he tin to otẹn azọngban tọn mẹ to titobasinanu lọ mẹ lẹ. Wehọmẹ enẹlẹ yin awuwlena nado gọalọna mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ—yèdọ mẹho agun tọn lẹ, nugopọntọ tomẹyitọ lẹ po hagbẹ Wedegbẹ́ Alahọ tọn lẹ po—nado yin azọ́nyọnẹntọ dogọ to azọngban susu he go yé nọ penukundo lẹ mẹ. Nuplọnmẹ sinai do Biblu ji lọ lẹ nọ na tuli mẹmẹsunnu lọ lẹ nado hẹn gbigbọnọ-yinyin yetọn titi lodo podọ nado nọ yí nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe tọn lẹ zan to nuyiwa yetọn hẹ lẹngbọ họakuẹ he Jehovah ko zedo alọmẹ na yé lẹ mẹ.—1 Pita 5:1-3.

Klasi tintan Wehọmẹ Azọ́nplọnmẹ Devizọnwiwa tọn to Malawi to 2007

20. Naegbọn Jesu sọgan dọ dọ mímẹpo wẹ yin “pinplọn gbọn Jehovah dali,” podọ etẹwẹ a magbe nado wà?

20 E họnwun dọ Ahọlu Mẹsia ko hẹn ẹn diun dọ hodotọ etọn lẹ yin azọ́nplọn ganji. Azọ́nplọnmẹ lọ lẹpo bẹsọn aga wá odò: Jehovah plọnazọ́n Visunnu etọn, bọ Visunnu lọ plọnazọ́n hodotọ etọn lẹ. Enẹwutu, Jesu sọgan dọ nugbo dọ mímẹpo wẹ yin “pinplọn gbọn Jehovah dali.” (Joh. 6:45; Isa. 54:13) Mì gbọ mí ni magbe nado yí dotẹnmẹ azọ́nplọnmẹ tọn he Ahọlu mítọn ko hundote na mí lọ lẹpo zan ganji. Podọ mì gbọ mí ni flindọ lẹndai tangan azọ́nplọnmẹ ehe lẹpo tọn wẹ nado gọalọna mí nado hẹn gbigbọnọ-yinyin mítọn lodo, na mí nido hẹn lizọnyizọn mítọn di to gigọ́ mẹ.

^ huk. 5 Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ Otọ́ plọn Visunnu lọ lehe e dona plọnmẹ do? Lẹnnupọndo ehe ji: Aliho he mẹ Jesu yí apajlẹ susugege lẹ zan te to mẹpinplọn etọn mẹ hẹn dọdai de he ko yin kinkandai owhe kanweko lẹ jẹnukọnna jiji etọn di. (Salm. 78:2; Mat. 13:34, 35) E họnwun dọ, Asisa dọdai enẹ tọn, yèdọ Jehovah ko magbe jẹnukọn dọ Visunnu etọn na yí apajlẹ lẹ kavi oló lẹ do plọnmẹ.—2 Tim. 3:16, 17.

^ huk. 6 To osun delẹ godo, Jesu “de omẹ 70 devo lẹ bo do yé hlan awe-awe” nado dọyẹwheho. E sọ plọnazọ́n yé.—Luku 10:1-16.

^ huk. 12 Mẹdelẹ ko yì Wehọmẹ Giliadi tọn hú whladopo.

^ huk. 13 Nado mọ zẹẹmẹ gigọ́ gando nuyiwadomẹji he mẹdehlan he mọ azọ́nplọnmẹ yí to Giliadi lẹ ko tindo do yẹwhehodidọ lẹdo aihọn pé ji go, pọ́n weta 23tọ owe Les Témoins de Jéhovah, prédicateurs du Royaume de Dieu tọn.

^ huk. 14 Wehọmẹ awe he gbọngodo lẹ ko yin didiọ zun Wehọmẹ Wẹndagbe-Jlatọ Ahọluduta lọ tọn lẹ tọn.

^ huk. 16 Todin, mẹho lẹpo wẹ nọ mọaleyi sọn Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn he nọ yin bibasi to owhe delẹ godo na ojlẹ he sọgan diọ de lọ mẹ. Devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn lẹ lọsu ko jẹ azọ́nplọnmẹ mọyi ji to wehọmẹ ehe sọn 1984.